۴- سرمایه گذاری خطر پذیر شرکتی (cvc)

سرمایه گذاری ریسک پذیر در مالکیت شرکت های کوچک تنها محدود به سرمایه گذاران و مؤسسات مالی نمیشود بلکه گاهی اوقات شرکت های غیر مالی هم در این زمینه وارد می‌شوند.

برای مثال شرکتی که در شرکت های رقیب یا مشتری یا عرضه کننده سرمایه گذاری می‌کند از این طریق می تواندعرصه را بر رقبا تنگتر کند.خود سرمایه گذاری ریسک پذیر شرکتی می‌تواند مستقیم (بدون واسطه ) یا غیر مستقیم (واسطه ای ) باشد جدول ذیل از سرمایه گذاری امریکا در دو سال ۱۹۸۹ و ۱۹۹۲ صورت گرفته است :

جدول شماره۲-۲ (سرمایه گذاری خطر پذیر شرکتی)

۱۹۸۹

۱۹۹۲

مقدار

درصد

مقدار

درصد

غیرمستقیم

۴۸۳

۱۷٫۴

۸۴

۵٫۴

مستقیم

۲۳۰۰

۸۲٫۶

۱۴۶۰

۹۴٫۶

کل

۲۷۸۳

۱۰۰

۱۵۴۴

۱۰۰

۵- سرمایه گذاری خطر پذیر غیر رسمی

درکنار سرمایه گذاری رسمی، بازار محدودتری نیز هست که ان را کامل می‌کند و سرمایه ریسک پذیر غیر رسمی نامیده می شود.بازار سرمایه ریسک پذیر غیر رسمی شامل افراد حقیقی ( که معمولا آن ها را سرمایه گذاران غیر رسمی، فرشتگان تجارت یا سرمایه گذاران مستقل می‌نامند) است که سرمایه مورد نظر را به طور مستقیم برای کسب و کارهای نوین و در حال رشدی که پیش از این با آن ها همکاری نکرده اند، فراهم می اورند.

۲-۴- فرایند سرمایه گذاری ریسک پذیر :

باید بدانیم که فرایند تامین منابع مالی ریسک پذیر و رابطه ی کارافرینان با سرمایه گذاران ریسک پذیر بسیار بلند مدت و طولانی است. اگر کسی در پی یک قائده سریع باشد و تصور کند که می‌تواند به سرعت با یک سرمایه گذار ریسگ پذیر به توافق برسد و مشکل مالی خود را برطرف نماید در روبرویی با واقعیت بشدت شگفت زده خواهد شد. ممکن است برخی سرمایه گذاران ریسک پذیر به سرعت وارد عمل شوند اما تعداد ان ها بسیار کم است در عوض بیشتر آن ها به بررسی ها و ارزیابی های کامل و تمام عیار میپردازند تا مطمئن شوند که مورد سرمایه گذاری مناسبی را یافته اند سپس یک سرمایه گذاری بلند مدت انجام می‌دهند. این سرمایه گذاران به یک دوره بازنگری بلند مدت نیاز دارند. ‌بنابرین‏ تعداد بسیار کمی از سرمایه گذاران ریسک پذیر که در چارچوب زمانی کوتاه مدت عمل می‌کنند.

‌بنابرین‏ برای اینکه ایده های نواورانه را به ارزش افزوده اقتصادی تبدیل کنیم نیاز به یک سرمایه گذاری است،ولی در این مرحله ((منابع پولی )) بسیار کمیاب است پس از همینجا به نقش افراد سرمایه گذار در اقتصاد ملی پی می بریم. ان ها بیشتر در پی مشارکت در طرح های کوچک و در مراحل ابتدایی رشد شرکت ها هستند. فرایند سرمایه گذاری در شکل ذیل امده است:

نگاره شماره ۲-۱

سرمایه گذاری خطر پذیر

کار افرین

تعیین قطعی این که ایده مورد نظر ارزشمند است

تهیه یک معرفی خلاصه و ارائه یک طرح

بررسی پیشنهاد از سوی صندوق سرمایه گذاری

انتخاب یک سرمایه گذار ریسک پذیر

ملاقات با سرمایه گذار ریسک پذیر

ارزیابی کامل از سوی سرمایه گذار

کار مشترک کار افرین با سرمایه گذار

نیل به توافق و تامین سرمایه

خروج سرمایه گذار ریسک پذیر

۲-۵- شاخص های اصلی سرمایه گذاری ریسک پذیر

بررسی تحولات چشمگیر جهانی نشان می‌دهد که درقرن بیستم و ابتدای قرن بیست ویکم در صنایعی که مبتنی بر دانشکده نبض اقتصادی کشورها هستند تنها نواوری وتوان تکنولوژی عامل موفقیت است. بازیگران اصلی این صنایع شرکت‌های کوچک ومتوسط هستند که در تامین مالی نواورانه خود با مشکلات بسیاری روبرو هستند.در این بین تامین سرمایه از طریق سرمایه ریسک پذیر می‌تواند نقطه عطفی باشد که با توجه به ویژگی هایش گزینه مناسبی برای شرکت ها است. فعالیت صندوق هایی که فاقد این نوع سرمایه گذاری هستند حتی اگر در کل مثبت ارزیابی شوند اما کمک چندانی به اهداف توسعه تکنولوژی در سطح کلان نخواهد کرد. در این قسمت سعی شده تا مهمترین شاخص های اصلی سرمایه گذاری ریسک پذیر بیان شود.

