در افراد مبتلا به هراس اجتماعی علایم فیزیولوژیک ممکن است هنگامی که در معرض یک محرک یا حادثه ترسناک قرار می‌گیرند، ‌تشدید یابد و حملات وحشتزدگی را تجربه نمی‌کنند و وقتی یک موقعیت را تهدید کننده می‌بینند،‌ ممکن است برانگیختگی بالایی داشته باشند. هنگامی که فرد مبتلا تصور می‌کند که مورد ارزیابی و دقت دیگران است، ‌علایم جسمانی مثل تپش قلب، عرق‌کردن و لرزش در وی پدیدار می‌شود و به طور کلی برانگیختگی مستقیم عصبی خودکار پدیدار می‌شود. فرضیه‌ای که می‌تواند مطرح باشد این است که سطح برانگیختگی و فعالیت سیستم عصبی خودکار در افراد مبتلا به هراس شدت بیشتری نسبت به افراد بهنجار دارد و یا شاید این افراد توجه بیشتری ‌به این تغییرات نشان دهند (هایمبرگ و همکاران، ۱۹۹۰).

در تحقیقی توسط جانسون^[۱۲۳] و همکاران (۱۹۸۲) بر روی ۳۴ فرد مبتلا به هراس اجتماعی انجام شد. نتایج نشان داد که افراد مبتلا به هراس اجتماعی نسبت به تغییرات فیزیولوژیک خود حساسیت بیشتری دارند، تمرکز روی احساس ناراحتی درونی و همراه بودن ترس‌های ناراحت کننده اغلب منجر به افزایش علایم و یا اضطراب‌های طولانی مدت می‌شود. این گونه افراد اعتقاد دارند که دیگران به علایم فیزیولوژیک آن توجه می‌کنند و به همین دلیل از موقعیت‌های ارزیابی‌کننده اجتماعی اجتناب می‌نمایند. آمیز^[۱۲۴] و همکاران (۱۹۸۳) گزارش دادند که افراد مبتلا به هراس اجتماعی علایم قابل مشاهده بیشتری را در برانگیختگی فیزیولوژیکی خود تجربه می‌نمایند (به نقل از نجاریان و همکاران، ۱۳۷۵).

بعد رفتاری

در الگوی سه سیستمی، جزء رفتاری به قسمت عمده رفتاری و با اجتناب واقعی از موقعیت هراس‌آور اطلاق می‌شود. شخص که کار او نیاز به صحبت کردن در جلوی یک جمع کوچک و یا بزرگ را دارد، اجتناب طولانی ممکن است منجر به عدم پیشرفت یا از دست دادن شغل شود. فردی که اضطراب بالایی را در بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی تجربه می‌کند، ‌احتمال دارد که در نتیجه چنین اجتناب‌‌هایی منزوی شده و افسرده گردد. بعضی از افراد مضطرب اجتماعی ممکن است رفتار اجتنابی کمتری نشان دهند، اما در موقعیت‌های خاص باعث ناراحتی شدید در آن‌ ها می‌شود. در این موارد، میل شدید به اجتناب دیده می‌شود، اگرچه اجتناب رفتاری ممکن است باعث کاهش اضطراب شود، ‌اما در نتیجه باعث می‌شود که فرد خود را همواره مورد شماتت قرار داده و احساس گناه نماید. رفتارهای کلامی و غیر کلامی که به وسیله افراد اضطراب اجتماعی در موقعیت‌های ترس‌آور نشان داده می‌شود نیاز به آزمایش دارد. به طور مثال، مهارت‌های اجتماعی در افرادی که دارای اضطراب اجتماعی بالا هستند به طور معناداری کمتر از افرادی است که اضطراب اجتماعی پایین دارند (چو و هاریسون، ۲۰۰۷).

از سوی دیگر، افراد مبتلا به هراس اجتماعی ممکن است دارای مهارت‌های لازم باشند، اما نتوانند در موقعیت‌های خاص رفتار مناسب از خود نشان دهند. افراد مبتلا به هراس اجتماعی به دلیل اشتغال ذهنی که با ترس‌هایشان دارند قادر نیستند که مهارت‌های خود را به طور کفایت‌آمیزی نشان دهند (هایمبرگ و همکاران، ۱۹۹۰).

بعد شناختی

مؤلفه شناختی هراس اجتماعی،‌ ادراک ذهنی افراد از حوادث ترس‌آور را منعکس می‌سازد که شامل عکس‌العمل‌های پیش‌بینی‌کننده و ارزیابی پس از انجام یک رفتار می‌باشد. در تحقیقی که توسط بلک‌برن (۱۹۷۷) انجام شد پیشنهاد گردید که الگوهای هراس اجتماعی و اجتناب ممکن است به عوامل زیر بستگی دارد:

• • گفتار درونی^[۱۲۵] از عبارت‌هایی که فرد با خود بیان می‌کند و جنبه ناتوان کننده دارد.

• • ارزیابی بیش از حد منفی ‌در مورد انجام رفتارهای اجتماعی.

• • • داشتن معیارهای بالا برای انجام امور.

  

• • توجه انتخابی^[۱۲۶] و حافظه برای اطلاعات منفی ‌در مورد شخص ‌یا رفتار انجام‌ شده به وسیله یک شخص.

• یک الگوی آسیب شناختی از اسناد ‌در مورد علل موفقیت و شکست‌های اجتماعی.

در تحقیق‌هایی که توسط کاسیوپ و مرلوزی^[۱۲۷] (۱۹۷۹) و گلاس^[۱۲۸] و همکاران (۱۹۸۲) انجام شد، مشاهده گردید که افراد مبتلا به هراس اجتماعی عبارت‌های خود بیانی منفی بیشتری را نسبت به افراد عادی به کار می‌برند. این عبارت‌های خودبیانی اگر باعث سهولت در انجام یک امر شوند به عنوان مثبت و اگر تأثیر بازدارنده داشته باشد به عنوان منفی تعریف می‌شود.

