۱-۱۵-۱-۲- ابعاد مشارکت^[۶۵]

مشارکت در تصمیم‌گیری می‌تواند از نظر مبنا (انواع) و شکل (فرم) تشکیل متغیر باشد و یا به صورت رسمی یا غیر رسمی، مستقیم و یا غیرمستقیم طراحی می‌شود. مشارکت رسمی شامل سازو کارهای رسمی نظیر اتحادیه‌ها، کمیته‌ها، شوراها و هیئت‌ها است، در صورتی که مشارکت غیررسمی ‌بر اساس مناسبات شخصی بین مدیر و کارکنانش شکل می‌گیرد. مشارکت مستقیم به طور عموم در سطح مدیریت عملیاتی اجرا می‌شود که در آن هر کارمندی فرصت یافته تا عقاید خود را ابراز کند، در صورتی که مشارکت غیر مستقیم شامل انتخاب نمایندگی است که به عنوان اعضاء کمیته‌های انتخاب شده از سوی کارکنان و به نیابت از آنان، عمل می‌کنند. زآزمشارکت از نظر قلمرو نیز ممکن است متغیر باشد. مشارکت سازمان را با توجه به قلمرو می‌توان در چهار طبقه کلی نظیر الف) وظایف پرسنلی ساده ب) زمینه‌های کاری ج) شرایط کار د) استراتژی‌ها و سیاست‌های سازمانی، دسته‌بندی نمود. همچنین مشارکت ممکن است از نظر درجه نیز متغیر باشد و در سطوحی مختلف سازمانی از جمله سطح عملیاتی، میانی، استراتژیک و حتی صنعت یا سطح کلی باشد و سرانجام مشارکت ممکن است از نظر دامنه نیز متغیر باشد. مثلاً مشارکت در سطح گروه کوچکی از اعضای سازمان و یا تمام اعضاء سازمان را در برگیرد. (رهنورد، ۱۳۷۷، صص ۳۵-۴۸)

در جای دیگر ابعاد مشارکت به شرخ ذیل بیان شده است:

الف- مشارکت مشروط

این نوع مشارکت که با تجهیز اجتماعی همراه است از طریق ساز و کارهای فرهنگی، آموزشی، ارتباطات جمعی و فنون روانی- اجتماعی صورت می‌گیرد. این روش غالباً توسط متخصصین قدرت‌های سابق استعماری در مناطق تحت استعمار به کار گرفته می‌شد. در این نوع مشارکت چندان توجهی به خواسته‌ها و تقاضای واقعی مردم بومی نمی‌شود، بلکه بیشتر برای مشروعیت بخشیدن به نظام‌های حاکم و جلوگیری از تنش‌های اجتماعی- سیاسی صورت می‌گیرد.

ب- مشارکت یکپارچه‌کننده (همگرایی)

این مشارکت ‌بر اساس یکپارچگی اجتماعی و فرهنگی و نیز جامعه‌پذیری صورت می‌گیرد. همان گونه که اشاره شد، فقدان یکپارچگی و نیز پراکندگی بخش‌های گوناگون فرهنگی و قومی یکی از بحران‌های توسعه بشمار می‌رود و عبور موفقیت‌‌آمیز آن در بسیاری از موارد زمینه‌ساز مشارکت پیشرفت‌های مختلف جامعه در فرایند تحولات اداری، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌باشد. این نوع مشارکت غالباً در سطح اقتصادی (مقابله با ناآرامی‌های اجتماعی) مؤثر بوده است.

ج- مشارکت توسعه‌ای

چنین مشارکتی به صورت یک فرایند اجتماعی جامع، همه جانبه، چند بعدی و چند فرهنگی عمل می‌کند. مشارکت توسعه‌ای درصدد واردکردن و شرکت دادن تمام مردم و گروه‌ها به مراحل گوناگون توسعه به صورت‌های مختلف، از نوآوری گرفته تا برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، اجرا، مدیریت، سرپرستی، ارزیابی، تجدیدنظر در برنامه ها و سهیم شدن در منافع، دارای نقش‌هایی هستند.

