مهمترین برنامه آموزشی مورد نیاز که باید جزو اولویتها قرار گیرد، رشد مهارتهای سواد اطلاعاتی است. سواد اطلاعاتی، توانایی شناسایی ابزارهای لازم برای مفهومسازی، بازیابی، ارزیابی و مدیریت اطلاعات، تعریف میشود. پر استنادترین تعریف از سواد اطلاعاتی را انجمن کتابداران آمریکا در سال ۱۹۹۸ ارائه داده است:«برای با سواد اطلاعاتی شدن، فرد باید بتواند تشخیص دهد که چه زمانی به اطلاعات نیاز دارد و قادر باشد آن را مکانیابی و ارزیابی کند و از آن استفاده مؤثر نماید».

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

استادان و اعضای هیئت علمی در زمره کاربران نهایی قرار میگیرند. موارد ضروری برای رشد مهارتهای سواد اطلاعاتی در این گروه از کاربران، شامل توانمندسازی ایشان در توسعه اطلاعات استادان و مدرسان را مفهوم‌سازی، ارزیابی و مدیریت کنند.
در مجموع، برای تحقق رسالت آموزشی کتابخانههای دیجیتال که در بلندمدت، به ارزش افزودهای محسوس و افزایش میزان استفاده و بهره وری این سازمانهای نوظهور خواهد انجامید، مدیریت کتابخانههای دیجیتال، باید با همکاری کتابداران و در واقع، نیروهای انسانی متخصص و حتی برخی کاربران خبره، کارگاههای آموزشی، همایشها و دوره های آموزشی فشرده متنوعی برگزار کند. در این راستا، «کولتی^[۳۳]» و همکارانش موضوعات زیر را برای ارائه در کارگاههای این‌ چنینی پیشنهاد میکنند:

• • مفهومسازی اطلاعات ـ که درکی از چگونگی ذخیرهسازی و سازماندهی اطلاعات به دست میدهد.

• • آشنایی با جستوجوی متون و نوشتار حوزه های مختلف

• • جستجوی پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی

• • مبانی اینترنت

• • وبنوردی که مبتدیان را با چگونگی استفاده از وب آشنا میکند.

• • جستوجوی پیشرفته وب

• • جستوجو و بازیابی که شامل دانلود کردن، پرینت گرفتن و پست الکترونیکی می‌شود.

• • شیوه ارزیابی اطلاعات ـ که این موضوع باید در تمام کارگاههای جستوجو لحاظ شود.

در کنار این مهارتها میتوان به طراحی صفحات وب، آمایش تصاویر دیجیتال، طراحی پایگاه، کار کردن با چندرسانهایها، مهارتهای ای.سی.دی.الhttp://128.168.0.10/lib/modules/FCKEditor/pnincludes/editor/fckeditor.html?InstanceName=desc&Toolbar=Default^[34] بویژه آشنایی با اصول نرم‌افزارهای صفحه گسترده مثل اکسل^[۳۵]و نظایر آن اشاره کرد(اسفندیاری و بیات،۱۳۸۷).
۲-۲-۱۶. سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مورد نیاز کتابخانه دیجیتال
۲- ۲-۱۶-۱. سخت‌افزار
اسکنرهای مناسب کار با بررسی کامل از طرف کمیته کتابخانه دیجیتال به منظور اسکن هر چه بهتر و سریعتر منابع و اشیای مختلف
دوربینهای دیجیتال مناسب با کارکرد مورد نظر
سخت‌افزارهای مبدل میکروفرمها به داده‌های دیجیتال
سیستم‌های کامپیوتری ذخیره اطلاعات
سیستم‌های کامپیوتری برای تهیه نسخه پشتیبان از اطلاعات موجود
۲- ۲-۱۶-۲. نرم‌افزارها
نرم‌افزار مناسب انتخاب شده باید دارای شرایط زیر باشد:

• • تبعیت از استانداردهای بین‌المللی فرمت تولید و نشر منابع الکترونیکی و دیجیتال و نیز ذخیره و بازیابی مانند دوبلین کور، Z۳۹٫۵۰ و غیره

• • قابلیت دسترسی در محیط وب

• • دارای رابط کاربری کاربرپسند

• • قابلیت کنترل واژگان

• • امکان انجام جستجوی ساده و پیشرفته در فیلدهای مختلف

• • پشتیبانی نرم‌افزار از مدارک به خط و زبانهای مختلف

• • قابلیت پشتیبانی از منابع چندرسانه‌ای (ویکیپدیا)