همچنین، افراد مبتلا دارای احساس ‌خودکفایی پایین هستند، این گونه افراد خود را ضعیف می‌پندارند. برای مثال، شخص ممکن است عملکرد خود را ضعیف ارزیابی کند، زیرا آن‌ ها به طور آشکار ضعیف به نظر می‌رسند و یا این‌که معیارهای او بسیار سخت‌گیرانه و غیرقابل دسترس باشد (هایمبرگ و همکاران، ۱۹۹۱). در تحقیق دیگری که توسط آبانیون^[۱۲۹] (۱۹۷۷) انجام شد مشخص گردید که افراد مبتلا به هراس اجتماعی پسخوراندها را به صورت کاملاً منفی ارزیابی می‌کنند. بلک‌برن و بیشاپ ( ۱۹۸۳) هراس اجتماعی را در نتیجه نحوه پیش‌بینی و یا ارزیابی شخص در موقعیت‌های اجتماعی دانسته‌اند. زمانی که شخص هدفش ایجاد یک تأثیر خاص روی دیگران است، ‌‌بنابرین‏ نگران است که روی ارزیابی کننده ها چه تأثیری خواهد گذاشت. همچنین، کاهن^[۱۳۰] (۲۰۰۳) اظهار داشته که ارزیابی فرد از رویدادهای استرس‌زا و عوامل تهدید کننده منجر به پاسخ‌های گرایش یا اجتنابی می‌شود. یک ارزیابی مثبت باعث می‌شود که پاسخ گرایش وجود داشته باشد و یک ارزیابی منفی منجر به رفتار اجتنابی به ‌عنوان یک روش انطباقی می‌شود.

الگوی شناختی اختلال هراس اجتماعی

الگوهای شناختی که برای توضیح اختلال‌های اضطرابی مختلف استفاده می‌شود، ویژگی‌های مشترکی دارند: نخست فرض بر این است که افراد در واکنش به محرک‌های خاصی مضطرب می‌شوند، زیرا آن‌ ها این محرک‌ها را بسیار خطرناک‌تر از آن چه واقعاً‌ هستند، تعبیر می‌کنند. دوم آن‌ که، این تعبیرهای غیرواقع‌نگرانه ‌به این دلیل تداوم می‌یابند که بیماران برای جلوگیری از وقایع ترسناک، درگیر راهبردهای شناختی ـ رفتاری می‌شوند. از آن‌جا که این ترس‌ها غیر واقع نگرانه هستند، اثر عمده این راهبردها پیشگیری از رد کردن باورهای منفی آن‌هاست. سوم این‌که، در بسیاری از اختلال‌های اضطرابی علایم اضطراب منابعی برای درک خطر هستند که یک سری چرخه‌های معیوب را تولید می‌کنند، چرخه‌های معیوبی که سهم فراتری در تداوم اختلال دارند (کلارک و ولز، ۱۹۹۵؛ به نقل از قرچه داغی، ۱۳۶۹).

از طرف دیگر قانون‌گذار در ماده ۱۳ الحاقی به قانون صدور چک سال ۱۳۵۵ ضمن اینکه صدور چک به عنوان تضمین یا تامین اعتبار یا مشروط و وعده دار ‌یا سفید امضا را ممنوع اعلام می‌کند در صورت عدم پرداخت این گونه چک‌ها و شکایت ذینفع برای صادر کننده چک مجازات حبس از شش ماه تا دوسال‌ یا جزای نقدی از‌ یکصد هزار ریال تا ده میلیون ریال را پیش‌بینی ‌کرده‌است.

در بررسی مندرجات ماده اخیرالذکر که در جهت حذف ماده ۱۲ سابق قانون صدور چک و برای رفع مشکلات ناشی از آن برای دادسراها در تعقیب کیفری صادر کننده چک بی محل صورت گرفته ملاحظه می‌شود که ظاهراً سیاست کیفری قانون‌گذار در وضع ماده ۱۳ اصلاحی قانون صدور چک این باشد که از این بعد از چک نمی‌توان برای تضمین یا تامین اعتبار استفاده نمود و نیز نمی‌توان آن را به صورت مشروط یا وعده دار و ‌یا سفید امضا صادر کرد. معهذا امعان نظر به عبارت مندرج در قسمت اخیر ماده مذبور نشان می‌دهد که قانون‌گذار تلویحاً ‌یا سفید امضا غیر قابل صدور نمی‌داند بدین لحاظ از آخر این ماده استفاده می‌شود که در صورت شکایت ذینفع و عدم پرداخت وجه چک عمل صادر کننده قابل مجازات است. منتها به جای این که مجازات این گونه چک را مشمول حکم ماده ۷ قانون صدور چک قرار دهد به موجب ماده ۱۳ به دادگاه اختیار داده است که مرتکب این گونه چک‌ها را به مجازات حبس از شش ماه تا دو سال و یا جزای نقدی از‌ یکصد هزار ریال تا ده میلیون ریال محکوم کند این دوگانگی سیاست کیفری قانون‌گذار در وضع مقررات کیفری ناظر به صدور چک بی محل قابل دفاع به نظر می‌رسد. زیرا وضع آن نه تنها به ارزش و اعتبار چک به عنوان قائم مقام پول لطمه می‌زند و مغایر با هدف اصلی تدوین‌کنندگان قانون صدور چک سال ۱۳۵۵ است بلکه در عمل ممکن است مورد سو استفاده برخی از صادرکنندگان چک نیز قرار گیرد و زمینه بی عدالتی در اجرای قانون چک را در آینده فراهم کند مثلا شخصی با اطلاع از این دوگانگی در حین صدور چک به مبالغ زیادی مثلا ده میلیون یا صد میلیون تومان آگاهانه آن را به صورت مشروط وعده دار صادر کند و سپس در مقام مراجعه ذینفع و دارنده چک بهر علتی از پرداخت آن خودداری کند و چنانچه دارنده چک به علت عدم پرداخت طریقه شکایت کیفری را انتخاب کند دادگاه کیفری در مقام صدور حکم چون مورد را مشمول حکم ماده ۱۳ اصلاحیه^[۸۰] قانون چک تشخیص می‌دهد چنانچه صادر کننده چک مشروط وعده دار به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم کند دیگر نمی‌تواند او را به پرداخت جزای نقدی واریز کردن معادل یک چهارم وجه چک به صندوق دولت محکوم کند و در مانحن فیه که این مقدار با توجه به مبلغ چک حدود دو میلیون و پانصد هزار تومان یا بیشتر می‌شود غیر قابل پرداخت خواهد ماند برعکس چنانچه دادگاه بخواهد مرتکب صدور چک مشروط وعده دار را به جزای نقدی مقرر در ماده ۱۳ قانون اصلاح موادی از قانون چک محکوم کند در آن صورت نیز حداکثر جزای نقدی مقرر در این ماده یک میلیون تومان است که در مقایسه با‌یک چهارم جزای نقدی مقرر در ماده ۷ قانون اصلاحی تفاوت فاحشی دارد و باعث نوعی نابرابری در صدور حکم خواهد شد.