چ- مشارکت ابزاری

در این نوع مشارکت مردم از خود اراده و ابتکار عمل نداشته و وظیفه اجرای دستورهای حکومت را دارند هستند در این روند نظام سیاسی برحسب هدف‌ها و منافع خود در موارد خاص مردم را به بیگاری می‌کشد. از آنجا که در این نوع مشارکت توده مردم نقش مؤثری در اتخاذ تصمیمات ندارد، نمی‌توان انتظار داشت که نظام بتواند گامی در جهت مردمی کردن نظام اداری بردارد. زیرا مردم خواسته و منافع و علایق خود را در تعارض با منافع و هدف‌های سیاسی و اداری می‌پندارد و در اغلب موارد به جای استفاده از (ما) از (ایشان) بهره می‌گیرند. در چنین وضعیتی به مرور از مشروعیت نظام کاسته می‌شود و طبیعی است که نظام اداری نمی‌تواند پاسخگوی خواسته‌های واقعی مردم باشد.

۱-۱۵-۱-۳- مشارکت محلی

این نوع مشارکت غالباً در چارچوب حکومت‌های محلی مطرح می‌شود. حکومت محلی برحسب تعریف، «سازمانی عمومی است که در قسمتی از خاک یک کشور به موجب قوانین عمومی و یا اساسی ایجاد می‌گردد تا در محدوده معینی خدمات کاملاً محلی را برای مردم آن محل تأمین نماید.» حکومت‌های محلی دارای محدوده معین، جمعیت معین، سازمان و امتیازات لازم برای انجام دادن وظایف محلی‌اند. بسیاری از حکومت‌های محلی دارای شخصیتی حقوقی، اختیار وضع مالیات و بودجه مستقل دارند و صفت مشخصه آن‌ ها نداشتن اقتدار عالیه سیاسی است. (مجموع مقالات همایش توسعه، ۱۳۷۸، صص ۱۳۰-۱۳۱)

به طور کلی مردمی کردن نظام اداری ایران می‌تواند در دو بعد درونی و بیرونی مورد توجه قرار گیرد:

الف- در بعد درونی ساختار و عملکرد نظام اداری باید از شکل هرمی و سلسله مراتبی خشک خارج شود و هر بخش بتواند با برخورداری از امکانات کافی به گونه‌ای در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دخالت داشته باشد. البته امکان تحقق این امر وقتی میسر است که نخست تخصص‌های لازم در هر قسمت وجود داشته باشد و دوم، بخش‌های گوناگون بتوانند در فرایند توزیع اقتدار در سازمان نقشی بر عهده گیرند. در این روند از طریق مردم سالارانه کردن نظام اداری ایران باید به نوعی رابطه منطقی میان تصمیم‌گیرندگان به وجود آید تا کلیه اجزای سازمان به صورت هماهنگ در جهت رسیدن به اهداف حرکت کنند.

عدم توجه به مشکلات ارتباطی در سازمان سبب می‌شود که نظام اداری به سپاهی بدل گردد که در آن اقلیتی ژنرال برتوده عظیمی سرباز حکومت کنند. این وضعیت امکان تفاهم و همکاری میان افراد را در سازمان دشوار می‌سازد و به تقویت نخبه‌گرایی در نظام اداری کمک می‌کند. آثار مترتب بر نخبه‌گرایی در سازمان عبارتند از: عدم مشارکت همه جانبه در کلیه سطوح اداری، ناتوانی نظام اداری در شناخت قابلیت‌هاو کشف استعدادها و خلاقیت‌ها، اتخاذ تصمیمات در پشت درهای بسته توسط یک اقلیت بوروکرات، عدم همکاری تمام بخش‌های سازمان در تحقق هدف‌ها و بالاخره اشاعه لاقیدی در اجرای تصمیمات.

