۲-۱۶-۵٫ نظریه مدیریت دارایی-بدهی

از اواخر جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه ۱۹۶۰ میلادی، بانک‌ها وجوه مورد نیاز خود را اغلب از محل سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت تامین می‌کردند. در چنین شرایطی مدیریت وجوه بانک بر کنترل دارایی‌های آن متمرکز بود و بانک‌ها دو منبع وجوه داشتند که شامل سپرده‌های اصلی و وجوه خریداری شده بود (بانک اقتصاد نوین، ۱۳۸۷).

شش دسته از مهم‌ترین حساب‌های ترازنامه‌ای که با جریان‌های نقدی در ارتباط هستند شامل نقدینگی، تعهدات سپرده‌ای، سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت و تسهیلات اعطایی، تعهدات بلند‌مدت و سرمایه، دارایی‌های غیرنقد کوتاه‌مدت، و تعهدات کوتاه‌مدت غیرسپرده‌ای ‌می‌باشد. از حساب­های مذکور، بانک در کوتاه‌مدت فقط می‌تواند بر تعدادی از آن‌ ها کنترل داشته باشد مانند دارایی‌های غیرنقد کوتاه‌مدت و تعهدات کوتاه‌مدت سپرده‌ای (عرب مازار و قنبری، ۱۳۷۶).

۲-۱۷٫ اندازه‌گیری ریسک

در سال ۱۹۵۲، هری مارکویتز^[۳۱] با ارائه مدلی کمی، به اندازه‌گیری ریسک پرداخت و با معرفی مدلی مبتنی بر ریسک و بازده و ارائه خط مرز کارا^[۳۲] برای اولین بار مقوله ریسک را در کنار بازده و انحراف معیار قرار داد. شاگرد او ویلیام شارپ^[۳۳] شاخص بتا را برای تغییرات نسبی ارزش یک سهم در قبال تغییر ارزش بازار ارائه و با معرفی مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای، مدیریت علمی پرتفوی را پایه‌گذاری نمود. مک کالی^[۳۴] سنجه دیرش را به عنوان ملاک اندازه‌گیری ریسک اوراق بهادار با درآمد ثابت معرفی کرد و بر اساس آن مدیریت دارایی‌ها و بدهی‌ها و طراحی استراتژی‌های مدیریت ریسک از جمله تطابق دیرش و مصون‌سازی ارائه گردید. ادامه کارهای مک کالی به رابطه غیرخطی ارزش اوراق بهادار با درآمد ثابت و نرخ سود بازار منتهی شد و معیار تحدب به عنوان شاخصی دقیق‌تر برای محاسبه ریسک این اوراق معرفی گردید(رادپور و همکاران، ۱۳۸۸).

در سال‌های بعد، روش‌های دیگری از جمله واریانس و انحراف معیار^[۳۵]، نیمه واریانس^[۳۶]، میانگین انحرافات مطلق^[۳۷]، ضریب تغییر، دامنه و احتمال بازدهی منفی مورد استفاده قرار گرفت(برزنده و حسینی، ۱۳۸۰).

بعد از دهه ۱۹۷۰، نرخ‌های بازدهی تعدیل شده بر اساس ریسک، ملاک ارزیابی‌ها قرار گرفت. در سال ۱۹۹۶ مؤسسه‌ جی پی مورگان^[۳۸] مدل ارزش در معرض خطر^[۳۹] را معرفی کرد. این معیار تمامی انواع ریسک را در یک عدد خلاصه و مقداری از سرمایه یک مؤسسه‌ را که در معرض زیان قرار می‌گرفت، تعیین می‌نمود(رادپور و همکاران، ۱۳۸۸).

۲-۱۸٫ روش‌های اندازه‌گیری ریسک نقدینگی

به طور کلی این روش‌ها شامل تعیین منابع و مصارف نقدینگی و محاسبه خالص وضعیت نقدینگی، استفاده از نسبت‌های نقدینگی، شاخص نقدینگی، محاسبه شکاف تامین مالی و تخمین وجه نقد لازم برای تامین آن، اندازه‌گیری ارزش فعلی خالص ترازنامه بانک می­شوند (درگریگوریان، ۱۳۸۳).

۲-۱۸-۱٫ مدیریت دارایی‌ها و بدهی‌ها

روند ارزیابی ریسک نرخ بهره و ریسک نقدینگی و به کارگیری آن‌ ها در سیستم تامین و تخصیص منابع بانکی به عنوان مدیریت دارایی- بدهی شناخته شده و در کمیته‌ای به همین نام^[۴۰] انجام می‌پذیرد (گرونینگ و براتانویک، ۲۰۰۳).