از طرف دیگر چنانچه شخصی هم از روی ناآگاهی مبادرت به صدور چک مشروط وعده داری مثلا به مبلغ ده هزار ریال بنماید و بعدا به هر علتی نتواند آن را بپردازد و بر اثر شکایت ذینفع در دادگاه موضوع منتهی به صدور حکم به محکومیت صادر کننده چک شود اگر دادگاه بخواهد او را به جزای نقدی محکوم کند حداقل آن‌یکصدهزار ریال است و پرداخت آن از نظر صادر کننده که قدرت پرداخت ده هزار ریال را ندارد از نظر نقاط ضعف مجازات‌های مالی نوعی نابرابری محسوب خواهد شد بررسی این گونه موارد نشان می‌دهد که وجود دوگانگی در مجازات اصدار چک پرداخت نشدنی باعث سو استفاده برخی از اشخاص خواهد شد و در صورتی که قانون‌گذار به زودی ناچار به اصلاح گردد که حقا هم این ضرورت را نمی‌توان انکار کرد ممکن است نوعی انحراف از شیوه قانون نویسی تلقی گردد. به هر حال نکته قابل ذکر دیگری که در اینجا طرح آن ضروری به نظر می‌رسد مسئله تقویم معادل‌یک چهارم تمام وجه چک یا ‌یک چهارم کسر موجودی است بدین معنی در مواردی که امضاکنندگان چک دو نفر‌ یا بیشتر باشند (مانند چک‌های مربوط به شخصیت‌های حقوق عمومی یا خصوصی که معمولا با دو امضا چک صادر و پرداخت می‌شود) پرداخت جزای نقدی یک چهارم وجه چک یا کسری موجودی چگونه محاسبه می‌شود.

در پاسخ ‌به این پرسش می‌توان گفت گرچه علی الظاهر حکم ماده ۷ قانون اصلاح قانون صدور چک ناظر به هریک از امضاکنندگان چک است با وجود این نظر به مندرجات ماده ۱۸ قانون اصلاحی^[۸۱] که به موجب آن قانون‌گذار در جریان تعقیب کیفری به مرجع رسیدگی کننده جرم اجازه داده است که هر گاه صادرکننده چک متعدد باشند مبلغ وجه الضمان یا ضمانت نامه معتبر بانکی را به میزان مسئولیت هریک تقسیم کند و در صورت معلوم نبودن میزان مسئولیت آن‌ ها مسئولیت را به تساوی در بین آن ها تقسیم نماید و با عنایت به اصل تفسیر مقررات جزایی به نفع متهم منطقاً می‌توان نتیجه گرفت که دادگاه در این قبیل موارد می‌تواند میزان جزای نقدی معادل‌یک چهارم تمام‌یا‌یک چهارم کسر موجودی را به نسبت مسئولیت هریک از امضاکنندگان چک تقویم کندو حکم مقتضی صادر نماید. به دیگر سخن میزان جزای نقدی قابل پرداخت از ناحیه صادرکنندگان چک بر روی هم معادل یک چهارم تمام یا‌ یک چهارم کسر موجودی به هنگام ارائه چک به بانک محال علیه خواهد بود.

بالاخره آخرین نکته قابل ذکر در ارتباط با مندرجات ماده ۱۳ اصلاحیه قانون صدور چک که ناسخ بندهای ‌پنج‌گانه ماده ۱۲ قانون صدور چک سال ۱۳۵۵ است و نباید آن را از‌ یاد ببریم این است که حکم ماده ۱۳ اصلاحیه اخیر در خصوص ممنوعیت صدور چک‌های بدون تاریخ ساک است به دیگر سخن قانون‌گذار با این که صدور چک را به عنوان تضمین یا تامین اعتبار یا مشروط وعده دار‌یا سفید امضا ممنوع ‌کرده‌است ولی راجع به تنظیم چک بدون تاریخ حکم خاصی را پیش‌بینی نکرده است. آثار حقوقی این سکوت قانون‌گذار در حال حاضر اجرای قاعده عطف بماسبق نشدن مقررات سال ۱۳۵۵ با اشکال مواجه می‌کند زیرا در صورتی که صادر کننده نتواند ثابت کند که چک بدون تاریخ را در زمان حکومت قانون صدور چک سال ۱۳۵۵ صادر ‌کرده‌است از نظر کیفری حکم روشنی ندارد. از طرف دیگر قانون‌گذار به دارنده چک اجازه داده است که در دادگاه کیفری با رعایت مقررات آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری در نقش مدعی خصوصی جبران ضرر و زیان وارده را بنماید.

