مواد خانواده‌ تریاک کار خود را با کند کردن (دیررس کردن) دستگاه عصبی مرکزی انجام می‌دهند. هر یک از این مواد به مناطق گیرنده در مغز، که معمولا آندروفین‌ها را دریافت می‌کنند، می چسبد و آن‌ ها را تحریک می‌کند تا آندروفین بیشتری تولید کنند. اندروفین^[۳۰] نوعی مسکن طبیعی است که از لحاظ ساختمان مولکولی جزء خانوده‌ی تریاک‌ها است و ترشح آن باعث از بین رفتن درد، کاهش استرس، و ایحاد احساس لذت و سرخوشی می‌شود.

شیوع مصرف: تخمین زده می‌شود که در کل دنیا ۵/۱۳ ملیون نفر از مواد خانواده‌ تریاک استفاده می‌کنند، و ۲/۹ درصد از این افراد به هروئین روی می آورند. در سال ۱۹۹۶، شیوع این ماده در آمریکا یک درصد بود. نظرسنجی در ۱۹۹۷ نشان داد که دو درصد دانش آموزان دبیرستانی هروئین مصرف کرده‌اند، و ۱۰ درصد نیز اعلام کرده‌اند که از مواد مشابه استفاده کرده‌اند. در سال ۲۰۰۰، یک درصد۱۶ تا ۲۹ ساله‌های بریتانیایی اعتراف کردند که سال گذشته هروئین مصرف کرده‌اند. در سال‌های ۱۹۹۰، تعداد مصرف کنندگان هروئین در بریتانیا، هر چهار سال، دو برابر می شد. طبق یک تحقیق جدیدتر (SAMSHA,2010)، ۳/ درصد افراد ۱۲ ساله و بالاتر، در آمریکا، در طول یک ماه قبل از نظرسنجی، هروئین مصرف کرده بودند، و ۷/ درصد افراد بزرگسال درمرحله‌ای از زندگی خود سوء مصرف مواد تریاک داشته یا به آن‌ ها معتاد بوده اند. شیوع اعتیاد با افزایش سن کاهش می‌یابد، و به گزارش DSM-V، نسبت مردان به زنان، برای هروئین ۳ به ۱، و برای سایر مواد، ۵/۱ به ۱ است. در کل، اختلال مصرف اوپیود در مردان ۴۶/ درصد و در زنان ۲۶/ درصد است.


نتایج بررسی‌های انجام شده؛ ‌در مورد اعتیاد در ایران هم طی چهار دهه اخیر در نوسان بوده است. به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۰، برآورد بین جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال (طبق سرشماری ۱۳۸۵، معادل ۵۰ میلیون نفر) برابر با یک میلیون و سیصد و بیست و پنج هزار نفر اعلام شده است (صرامی، قربانی و مینویی، ۱۳۹۲).

اکثر مصرف کنندگان خانواده تریاک به سرعت در مقابل آن مقاومت پیدا می‌کنند (سندرم تحمل) و برای رسیدن به آثار مشابه، مجبور می‌شوند هر بار مقدار بیشتری از قبل مصرف کنند. همچنین، به علت مصرف مداوم و مرتب، علائم پرهیز نیز بسیار شدید می‌شوند. ‌در مورد هروئین، علائم پرهیز حدود ۶ ساعت بعد از تزریق ظاهر می‌شوند. اگر مصرف کننده دوباره هروئین تزریق نکند، انواع علائم پرهیز را تجربه خواهد کرد که سلسله مراتب دارند. اولین آن‌ ها احساس اضطراب، بی قراری، درد عضلانی، افزایش حساسیت نسبت به درد، و هوس شدید و دوباره برای هروئین است. مرحله دوم، افزایش بیشتر درد عضلانی، بی خوابی، و تب است. در مرحله حاد، علائم شدید پرهیز در ۱ تا ۳ روز به اوج خود می‌رسند و در یک دوره‌ ۵ تا ۷ روزه از شدت آن‌ ها کاسته می‌شود.