۲-۱۸-۲٫ مدیریت دارایی برای کاهش ریسک نقدینگی

کاهش جریان‌های بازپرداخت وام و نیز درخواست‌های جدید وام نشان‌دهنده تحلیل بالقوه وجوه نقد بانک است. رشد بازارهای ثانویه برای طبقات مختلف دارایی‌ها، فرصت بانک را برای فروش یا تبدیل حجم بالاتری از دارایی‌ها به اوراق‌بهادار و با سرعت بیشتر افزایش می‌دهد. دارایی‌های استهلاک پذیر، نسبت به دارایی‌های استهلاک ناپذیر، جریان‌های نقد بیشتری را قبل از سررسید ایجاد می‌کنند. برنامه‌ای را که با افزایش نگهداری وام‌های استهلاک پذیر و در مقابل کاهش وام‌های استهلاک ناپذیر همراه است، می‌توان به عنوان یک برنامه بهبود نقدینگی در نظر گرفت (بانک اقتصاد نوین، ۱۳۸۷).

۲-۱۸-۳٫ مدیریت بدهی برای کاهش ریسک نقدینگی

به منظور ارزیابی جریان‌های نقدی ناشی از بدهی‌ها، بانک باید در وهله اول رفتار بدهی‌هایش را در شرایط عادی تجاری بررسی کند. همچنین استفاده از روش‌های تنوع‌سازی در بدهی‌ها و وام‌های غیرتضمینی می ­تواند منجر به کاهش ریسک نقدینگی بانک شود. سپرده‌های مدت‌دار و قرض‌های بدون سررسید، یکی از پایدارترین منابع تامین مالی در هنگام بروز مشکل مالی هستند (میکاییل‌پور و شیوا، ۱۳۸۲).

۲-۱۹٫ پیشینه تحقیق

۲-۱۹-۱٫ تحقیقات خارجی

پاندی و پارِرا (۱۹۹۷) شواهد تجربی از استراتژی­ها و رویه ­های مدیریت سرمایه در گردش واحدهای اقتصادی تولیدی در سری لانکا ارائه کردند. اطلاعات و داده ­های این پژوهش از طریق پرسشنامه و مصاحبه با مدیران ارشد مالی نمونه ­ای از واحدهای اقتصادی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار کلمبو جمع‌ آوری شد. آن ها دریافتند که بیشتر واحدهای اقتصادی در سری لانکا، استراتژی رسمی سرمایه در گردش دارند و اندازه واحد اقتصادی بر استراتژی کلی سرمایه در گردش (رسمی یا غیررسمی) و نوع استراتژی سرمایه در گردش (جسورانه، میانه رو و محافظه ­کارانه) تاثیر دارد.

وینروب و ویسچر (۱۹۹۸) بر مسائل استراتژی­ های محافظه ­کارانه و جسورانه مدیریت سرمایه در گردش با بهره گرفتن از داده ­های فصلی واحدهای اقتصادی امریکایی طی دوره زمانی ۱۹۸۴ الی ۱۹۹۳ تمرکز کردند. آن ها در پژوهش خود، با بهره گرفتن از داده ­های ده گروه صنعت مختلف به بررسی ارتباط نسبی بین استراتژی­ های جسورانه و محافظه ­کارانه سرمایه در گردش پرداختند. یافته ­های آنان نشان داد که در میان صنایع، تفاوت مشخص و معناداری بین استراتژی­ های مدیریت سرمایه در گردش وجود دارد. علاوه براین، ماهیت نسبی استراتژی­ های مدیریت سرمایه در گردش، ثبات قابل توجهی طی دوره زمانی ده ساله داشته است. این مطالعه همچنین نشان داد که همبستگی منفی و معناداری بین استراتژی­ های دارایی­ ها و بدهی­های صنعت وجود دارد و همچنین زمانی که استراتژی دارایی­ های سرمایه در گردش نسبتاً جسورانه است، استراتژی تامین مالی سرمایه در گردش نسبتاً محافظه ­کارانه است تا تعادل بر قرار باشد.

فیلبک و کروجر (۲۰۰۵) به بررسی اهمیت مدیریت کارای سرمایه در گردش با بهره گرفتن از تحلیل استراتژی­ های مدیریت سرمایه در گردش ۳۲ صنعت غیر مالی در آمریکا پرداختند. یافته­ ها نشان داد که اختلاف معناداری بین صنایع در نوع رویه سرمایه در گردش در طول زمان وجود دارد. علاوه بر این، این شیوه سرمایه در گردش، خود، تغییر معناداری با صنایع در طول زمان دارد.