ب- در بعد بیرونی، نظام اداری باید از کلیه امکانات خود برای ‌پاسخ‌گویی‌ هرچه بیشتر نیازهای عامه بهره می‌گیرد. در این روند مردم حق دارند ‌در مورد ادارات عمومی و نوعی خدمات و نیز وظایف آن‌ ها اطلاعاتی داشته باشند. نظام اداری ایران باید در خدمت و متعلق به جامعه باشد. (همان منبع، صص. ۱۳۳- ۱۳۴)

مشارکت در ابعاد مختلف دیگری نیز مطرح است که به بعضی از آن‌ ها اشاره می‌شود:

الف- مشارکت تک بعدی:

در این‌جا، یک وجه مشارکت مطرح است، مانند کمک‌های مالی. با کمک‌های مالی صورت گرفته هم از نظر ‌مشارکت کننده و هم از نظر مشارکت جو، کار تمام شده، تلقی می‌شود. این نوع مشارکت از نوع مشارکت عام یا خودیاری است. نظیر ساختن بیمارستان و مدرسه و سپس تحویل آن به مراجعه ذینفع دولتی و سپردن بقیه مسایل آن‌ ها. (در این مشارکت ممکن است اکثر مردم نتوانند فعالانه شرکت کنند.)

ب- مشارکت چند بعدی:

در این مشارکت افزون بر مشارکت‌های مادی و مالی، مشارکت‌کنندگان در عرصه‌های گوناگون دیگر نیز فعال می‌شوند. از ویژگی‌های آن می‌توان دوسویه بودن، داوطلبانه بودن، آگاهانه بودن، مبتنی بر اعتقاد و الف- مشارکت تک بعدی:

ب- مشارکت چند بعدی:

ارزش‌ها بودن، مبتنی بر هدف مشترک بودن و غیره را نام برد.

عنوان صفحه

۴-۳- تحلیل گردشگری با بهره گرفتن از مدل SWOT ۵۸

فصل پنجم: بحث، نتیجه ­گیری و پیشنهادها

مقدمه ۶۲

۵-۱- بحث و نتیجه ­گیری ۶۳

۵-۲- پیشنهادها و راهکارهای مبتنی بر یافته­ ها ۶۸

۵-۳- محدودیت­های پژوهش ۷۱

۵-۳-۱- محدودیت­های در اختیار پژوهشگر ۷۱

۵-۳-۲- محدودیت­های خارج از اختیار پژوهشگر ۷۱

منابع و مآخذ ۷۲

منابع فارسی ۷۲

منابع اینترنتی ۷۴

منابع انگلیسی ۷۵

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (۳-۱): آلفای کرونباخ مربوط به هر یک از مؤلفه­ های طبیعت گردی ۴۵

جدول (۴-۱): آلفای محاسبه شده برای فرضیه ­ها ۵۳

جدول (۴-۲): نتایج حاصل از آزمون معنی داری ضریب همبستگی پیرسون فرضیه ۱ ۵۳

جدول (۴-۳): ۵۵

جدول (۴-۴): آزمون r پیرسون؛ برای بررسی رابطه بین تبلیغات و تعداد گردشگران ۵۶

جدول (۴-۵): آزمون شاخص­ های جاذبه­های منطقه ایلام برای تبدیل به قطب گردشگری ۵۷

جدول (۴-۶): آزمون فرضیه سوم ۵۸

جدول (۴-۷): نظام تحلیل ارزیابی شاخص­ های گردشگری منطقه طبیعی ایلام بر پایه مدلSWOT ۶۰

جدول (۴-۸): نظام تحلیل راهبردها و استراتژی گردشگری منطقه طبیعی ایلام بر پایه مدلSWOT ۶۱

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار (۴-۱): درصد فراوانی مربوط به جنسیت پاسخگویان ۵۰

نمودار (۴-۲): درصد فراوانی مربوط به وضعیت تاهل پاسخگویان ۵۱

نمودار (۴-۳): درصد فراوانی مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان ۵۱

نمودار (۴-۴): درصد فراوانی مربوط به وضعیت اشتغال پاسخگویان ۵۲

نمودار (۴-۵): درصد فراوانی مربوط به سن پاسخگویان ۵۲

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل (۳-۱): مدل مفهومی پژوهش ۴۱

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

اکنون صنعت گردشگری می­رود تا رتبه نخست را در انواع تجارب جهانی به خود اختصاص داده و نقش ویژه­ای در اقتصاد، تعامل فرهنگ­ها، گفتگوی تمدن­ها، برقراری تحکیم و الفت بین ملت­ها داشته باشد. فعالیت­های گردشگری و طبیعت­گردی اعم از مناطق طبیعی و مصنوع به غایت با یکدیگر در تعامل هستند و این رابطه متقابل میان گردشگر و مناطق طبیعی می‌باشد (تولایی، ۱۰۷:۱۳۹۱) درک رابطه صحیح میان گردشگر و مناطق طبیعی مستلزم داشتن دید همه جانبه و کل گراست رابطه گردشگر و مناطق طبیعی در سه بعد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و مناطق طبیعی تاثیر گذار ‌می‌باشد (کاظمی، ۹۷:۱۳۹۰).