1. مشارکت در مدیریت شرکت ها

نباید تصور کرد که نقش سرمایه گذاران ریسک پذیر تنها در تامین مالی شرکت خلاصه می شود و آن ها نسبت به وضعیت عملکردی شرکت های سرمایه پذیر خود، موضع انفعالی نخواهند داشت. این سرمایه گذاران به سبب مالکیت شرکت های نوپا،خود را در قبال موفقیت آن ها متعهد می‌دانند ازاین جهت بیشترین سعی را می‌کنند تا با موفقیت این شرکت ها سود سبد سهام خود را نیز بالا ببرند. ازقضا آن ها از توانایی‌های لازم برای کمک ‌به این شرکت ها برخوردارند.این سرمایه گذاران بیشتر افرادی باتجربه و دارای شم تجاری بسیار بالایی هستند،و علاوه بر ان ارتباطات فردی و سازمانی این سرمایه گذاران در اکثر مواقع راه گشای این شرکت های نوپا است زیرا مدیریت این گونه شرکت ها بیشتر دراختیار کارافرینان فنی است (کسانی که تجربه مدیریتی کافی را ندارند). ‌بنابرین‏،سرمایه گذاران ریسک پذیر با مشارکت در مدیریت شرکت های سرمایه پذیر به ارزش افزایی می پردازند و نقش ‌کارآفرینی آن ها چشمگیرتر از نقش تامین سرمایه ‌آنهاست.

به طور اساسی یکی از دلایل اهمیت سرمایه گذاری ریسک پذیر در رشد اقتصادی کشورها همین ویژگی است زیرا از ین طریق کارافرینان جوان و فاقد مهارت‌های مدیریتی کمک می شود.در کشورهایی که به اهمیت این نوع سرمایه گذاری پی برده اند معمولا یکی از اعضای صندوق سرمایه گذاری به عضویت هیئت مدیره شرکت در می اید تا زمینه ارزش افزایی هر چه بیشتر برای آن ها فراهم اورد.

۲)ارزیابی مدیریتی:

از انجا که بیشتر سرمایه گذاری های ریسک پذیر در شرکت های نوپا وجوان صورت می‌گیرد به علت وجود خطرات ذاتی ‌و کنترلی این گونه سرمایه گذاری ها با خطرات فراوانی روبه رو هستند. ‌بنابرین‏ لازم است تا در مراحل نخست ارزیابی بسیار دقیقی ازین شرکت‌ها به دست اورند. مهم ترین شاخص ارزیابی شرکت ها نوپا وضعیت مدیریتی آن ها است که بررسی این وضعیت به سبب ماهیت غیر ملموس ان نیاز به تجربه ودانش فنی بالایی دارد و مهارت های خاصی را می طلبد.از جمله ویژگی های مدیریتی که سرمایه گذار باید در پی آن ها باشد عبارت است از :

• • درستکاری ‌و صداقت: اولین ازمون سرمایه گذاری ازمایش صداقت ‌کارآفرین است بدین معنی که اگر گروه ‌کارآفرین صادق نباشد بعید است که اعتباردهنده یا سرمایه گذاری روی ان کار سرمایه‌گذاری کند.

• • تجربه : هر اعتباردهنده یا سرمایه گذار تمایل دارد که از ‌کارآفرینی بهره جوید که بیشترین تجربه را در حوزه نظر خود داشته باشد.

عمده ترین دلیل ایجاد شکاف در این قسمت نقش مشتریان داخلی و یا همان کارکنان سازمان است. عدم آگاهی کارکنان از نقش خود ، عدم مهارت و فقدان برنامه های آموزشی و انگیزشی می‌توانند بر میزان افزایش این شکاف تاثیر داشته باشد.

‌بنابرین‏ در زمینه توسعه منابع انسانی ، سازمان باید با دقت بیشتری بررسی و تنگناهای موجود را بر طرف نماید.

عامل دیگر مشتریان خارجی است. چنانچه آنان نقش خود را به درستی ایفا ننمایند و اطلاعات لازم را در اختیار ارائه کنندگان خدمات قرار ندهند ، یا اینکه ‌راهنمایی های ارائه کنندگان خدمت را نادیده بگیرند ، به کیفیت خدمت لطمه می‌زنند.

شکاف ۴ – شکاف بین ارائه خدمت و انتظارات مشتری است. در حالتی اتفاق می افتد که خدمت ارائه شده پایین تر از آنچه که انتظار و تعهد شده بود ، باشد. یا خدت ارائه شده با تعهدات همخوانی نداشته باشد. این شکاف بیان کننده ی نوعی ناهماهنگی بین کارکنان مسئول ارائه خدمات و کارکنانی است که مسئول توصیف و تبلیغ خدمت برای مشتریان هستند. اطلاعات نامرتبط با خدمت مؤسسه‌ منجر به انتظارات غیر واقعی در مشتری شده و سازمان نیز پاسخگوی وعده های داده شده نیست. در نتیجه کیفیت خدمات در مقایسه با خدمات مورد انتظار توسط مشتری ضعیف ارزیابی می شود.

لذا هماهنگی مؤثر و کارا بین ارائه کنندگان خدمات و واحد تبلیغاتی و آموزش و اطلاع رسانی تا حد زیادی می‌تواند در کاهش این شکاف مؤثر باشد.

شکاف ۵ – شکاف بین درک و انتظار مشتری ‌در مورد خدمات ارائه شده می‌باشد.

در حقیقت تمامی آن شکافهای چهارگانه را شامل می شود. برای از میان برداشتن یا کم کردن این شکاف باید به طور همزمان در جهت حذف شکافهای چهارگانه یاد شده اقدام نمود. در صورت وجود این شکافها مشتریان ، خدمات دریافتی را ضعیف قلمداد می‌کنند و انتظاراتشان تأیید نمی شود.

