از آنجایی که سازمان­ها برای بقا نیاز دارند تا خود را با شرایط جامعه سازگار کنند نیاز است که آن­ها نوآور باشند؛ برای ایجاد نوآوری باید محیط سازمان به گونه ­ای باشد که ایده­ ها در آن شکوفا شده و ایده­های شکوفا شده مورد حمایت و تشویق واقع شوند تا سازمان در شرایط متغیر جوامع بتواند پاسخگو باشد و بقای خود را تضمین نماید.

۲-۱-۱- ۹- ویژگی سازمان­ های خلاق و نوآور

در سازمان­ های نوآور، ساختار سازمانی مشوق نوآوری است. در واقع این سازمان­ها از ساختارهای منعطف استفاده ‌می‌کنند (دراکر، ۱۹۹۸). در این­گونه سازمان­ها، ساختار، راهبردها و استراتژی­ها و فرهنگ موجود از نوآوری حمایت ‌می‌کنند. در واقع در سازمان­ های خلاق و نوآورراهبردها، بینش­ها، خط مشی­ها و انتظارات سازمان به تقویت روحیه کارآفرینی تأکید می­ کند (لبیچ^[۱۲۸]، ۱۹۹۸).

بارلنگا (۲۰۱۰) ویژگی­های سازمان نوآور را شامل موارد زیر می­داند:

۱-بلندپروازی و تعهد مدیریت ارشد

۲-فرایندهای ساده و به راحتی قابل فهم

۳-توسعه مداوم و پایدار

۴-مکانیزم­ های پشتیبانی

۵-انگیزه و توانمندسازی

۶-تجربه و خطرپذیری

۷-بینش و فراست نسبت به محیط خارجی

فرهنگ نوآوری یک سازمان به منزله چارچوب نهادی برای بازیگران درگیر در فرایندهای نوآوری ‌می‌باشد و شامل تمام هنجارها، ارزش­ها، آرما­ن­ها و باورهایی است که بر رفتار هر کسی که در فرایندهای نوآوری شرکت دارد مؤثر است. در واقع فرهنگ نوآوری توسط همه بازیگران ساخته و پشتیبانی می­ شود (بارلنگا، ۲۰۱۰).

در مقوله منابع انسانی در می‌یابیم که سازمان­ های نوآور فعالانه آموزش و توسعه دانش اعضای خود را آن­طور که روز آمد باشد تشویق می‌کنند. امنیت شغلی در سطح عالی برای کارکنان خود فراهم می آورند تا ترس از اخراج به خاطر اشتباه را کاهش دهند و به افراد جرئت می‌دهند که تغییر پذیر باشند. زمانی که اندیشه ای جدید تکامل می‌یابد پیشتازان تغییر فعالانه و با شور و شوق اندیشه را تعالی می بخشند و آن را حمایت می‌کنند بر مشکلات چیره می‌شوند و اطمینان می­ دهند که نوآوری به مرحله اجرا در خواهد آمد (محمدی، ۱۳۸۴).

سازمان­ها با نوآوری بیشتر، در پاسخ به محیط­های متغیر و ایجاد و توسعه قابلیت ­های جدیدی که به آن­ها اجازه دهد به عملکرد بهتری برسند موفق­تر خواهند بود. ابتکارات و اقدامات نوآوری به ظور فزاینده­ به دانش، تخصص و تعهد کارکنان به عنوان درون­دادهای فرایند ایجاد ارزش وابسته است (مونتس، مورنو و فرناندز^[۱۲۹]، ۲۰۰۴).

جرجانی (۱۳۹۲) معتقد است که در سازمان خلاق رقابت کامل و فشرده است: در یک سازمان در صورتی خلاقیت صورت می­پذیرد که رقابت کامل در آن حاکم باشد؛ فرهنگ: یکی از عوامل عمده­ای که به بالندگی مدیریت کمک می­ کند فرهنگ مردم است. برپایه یک فرهنگ خوب، اتلاف وقت گناه محسوب می­ شود. بدیهی است در چنین بستر مناسبی جهت رقابت، خلاقیت یا سازمان­ های پویا بهتر شکل ‌می‌گیرد؛ دسترسی به مدیران: سازمان­ های خلاق بر این اعتقاد هستند که دانش در سطح سازمان به وفور پراکنده شده است و مدیران به راحتی می‌توانند افکار و نظرات دیگران را مستقیم و بدون واسطه دریافت کنند؛ احترام به افراد: ویژگی دیگر سازمان خلاق احترام به افراد است و آن­ها باور دارند که می ­توانند همگام با نیازهای سازمان، رشد کنند؛ ارائه خدمات مردمی: هدف نهایی در این سازمان­ها توجه به نیازمندی­های جامعه و جلب رضایت آحاد مردم است؛ در سازمان خلاق افراد دارای یک تخصص ویژه نیستند و این امکان را دارند که برای قرار گرفتن در جایگاه مناسب، شغلی داشته باشند؛ کار گروهی: روابط دائمی و بلند مدت کارکنان با این سازمان­ها و در نتیجه برخورداری آن­ها از امنیت شغلی ویژگی دیگر این نوع سازمان­هاست. استقبال مدیر از عامل تغییر: در این سازمان­ها تمامی مدیران، مسئله تغییر را به عنوان تنها عامل ثابت و گریز ناپذیر می­دانند و با خشنودی آن را پذیرفته و در برابر آن مقاومت نمی­کنند. ‌بنابرین‏ ‌می‌توان بیان کرد که سازمان نوآور، سازمانی است که اصل مهم و نهادینه شده در آن مقوله خلاقیت و نوآوری بوده و فرهنگ غالب آن نیز مشوق نوآوری ‌می‌باشد. در واقع درچنین سازمانی افراد با یکدیگر؛ و با محیط بیرونی به صورت مداوم در ارتباط بوده و به راحتی تبادل و انتقال دانش میان آن­ها صورت ‌می‌گیرد.