1. 1. Sense of Vocation ↑

1. 1. Critical Existential Thinking ↑

1. 1. Personal Meaning Production ↑

1. 1. Transcendental Awareness ↑

1. 1. Conscious State Expansion ↑

1. 1. Critical Existential Thinking ↑

1. 1. Personal Meaning Production ↑

1. 1. Transcendental Awareness ↑

1. 1. Conscious State Expansion ↑

1. 1. George, M. ↑

1. 1. McMullen, B. ↑

1. 1. Physical intelligence ↑

1. 1. IQ ↑

1. 1. EQ (emotional intelligence) ↑

1. 1. meaning ↑

1. 1. Is this all there is? ↑

1. 1. Universal trait ↑

1. 1. Spiritual intelligence, the ultimate intelligence ↑

1. 1. Associative Thinking ↑

1. 1. Elkins, D. ↑

1. 1. Hedstrom, J. ↑

1. 1. Hughes, L. ↑

1. 1. Leaf, A. ↑

1. 1. Saunders, C. ↑

1. 1. Halama, P. ↑

1. 1. Strizence, M. ↑

1. 1. Koenig, H. G. ↑

1. 1. Living with Dignity, Empathy and Commitment ↑

1. 1. Creative Connection and Service ↑

1. 1. Jaimz V. ↑

1. 1. Jung, C.g. ↑

1. 1. Glock ↑

1. 1. Stark ↑

1. 1. belief ↑

1. 1. experimental ↑

1. 1. application ↑

1. 1. ritual ↑

1. 1. intellectual ↑

1. 1. Spilka, B. ↑

1. 1. Hood, R.W. ↑

1. 1. Hunsberger, B. ↑

1. 1. Gorsuch. R. ↑

1. 1. Flower, J. ↑

1. 1. Collins ↑

1. 1. Thouless ↑

1. 1. Treadway, K.M. ↑

1. 1. Psychology of Religion ↑

1. 1. William James ↑

1. 1. Carl G, Jung ↑

1. 1. Gordan Allport ↑

1. 1. Religious experience ↑

1. 1. Pargament, K. I. ↑

1. 1. saunders,S.M. ↑

1. 1. Mesmerism ↑

1. 1. Koening & Perez ↑

1. 1. Martinez & Smith & Barlow ↑

1. 1. Hage ↑

1. 1. Richards & Bergin ↑

1. 1. Shafranske ↑

1. 1. Comer, R. C. ↑

1. 1. Inayatullah, S ↑

1. 1. Miller, G. ↑

1. 1. Amnesty International Interfaith Network for Human Rights ↑

1. 1. Obsessional neurosis ↑

1. 1. Freud, S. ↑

1. 1. Ellis ↑

1. 1. Argyle ↑

1. 1. Scobie ↑

1. 1. Wulff ↑

1. 1. Reeves ↑

1. 1. Boersma ↑

1. 1. Pargament ↑

1. 1. Maton ↑

1. 1. Gansevoort, R .R. ↑

1. 1. Ellison,C.G. ↑

1. 1. Krause, N. ↑

1. 1. Loewenthal, K. M. ↑

1. 1. Fox, R.B. ↑

1. 1. Pargament, K.I. ↑

1. 1. Koeing, H.G. ↑

1. 1. Perez, L.M. ↑

1. 1. Kirkpatrik, L.A. ↑

1. 1. Secure attachment ↑

1. 1. Baumel, S. ↑

1. 1. Loyn ↑

1. 1. Diagnostic and statistical manual of mental disorders ↑

1. 1. emotion dysregulation model ↑

1. 1. Mennin, D. S. ↑

1. 1. Heimberg, R. G. ↑

1. 1. Turk, C. L. ↑

1. 1. Fresco, D. M. ↑

1. 1. Salters, K. ↑

1. 1. Roemer, L. ↑

1. 1. Mennin, D. S. ↑

1. 1. Rucker, L. ↑

1. 1. Zlomke, K. R. ↑

1. 1. Hahn, K. S. ↑

1. 1. Baan, N. ↑

1. 1. Marroquín, B. ↑

1. 1. Mennin, D.S. ↑

1. 1. McLaughlin, K.A. ↑

1. 1. Flanagan, T.J. ↑

1. 1. Feliu, T. ↑

1. 1. Balle, M. ↑

1. 1. Sese, A. ↑

1. 1. McGee, R., ↑

1. 1. Wolfe, D. ↑

1. 1. Olson, J. ↑

1. 1. Nolen-Hoeksema, S. ↑

1. 1. McBride, A. ↑

1. 1. Larson, J. ↑

1. 1. Joormann, J. ↑

1. 1. Gotlib, I. H. ↑

1. 1. Ryan, C. M. ↑

1. 1. Dahlen, E. R. ↑

1. 1. Subjective well-being ↑

1. 1. Saundra, HS. ↑

1. 1. Hughey, AW. ↑

1. 1. Brill hart, B. ↑

1. 1. Canda, j. ↑

1. 1. parker, S. ↑

1. 1. patricia, A. ↑

1. 1. Ke-Ping, Y ↑

1. 1. Xin, J. W. ↑

1. 1. Dunkel Schetter, C. ↑

1. 1. Lysne, CJ. ↑

1. 1. Wachholtz, AB. ↑

1. 1. Glover-Graf, N. ↑

1. 1. Marini, I. ↑

اولین گرایش، «حقیقت‌جویی» است. فرد دارای این گرایش مشتاقانه درصدد آن است که حقیقت امور را بداند. از این رو، به دنبال آن است که بهترین اطلاعات را درباره آن ها پیدا کند. چنین فردی برای پرسیدن سؤالات از خود شجاعت نشان می‌دهد. اگر در کندوکاوها و بررسی‌های خود با اطلاعات معتبری مواجه شود که با نظرات و عقاید قبلی وی مغایرت دارند، با خود روراست می‌ماند و به طورمنصفانه و بی‌طرف با آن اطلاعات برخورد می‌کند؛ حتی اگر دانسته‌ها و یافته های جدید وی علایق، تمایلات و عقاید پیش‌پنداشته شده او را زیر سؤال ببرند. چنین فردی وقتی به بحث و تبادل نظر با دیگران می‌پردازد، به جای آنکه درصدد برنده شدن در بحث باشد، به دنبال آن است که به اطلاعات صحیح و معتبر دست پیدا کند (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران، ۱۹۹۵).