۱ـ۳ـ۴ـ۳ موارد تشدید مجازات جرم چک پرداخت نشدنی

به طور کلی می توان پیدایش سازه هوش معنوی را به عنوان کاربرد ظرفیت ها و منابع معنوی در زمینه ها و موقعیت های عملی در نظر گرفت افراد زمانی هوش معنوی را به کار می‌برند که بخواهند از ظرفیت ها و منابع معنوی برای تصمیم گیری های مهم و اندیشه در موضوعات وجودی یا تلاش در جهت حل مسائل روزانه استفاده کنند (امونز۲۰۰۰،زوهرومارشال۲۰۰۰) ‌بنابرین‏ هوش معنوی موضوعات ذهنی معنویت را با تکالیف بیرونی جهان واقعی ادغام می‌کند(ولمن ،۲۰۰۱).

دیدگاهی که هوش چندین توانایی مختلف را در بر دارد به وسیلۀ روند اخیر در عصب شناسی و روان شناسی شناختی حمایت شده است تصور هوش معنوی ما را ‌قادر می سازد که چیزها را همان طور که هستند ببینیم ،عاری از تحریفات ناهشیار ،در مقابل افکار آرزومندانه یا درک قطعیت تمرین هوش معنوی ایجاب می‌کند که با واقعیاتی هستی گرایانه از قبیل آزادی ، مرگ ، رنج و درگیر شدن با جستجوی دائمی برای معنا مواجه شویم هوش معنوی همچنین برای بسیاری از مردم دلالت بر حساسیت زیبایی شناختی و تحسین زیبایی دارد و از لحاظ فیزیکی ،بعضی اوقات با حساسیت به انرژی ناقد جاری در بدن مرتبط است روش‌هایی از قبیل مراقبه ،یوگا و ورزش های رزمی که مغز را آرام می‌کنند می‌تواند آگاهی را گسترش داده و حساسیت ادراکی را به انرژی صدا ،نور و سطوح ناقد و دقیق هشیاری پالایش کند . هوش معنوی می‌تواند با روش های متنوعی برای تربیت توجه ،تغییر شکل دادن هیجانات و ترویج و تربیت رفتارهای اخلاقی ،رشد یابد این شیوه ها خاصیت منحصر به فرد هیچ یک از سنت های مذهبی یا آموزش های معنوی نمی باشد گر چه آن با رشد اخلاقی هیجانی و شناختی مرتبط شده است اما با هیچ یک از آن ها نیز همانند نمی باشد زیرا انواع مختلف هوش به میزان متفاوتی توسعه می‌یابد . یک نفر ممکن است بیشتر در یکی از حیطه ها رشد یابد ولی در حیطۀ دیگر نه ( رجایی و همکاران ، ۱۳۸۷ ) .

وقتی مباحث و مسائل اخلاقی –هیجانی حل نشده باقی می ماند دقیقا از رشد معنوی بازداری می شود. رسش و رشد معنوی ، جلوه ای از هوش معنوی ،شامل درجه ای از رشد اخلاقی و هیجانی و همچنین رفتار اخلاقی است ترویج و پرورش هوش معنوی مستلزم تعهد به بعضی اشکال آن شیوۀ معنوی می‌باشد به نظر می‌رسد که هر بحثی دربارۀ هوش معنوی بدون شناختن دامنۀ وسیع تجارب معنوی ناکامل خواهد بود .

راجر و الش(۱۹۹۹)هفت شیوۀ متداول در مذاهب جهان شرح داده‌اند که گشایش قلب و ذهن را تشویق کرده و به مردم کمک می‌کند تا بعضی از این کیفیت ها را پرورش دهند رشد هوش معنوی رشد شخصی را شامل شده و از آن سبقت می‌گیرد و تایافته‌هایی فراتر از توسعۀ روانشناختی سالم گسترش می‌یابد.

این امر با ترویج صحت و خود آگاهی شروع و با تمرین به دغدغه در بارۀ همۀ انسان‌ها توسعه می‌یابد بعضی از ویژگی‌های شخصی معنوی مثل فضائل سنتی صداقت و راستی ،فروتنی و خیر خواهی ممکن است با هوش مرتبط باشند . یک دیدگاه یکپارچه در بارۀ هوش معنوی در حیطۀ هوش چند گانه می گنجد و هوش معنی را در زمینه ای از کل زندگی فرد می نگرد هوش معنوی یکپارچه به معنی زندگی بر حسب باورها و عقاید اصلی و پایه ای فرد می‌باشد این یکپارچگی حس معطوف به هدف را تقویت می‌کند در حالی که چند پاره ای بودن آن به بیگانگی و ناامیدی منجر می شود ( صمدی ، ۱۳۸۵ ) .

هوش معنوی و مؤلفه های آن :

دربارۀ اجزای تشکیل دهندۀ هوش معنوی مؤلفه ها و یا نظراتی مختلف ارائه شده است در تبیین هوش معنوی گفتیم که هوش معنوی هوش منحصر به فردی است که برای حل کردن ‌مشکلات ت و مسائل مربوط به معنا و زندگی و ارزش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد . سیدی ویگلس ورث ، هوش معنوی را به عنوان توانایی برای رفتار کردن همراه با دلسوزی و مهربانی و عقل و خرد با حفظ آرامش درونی و بیرونی بدون توجه به شرایط می‌داند (سیدی ویگلس ورث ۲۰۰۴)در زیر به طرح چند رویکرد دربارۀ عوامل اصلی هوش معنوی اشاره می شود از نظر (امونز۲۰۰۰)هوش معنوی کاربرد انطباقی اطلاعات معنوی در جهت حل مسئله در زندگی روزانه و فرایند دستیابی به هدف می‌باشد وی به صورت ابتکاری ۵مولفه را برای هوش معنوی پیشنهاد ‌کرده‌است :

1. 1. ظرفیت نعالی (فرا گذشتن از دنیای جسمانی و مادی و متعالی کردن آن )

1. 1. توانایی ورود به حالت های معنوی از هوشیاری .