ابعاد کیفیت در فرمول اولیه پاراسورامان و همکاران عبارت بودند از :

1. 1. قابلیت اطمینان ^[۷۰]

1. 1. قابلیت پاسخگوئی^[۷۱]

1. 1. صلاحیت^[۷۲]

1. 1. دسترسی^[۷۳]

1. 1. ادب و نزاکت^[۷۴]

1. 1. ارتباطات^[۷۵]

1. 1. اعتبار^[۷۶]

1. 1. امنیت^[۷۷]

1. 1. درک و شناخت مشتری^[۷۸]

1. ظاهر فیزیکی^[۷۹]

دومین مطالعه پاراسورامان و همکاران در سال ۱۹۸۸ به تدوین روشی برای تعیین درک مشتریان از کیفیت خدمات اختصاص داشت (توسعه و تدوین کمی نمودن درک مشتری از کیفیت خدمات). در این مطالعه به آزمایش و تدوین کمی نمودن servQual پرداخته شده. ده بعد اولیه به پنج بعد تحت عنوان ابعاد کیفیت اصلاح گردید. در این مطالعه نتیجه می‌گیرد ، درک مشتری از کیفیت خدمات ارائه شده با کمبود های اساسی سازمان ارائه کننده خدمات مرتبط است.

دستورالعمل چند بخشی برای اندازه گیری کیفیت خدمات با توجه ‌به این ابعاد به شرح زیر اعلام گردید :

1. 1. ملموس و ظاهر فیزیکی^[۸۰] : ظاهر فیزیکی تجهیزات ، کارکنان و کانال‌های ارتباطی با نگاه نو ، در دسترس بودن ، کیفیت مواد به کار برده شده ، جستجوی بهترین ها برای مشتریان و همه آنچه که ابعاد تصویری را فراهم می‌سازد که مشتری برای ارزیابی آن ها را مد نظر قرار می‌دهد ، را شامل می شود.

1. 1. میزان قابلیت اطمینان^[۸۱] : توانایی اجرای خدمات وعده داده شده به طور کامل ، مستقل و قابل اعتماد به طوری که انتظارات مشتریان تامین شود. وفای به عهد ، سرعت در عملیات و جلب اعتماد مشتریان ، برخورد یکسان با مشتریان ، طبقه بندی مشتریان و همچنین عمل به تعهدات در زمینه ارائه خدمات را در بر می‌گیرد.

1. 1. مسئولیت پذیری و ‌پاسخ‌گویی‌^[۸۲] : تمایل کارکنان در کمک به مشتری در ارائه خدمات سریع و مطمئن ، سرعت ‌پاسخ‌گویی‌ ، علاقمندی کارکنان به حل مسائل مشتریان ، سطح ارتباطات با مشتری در شرایط غیر قابل پیش‌بینی ، آمادگی برای کمک به مشتری و داشتن فرصت لازم برای پاسخ دادن به مشتری را شامل می شود. کلاً این بعد کیفیت خدمات بر حساسیت و هوشیاری ارائه کننده خدمات در قبال درخواست‌ها ، سوالات و شکایات مشتریان تأکید دارد.

1. 1. اطمینان ، تضمین^[۸۳] : این بعد از کیفیت ‌پاسخ‌گویی‌ مشفقانه به مشتریان را شامل می شود. توان سیستم و اعتبار آن در فراهم آوردن خدمات ایمنی و مطمئن است که نمایانگر شایستگی و توانایی کارکنان سازمان برای القاء یک حس اعتماد و اطمینان به مشتری می‌باشد. این بعد از کیفیت خدمات مخصوصاً در خدمات ریسک پذیر مثل خدمات درمانی با توجه به حساسیت حفظ جان افراد مهم هستند.

1. همدلی و علاقمندی^[۸۴] : احترام به شخصیت مشتریان ، دانستن علاقمندی های مهم مشتریان و بهره گیری از کلمات قابل فهم برای مشتریان با توجه به روحیه آنان است. تعاملی ویژه به طوری که مشتریان قانع شوند که سازمان آن ها را درک ‌کرده‌است. و آن ها برای سازمان مهم هستند.

۲-۳-۲-۲-۲) الگوی گسترده کیفیت خدمات

در این مطالعه ، زیتامل و همکاران (۱۹۸۸) ، مجموعه ای جامع و منطقی از ساختارهایی که می‌توانند اندازه و جهت شکافهای سروکوال را تحت تاثیر قرار دهند ، ارائه می‌دهند. این ساختارها دربرگیرنده ارتباط و مراحل کنترل کارکنان و پیامدهای آن و همچنین میزان شناخت از وضعیت بازار و مشتری است در نهایت در این مطالعه نتیجه می گیرند که اندازه شکاف بین انتظار و درک مشتری (شکاف ۵) با اندازه شکافهای ارائه کننده خدمات (شکاف۱- شکاف۴) همبستگی وجود دارد (نمودار (۲-۳) الگوی گسترده کیفیت خدمات). پاراسورمان و همکاران ادعاکردند که سروکوال از طریق فرمت انتظارات / ادراک یک اسکلت پایه ارائه می کند که تمامی پنج بعد اشاره شده کیفیت خدمات را در بر می‌گیرد.

نمودار (۲-۳) الگوی گسترده کیفیت خدمات (منبع: پاراسورامون و همکاران،۳۴۰،۱۹۹۱)

جدول ۲-۴) ساختارهای مفروض الگوی گسترده که بر شکاف های کیفیت خدمات تاثیر گذارند

ساختارهای مؤثر بر شکاف ۱

1. 1. جهت گیری تحقیقاتی بازاریابی (MRO) Marketing Research Orientation : میزانی که مدیران تلاش می‌کنند تا از اختیارات و انتظارات مشتریان با روش های جمع‌ آوری اطلاعات به طور رسمی و غیر رسمی آگاهی پیدا کنند.

1. 1. ارتباط مدیران و کارمندان (UC) Upward Communication : اندازه ای که مدیران طراز اول ، روند انتقال اطلاعات را به کارمندان سطوح پایین تر حمایت و آسان می‌کند.