دومین گرایش، «گشوده‌ذهنی» نسبت به عقاید نو و یا مخالف است که گرایش به بی‌تعصبی نیز گفته می‌شود. فرد دارای این گرایش دگراندیش‌پذیر است. یعنی، نسبت به نظرات و عقاید متفاوت از نظر و عقیده خود شکیبایی نشان می‌دهد و به حق دیگران برای داشتن عقاید متفاوت احترام می‌گذارد. علاوه بر این، چنین فردی مراقب سوگیری‌های احتمالی و تعصبات خود نیز است (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران ، ۱۹۹۵).

گرایش «گشوده‌ذهنی» از گرایش «حقیقت‌جویی» از این لحاظ متفاوت است که شخص «حقیقت‌جو» بدون در نظر گرفتن اینکه به دست آوردن اطلاعات بیشتر و معتبرتر ممکن است عقاید و باورهای فعلی‌ او را زیر سؤال ببرد، تمایل به کسب اطلاعات دارد تا بتواند از آن طریق به حقیقت دست پیدا کند. این در حالی است که «گشوده‌ذهنی» بیشتر با دگراندیش‌پذیری و تحمل عقاید متفاوت ارتباط دارد که ممکن است فرد را به حقیقت نزدیک کند یا نکند. ‌به این ترتیب، ممکن است شخصی ذهنی گشوده داشته باشد اما به دنبال حقیقت نباشد یا به دنبال حقیقت باشد ولی ذهنی گشوده نداشته باشد (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷).

سومین گرایش، «تحلیلگری» است. فرد دارای این عادت ذهنی گرایش به پیش‌بینی پیامدهای احتمالی رویدادها و همچنین ایده های افراد دارد. به همین دلیل، اگر از لحاظ عملی یا مفهومی مشکلی در کار باشد، متوجه آن می‌شود. این امر باعث می‌شود چنین فردی همواره نسبت به نیاز به مداخلۀ پیش‌بینانه هشیار باشد. علاوه بر این، چنین فردی در حل مسایل برای به کارگیری استدلال، استفاده از شواهد و واقعیت‌یابی ارزش زیادی قایل است؛ حتی اگر مسأله مورد نظر چالش‌برانگیز یا دشوار باشد (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران، ۱۹۹۵).

چهارمین گرایش «قاعده‌مندی» است. فردی که دارای این عادت فکری خوب است، گرایش به کندوکاوها و بررسی‌های سازماندهی‌شده و قاعده‌مند دارد. در کار او هیچ نوع خاصی از سازماندهی از قبیل خطی یا غیرخطی بر دیگری ارجحیت ندارد و تنها شرایط هستند که تعیین‌ می‌کنند کدام نوع سازماندهی مناسب است. شخص قاعده‌مند هر چقدر هم که متبحر باشد، تلاش می‌کند به موضوعات، سؤالات و یا مشکلات به طور نظام‌مند، متمرکز و مستمر بپردازد و در آن ها از خود پشتکار نشان دهد (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران، ۱۹۹۵).

دو گرایش «قاعده‌مندی» و «تحلیلگری» یکسان نیستند. ممکن است فردی قادر به انجام یک بررسی قاعده‌مند ‌در مورد چیزی باشد اما به هیچ وجه قادر به تحلیل آن نباشد (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷).

پنجمین گرایش، «اعتماد به نفس در تفکر انتقادی» است. این گرایش و عادت فکری خوب به میـزان اعتمادی که فرد به قدرت استدلال خود دارد، برمی‌گردد. اشخاص دارای اعتماد به نفس در تفکر انتقادی، هم خود به قضاوت‌های خود اعتماد دارند و هم معتقدند که دیگران نیز به قضاوت‌های آن ها اعتماد دارند. در نتیجه، چنین افرادی بیان می‌کنند که دیگران در حل مسایل یا تصمیم‌گیری‌های خود ‌در مورد اینکه چه کاری را انجام دهند و چه کاری را انجام ندهند، از آن ها کمک می‌گیرند (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران، ۱۹۹۵).

ششمین گرایش، «کنجکـاوی» است. منظور از این گرایش و عادت فکـری خوب کنجکاوی ذهنـی فرد است. فرد کنجکاو برای مطلع بودن از پدیده‌ها ارزش قایـل است و مایل است بداند که پدیده‌ها چگونه کار می‌کنند. وی همواره تمایل به یادگرفتن دارد، حتی زمانی که از آن یادگیری نمی‌تواند بلافاصله و فوراً استفاده کند (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران، ۱۹۹۵).