1. 1. توانایی آراستن فعالیت ها ، حوادث و روابط زندگی روزانه با احساسی از تقدس .

1. 1. توانایی استفاده از منابع معنوی در جهت حل مسائل زندگی .

1. ظرفیت درگیری در رفتار فضیلت مآبانه (بخشش ، سپاسگزاری ، فروتنی ، احساس شفقت ، ….) اوعنوان می‌کند توانایی برای تجربه حالت های هشیاری عمیق و غیر معمول از ویژگی های مهم معنویت است. تعالی و کمال به معنای حرکت به سوی اوج، مرزهای فراتر از جهان فیزیکی و آگاهی عمیق از خودمان است.همچنین عرفان آگاهی از واقعیت نمایی است، یک حس یگانگی و وحدت که مرز تمام اشیاء و پدیده ها ناپدید می شود و یک کلیت واحد به وجود می‌آید. اگر کمال گرایی را به عنوان مؤلفه اصلی هوش معنوی در نظر بگیریم در قرآن کریم چنین آمده است «ای انسان، تو در حرکت به سوی پروردگارت هستی و او را ملاقات خواهی کرد (سوره انشقاق، آیه ۶).
   مؤلفه دیگر هوش معنوی تقدس بخشیدن به امور روزانه است، یعنی تمام اموری که فرد انجام می‌دهد علاوه بر یک هدف اختصاصی یک هدف کلی و مقدس هم دارد، هنگامی که یک عمل با هدفی مقدس صورت می پذیرد کیفیت متفاوتی دارد، مثلاً ماهونی و دیگران (۱۹۹۹) دریافتند هنگامی که همسران به روابط خود جنبه مقدس می‌دهند رضایت زناشویی بالاتر و تعارضات کمتری دارند و بهتر می‌توانند مشکلات خود را حل و فصل کنند. در دیدگاه اسلام تأکید فراوانی در این خصوص شده است که در هنگام شروع کار و انجام امور روزانه با نام خدا و برای رضای او انجام شود.
   چهارمین مؤلفه هوش معنوی به رابطه دین و معنویت با مهارت های حل مسأله اشاره دارد، بسیاری از افراد در معنا بخشیدن به پدیده‌های مختلف زندگی که ممکن است برای آنان سخت و دشوار باشد از باورهای دینی سود می‌برند و این مسأله می‌تواند تا حد زیادی به سازگاری آنان کمک کند، برای مثال پارگامنت (۱۹۹۷) عنوان می‌کند که دین می‌تواند در کاهش اثرات منفی استرس های زندگی در افراد مؤثر باشد
   پنجمین مؤلفه هوش معنوی صفات پرهیزگارانه است. ایمونز (۲۰۰۰) عنوان می‌کند رفتارهایی مانند بخشش، شکرگذاری، ایثار و فداکاری، عشق مقدس از جمله صفات پرهیزگارانه است که از مؤلفه های هوش معنوی به شمار می‌روند، از نظر بائو میستر واگزلین (۱۹۹۹) خود کنترلی هسته اصلی رسیدن به صفت تقوا و پرهیزگاری است.
   خداوند متعال در قرآن کریم می فرمایند «ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوا پیشه کنید و هر کس نگاه کند که برای فردای خود چه از پیش فرستاده است (سوره حشر، آیه ۱۸). مفهوم خود کنترلی نیز در متون اسلامی همان عدم پیروی از نفس است که چه بسا پیروی از آن باعث گمراهی و دوری انسان از تقوی و پرهیزگاری است (رجایی، ۱۳۸۹)
   امرام و درایر (۲۰۰۷) نیز هفت مؤلفه برای هوش معنوی مطرح کردند:
   – هشیاری: آگاهی و خود دانایی رشد یافته
   – فیض الهی: زندگی همراه با تظاهر عشق الهی و اعتماد در زندگی
   – معنایابی: معنادار بودن فعالیت های روزمره از طریق احساس هدفمندی و یک حس وظیفه شناسی در روبه رو شدن با رنج ها و مشکلات زندگی

۱-۲-۶-۲ نظریه انتظار وروم

طبق این نظریه، رفتار فرد نه تنها تحت تأثیر اولویت خود برای دستیابی به یک نتیجه نسبت به نتیجه ای دیگر قرار ندارد، بلکه اعتقاد به اینکه این نتایج چه هستند نیز مهم می‌باشند. وروم انتظار را اینگونه تعریف می‌کند: می توان برای انتظار ارزش صفر (این اعتقاد که نتیجه مورد نظر از اقدام مورد نظر حاصل نخواهد شد)تا یک(این اعتقاد که قطعاٌ نتیجه مورد نظر از اقدام مورد نظر حاصل خواهد شد) را در نظر گرفت (بی نام، ۱۳۸۸).