نشانه اعتیاد به افیون ها (مواد خانواده‌ تریاک)، مصرف اجباری و دائمی آن‌ ها به مقدار بیشتر از نیاز بدن برای کاهش درد است و اعتیاد ‌به این مواد باعث اختلال در فعالیت‌های عادی اجتماعی، شغلی و تفریحی می‌شود. بسیاری از مصرف کنندگان ظاهراً می‌توانند از هروئین به عنوان مصرف ماده مخدر دوره ای (تفننی) استفاده کنند و در عین حال زندگی به ظاهر عادی نیز داشته باشند. برای مثال شوآن^[۳۱] و همکارانش (۲۰۰۵)، درباره‌ مصرف طولانی مدت هروئین در اسکاتلندی‌ها به پژوهش پرداختند. ‌در مورد کسانی که مدت‌ها هروئین مصرف می‌کردند ولی هرگز تحت هیچگونه درمان تخصصی قرار نگرفته بودند معلوم شد که سطح تحصیلات و موفقیت شغلی آن‌ ها مشابه مردم عادی بریتانیا است. شوآن و دلگارنو متوجه شدند که در این گروه استفاده از هروئین خطرات نسبتا اندکی برای سلامت دارد. شواهد دیگر نیز نشان می‌دهد که استفاده از مواد خانواده‌ تریاک حتما و الزاماً به اعتیاد طولانی مدت منجر نمی‌شود. بعضی نظریه پردازان اعتقاد دارند که استفاده از تریاک با عوامل استرس زای زندگی رابطه دارد و اگر این استرس زاها موقت باشند، استفاده از مواد مخدر نیز موقت خواهد بود. به علت همین نگرش، بسیاری از سربازان آمریکایی، در جنگ ویتنام، به سوء مصرف مرتب هروئین روی آوردند، ولی پس از بازگشت به آمریکا فقط عده کمی به مصرف آن ادامه دادند (گنجی،۱۳۹۲). جدول۲-ا معیارهای DSM-V برای اختلال مصرف افیون ها را نشان می‌دهد.

جدول۲-۱٫ معیارهای DSM-V برای اختلال مصرف افیون

معیارهای DSM-V برای اختلال مصرف افیون
A: فرد الگویی از مصرف افیون دارد که از لحاظ بالینی به نابسامانی یا دیسترس شدید منجر می‌شود و این موضوع را دو مورد (یا بیشتر) از موارد زیر، که در یک دوره‌ ۱۲ ماهه روی داده‌اند، نشان می‌دهند:

فرد معمولا بیشتر از مقداری که در ابتدا تصمیم داشته است، یا به مدت طولانی تر از آنچه اول در نظر داشته است، اوپیود مصرف می‌کند.

فرد به طور تمام وقت آرزو دارد از مقدار افیون مصرفی کم کند یا مصرف افیون را تحت کنترل درآورد، یا چند بار برای این کار تلاش کرده اما موفق نشده است.

برای به دست آوردن افیون، مصرف آن، یا از بین بردن آثار بعد از مصرف آن وقت بسیار زیادی صرف می‌کند.

به شدت هوس مصرف افیون دارد.

مصرف مکرر افیون باعث می‌شود فرد نتواند به وظایف خود در محل کار، مدرسه (دانشگاه) یا خانه برسد.

به رغم مشکلات اجتماعی یا میان فردی مستمر و مکرر، که به علت افیون به علت افیون به وجود می‌آیند یا وخیمتر می‌شوند، به استعمال اوپیود ادامه می‌دهد.

به خاطر مصرف افیون، فعالیت‌های اجتماعی، شغلی، یا تفریحی مهم خود را رها می‌کند یا از مقدار آن‌ ها می کاهد.

به طور مکرر مواقعی افیون مصرف می‌کند که از لحاظ فیزیکی می‌توانند به عواقب خطرناکی منجر می‌شوند.

با این که می‌داند یک مشکل فیزیکی یا پسیکولوژیک دائم یا مکرر دارد، و این مشکل به علت مصرف اوپیود به وجود آمده یا به علت آن وخیمتر شده است، باز هم به استعمال اوپیود ادامه می‌دهد.

سندرم تحمل به وجود آمده است. این موضوع را یکی از دو مورد زیر، با هر دو، نشان می‌دهد:

فرد برای رسیدن به تخدیر یا لذت مطلوب، به مقادیر بسیار بیشتری از افیون نیاز دارد.

استفاده مستمر از یک مقدار معین و همیشگی از افیون، تاثیر بسیار کمتری در فرد دارد.

سندرم پرهیز به وجود آمده است. این موضوع را یکی از دو مورد زیر نشان می‌دهد:

فرد معیارهای ویژه سندرم پرهیز از افیون را دارد (به معیار A و B جدول سندرم پرهیز مراجعه شود)

برای اجتناب از علائم سندروم پرهیز از افیون، افیون مصرف می‌کند.

۲-۲-۳٫ تحمل وابستگی و ترک