هفتمین گرایش، «پختگی شناختی» است. فردی که از لحاظ شناختی پخته است، گرایش دارد در تصمیم‌گیری‌های خود با درایت و با تدبیر عمل کند. چنین فردی با مسایل با این درک برخورد می‌کند که بعضی مسایل ساختاری پیچیده دارند، بعضی موقعیت‌ها بیش از یک راه حل موجه و قانع کننده دارند و گاهی قضاوت‌ها باید بر اساس معیارها، زمینه، شواهدی که مانع از قطعیت و یقین می‌شوند، صورت بگیرند (راهنمای سیاهه گرایش به تفکر انتقادی کالیفرنیا، ۲۰۰۷؛ فاسیونه و فاسیونه، ۱۹۹۲؛ فاسیونه و همکاران، ۱۹۹۵).

همان‌ طور که پیش از این گفته شد، این گرایش‌ها فرد را به استفاده عملی از مهارت‌های خود در تفکر انتقادی برمی‌انگیزانند و بدون داشتن سطحی از آن ها فرد تمایلی به کاربرد مهارت‌های تفکر انتقادی خود و یا بهبود کیفیت آن ها ندارد. این در حالی است که بدون داشتن سطحی از مهارت‌های تفکر انتقادی نیز فرد نمی‌تواند این گرایش‌ها را رشد دهد. به عبارت دیگر، بین گرایش‌های تفکر انتقادی و مهارت‌های تفکر انتقادی تعاملی پویا و متقابل وجود دارد. از یک سو، دستیابی به مهارت‌های تفکر انتقادی گرایش‌های فرد را رشد می‌دهند و از سوی دیگر، گرایش‌ها فرد را برمی‌انگیزانند تا مهارت‌های تفکر نقادانه خود را به کار بندد (فاسیونه، ۲۰۱۱؛ هالپرن، ۱۹۹۸(. به همین دلیل، در راستای کمک به بهبود کیفیت تفکر انتقادی فراگیران، پرورش‌دهندگان باید هم به مهارت‌های این نوع تفکر و هم به گرایش‌های مرتبط با آن توجه نشان دهند و عوامل مؤثر بر رشد آن ها را بشناسند. با وجود این، تحقیقات مربوط به تفکر انتقادی به طور عمده بر مهارت‌های آن متمرکز بوده‌اند و علی‌رغم اهمیت گرایش‌های تفکر انتقادی تنها در سال‌های اخیر تمرکز خود را از مهارت‌ها به گرایش‌ها معطوف کرده‌اند. به همین دلیل، از نظر تحقیقاتی توجه چندانی به بررسی عوامل مؤثر بر گرایش‌های تفکر انتقادی نشده است. از این رو، پژوهش حاضر به دنبال شناخت عوامل مؤثر بر رشد گرایش‌های تفکر انتقادی دانشجویان است.

۱-۱-۲- بیان مسأله: عوامل مؤثر بر گرایش‌های تفکر انتقادی دانشجویان

خدیوی و وکیلی مفاخری(۱۳۹۰) در تحقیقی با عنوان رابطه بین انگیزش پیشرفت، منبع کنترل، خود پنداره و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال اول متوسطه نواحی پنج گانه تبریز به نتایج زیر دست یافند. نتایج تحقیق نشان داد که در دانش آموزان دختر و پسر رابطه معنادار و مثبتی بین پیشرفت تحصیلی و انگیزه پیشرفت و منبع کنترل و خود پنداره وجود دارد. به طوری که هر قدر فرد از انگیزه پیشرفت بالاتری برخوردار باشد و منبع کنترل او درونی تر باشد و از خود پنداره بهتری برخوردار باشد از پیشرفت تحصیلی بالاتری برخوردار خواهد بود.

رضویه و همکاران(۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر مؤلفه های اضطراب و نگرش یاضی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی در درس ریاضی که با هدف ، بررسی تأثیر مؤلفه های اضطراب ریاضی و نگرش به ریاضی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی در درس ریاضی انجام گرفت، تحلیل رگرسیون مرحله ای با کنترل دو متغیر جمعیت شناختی جنسیت و میزان تحصیلات پدر، نشان داد که قوی ترین عامل پیش‌بینی کننده ی پیشرفت تحصیلی در درس ریاضی، مؤلفه ی نگرشی التذاذ است. به بیان دیگر، دانش آموزانی که از درگیرشدن با موقعیت هایی که مستلزم استفاده از دانش ریاضی است، لذت می‌برند و به درس ریاضی تعلق خاطر دارند، از پیشرفت تحصیلی در این درس برخوردار می‌شوند. یافته های پژوهش حاضر نشانگر آن بود که فزونی احساس منفی به ریاضی و افزایش اضطراب درس ریاضی و عدد، با کاهش پیشرفت تحصیلی در درس ریاضی همراه است. تلویح یافته های ذکر شده برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت، توجه به نقش عوامل انگیزشی، به ویژه نگرش به ریاضی در پیشرفت ریاضی داشن آموزان، سوق دادن روش های آموزش ریاضی در جهت ایجاد علاقه ‌به این درس و کاهش احساس های منفی و اضطراب است.