نرم افزار کاربردی کتابخانههای دیجیتالی با گسترش تولید نرمافزار در عرصه های ذخیره و بازیابی اطلاعات و بانکهای اطلاعاتی ، کتابخانهها نیز از این امکان بیبهره نمانند، و دیری نگذشت که کامپیوتر در انجام بسیاری از امور کتابخانهها بخصوص کتابخانههای دیجیتالی مورد استفاده قرار گرفت و این امر موجب تولید نرم افزارهای کتابخانهای شد. در واقع نرم افزار کتابخانهای، نرم افزاری است که برای ذخیره و بازیابی اطلاعات مدارک و انجام امور مربوط به کتابداری، از جمله جستجوی اطلاعات ایجاد شده است. بدیهی است با سپردن امر فوق به نرم افزارها، اولا دسترسی به اطلاعات با سرعت بیشتری انجام میپذیرد، ثانیا بسیاری از کارهای کتابخانه دیجیتالی با دقت و کارآیی بیشتر و هزینه و نیروی کمتر انجام خواهد شد(محمدی فرد،۱۳۸۴).
۲-۲-۱۶-۳. تجهیزات دیجیتالی
دیجیتالسازی کردن یکی از روش های عمده ساخت آثار دیجیتالی است. دیجیتالسازی تبدیل هرنوع محمل ثابت یا آنالوگ (مانند کتاب، مقاله های نشریات، عکس، نقاشی، میکروفرم) به شکل الکترونیکی از طریق اسکن، نمونهبرداری یا حتی تایپ است. ساخت مجموعه دیجیتالی چندین معیار برای انتخاب موارد خاص را در پی دارد. این معیارها عبارتند از، توانایی بالقوه آنها برای استفاده طولانی مدت، ارزش فکری یا فرهنگی آنها.
تنوع دستگاه‌های دیجیتالی هرچند حداقل در ایران زیاد نیست، ولی همین چند محصول نیز با وجود آنکه عرضه آنها جنبه انحصار دارد، باعث سردرگمی و تردید مدیران برای تهیه دستگاه مناسب می‌شود. چند عامل مهم در تصمیم‌گیری و یا تعلل برای تهیه دستگاه‌های دیجیتال سازی نظیر اسکنرکتاب، آرشیو رایترhttp://www.aqlibrary.org/modules/FCKEditor/pnincludes/editor/fckeditor.html?InstanceName=desc&Toolbar=Default، اسکنر رول فیلم و … نقش دارد. برخی از این عوامل به قرار زیر است:
عامل اول : نبود پیشبینی بودجه کافی برای تهیه دستگاه‌های دیجیتال‌سازی مورد نیاز
ایجاد کتابخانه دیجیتالی از اقلام سرمایه‌بر و هزینه‌بر است. بدون بیش‌بینی بودجه کافی و جذب منابع مالی از سایر سرفصلهای بودجه‌ای نمی‌توان کتابخانه دیجیتالی ساخت. اختصاص بودجه‌ای مستقل و قابل توجه، ضرورت دارد.
عامل دوم : بهای قابل توجه دستگاه‌های دیجیتال‌سازی
از آنجا که تجهیزات کتابخانه دیجیتال گران است و اغلب این تجهیزات توسط نمایندگان شرکتهای خارجی در ایران عرضه می‌شود، کمتر کتابخانه‌ای توانایی تخصیص هزینه کافی را داردبهویژه برای کتابخانه‌های کوچک و متوسط، این عامل بسیار تأثیرگذار است. کمترین بهای دستگاه مناسب برای دیجیتال‌سازی در کتابخانه‌ها، حدود ۳۰۰ میلیون ریال است.
عامل سوم : نبود سابقه و تجربه کافی کار عملی کتابخانه و مؤسسه‌های دیگر با دستگاه‌های دیجیتال‌ساز
یکی از شیوه‌های رایج برای تهیه اقلام سرمایه‌ای، استعلام از کم و کیف یک دستگاه مشخص در سایر مؤسسه‌های دارنده دستگاه است. در خصوص تهیه دستگاه‌های دیجیتال‌سازی، به علت اندک بودن سفارشهای دستگاه‌های دیجیتال‌سازی و همچنین تفاوت نوع دستگاه‌ها و تجربه ناچیز کتابخانه‌ها در کار دیجیتال‌سازی حرفه‌ای، این شیوه در ایران دست کم در این سالها، چندان کارساز نیست. از اینرو، مدیران به خاطر نبود سابقه و تجربه موفق برای تهیه تجهیزات دیجیتالی، با مشکلات بیشتری روبرو می‌شوند.