۲-۲-۶-۲ نظریه تعیین هدف (کریتنر^[۴۰] و همکاران)

بر اساس این نظریه، اگر برای هر شخصی هدفی تعیین شود، افراد جهت نیل به اهداف تعیین شده برانگیخته می‌شوند. در واقع افراد هدفمند، بیشتر و دقیق تر از اهداف بی هدف تلاش می‌کنند. همچنین، افراد با اهداف رقابتی و مبارزه طلبانه، نسبت به افرادی که دارای اهداف ساده و سهل هستند، بیشتر تلاش و فعالیت می‌کنند. صاحب‌نظران معتقدند گرچه تعیین هدف، بازدهی افراد را افزایش می‌دهد اما در رابطه با پدیده هایی مانند غیبت، جابجایی یا رضایت شغلی طرح قابل تحلیلی ارائه نمی دهد (سید جوادین ، ۱۳۸۶).

۳-۲-۶-۲ نظریه برابری

این نظریه توسط آدامز ارائه شده است. براین اساس در صورتی که کارکنان بی عدالتی در پرداخت ها نسبت به سایر همکاران خود را احساس کنند، دچار بی انگیزگی می‌شوند و برعکس در صورتی که احساس کنند با توجه به کاری که انجام داده‌اند، انصاف ‌در مورد آن ها رعایت شده است، با انگیزه بیشتری به کار می پردازند برخی از نشانه های بی انگیزگی در نتیجه عدم رعایت انصاف بین کارکنان عبارت است از: خوب کار نکردن، درخواست افزایش حقوق، استعفاء، مقایسه خود با دیگر همکاران و توجیه موقتی بودن بی عدالتی. برای پیاده سازی موفق این نظریه باید درک کارکنان نسبت به مسائل روشن گردد. ابتدا باید موارد بی عدالتی درسازمان شناخته شده و معیارهای ارزیابی عملکرد وپرداخت پاداش برای کارکنان روشن گردد (نائلی،۱۳۷۳).

۴-۲-۶-۲ نظریه نیاز به پیشرفت مک کله لند

مک کله لند معتقد است که درانسان سه نیاز وجود داردکه عبارتند از:

۱٫ نیاز به کسب موفقیت^[۴۱] ؛ تمایل به برتری یا موفقیت درارتباط با مجموعه ای از استانداردها. کسانى که به شدت نیاز به موفقیت و کسب پیروزى را درخود احساس مى کنند، صرف نظر ازپاداش هاى حاصل ازپیروزى، به نفس پیشرفت مى اندیشند و در پى آن هستندکه کارها را بهتر و با راندمانى بالاتر انجام دهند. این افراد همواره در پى تأمین هدف هایى بر مى آیند که چالشى و هماورد طلب باشد و همواره ازکارهاى بسیار ساده و یا بسیار سخت اجتناب مى کنند.

۲٫ نیاز به کسب قدرت^[۴۲] ؛ تمایل به کنترل دیگران برای اثرگذاری برآنها. نیاز به کسب قدرت یعنى میل به اثرگذارى، اعمال نفوذ وکنترل بر دیگران .کسانى که این احساس درآن ها شدید باشد، از این که مسولیتى را بپذیرند و در جهت اعمال نفوذ بردیگران گام بردارند، لذت مى برند و بیش از این که به عملکرد بیاندیشند، در پى کسب مقام و شهرت هستند.

۳٫ نیاز به ایجاد ارتباط با دیگران^[۴۳] ؛ تمایل به دوستی، همکاری و روابط متقابل شخصی با دیگران. میل ‌به این است که دیگران انسان را دوست بدارند و او را بپذیرند. کسانى که ازنظر برقرارى ارتباط با دیگران انگیزه بسیار بالایى دارند، در راه ایجاد روابط صمیمى با دیگران سعى بسیارمى نمایند (آراستی و والی نژاد، ۱۳۹۰).

۲-۶-۲ نظریه انگیزه پیشرفت اتکینسون^[۴۴]

بعد از این که مک کله لند به ایجاد نظریه خود در باب نیاز به پیشرفت پرداخت، اتکینسون نیز شروع به تکوینی دیگر از نظریه انگیزش کرد (کرمی، ۱۳۸۹). اتکینسون معتقد بود هر فرد بالغ و سالمی یک منبع انرژی بالقوه دارد و چگونگی آگاهی و استفاده از این انرژی بستگی به قدرت انگیزش فرد و موقعیت ها و فرصت های کاری او دارد. در واقع کوشش ها و جدیت های فرد برای دستیابی به اهداف نتایجی به شرح زیر به دنبال دارد: میزان قدرت نیاز و انگیزه، میزان انتظار از موقعیت ها و ارزش هایی که در ارتباط با اهداف جنبه محرک دارند.

نظریه اتکینسون ‌در مورد رفتار سازمانی بر مبنای سه عامل استوار است: نیازبه توفیق، نیازبه قدرت و نیاز به دوستی و ارتباط با دیگران. برای مثال اگر فردی نیاز به وابستگی و ارتباط و کار جمعی دارد و ‌به این وسیله انگیخته می شود، باید در محیطی ‌کار کند که در آن محیط بین او و سایر همکاران و کارکنان تعامل متقابل وجود داشته باشد. در این صورت انرژی بالقوه او در ارتباط با احساس وابستگی و دوستی آزاد شده، و فرد احساس شادکامی و خوشحالی می‌کند. برعکس اگر برای چنین فردی محیط کاری محیطی ناخوشایند و بدون وجود دوستی ها باشد و او مجبورگردد تنها کار کند، نیاز به وابستگی در او ارضاء نشده و انگیزش این فرد مختل خواهدشد (طلاوری، ۱۳۸۱).