چراغیان و همکاران ( ۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان بررسی اضطراب امتحان و ارتباط آن با عملکرد تحصیلی در دانشجویان پرستاری به نتایج زیر دست یافتند. ۱۴درصد از دانشجویان اضطراب امتحان نداشتند. ۴۸/۷ درصد اضطراب کم ۳۴ درصد اضطراب متوسط و ۳٫۳ اضطراب امتحان زیاد داشتند. که در مجموع ۸۶ درصد از دانشجویان درجاتی از اضطراب را داشتند. در این مطالعه ارتباط معنادار آماری بین اضطراب امتحان با عملکرد تحصیلی به دست نیامد.

خسروی و بیگدلی(۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان رابطه ویژگی‌های شخصیتی با اضطراب امتحان در دانشجویان که با بهره گرفتن از روش تحقیق از نوع همبستگى انجام شد. به نتایج زیر دست یافتند. نتایج نشان داد که، اضطراب امتحان با روان رنجورى رابطه معنادار مثبتى را نشان داد. (۴۶۱/۰=r، ۰۱/۰>p). اما اضطراب امتحان با درون گرایى/ برون گرایى دانشجویان، رابطه معنادارى را نشان نداد. ضمناً تفاوت معنادارى بین دختران و پسران در اضطراب امتحان و ویژگى هاى شخصیتى مورد مطالعه یافت نگردید.

نریمانی و همکاران(۱۳۷۹) در تحقیقی که با عنوان علل اضطراب امتحان در دانشجویان و راه های مقابله با آن با هدف بررسی و مطالعه علل اضطراب امتحان در دانشجویان انجام داند به نتایج زیر دست یافتند. نتایج مطالعه نشان داد که بین دانشجویان زن و مرد در متغیر اضطراب امتحان و در متغیر اضطراب عمومی تفاوت معنا داری وجود دارد. همچنین بین اضطراب امتحان با اضطراب عمومی دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومی و راه های راه های مقابله با اضطراب رابطه منفی و معناداری وجود دارد. عدم تمرکز و حواس پرتی و محیط نامناسب برگزاری امتحان بر اضطراب امتحان دانشجویان تاثیر و همچنین از میان روش های مقابله با اضطراب امتحان بیشتر از فنون شناختی – رفتاری ذکر نام خدا و دعا کردن استفاده می شود.

۲-۲۰-۲- پیشینه خارجی تحقیقات:

مطالعات قابل توجهی در زمینه تاثیر اضطراب آزمون بر کنش پاسخ دهنگان انجام گرفته است. مالونون در مقاله خود تحت عنوان ((اضطراب آزمون: یک بررسی همه سویه پیرامون برداشت معلمان، مسئولان مدارس، مشاوران، دانش آموزان و والدین)) اظهار می‌دارد که در زمینه بروز اضطراب و فشار، عوامل بسیاری موثرند و مستقیما بر نحوه کنش و در نتیجه نمره دانش آموزان اثر می‌گذارند(مالونون، ۲۰۰۵)

اگر قرار باشد که در یک آزمون بر اساس نمرات دانش آموزان تصمیم های مهمی گرفته شود، باید توجه داشته باشیم که درصد قال توجهی از نمره (احتمالا پایین) برخی از دانش آموزان ناشی از شرایطی است که آزمون برای آنان ایجاد ‌کرده‌است. هانکوک به بررسی رابطه میان اضطراب ناشی از آزمون و سطح ارزیابی مورد انتظار از آن پرداخت و دریافت که آنم دسته از دانش آموزانی که احساس می‌کنند در معرض ارزیابی مهمتری قرار دارند، از میزان اضطراب بیشتری رنج می‌برند و در آزمون کنش ضعیف تری دارند. و در نتیجه، انگیزه آنان به مراتب پایین تر آمده است.(هانکوک، ۲۰۰۱ به نقل از رضایی،۱۳۸۴)

آیسان و سایرین(۲۰۰۱) از گروهی از دانش آموزان خواستند تا به یک تست اضطراب، راهبردهای مقاله با آن و میزان درک از وضعیت جسمانی خود، قبل و بعد از یک آزمون مهم پاسخ دهند. آن ها دریافتند که دانش آموزانی که اضطراب بیشتری دارند، از ساز و کارهای مقابله کمتری ‌برخوردارند. پیش از آزمون ها، دانش آموزان سال ای پایین تر هم از اضطراب بیشتری رنج می‌برند و هم ساز و کارهای مقابله کمتری دارند. پس از پایان آزمون، تغییراتی در نوع نگرش دانش آموزان نسبت به وضعیت جسمانی خود روی داد، اما میزان اضطراب دانش آموزان سال های پایین تر از اضطراب دانش آموزان سال های بالاتر بیشتر بود.

نتایج تحقیق اسچافر^[۴۸] و همکاران ‌در مورد اضطراب امتحان و موفقیت تحصیلی، نشان داد که دانشجویان با اضطراب امتحان زیاد، از دور ه های طولانی مدت تحصیلی برخوردار بودند و به نسبت بیشتری از نگرانی های اجتماعی رنج می بردند؛ اختلالات روانی و روان پریشی در این گروه بیشتر تظاهر داشت(به نقل از یزدانی و سلیمانی، ۱۳۹۰).