از ویژگی­های برنامه توسعه طبیعت­گردی موفق در هر جامعه میزان مهمان­پذیری منعطف و دارای فرهنگ غنی و جذاب است. این برنامه­ ها معمولا یکپارچگی و توسعه در جامعه میزبان را هدف­گیری می­ کند و به صورت متوازنی طبیعت­گردی را در برنامه ­های توسعه محلی ادغام می­ کند. تأسیسات و تسهیلات طبیعت­گردی در مجاورت میراث و جاذبه­ی طبیعی به گونه ­ای طراحی می­شوند. که نه تنها نیاز­های طبیعت­گردان را برآورده سازد، بلکه کیفیت و شرایط زندگی میزبان را نیز ارتقاء بخشد. ظرفیت­هایی که طبیعت­گردی در ارتقاء زندگی جوامع میزبان ایجاد می­ کند، می ­تواند برنامه توسعه منطقه­ای را که از رضایت طبیعت­گردی تاثیر می­پذیرد، تحتتاثیر قرار دهد. بهبود شبکه­ های ارتباطی و مخابرات، ارتقای شبکه آموزشی، امنیت غذایی، افزایش امکانات بهداشتی و شبکه­ های درمانی از مهم­ترین آثار مستقیم طبیعت­گردی بر کیفیت زندگی جوامع میزبان است، که به تدریج این آثار به صورت افزایش کیفیت و استانداردهای محصولات، بهبود کیفیت جاده­های ارتباطی و دسترسی و ارتقاء کیفیت بخش خدمات ظاهر می­ شود و نتیجه آن بالا رفتن استانداردهای زندگی و ارتقاء کیفیت زندگی در جامعه میزبان است.

منطقه کوهستانی و طبیعت زیبای اطراف شهر ایلام در رشته کوه زاگرس قرار گرفته است. همسازی درختان بلوط، توپوگرافی کوهستانی و دره­ای، زیبایی این منطقه را دو چندان ‌کرده‌است. این منطقه؛ محدوده کم نظیری است که قابلیت گردشگاهی، آموزشی و پژوهشی منحصر به فردی دارد و می‌تواند عامل بسیار مهمی در جذب گردشگران باشد. به علت بی­توجهی و عدم برنامه­ ریزی در راستای جذب گردشگران از توان این مناطق طبیعی در اطراف شهر ایلام برای جذب گردشگران استفاده نشده است. برای حل این مسئله نیازمند برنامه ریزی اساسی در جهت معرفی این منطقه، فراهم کردن زیر ساخت­های لازم، برنامه ­های تبلیغاتی و … برای جذب گردشگر می‌باشد. به همین منظور پژوهش جاری در پی آن است که نقش این مناطق را در توسعه گردشگری و جذب گردشگران مورد بررسی قرار دهد.