۴-۶-۲ نظریه ی کنش موجه^[۴۵]

آیزن و فیش باین^[۴۶] درسال۱۹۸۰با بیان این مطلب اهمیت نیت را نشان دادند که نیت، عامل تعیین کننده مستقیم رفتار می‌باشد و هنگامی که شاخص مناسبی از نیت به دست آید، می‌تواند مناسب ترین پیش‌بینی کننده رفتار باشد (مرادی و همکاران، ۱۳۸۹). در نظریه ی کنش موجه، عوامل مؤثر بر گرایش افراد به فعالیت های مشارکتی را به سه دسته اجتماعی، اقتصادی و مکانی دسته بندی کرده‌اند. از دیدگاه نظریه کنش موجه، تشکیل و گرایش به تعاونی ها، منتج از باور افراد ‌در مورد نتایج و انگیزه برای برآوردن نیازهای خود و توقع دیگران است. این نظریه دارای دو عنصر است: بخش شخصی و بخش اجتماعی. عنصر شخصی یعنی گرایش های فرد حاصل باور شخصی در زمینه نتایج و ارزیابی او از نتایج ممکن است و عنصر اجتماعی نیز هنجار ذهنی منعکس کننده ی نفوذ و فشار اجتماعی روی یک شخص برای انجام یک رفتار است. در واقع ترکیب آن ها پیش ‏بینی کننده ی یک نیت رفتاری است. این الگو فرض می‏ نماید که نیت (قصد) رفتاری پیش‌بینی کننده مستقیم رفتار است و نیت رفتاری خود نیز به وسیله نگرش فرد نسبت به ‌رفتار و هنجار ذهنی تعیین می‏ گردد (شهبازی و قربانی، ۱۳۸۹).

به طور کلی انگیزه ها به رفتارهای مشارکتی افراد جهت می‌دهند و آن را استمرار می بخشند. هیچ رفتاری را فرد انجام نمی دهد که انگیزه‌ یا نیازی محرک آن نباشد، در واقع انگیزه ها و فرایند انگیزش سبب برانگیختگی، هدایت و تداوم رفتار انسان می شود (نجفی،۱۳۸۷).

۷-۲ انگیزش در زنان

مدل توسعه هویت مارسیا (۱۹۶۶) در زمینه تعهد رفتاری به عنوان فرایندی منحصر به فرد در تعهد قوانین و پیوستن به آن ها نظر گرفته می شود. با این حال،لایکس^[۴۸] ، گوزنی^[۴۹] ، سونس^[۵۰] و بیرز^[۵۱](۲۰۰۶) نشان داده‌اند که تعهد را می توان به دو بعد متمایز تقسیم شود: شکل کیری تعهد و شناسایی تعهد. ساخت و شکل گیری تعهد نشان دهنده مفهوم اصلی مارسیا از تعهد است، در حالی که شناسایی تعهد نشان دهنده یقین یافتن احساس فرد ‌در مورد تعهداتی است که ساخته شده اند. مفهوم سازی تعهد به دو بعد مجزا، که یکی در ارتباط با ماهیت پویا در شکل گیری تعهد است و دیگری بازسازی، انتخاب و شناسایی تعهد به عنوان یک فرایند و نه به عنوان یک نتیجه در نظر گرفته می شود(لایکس، گوزنی ، سونس و بیرز ، ۲۰۰۶). این دو تعهد یعنی ساخت تعهد و شناسایی تعهد بسته به انگیزه های فردی موجب تعهد هویت فرد می شود(همان منبع، ۲۰۰۶).

یکی از مباحث در ارتباط با تعهد هویت مسئله وحدت هویت است. یکپارچه سازی (وحدت) هویت نشان دهنده بهره وری فرد از خود پنداره در یکپارچه سازی اطلاعات جدید، سازماندهی و کارگردانی تجربه زندگی است(اوبراین و اپستاین^[۵۲]، ۱۹۸۸). یکپارچه سازی(وحدت) هویت همپوشانی قابل ملاحظه ای با ساختارهای مشابه، مانند وضوح خودپنداره (کمپبل، اساناند، و دی پائولا^[۵۳]، ۲۰۰۳) و تداوم زمانی مکانی (دانکل^[۵۴]، ۲۰۰۵)دارد. بنا بر این عقیده، مردم با تجربه در زندگی به دنیال یکپارچه سازی هویت تلاش می‌کنند مشخص نمایند که آن ها از زندگی چه می خواهند. برعکس، افراد کم تجربه در ادغام هویت ها دچار تضاد هویتی شده و در یکپارچه سازی هویت به مشکل می خورند.

شکل گیری و ایجاد تعهدات هویت پایدار براین فرض استوار است که فرد در فراینند ساخت و باز سازی های هویت به احساس یکپارچه ای از هود دست یافته باشد(ساحل و لوین^[۵۵]، ۲۰۰۲).

۲-۲-۱- ماهیت و مفهوم هویت

مفهوم هویت (خود) با کلمات دقیق قابل تعریف نیست و تا حدی مبهم می‌باشد. هویت شامل تداوم و ثباتی است که مشخص کننده افراد است، علی‌رغم تغییراتی که در زمان پیدا می‌کنند و نقش هایی که در هر مرحله از زندگی به عهده می‌گیرند. در جریان رشد، فرد مراحلی را پشت سر گذاشته که جدا از هم نبوده‌اند. در هر مرحله دارای هویتی بوده و بین هویت های مراحل مختلف ارتباطی وجود داشته است. اما این هویت‌ها همیشه از نوع آزمایشی بوده‌اند زیرا هر یک در مرحله شدن بودند ولی حالا زمان بودن رسیده است (اریکسون، ۱۹۸۷).