1. سطوح مدیریت (TQM) : تعداد سطوح مدیریت از بالاترین تا پائین ترین سطح.

ساختارهای مؤثر بر شکاف ۲

1. 1. الزام مدیریت به کیفیت خدمات (MCSQ) Management Commitment to Service Quality : میزانی که مدیریت کیفیت خدمات را به عنوان یکی از اهداف می شناسد و منابع کافی به آن اختصاص می‌دهد.

1. 1. وجود مراحل رسمی برای استقرار کیفیت خدمات.

1. 1. استاندارد کردن خدمات (TS) Task Standardization : آن اندازه که آموزش و تکنولوژی برای استاندارد کردن مارک‌های خدماتی استفاده می شود.

نکته قابل توجه دیگر درخصوص قانون جدید این است که برخلاف قانون سابق به حداکثر استفاده از توان پژوهشی، طراحی و خدماتی در کنار توان فنی، مهندسی، تولیدی، صنعتی و اجرایی نیز تأکید شده است. به بیان دیگر، قانون گذار دستگاه­های مشمول قانون ازجمله وزارت نفت و شرکت­های تابعه را به حداکثر استفاده از توان پژوهشی، طراحی و خدماتی مکلف ‌کرده‌است در حالی که در مقررات گذشته چنین تکلیفی دیده نمی­شد از این رو ‌بر اساس قراردادهای بیع متقابل، تمام مطالعات مهندسی میدان نفت یا گاز و طراحی تکمیلی خواه قبل یا پس از اعتبار و لازم­الاجرا شدن قرارداد با مشارکت و تأیید کارشناسان صنعت نفت و ‌بر اساس استفاده از آخرین استانداردها، فناوری و به دانش فنی انجام خواهد شد. همچنین باید گفت در قراردادهای بیع متقابل پیش ­بینی شده است که تولید زودهنگام به عنوان یکی از احتمالات ممکن در برنامه کلان توسعه مورد بررسی قرار گیرد تا عملاً بخش یا سرمایه ­گذاری مرتبط با تولید اولیه میدان از طریق فروش محصول تولیدی و عواید حاصل از میدان نفتی یا گازی مستهلک شود ‌بنابرین‏ به سبب اصل قانونی حداکثر استفاده از توان فنی و مهندسی، تولیدی و صنعتی و اجرایی کشور و اعمال آن در این قراردادها، پیمانکار مکلف است ضمن حداکثری امکانات و توانمندی­های داخل ایران در تمام فعالیت­های مطالعاتی، مهندسی، پیمانکاری، ساختمانی، تأسیسات سطح­الارضی و تحت­الارض، تامین تجهیزت و کالاها و امور بازرگانی ذیربط از آخرین تکنولوژی و دانش فنی حتی تکنولوژی­های موضوع مالکیت­های فکری و یا تکنولوژی مالی در این خصوص استفاده کند.^[۱۰۵]

۲-۳-۸٫ رعایت مقررات و ملاحظات زیست محیطی

اصطلاح محیط زیست را ‌می‌توان به یک منطقه محدود یا تمام یک سیاره و حتی به فضای خارجی که آن را احاطه کرده اطلاق کرد، اصطلاح بیوسفر^[۱۰۶] یا لایه حیاتی که یونسکو^[۱۰۷] خصوصاًً آن را به کار می­برد با یکی از وسیع­ترین تعاریف مطابقت دارد که در ادامه به آن پرداخته می­ شود. ضرورت حفظ محیط زیست اصل غیرقابل تردیدی است که دارای مقبولیت بوده و این ضرورت به موازات رشد صنعت و فناوری به دنبال آن بروز آلودگی­ها، اهمیت بیشتری پیدا ‌کرده‌است، رشد ناموزون صنایع در سال­های اخیر و ادامه روند فعلی آن، اکوسیستم­ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده و می­دهد، ‌بنابرین‏ هدایت فعالیت­های صنعتی و به گونه ­ای که کمترین آثار زیان بار را بر محیط زیست داشته باشد، امری اجتناب­ناپذیر به نظر می­رسد.

سازمان ملل متحد در برنامه یونسکو در رابطه بشر و یونسکو (سال ۱۹۸۸ میلادی) در تعریف خود از محیط زیست بیان می­دارد: «محیط زندگی بشر یا آن بخش از جهان که بنا به دانش کنونی بشر همه حیات در آن استقرار دارد». در تعریف آلودگی محیط زیست گفته شده است که «از هر نوع تغییر مستقیم یا غیرمستقیم در ویژگی­های فیزیکی، شیمیایی، زیست­شناختی یا رادیواکتیوی هربخش از محیط زست مانند آب، هوا یا زمینی با تخلیه یا انباشتن آلاینده­ها و یا انجام اعمال آلاینده به نحوی که در سودمندی محیط زیست یا هر بخشی از آن تأثیر زیان­آوری بگذارد و شرایطی پیش ‌آورد که برای بهداشت انسان و بهزیستی او، سلامت پرندگان،
حیات وحش، ماهی­ها و دیگر آبزیان و گیاهان مخاطره­آمیز یا شدیداًً خطرناک باشد و محیط زیست را برای نسل امروز و نسل­های آینده نامرغوب، نامطمئن و یا غیرقابل استفاده کند.