پژوهش های البرز، سیف، لطیفیان و همچنین آندرمن و ماهر در سال ۱۹۹۰ ، آمس در سال ۱۹۹۲ و لئونداری^[۴۹] و همکاران در سال ۱۹۹۸ نشان دهنده رابطه بین انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی است(به نقل از تمنایی فر، گندمی،۱۳۹۰).

یافته های پژوهشی پیک ران^[۵۰] و همکاران (۲۰۱۱) حاکی از آن است که انگیزش پیشرفت با یادگیری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی و بروز افکار و هیجانان منفی چون استرس و اضطراب که منجر به افت عملکرد می شود رابطه داردکه بر این اساس افرادی که از انگیزه و میل به پیشرفت بالایی برخوردارند در تمامی زمینه ها به خصوص در زمینه تحصیل، پشتکار و تلاش بالایی خواهند داشت و در مواجهه با مسائل پیش‌بینی نشده به جای اینکه تحت تاثیر هیجانات و افکار منفی قرار گیرند راهکارهایی هرچه بهتر را به کار می بندند (به نقل از غفاری و ارفع بلوچی، ۱۳۹۰).

جمع بندی

الرِّجالُ قوّامُونَ عَلی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلی بَعضٍ وَبِما أَنفَقُوا مِن أَموالِهِم قَالصّالِحاتُ قانتات حافِظاتُ لِلغَیبِ بِما حَفِظَ اللهُ وَ اللَّاتِی تَخافُونَ نَشوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهجُرُوهُنَّ فی المَضاجِعِ وَاضرِبُوهُنَّ فَإن أَطَعنَکُم فَلا تَبغُوا عَلَیهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللهَ کانَ عَلِیاً کَبِیراً؛ مردان سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاق هایی که از اموالشان (‌در مورد زنان) می‌کنند. و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند و در غیاب (همسر خود)، اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌کنند، و (اما) آن دسته از زنان را که از سرکشی و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید؛ و (اگر مؤثر واقع نشد) در بستر از آن ها دوری نمایید؛ و اگر (هیچ راهی جز شدت عمل، برای وادار کردن آن ها به انجام وظایفشان نبود)، آن ها را تنبیه کنید. و اگر از شما پیروی کردند، راهی برای تعدی بر آن ها نجویی. (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است (و قدرت او، بالاترین قدرتهاست^[۴۹].

این آیه، از آیات مهم، کلیدی و بحث انگیز است و لذا، به طور گسترده آن را مورد بحث قرار خواهیم داد.

الف) تفسیر واژه قوامون

قوّامون به جمع قوّام است و صیغه ی مبالغه قائم می‌باشد. لغوییّن درباره ی معنای آن سخنانی دارند.

راغب در مفردات می‌گوید:

قیام بر چند گونه است: ۱- قیام به شخص که برای خود دو قسم دارد: قیام تسخیری [= غیر اختیاری] و قیام غیر تسخیری [= قیام به اراده و اختیار].

قیام به تسخیر، مثل آیه ی ۱۰۰ از سوره ی هود که می فرماید: ذلکَ مِن أَنبَاءِ القری نَقُصُّهُ عَلَیکَ مِنها قائِمُ وَحَصِیدُ: این برخی از اخبار دیار ستمکاران است که بر تو حکایت کردیم؛ بعضی از آن دیار (هرچند مردمش مردند، ولی شهرشان) آباد، معمور و پابرجاست و برخی دیگر شهرشان به کلی ویران گشته است.

قیام به اراده و اختیار، مثل آیه ی ۹ سوره ی زمر که فرمود: أَمَّن هُو قانِتُ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماَ؛ آیا چنین کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است، در سجده و قیام (‌با ارزش نیست؟).

۲- قیام به معنای مراعات، مراقبت و نگهداری چیزی؛ در آیه ۸ سوره ی مائده آمده است: کُونُوا قَوَّامِینَ للهِ شُهَداءَ بِالقِسطِ؛ همواره برای خدا قیام کنید (از فرامین و احکام الهی مراقبت و نگهداری کنید) و از روی عدالت، گواهی دهید.

و در سوره ی رعد آیه ی ۳۳ فرمود: أَفَمَن هُوَ قائِمُ عَلی کُلِّ نِفسٍ بِما کَسَبَت؛ آیا کسی بالای سر همه ایستاده (و حافظ و نگهبان و مراقب همه است) و اعمال همه می بیند… و فرمود: الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلی النِّساءِ؛ مردان نگهبان و مسئول زنان هستند.

۳- قیام به معنای عزم و اراده بر انجام کاری؛ مثل آیه ی ۶ سوره ی مائده که فرمود: یا أَیُّهَا الَّذینَ إذا قُمتُم ألی الصَّلاهٍ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، هنگامی که برای انجام نماز برخاستید (و قصد نماز خواندن را دارید)… .

آنگاه در پایان می‌گوید:

«قوم» در اصل به معنای گروه مردان است، نه زنان. از این رو در سوره ی حجرات، آیه ی ۱۱ فرمود: لایَسخَر قَومُ مِن قَومٍ… وَلانِساءُ مِن نِساءِ؛ که زنان را در برابر قوم قرار داد. البته در تمام قرآن «قوم» اعم از مردان و زنان است (جز در همین آیه) ولی حقیقتش برای مردان است (و با توسعه در زنان هم استعمال می شود؛) قرآن نیز به همین نکته آگاهی داده است و فرمود: الرِّجالُ قَوامُونَ عَلی النساءِ^[۵۰].