مفهوم هویت که اریکسون عنوان می‌کند تأکید بر این مسئله دارد که مراحل رشد هر یک به طور مجزا در درون خود پایان نمی‌یابد، بلکه به هم پیوسته و وابسته بوده، مراحلی در جهت رشد فرد به عنوان فردی کامل و خودکفا می‌باشد که در زندگی لیاقت ایفای نقش یک بزرگسال را داشته و بتواند در نظام اجتماعی که در آن زندگی می‌کند، به اصطلاح جابیفتد. تکامل فقط از طریق گذشتن بدون بحران از مراحل پی‌درپی رشد روانی ـ جنسی حاصل نمی‌شود، بلکه بستگی به سازمان‌دهی مجدد و مداوم در طی جریان رشد دارد و آنگاه در دوره نوجوانی، نوبت به تکامل مجددی می‌رسد که انتقال از وابستگی کودکی را به مسئولیت بزرگسالی میسر می‌کند. در این مورد نه فقط سازمان‌دهی داخلی موردنظر است، بلکه این موضوع حائز اهمیت است که چگونه این سازمان به فرد اجازه می‌دهد که در اجتماع و نظامهای داخلی آن در نقشهای اجتماعی مورد انتظار، به عنوان بزرگسال، عملکرد صحیحی داشته باشد (اریکسون، ۱۹۶۳).

جیمز^[۵۶] هویت شخصی را مفهومی می‌داند که فرد از خود به عنوان یک شخص دارد و این مفهوم ناشی از تجربه تداوم و تمایز است؛ یعنی خود در طی زمان یکسان باقی می‌ماند و در عین حال از دیگران متمایز است (محسنی، ۱۳۷۵).

در فرهنگ عمید، هویت چنین تعریف شده است: هویت یعنی حقیقت شیء یا شخص که مشتمل بر صفات جوهری او باشد. هویت در لغت به معنای شخصیت ذات، هستی و وجود و منسب به «هو» می‌باشد ـ هویت یعنی توازن میان خود و دیگران برقرار کردن(عمید، بی تا، ص ۴۷۳).

امروزه تعداد زیادی از نوجوانان به افسردگی مبتلا می‌باشند. احساسات افسردگی شامل احساسات متعددی می‌باشد. در افسردگی شدید که شکلی از اختلالات خلقی می‌باشد، فرد نسبت به آینده عمیقا دلسرد می‌شود، نسبت به زندگی نارضایتی پیدا می‌کند و از دیگران دوری و اجتناب می‌کند. ممکن است انرژی خود را برای انجام بعضی از کارها از دست بدهد و نتواند به کارهای روزمره زندگی بپردازد. و یا شاید انتظار مرگ داشته باشد و اگر دانش‌آموز باشد ممکن است موفقیت تحصیلیش متوقف شده و نتواند به اهداف آموزشی و تحصیلی خود برسد، نمرات ناامید کننده و پایین دریافت کند. همچنین افسردگی باعث می‌شود که فرد احساس تنهایی و بی کسی کرده و از افراد دیگر کناره گیری کند و ارتباطات اجتماعی و خانوادگی ضعیفی داشته باشد. این احساسات منفی و ارتباطات ضعیف فرد افسرده را به سوی بی هدفی، بی معنایی، و ناامیدی سوق می‌دهد (می‌یرز^[۵۷]، ۱۹۸۸).

پلکینین و کوکو^[۵۸]( به نقل از برزونسکی ۲۰۰۳) دریافتند که وضعیت های هویتی، ثابت و غیرقابل تغییر نیستند. شاید بتوان تفاوت یافته های پژوهش حاضر با بررسی های دیگر را به دلیل تفاوت های فرهنگی دانست. بسیاری از پژوهشگران بر تاثیر عوامل نژادی، فرهنگی و مذهبی در میزان فراوانی قرار گرفتن نوجوان در وضعیت های هویتی مختلف تأکید نموده اند. برای مثال این بررسی ها همچنین، نشان می‌دهد که بین وضعیت های هویت ایدئولوژیکی دختران و پسران تفاوت معنی دار وجود دارد. دختران بیشتر در وضعیت هویت ایدئولوژیکی و میان فردی مهلت مجاز قرار دارند. در حالی که پسران از نظر هویت های ایدئولوزیکی و میان فردی بیشتر در وضعیت های نامتمایز و مهلت مجاز بودند (برزونسکی، ۲۰۰۳).

۲-۲-۲- شکل‌گیری هویت

شکل‌گیری هویت در طی یک توالی از مراحل رشدی روی می‌دهد. در صورت وجود یک محیط مساعد، شکل‌گیری هویت یک حادثه به طور طبیعی رخ دهنده در رشد شخصیت انسان است (مارسیا، ۱۹۸۷، ص ۱۶۴). این فرایند عموما در طول نوجوانی رخ می‌دهد و از فرایندهای درون‌فکنی^[۵۹] و همانندسازی^[۶۰] متمایز است. بااین‌حال این فرایندهای مربوط به کودکی نقش مهمی در شکل‌گیری هویت دارند.

شکل‌گیری هویت در نوجوانی سنتزی از همانندسازی‌های اولیه در یک پیکربندی جدید است که بر اساس این همانندسازی‌ها قرار دارد، اما متفاوت از مجموع اجزایش می‌باشد. فقط وقتی که نوجوان قادر باشد که بعضی از همانندسازی‌های کودکی را بر اساس علایق، استعدادها و ارزش هایش انتخاب و سایر آن ها را در کند، شکل‌گیری هویت رخ می‌دهد.

در طول نوجوانی هویت به طور ناگهانی ظهور پیدا نمی‌کند، بلکه مراحل اولیه رشد را در بر می‌گیرد و حتی پس از نوجوانی نیز تداوم می‌یابد (کروگر، ۱۹۹۶). اگرچه هویت همیشه در حال تغییر است، اما میزان این تغییر پس از نوجوانی به طور فزاینده‌ای آهسته‌تر خواهد بود. شکل‌گیری هویت به خصوص پس از سنتز اولیه نوجوانی فرایندی است که حاکی از پیوستگی خود در میان تغییرات ـ حتی شدید ـ است.