حاکمیت دولت یکی از کهن­ترین اصول در عرصه داخلی و بین ­المللی است که توسط اکثر نظام­های حقوقی مورد پذیرش قرار گرفته است. قلمرو دولت نه تنها شامل خشکی بلکه شامل آب­های سرزمینی واقع در محدوده مرزهای یک دولت نیز می­شدکه در سطح شامل رودخانه­ها، خلیج­ها، دریاچه­ها و ‌در عمق شامل آب زیرزمینی می­ شود. همچنین شامل بخش­های معینی از دریای ساحلی شامل خلیج­های باز و جزایر واقع در آن که فاصله کمتری از ۲۴ مایل دریایی دارند تحت صلاحیت انحصاری دولت ساحلی هستند، این صلاحیت سرزمینی همچنین تا ۱۲ مایلی از طول خط ساحلی با تأکید بر نظارت در این محدوده و عبور بی­ضرر کشتی­های خارجی مجاز است ‌بنابرین‏ با توجه به اینکه موضوع قراردادهای بیع متقابل می ­تواند به واسطه وجود منابع نفتی و گازی در خشکی یا دریا باشد اعمال حاکمیت دولت را در پی خواهد داشت. مهمترین مسئله در رعایت الزامات زیست محیطی، عدم سوزاندن گا زهای همراه نفت است که یکی از دغدغه­ های اصلی زیست محیطی در ایران محسوب می­ شود به اضافه اینکه پروژه­ های مذبور، نباید به سفره ­های زیرزمینی آب لطمه وارد کرده و آن­ها را آلوده کند.^[۱۰۸] از میان حیث قوانینی که حاوی مقررات زیست محیطی هستند، عبارتند از قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب ۲۸/۳/۱۳۵۳ و اصلاحیه مصوب ۲۴/۸/۱۳۷۱، اصل پنجاهم قانون اساسی، قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۳/۲/۱۳۷۴، قانون مدیریت پسماندها مصوب ۲۰/۲/۱۳۸۳، کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی مصوب ۲/۳/۱۳۷۵ (مواد ۶۷۵، ۶۷۹، ۶۸۰، ۶۸۶، ۶۸۸، ۶۸۹، ۶۹۰، ۶۹۱و ۶۹۶) و بعضی دیگر از قوانین راجع ­به محیط زیست.

علاوه بر این ها ماده ۷ قانون نفت مصوب ۹/۷/۱۳۶۶ وزارت نفت را مکلف ‌کرده‌است که «در جریان عملیات نفتی ضمن برنامه­ ریزی­های صحیح، نظارت و مراقبت کامل جهت صیانت و حفاظت منابع و ثروت طبیعی و تأسیسات و جلوگیری از آلودگی محیط زیست (آب و هوا و خاک) با هماهنگی سازمان­ های ذیربط به عمل آورد. همچنین مقررات و ضوابط محیط زیست در مناطق آزاد تجاری- صنعتی مشابه مقررات مذبور در سرزمین اصلی ایران ‌می‌باشد و واحدی از اداره محیط زیست که در سازمان هر یک از مناطق آزاد تجاری مستقر می­شد به انجام وظایف و نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات محیط زیست در این مناطق می ­پردازد.»

بر این اساس، مقررات عمومی کشور، سیاست­هایی را در جهت حفظ محیط زست مقرر داشته است؛ ماده ۱۰۵ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۷/۱/۱۳۷۹ بیان
می­دارد: «در کلیه طرح­ها و پروژه­ های بزرگ تولیدی و خدماتی باید پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکان­سنجی و مکان­ یابی، ‌بر اساس ضوابط پیشنهادی شورای عالی حفاظت محیط زیست و مصوبات هیات وزیران مورد ارزیابی زیست محیطی قرار گیرد. رعایت نتایج ارزیابی توسط مجریان طرح­ها و پروژه­ های مذکور الزامی است». همچنین در بند (ج) ماده ۱۰۴ قانون فوق آمده است: «به منظور کاهش آلوده کنده محیط زیست، بالاخص ‌در مورد منابع طبیعی و منابع آب کشور، واحدهای تولیدی موظفند برای تطبیق مشخصات فنی خود با ضوابط محیط زیست و کاهش آلودگی­ها اقدام کنند…».^[۱۰۹] آلودگی زیست محیطی در برخی از موارد موجب مسئولیت کیفری می­ شود، چه اینکه اگر آلودگی زیست محیطی دارای دو شرط ذیل باشد جرم تلقی می­ شود:

الف) نقض شدید تعهد

ب) تعهد نقض شده دارای اهمیت اساسی برای حفاظت محیط زیست است.

حال در مواردی که پیمانکار خارجی در قرارداد بیع متقابل نفتی جهت اکتشاف، توسعه، استخراج و بهره برداری از نفت، نقض شدید تعهد مربوط به عدم آلودگی محیط زیست را انجام دهد و در قوانین بین ­المللی و داخلی برای تعهد نقض شده، مسئولیت کیفری تعیین شده باشد، قطعاً موجبات مسئولیت کیفری وی را از طرف شرکت ملی نفت و دیگر سازمان­ های ذیربط فراهم ‌می‌آورد.

در همان سال، بالدائف، کراونس و واگنر(۲۰۰۰) با ارائه مدلی به بررسی رابطه میان ویژگی‎های محیطی (اجتماعی، فرهنگی و سیاسی) ویژگی‎های شرکت (جمعیت‎شناسی، انگیزه‎های مدیریت) استراتژی‎های کسب و کار تمایر و یا حداقل بها تمام شده با عملکرد صادراتی پرداختند.

در سال ۲۰۰۲ شوهام و همکارانش با تقسیم‎بندی شرکت‎های صادرکننده به ۳ دسته مدافعان، تحلیل‎گران و جویندگان متغیرهای متنوعی را در هر یک از انواع شرکت‌آموزش‌ها که بر عملکرد صادراتی مؤثر بودند معرفی نمودند. آن‌آموزش‌ها در پژوهش‎های خود ‌به این نتیجه رسیدند که در شرکت‎هایی از نوع تحلیل‎گر، امکان تولید کالای جدید، مدیریت تولید، گرایش بازار و استراتژ‎ی‎های کنترل از یک سو و عملکرد صادراتی از سوی دیگر رابطه معنی‎داری وجود دارد.

در همان سال، رزو شوهام به بررسی تأثیر برخورداری شرکت از گرایش بازار بر سود و فروش صادراتی آن پرداختند.

در سال ۲۰۰۲ کاتسیکیس و همکاران با ارائه مدلی سه متغیر طرز تلقی صادراتی، موانع صادراتی و حمایت مدیریت را به عنوان متغیر مؤثر بر عملکرد صادراتی معرفی نمودند. دو متغیر اول علاوه بر تأثیرگذاری مستقیم خود بر متغیر حمایت مدیریت، به طور غیرمستقیم بر عملکرد صادراتی تأثیر می‎گذاشتند. در همان سال لئونیدو، کاتسیکیز و سمیعی با انجام تجزیه و تحلیل مضاعف بر پژوهش‎های قبلی، به ارائه مدلی پرداختند که در آن متغیرهای مؤثر به پنج دسته (ویژگی‎های مدیریت، فاکتورهای سازمانی، فشارهای محیطی، هدف‎گذاری صادرات و عناصر استراتژی بازاریابی صادرات)تقسیم‎بندی شده است. سه متغیر اول با تأثیرگذاری بر ۲ متغیر بعدی به طور مستقیم بر عملکرد صادراتی تاثیر گذار بوده‎اند. (قره چه و همکاران، ۱۳۹۰)

‌بر اساس تحقیقات انجام شده ‌در زمینه عوامل موثربرعملکردصادراتی، متغیرهایی که می‌توانند بر عملکرد صادراتی تاثیر داشته باشند در مجموع عبارتنداز:محیط بازار صادراتی، شرکت و مدیریت آن و عناصر اساسی استراتژی شرکت، جذابیت ‌بازار صادرات، زیربنای اقتصادی ‌و موانع تجاری ازجمله مواردی است که اثرتعیین کننده ای ‌بر صادرات کالاها وخدمات دارد. از طرفی متغیرهایی نظیر رشد اقتصادی ونرخ ارز نیز بر عملکرد صادراتی موثراست. علاوه بر متغیرهای محیطی نگرش مدیران نیزنقش تعیین کننده ای در ارتقاء عملکرد صادراتی خواهدداشت. ودراین خصوص می توان به تعهدوتصورات مدیران مدیران و نیزسیستم های مدیریتی سازمان اشاره نمود. شایستگی بین‌المللی مدیران وداشتن تجربه کافی نیزبرعملکردصادراتی موثراست. تکنولوژی و اندازه سازمان دارای اثرترکیبی (مثبت ومنفی) بر عملکرد صادراتی بوده ولی اثر کنترل کیفیت وارتباطات قوی بین عناصر سازمانی مثبت ارزیابی شده است. (رهنورد و همکاران، ۱۳۹۰)

در سال‌های اخیرداشتن نگرش فرآیندی به سازمان و مدیریت فرآیندهای سازمان جهت انجام مأموریت‌ آن ‌و حرکت به سمت چشم اندازسازمان به طورروزافزونی موردتوجه قرارگرفته است. درچنین وضعیتی اندازه گیری عملکرد سازمان همان اندازه گیری فرایندهای سازمان می‌باشد. به تعبیری مدیریت فرایندهای سازمان واندازه گیری عملکرد دوروی یک سکه می‌باشند. بدین منظوربرای ایجادیک سیستم اندازه گیری عملکرد هرسازمانی بایدسه قدم اساسی بردارد:

۱٫ مشخص نمودن جهت گیری استراتژیک سازمان

۲٫ شناسایی فرایندهای سازمان درراستای جهت گیری ‌استراتژیک سازمان

۳-مشخص نمودن شاخص هایی برای پایش سیستم واطمینان ‌از حرکت درراستای جهت گیری استراتژیک از انجایی که بیش از چهار دهه مطالعات مختلفی باموضوع عملکرد صادراتی بنگاه ها منتشرشده، علی رغم همه تلاش‌های تحقیقی، توافق و سنتزی در تعریف مفهومی و عملیاتی این سازه وجود ندارد.

۲-۲-۳) رابطه جهت گیری استراتژیک باعملکرد صادراتی

تحقیقات بسیاری درخصوص جهت گیری استراتژیک و اثر ان برعملکردسازمانی، فن آوری، تولید محصول جدید، کارآفرینی و. . توسط محققان انجام شده است. اماتحقیقی که تاثیرجهت گیری استراتژیک را بر عملکرد صادراتی بررسی نماید محدود است ( slater &narver2006 ). ونکاترامن تلاش کرد تا سه نوع از روش تحقیق جهت گیری استراتژیک را مورد بررسی قرار دهد. وی با بهره گرفتن از رویکرد مطالعاتی تطبیقی سازه اصلی جهت گیری استراتژیک را طراحی و شش بعد برای بررسی عملکردمعرفی و مقیاس و سنجه‎های مورد نیاز را ارائه نمود و محققان بعدی هم جهت گیری استراتژیک را توسعه داده و این موضوع را از ابعاد اولیه و یا ترکیبی مورد بررسی قرار داده‌اند. همچنین از ابعاد شش گانه ونکاترامن در بررسی موضوعاتی از قبیل کارآفرینی، جهت گیری بازار، فن آوری وتولید محصول جدید استفاده اند. در مجموع باید اظهار نمود در بررسی عملکرد عمدتاًً‌از تعاریف و ابعادمایلز و اسنو و یا ونکاترامن استفاده نموده اند. کاپلان (۲۰۰۰) در کتاب سازمان استراتژی محور، اصول سازمان استراتژی مجوررابه شرح ذیل بیان ‌کرده‌است.