در «مقاییس اللغه) آمده است:

قاف و واو و میم (قوم) بر دو معنا دلالت دارد:

1. 1. بر گروهی از مردم، و در اصل برای جمع مردان است.

1. به معنای برپایی و برخاستن؛ و به معنای عزم هم آمده است^[۵۱].

در کتاب «لسان العرب» آمده است:

«قیام نقیض جلوس است و گاهی به معنای محافظت و اصلاح می‌آید. و از همین قسم است آیه: : الرِّجالُ قَوامُونَ عَلی النساءِ.، و سخن خداوند که فرمود: اِلّا ما دُمتَ عَلَیهِ قائِما؛ یعنی «پی گیر، مراقب و نگهبان او باشی^[۵۲]».

در «معجم الوسیط» ذیل همین مادّه، آمده است:

«قام، یقوم قومأ و قیامأ ـ انتصب؛ یعنی برپا داشت» و «قام علی الامره» یعنی: پیوسته و به طور دائم برای انجام این کار ایستادگی کرد. و «قام علی اهله» یعنی: متولّی کارهایشان شد و برای تأمین هزینه های آنان اقدام کرد.

«قوّام» یعنی کسی که قامت نیکو دارد و کسی که برای برپایی و انجام امور، برخاسته است.

«قیّم» یعنی سیّد و مولا. و مسئول یک کار. و کسی که امور «محجور» را متولی می شود.

«قیّم القوم» کسی است که ریاست آن قوم و سیاست و تدبیر آن جمع به عهده ی اوست. (جمعی از نویسندگان،بی تا)

در کتاب «اقرب الموارد» آمده است:

«قوّام» یعنی «حسن القامه» و به معنای کسی که برای انجام کاری، قوی و قدرتمند است. و به معنای امیر هم می‌آید. جمع آن «قوّامون» است.

قام علیه: یعنی خرج علیه و راقبه؛ از او مراقبت کرد. (الخوری الشرتونی،سعید، ۱۸۸۹م)

«المنجد» نیز می نویسد:

«القائم، جمعش، قوّم، قُوّام و قُیّام… است. قوام یعنی «حسن القامه»؛ کسی که قامتی معتدل دارد. همچنین به معنای متکفل چیزی و قوی و قدرتمند بر قیام کاری و به معنای امیر است. وقام بالامر: یعنی کسی که متولی کاری شده است و درباره ی اهل که به کار رود، یعنی «قام بشأنهم، و اعتنی بهم؛ برای انجام شئونات و امور آنان، به پا خاست». (معلوف،المنجد، ۱۹۹۲م)

لذا آنچه در کتب لغت آمده، درباره ی «قوّام» تعبیرات گوناگونی به کار رفته است: القائم بشأنهم، المتکلف لامورهم، القوی علی القیام، الامیر، الحسن القیام للامور، المحافظه و الاصلاح، المتولی لامورهم. (معلوف،المنجد، ۱۹۹۲م)

یعنی: کسی که برای برآوردن نیازهای خانواده کمر همت بسته است. متکفل کارهایشان است. برای رسیدگی بر انجام امورشان توانمند است. امیر و سرپرست. آن کس که به نیکویی اموری را انجام می‌دهد. کسی که مراقبت، نگهبانی، اصلاح گروهی به دست اوست. کسی که متولی امور آنان است.

از مجموع این تعبیرات چند نکته به دست می‌آید:

1. 1. قوّام غیر از قیّم است. مردان قیّم زنان نیستند؛ یعنی سید و مولایشان، مانند مولای محجوران.

1. 1. با توجه به ریشه ی اصلی «قوّام» که از قیام و برخاستن برای انجام کاری است، در «قوّامیت» نوعی عزم و اراده و تلاش نهفته است.

1. 1. با توجه به اینکه «قوّام» با «علی» متعدی شده است، نوعی سلطه و سرپرستی در آن وجود دارد.

1. همان‌ طور که بسیاری از لغویین گفته اند؛ در معنای قوام، محافظت، مراقبت و نگهبانی وجود دارد.

لذا «قوامیّت» فقط سرپرستی ـ به معنای امارت و امر و نهی کردن ـ نیست، بلکه خدمتگزاری، کمر همت برای خدمت کردن به آنان، اعتنا به شأن و نیازهای زنان و رسیدگی به امورشان نیز وجود دارد.

اگر با توجه به همه ی این امور بخواهیم به لغت فارسی «قوّام» را معنا کنیم، باید از معادلی ترکیبی استفاده کنیم. و بگوییم «سرپرستِ خدمتگذار». شاید این ترکیب، به معنای «قوام» نزدیکتر باشد و یا «نگهبان خدمتگزار». (داودی، سعید، ۱۳۸۲)

ب) تفسیر واژه فضَّل

«فضَّل» از ریشه ی «فضل» است. راغب می‌گوید: