ریسک عملیاتی عموماً از ریسک‌های داخلی بانک­ها بوده و ناشی از اشتباهات انسانی یا اتفاقات و خطای تکنیکی تعریف می‌شود(اجینگتون^[۱]،۲۰۰۹). این ریسک شامل تقلب(موقعیتی که معامله‌گرها اطلاعات غلط می‌دهند)، اشتباهات مدیریتی و کاستی کنترل می‌شود. خطای تکنیکی ممکن است ناشی از نقص در اطلاعات، پردازش معاملات، سیستم‌های جابه‌جایی یا به طور کلی هر مشکل دیگری در سطح سازمان روی می‌دهد، باشد (سینسا^[۲]،۲۰۰۵).

حال از آنجایی که اصل محافظه‌کاری سبب می‌شود طرف با احتیاط بیشتری در شناسایی عناصر حسابداری عمل کند بر ریسک عملیاتی شرکت تاثیر دارد.

در این پژوهش ‌به این موضوع پرداخته شده است که:

بین محافظه‌کاری و ریسک عملیاتی چه رابطه­ای وجود دارد؟

۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

‌در مورد محافظه‌کاری و اثر آن بر ریسک عملیاتی پژوهش‌های اندکی انجام شده است. ولی نتایج پژوهش ریچارد^[۳](۲۰۱۳) اهمیت این موضوع را مشخص می‌کند زیرا محافظه‌کاری باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه و ریسک می‌شود. همچنین پژوهش ریچارد یک پژوهش تجربی بود تا علمی. و موضوع ما در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران می‌باشد.

از آنجایی که محافظه‌کاری با ارائه اطلاعات مالی با کیفیت بالا موجب کاراتر شدن بازار و تصمیم ­گیری بهتر استفاده­کنندگان از صورت­های مالی می‌شود و در نتیجه ریسک عملیاتی در شرکت­ها کاهش خواهد داده شد، اهمیت این موضوع مشخص می‌شود. و حال در پژوهش قبلی برای ریسک عملیاتی هیچ متغیری در نظر گرفته نشده بود. در حالی که در پژوهش حاضر برای ریسک عملیاتی دو متغیر نرخ بازده سهام و نسبت حقوق صاحبان سهام به داراییها در نظر گرفته شده است و رابطه آن ها با محافظه‌کاری سنجیده می‌شود. پس از آنجایی که در پژوهش قبلی برای ریسک عملیاتی هیچ متغیری در نظر گرفته نشده است و در پژوهش حاضر از این دو متغیر استفاده شده است، پس این پژوهش سودمند ‌می‌باشد زیرا باید ریسک عملیاتی دارای متغیر­های مشخصی باشد تا بتوان نتیجه ­گیری درست کرد.

۱-۴ اهداف پژوهش

هدف اصلی: تعیین رابطه بین محافظه‌کاری و ریسک عملیاتی

اهداف ویژه:

– تعیین رابطه بین محافظه‌کاری حسابداری و تغییرات بازده سهام

– تعیین رابطه بین محافظه‌کاری حسابداری و تغییرات نسبت حقوق صاحبان سهام به داراییها

اهداف کاربردی:

– سرمایه ­گذاران در بورس اوراق بهادار تهران؛ با توجه به نتیجه این پژوهش، در بورس اوراق بهادار تهران راجع به ریسک خرید سهام شرکت، از سوی سرمایه ­گذاران تصمیم گرفته خواهد شد.

– مدیران شرکت­ها؛ مدیران شرکت‌ها راجع به اینکه سود آن ها چقدر تحت تاثیر محافظه‌کاری قرار گرفته خواهد شد و بر روی ریسک عملیاتی شرکت اثر خواهد داشت به دنبال نتایج این پژوهش می‌باشند.

– مؤسسات آموزشی و دانشگاه­ها؛ این پژوهش ‌به این گروه با توجه به اینکه مطالعاتی در این زمینه در اختیار استادان و مدرسان دانشگاه­ها قرار خواهد داد مورد توجه قرار گرفته خواهد شد.

۱-۵ فرضیه ‏های پژوهش:

فرضیه اصلی: بین محافظه‌کاری حسابداری و ریسک عملیاتی، رابطه معنا­داری وجود دارد.

فرضیه‌های فرعی

1. 1. بین محافظه‌کاری حسابداری و تغییرات بازده سهام، رابطه معنا­داری وجود دارد.

1. بین محافظه‌کاری حسابداری و تغییرات نسبت حقوق صاحبان سهام به داراییها، رابطه معناداری وجود دارد.