۱٫ تبدیل استراتژی به فرایندی مستمر

۲٫ تبدیل استراتژی به فعالیت های روزمره کارکنان

۳٫ همسوئی سازمان باهدف هم افزایی

۴٫ بسیج تغییر ازطریق رهبری واحد

۵٫ ترجمه استراتژی به کلیات عملیاتی.

سه متغیراساسی برکانون توجه مدیریت(توجه به بازارداخل یاتوجه به بازارخارج اثرمی گذارد:

۱٫ جهت گیری مدیریت

۲٫ شباهت بازارهدف

۳٫ گرایش استراتژیک شرکت

گرایش استراتژیک شرکت یک منبع کلیدی برای توسعه مزیت رقابتی است. یک گرایش ‌استراتژیک خاص به شرکت اجازه می‌دهد تا به صورت ویژه ای منابع خودراباشرایطمتناسب نموده و مبنایی برای کسب موقعیت رقابتی فراهم می‌سازد.

۲-۲-۴) بررسی جایگاه جهت گیری استراتژیک درایران

صادرات غیرنفتی یکی از اهداف اصلی دولت در پنج برنامه توسعه دولت جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی و پایان جنگ تحمیلی بوده است. ودراین راستا اقدامات گسترده ای به منطور شناسایی وحل مشکلات ساختاری اقتصادو قوانین و مقررات اقتصادی انجام شده که مهمترین آن ها عبارتند از:

-برگزاری همایشها و برنامه های آموزشی گسترده برای فعالان اقتصادی و بازرگانی مثل طرح ارتقاء پایدارصادرات غیرنفتی(senox) با همکاری مرکز توسعه و عمران سازمان ملل توسط وزارت بازرگانی وقت

۱٫ تدوین قانون مقررات صادرات و واردات و آئین نامه اجرایی

۲٫ حذف پیمان ارزی وبرنامه ریزی جهت یکسان سازینرخ ارز

۳٫ حذف هر گونه مالیات و عوارض از صادرات کالا

۴٫ تدوین واجرای سیاست‌های حمایتی نقدی ازقبیل پرداخت جایزه ویارانه صادراتی به صادرکنندگان و طرح‎های راهبردی مربوط توسعه صادرات

۵٫ آزاد سازی صادرات کالاها وخدمات مشروع

۶٫ برگزاری روزملی صادرات و تشویق وقدردانی ازصادرکنندگان نمونه به منظورفرهنگ سازی صادرات

۷٫ همچنین سرمایه گذاری های گسترده ای ‌در زمینه صنایع بزرگ، ایجاد بزرگ راه و حمل ونقل زمینی، ریلی و دریایی انجام شده است.

مجموع این اقدامات باعث گردیده ارزش صادرات ازحدود ۲میلیارد دلار ‌در سال‌ ۱۳۶۸ به حدود ۵۱ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۱ رسیده است.

۲-۲-۱۴- نقش مدیران در مشارکت بودجه

حسینی (۱۳۸۹) در بررسی تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم مشارکت در تهیه بودجه بر عملکرد مدیران، ابتدا به بررسی تأثیر مشارکت مدیران در بودجه بر عملکرد مدیران (تأثیر مستقیم) و سپس بررسی این ارتباط به واسطه متغیرهای رضایت شغلی و اطلاعات شغلی (تأثیر غیرمستقیم) پرداخت واظهار کرد مشارکت مدیران در تدوین بودجه یک عامل انگیزشی است تا از این طریق عملکرد آن ها بهبودیابد. نتایج پژوهش او نشان دادکه افزایش مشارکت مدیران شرکت های دولتی (به صورت مستقیم و( غیرمستقیم) سبب بهبود عملکرد آنان می شود.

نوری و پارکر^[۳۱] (۱۹۹۸) استدلال نمودند که ترخیص توابع مشارکت در فرایند تنظیم بودجه می‌تواند منجر به افشای اطلاعات شخصی شود که به طور واقع بینانه تر طراحی و از جمله بودجه دقیقی به شمار می‌روند. این مزیت مشارکت بودجه که توسط شاه^[۳۲] (۲۰۰۷) به اشتراک گذاشته شده روشن می‌کند که مشارکت کارمندان و پرسنل در فرایند بودجه بندی سبب هم ترازی اهداف احزاب مختلف می شود ۲۰۱۴) (Owusu, et al,.

‌زین‌الدین و راهانا^[۳۳](۲۰۱۱) با بررسی مطالعات رابطه بین مشارکت در بودجه بندی و عملکرد اظهار داشتند یافته های متناقض، محققان را به منظور بررسی وجود متغیرهای واسطه در ارتباط بین مشارکت در بودجه بندی و عملکرد مدیریتی تشویق کرد. آن ها مدلی از بودجه بندی مشارکتی را که با انگیزش و عدالت ترکیب شده بود، ارائه کردند. لوکمن میا ^[۳۴](۱۹۹۸)تأثیر مشارکت در بودجه بندی را بر عملکرد مدیریتی بررسی کرد. نتایج نشان داد مشارکت در بودجه بندی ‌در مورد مدیرانی که نگرش یا انگیزه مطلوب تر دارند، با بهبود عملکرد همراه است، درحالی که مشارکت مدیرانی که نگرش یا انگیزه نامطلوبی داشتند، با عملکرد مختل شده همراه بود (رجبی و همکاران، ۱۳۹۳).

مشارکت بودجه به مرئوسین این فرصت را داده تا در تنظیم اهداف تجارتی مشارکت نمایند و دارای درجه ای از تاثیرگذاری برروی مشارکت بودجه ای باشند که نقش ارتباطی شدید را بین اعضای سازمانی ازقبیل مدیریت خط، کارمندان و اتحادیه تجاری به خدمت می‌گیرد. با بهره گرفتن از چنین نظریه رفتاری در این مطالعه ، ما پیش‌بینی می‌کنیم که مدیران واحد تجارتی به احتمال زیاد از بودجه در محیط روابط صنعتی پرخطر استفاده می‌کنند، البته در شرایطی که با تنظیم اهداف بودجه ای تاسیساتشان در ارتباط باشند(Hoque et all,2007).