عامل چهارم : نبود دانش کافی در برخی از مؤسسه‌ها از نحوه کارکرد دستگاه‌های دیجیتال‌ساز
شواهد نشان می‌دهد برخی از کتابخانه‌ها و مؤسسه‌ها با وجود تهیه دستگاه دیجتیال‌سازی، به سبب تجربه اندک کارکنان خود از نحوه کار با این دستگاه‌ها، سرمایه زیادی را بدون استفاده گذاشته و بهره‌وری لازم را ندارند.
عامل پنجم : تأثیر نوع منابع بر انتخاب دستگاه دیجیتالی
هر میزان تنوع منابع یک کتابخانه برای دیجیتال شدن بیشتر باشد، فعالیت دیجیتال‌سازی پیچیده‌تر می‌شود، زیرا برای هر نوع منبع یک نوع دستگاه دیجیتال‌سازی مناسب است. در واقع، هر یک از منابع از جمله سند، نشریه (‌مجله و روزنامه)، کتاب، میکروفیلم و میکروفیش، دستگاه‌های خاص خود را می‌طلبد. حتی درباره یک نوع منبع، در صورت وجود منابع نفیس و قدیمی که بیشتر شکننده است، باید اسکنر مناسبی تهیه شود که سلامت منبع را پس از اسکن ضمانت کند.
گفتنی است، پشتیبانی هر یک از قابلیت‌ها، بهای اسکنر را به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد. این مدیر باید با توجه به بودجه و میزان دارا بودن منابع خاص کتابخانه، نسبت به تهیه اسکنرهای حرفه‌ای تر اقدام کند و یا اسکن منابع خاص خود را به مؤسسه‌های بزرگ و یا شرکتهای خصوصی بسپارد. چنانچه هر یک از این مقوله‌ها به درستی تصمیم‌گیری و اجرا نشود، چالش آفرین است.
به طور کلی، هر یک از این عوامل به تنهایی می‌تواند روند دیجیتال‌سازی را مختل و یا بسیار کند کند. مدیران برای اجرای هر پروژه‌ای نیازمند بودجه کافی و برای تصمیم‌گیری تهیه دستگاه مناسب، نیازمند اطلاعات کافی و روشنگر هستند(سالاری،۱۳۸۹).
۲-۲-۱۷. استانداردها در کتابخانههای دیجیتالی
استانداردهای کتابخانههای دیجیتالی از چند جنبه قابل بررسی و مطالعه اند. این کتابخانهها به دلیل اینکه در محیط شبکه قرار میگیرند، تفاهمنامههای شبکهای را باید رعایت کنند که از جمله به او-ای- ایی Z39.50 می توان اشاره کرد. از سوی دیگر برای نگهداری آرشیوهای دیجیتالی در کتابخانههای دیجیتال ، ،قالبهای استانداردی تهیه شده است که در نگهداری منابع در مخازن دیجیتالی این قالبها و فرمتها باید مورد توجه سازمانهای تولید کننده آرشیوهای قرار گیرد. برخی از این قالبها و فرمتها، زبانهای نشانهگذاری متن از قبیل اچ . تی . ام .ال. اس. جی . ام . ال و ایکس .ام. ال می باشند. نوع دیگری از این فرمتها برای نگهداری منابع دیجیتال پی.دی .اف است. برای سازماندهی و بازیابی اطلاعات در کتابخانههای دیجیتالی نیز استانداردهای ابردادهای طراحی شدهاند که هدف آنها دستیابی به منابع دیجیتالی این کتابخانههاست. در طراحی کتابخانههای دیجیتالی باید یکی از این قالبها یا استانداردهای ابردادهای در نظر گرفته شود .از جمله این استانداردها به ابرداده دوبلین کور، مارک و برخی دیگر می توان اشاره کرد(موسوی چلک،۱۳۸۶).