۲-۱-۱-۱۰- عوامل و موانع مؤثر بر نوآوری سازمانی

جهت ایجاد خلاقیت و نوآوری پایدار در سازمان­ها، معمولا یکسری عوامل به عنوان عوامل تسهیل کننده نوآوری و یکسری عوامل به عنوان موانع مؤثر در نوآوری عمل ‌می‌کنند که مدیران و کارکنان می ­توانند با شناخت عوامل تسهیل­کننده و پیاده ­سازی آن در سازمان و همچنین شناخت موانع نوآوری و اصلاح آن­ها، سازمان خود را به یک سازمان خلاق و نوآور تبدیل نمایند. در جدول زیر به تعدادی از این عوامل و موانع مؤثر در نوآوری اشاره شده است.

جدول ۲- ۳: عوامل و موانع مؤثر در نوآوری سازمانی (اقتباس از علیرضایی و تولایی،۱۳۸۷).

عامل
موانع
تسهیل کننده
ساختار

بوروکراسی و تمرکز در تصمیم ­گیری، روش­های استاندارد و دستورالعمل­ها، کنترل شدید منابع، تأکید بر سازمان رسمی

غیر متمرکز، مسطح­تر، ستاد کوچکتر، بوروکراسی کم،انعطاف بیشتر، در دسترس قرار دادن منابع

فرهنگ

قبول تأکید بر سنت­ها (ثبات)، اعمال تنبیه و جرایم برای اشتباهات، تقویت ارزش­های ارزیابی بیرونی، تأکید بر زمان موعود انجام کارها، تعصبات و عدم مسئولیت پذیری

تأکید بر نرم و هنجارها، طرز تلقی مثبت از تغییرات فرهنگ، تجربه ایده­ ها، ترویج و نشر توفیق­ها، زمینه برای قبول شکست،آزادی و تشویق ریسک طلبی، ارج نهادن به شجاعت، ایجاد امنیت برای نوآوری

مدیریت و رهبری

سبک مدیریت مستبدانه، کار فردی، عدم وجود آزادی و پذیرش انتقاد، ارج نهادن به افراد مطیع

مشارکت در تصمیم ­گیری، کارگروهی، ارج نهادن به فکرهای نو، آزادی در سازمان، پذیرش انتقاد، تحمل آدم­های مخالف

نیروی انسانی

نداشتن منابع انسانی کافی، عدم تخصص و آموزش، عدم پاداش برای توفیقات

تامین منابع انسانی خبره و تحصیل کرده، خلاق و وفادار، پاداش برای نوآوری، ایده­ ها به راحتی فراموش یا از بین نمی­روند.

ارتباطات

ارتباطات کم و ضعیف در چارچوب مقررات سازمانی

ارتباطات همه جانبه و باز، غیر رسمی یا تسهیلات وسیع

۲-۱-۱-۱۱- عوامل رشد خلاقیت و نوآوری در سازمان

ایجاد و رشد خلاقیت در سازمان، مستلزم وجود عوامل و شرایط مناسب است. این عوامل می ­توانند گوناگون باشند. عده­ای معتقدند که موفقیت سازمان­ها مبتنی بر وجود افراد خلاق است و بر همین اساس جذب و استخدام افراد خلاق را به سازمان­ها پیشنهاد ‌می‌کنند. تحقیقات دانشمندان و محققان نشان داده است اگر شرایط سازمانی مناسب نباشد، افراد خلاق عملکرد مؤثری نمی ­توانند داشته باشند. ‌بنابرین‏، برای ایجاد و رشد در سازمان لازم است به عوامل نهادی، ساختاری، مدیریتی و گروهی نیز توجه شود. مشبکی و تیمورنژاد عوامل مؤثر بر خلاقیت در سازمان را شامل چالشگری، آزادی، منابع،کار گروهی، تشویق و سرپرستی و حمایت سازمانی بیان کرده‌اند (محبوبی و توره، ۱۳۸۷).