۲-۲-۱۵- کارکردهای مشارکت در بودجه بندی

• • مشارکت امکان دستیابی به اطلاعات و داده های کمی واقعی تر را فراهم می‌کند

• • مشارکت زمینه ساز دستیابی و تحلیل اطلاعات کیفی پیرامون خواست ها، تمایلات و مسائل اساسی اجتماعی خواهد بود

• • مشارکت ضامن شناسایی و جلب منابع مادی و انسانی جامعه در اجرای برنامه ها خواهد بود؛

• • در نظام های مشارکتی با افزایش ارزشیابی و نظارت عمومی بازخوردهای اجرای طرح ها و سیاست ها تقویت و بهبود می‌یابد؛

• • در فرایند مشارکت عمومی، با تسهیل اهداف اطلاع رسانی در زمینه اهداف، الزامات و سیاست ها و برنامه ها، هزینه ها کاهش خواهد یافت

• مشارکت گسترده امکان هدف گذاری واقعی برنامه ها، متناسب با منابع واقعاً موجود و خواست های عمومی را فراهم می‌کند (رجبی و همکاران، ۱۳۹۳).

برونل دو دلیل را ذکر می‌کند، بدین معنی که (۱) عموماً مشارکت نگرش‌ها مدیریتی سنجیده می‌شود، که می‌تواند عملکرد اعضای سازمان را توسعه دهد؛ (۲) مطالعاتی که رابطه میان مشارکت در عملکرد را بررسی می‌کند، نتایج متضادی را نشان می‌دهد. مطابق نظر برونل مشارکت بالا در فرایندهای بودجه‌بندی عملکرد مدیرانه را گسترش و توسعه می‌دهد، اما در اینجا مشارکت شامل همه ظرفیتی است که در سازمان عضو هستند. مشمولیت همه‌ منافع زیر‌دستان و مقام ارشد احساس مسئولیت بیشتری را ‌در مورد اهداف مشترک پدید می‌آورد، که رسالت و عقیده سازمانی را برای دستیابی به عملکرد مورد نیاز در شرکت متحد و تنظیم می‌کند (carsam,2013).

۲-۲-۱۶- مشارکت بودجه‌بندی و نقش میانجی تعهد سازمانی بر عملکرد

مشارکت بودجه‌بندی به عنوان فرایندی که مدیر با آن درگیر است و بودجه‌اش را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تعریف شده‌است. (شلدز و شلدز ۱۹۹۸). مطالعاتی که توسط نوزی و پارکرد (۱۹۹۸) و یاهیا‌ات‌ال (۲۰۰۸) انجام شد، نتیجه می‌گیرد که مشارکت بودجه‌بندی غیر مستقیم عملکرد مدیریتی را از طریق متغیرهای واسطه‌ای تعهد سازمانی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تعهد سازمانی به طبقه وسیعی از احساسات، نگرش ها، ارزش‌ها، اعمال و اجرای ایده ها با توجه به سازمان برمی‌گردد. (اومله ۱۹۹۶). مطابق آلن و مایرد (۱۹۹۰) تعهد سازمانی به حالت روانشناسی برمی‌گردد که افراد را نسبت به سازمان متعهد می‌سازد. او احتمالاً جایگزینی کمتری ایجاد می‌کند. همچنین به عنوان پیوند یا ارتباط افراد با سازمان تعریف شده‌است. (متیو) ‌بنابرین‏، تعهد قولیشو همگانی توسعه، رشد و بقای سازمانی را افزایش می‌دهد. (آوامله ۱۹۹۶).در فرایندهای بودجه‌ریزی مشارکتی، هر دو رئیس و مرئوس دخیلند. (ویل و ماهر ۲۰۰۵). نگرش از پایین به بالا، کارمندان سطح پایین را مشارکت می‌دهد. مدیریت بالا فرایند بودجه را آغاز می‌کند و راهنمایی‌های کلی را عنوان نموده اما کارمندان سطح پایین‌تر بودجه را برای واحدهایشان توسعه و ایجاد می‌کند. کارمندان عموماً از نمایندگانی از هر واحد یا بخش هستند که توانایی فراهم کردن بینش‌های ارزشمند در عملیات و فعالیت‌های بخش‌های خودشان را دارند. اختصاص منبع نهایی ‌بر اساس ورودی‌شان است و پس حیاتی است که آنان در فرایندهای تنظیم بودجه دخیل باشند (Othman,2012).

۲-۳- عدالت رویه ای در بودجه

عدالت و اجرای آن یکی از نیازهای اساسی و فطری انسان است که همواره در طول تاریخ وجود آن بستری مناسب به منظور توسعه جوامع انسانی فراهم ‌کرده‌است .پس از انقلاب صنعتی و ماشینی شدن جوامع بشری، سازمان‌ها چنان بر زندگی بشر سیطره افکنده اند که هر انسان از قبل از تولد تا بعد از مرگ، مستقیم یا غیر مستقیم به آن ها وابسته است و امروزه زندگی، بدون وجود سازمان‌ها قابل تصور نیست. ‌بنابرین‏ اجرای عدالت در جامعه به وجود عدالت در سازمان ها منوط است. از آنجا که به نظر می‌رسد در تعدادی از سازمان‌های داخلی کشور احساس نارضایتی از بی عدالتی و ناکارامدی سامانه اداری به چشم می‌خورد، تحقیق در زمینه برقراری عدالت سازمانی، لازم و ضروری است (مشرف جوادی و همکاران،۱۳۹۰).