۱-۶ تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش

۱-۶-۱ محافظه‌کاری: محافظه‌کاری در حسابداری معمولاً به عنوان یک انتخاب (توسط قانون‌گذاران، تدوین‌­کنندگان استاندارد و شرکت‌ها) از میان رویه‌های حسابداری تلقی می‌شود که به کم­نمایی ارزش داراییها و سود منجر می‌شود(بالاچاندرام و موهانرام^[۴]،۲۰۱۱). برای اندازه ­گیری محافظه‌کاری از مدل باسو^[۵](۱۹۹۷) به شرح زیر استفاده شده است:

(۱-۱) Earn=β _۰+β _۱ Neg _i,t+β _۲ Ret _i,t+β _۳ Neg _i,t-Ret+μ _i,t

Earn= سود هر سهم شرکت قبل از اقلام غیر عادی در سالt ، تقسیم بر قیمت سهام شرکت در ابتدای سال.

Ret= بازده ۱۲ ماه شرکت که به بعد از مجمع سال t-1 تا مجمع سال t ختم می‌شود.

Neg= شاخصی است که اگر Ret منفی باشد برابر با یک، و اگر Ret مثبت باشد برابر با صفر است.

در مدل رگرسیونی بالا ۲β پاسخ سود را نسبت به بازده‌های مثبت اندازه ­گیری می‌کند و ۳β+۲β پاسخ سود را نسبت به بازده‌های منفی اندازه ­گیری می‌کند.

حال ‌بر اساس مدل رگرسیونی بالا سطح محافظه‌کاری بر اساس فرمول زیر به دست می‌آید:

(۱-۲)

تغییرات نرخ بازده سهام: این تغییرات از طریق محاسبه مابه­التفاوت نرخ بازده سهام سال جاری نسبت به سال گذشته به دست می ­آید.(www.fa.wikipedia.org)

و از طریق فرمول زیر به دست می‌آید:

(۱-۳)

که در آن:

R2= نرخ بازده سهام سال جاری

R1= نرخ بازده سهام سال گذشته

تغییرات نسبت حقوق صاحبان سهام به داراییها: این نسبت از تقسیم تغییرات حقوق صاحبان سهام به دارایی‌های شرکت­ها به دست می‌آید.(www.fa.wikipedia.org)

(۱-۴)

که در آن:

= تغییرات نسبت حقوق صاحبان سهام به داراییها

E= حقوق صاحبان سهام

A= داراییها

ریسک عملیاتی: ریسک عملیاتی عموماً ناشی از اشتباهات انسانی یا اتفاقات و خطای تکنیکی تعریف می‌شود. این ریسک شامل تقلب (موقعیتی که معامله‌گرها اطلاعات غلط می‌دهند)، اشتباهات مدیریتی و کاستی کنترل می‌شود. خطای تکنیکی ممکن است ناشی از نقص در اطلاعات، پردازش معاملات، سیستم‌های جابه‌جایی یا به طور کلی هر مشکل دیگری که در سطح سازمان روی می‌دهد، باشد .(www.fa.wikipedia.org)

۱-۷ قلمرو پژوهش

قلمرو پژوهش بسته به ابعاد آن در سه حیطه متفاوت‌، به شرح زیر مورد بررسی قرار گرفته است:

قلمرو موضوعی: محدوده موضوعی پژوهش، مطالعه شامل بررسی رابطه محافظه‌کاری حسابداری با ریسک عملیاتی.

قلمرو زمانی: قلمرو زمانی این پژوهش از ابتدای سال ۱۳۸۸ تا پایان سال ۱۳۹۲ بوده است.

قلمرو مکانی: چارچوب مکانی این پژوهش شامل شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.

فصل دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

۲-۱ مقدمه

در این فصل راجع به محافظه‌کاری و پیامد‌های اقتصادی محافظه‌کاری و انواع محافظه‌کاری(شرطی و غیر­شرطی) و روش‌های اندازه‌گیری محافظه‌کاری توضیحاتی داده خواهد شد و به بررسی رابطه محافظه‌کاری و مالکیت نهادی پرداخته می‌شود. سپس به سراغ تعریف ریسک رفته می‌شود و ماهیت ریسک و عوامل مؤثر بر ریسک‌، توضیح داده خواهد شد و سپس به بیان مدیریت ریسک پرداخته می‌شود و انواع ریسک‌ها‌، که شامل ریسک مالی، ریسک تجاری، ریسک ورشکستگی، ریسک نرخ بهره، ریسک سیاسی، ریسک بازار، ریسک سیستماتیک و غیر­سیستماتیک، ریسک مقررات، ریسک عملیاتی، ریسک قانونی، ریسک محصول، ریسک بازار سرمایه، ریسک نقدینگی و ریسک اعتباری ‌می‌باشد، تشریح می‌شود و سپس اجزای تشکیل دهنده ریسک توضیح داده خواهد شد و در نهایت مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی می‌شود.