۱-۱-­ بیان مسئله پژوهش

صنعت گردشگری آمیزه­ای از فعالیت­های مختلف است که به صورت زنجیره­ای در جهت خدمات­ رسانی به گردشگران انجام ‌می‌گیرد. گردشگری تمامی پدیده ­ها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگری، عوامل طبیعی، دولت­ها و جوامع میزبان در فرایند جذب و پذیرایی را در بر ‌می‌گیرد (Mcintosh, 2011). در کشورهای صنعتی، توسعه صنعت گردشگری موجب تنوع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد می­گردد و در کشورهای در حال توسعه، فرصتی برای صادرات ایجاد می­ کند که نرخ رشد آن از اشکال سنتی صادرات بیشتر است (Stephen, 2010). به طوری که عصر حاضر بهره­ گیری از فرصت­های تجاری ارزشمند در بخش­های خدماتی به ویژه گردشگری ‌می‌باشد. گردش مالی صنعت گردشگری جهان در این سده از گردش مالی صنعت فراتر خواهد رفت و در چند سال آینده دست کم به ۲ تریلیون دلار خواهد رسید. در این فرایند دستیابی کشورهایی نظیر ایران که از جاذبه­های وسیع گردشگری برخوردار هستند به یک درصد ارزش گردش مالی این صنعت، سالانه درآمدی حدود ۲۰ میلیارد دلار ایجاد خواهد کرد که برای اقتصادهایی نظیر اقتصاد ایران، این رقم قابل توجه است و می ­تواند تمامی فعالیت­های اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد (دیدگاه ­ها و بررسی­ های بازرگانی،۲۵:۱۳۹۱). این در حالی است که کشور ایران با توجه به جایگاه مناسبی که از جاذبه­های گردشگری در دنیا دارد، از لحاظ سهم گردشگری جهانی، موقعیت خوبی در دنیا ندارد، لذا نیاز به نگاه کلی به علل و عوامل مؤثر در این زمینه را دارد (Kerr, 2009). به نظر می­رسد تنوع بخشیدن به درآمد صادرات غیر نفتی از راهکارهای برون رفت این مسئله در کشور ترکیه می‌باشد. از این رو گردشگری و توسعه فضایی آن در ایران بایستی در چهارچوب طرح­های منطقه­ای و همانندسایر بخش­های اقتصادی، به بخشی سازنده و مهم در ساخت و ساز و آمایش فضایی-طبیعی تلقی گردد. همچنین از صنعت گردشگری در توسعه اقتصاد غیر نفتی و در راستای «اهداف ۱۴۰۰» از پیامدهای اقتصادی و مثبت آن برای بهبود و ارتقای سطح زندگی مردم در مناطق مختلف آن بهره­ گیری شود (Mikaeli, 2011). گسترش صنعت گردشگری به عنوان صنعتی که با حوزه ­های مختلفی نظیر اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل بوده و به نظر می­رسد که وجود مناطق طبیعی اطراف و نزدیک شهرها در بسیاری از مناطق کشور می ­تواند زمینه مناسبی برای توسعه گردشگری در این مناطق باشد.

۲-با مطالعه تطبیقی انگیزه های سفرهر دو مقصد می توان به تقسیم بندی بازار و در نهایت به انتخاب بازار های هدف برای هر کدام ازمناطق شمالی ‌و جنوبی کشور اقدام نمودو متناسب با آن از ابزارهای تبلیغاتی و سیاست های بازاریابی استفاده کرد.

۶-۱روش تحقیق:

تحقیق فوق ازنظرماهیت یک تحقیق کاربردی و ز نظر روش از روش همبستگی است که می‌خواهد رابطه بین انگیزه های سفرانتخاب مقصد را به صورت تطبیقی مورد بررسی و مطالعه قرار دهد.

۷-۱محیط پژوهش:

این تحقیق تجزیه تحلیل شهرستان نور وجزیره قشم را مورد بررسی قرار می‌دهد.

۸-۱روش جمع‌ آوری داده ها:

برای جمع اوری داده های لازم در این کارتحقیقاتی ازسه روش شیوه جمع‌ آوری داده ها استفاده شده است که به شرح زیر است:

۱-۸-۱مطالعات کتابخانه ای

۱-بررسی اسناد و آمارهای موجود سازمان ها و ادارات مرتبط با موضوع تحقیق

۲-گرد آوری اطلاعات می‌دانی از طریق طراحی وتنظیم پرسشنامه از گردشگران ورودی به شهرستان نور و جزیره قشم

۹-۱ تعاریف واژگان و مفاهیم:

در این تحقیق مفاهیم و واژگانی به کارگرفته شده اند که لازم است به منظور مشخص شدن نظر دیدگاه محقق درباره ی آن ها توضیح و تعریفی بیان شود.مهمترین واژگان و تعاریف عبارتند از:

۱-۹-۱گردشگری:

واژه توریسم از دو بخش ترکیب یافته است.«تور»به معنای سفر،گشت،مسافرت،سیاحت و«ایسم» پسوندی که اشاره به مکتب،اندیشه ای فلسفی،مذهبی،سیاسی،ادبی و غیره دارد.‌بنابرین‏ توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت و ‌گردشگری است(کاظمی،۱۳۸۶،۱۴).درمارس ۱۹۹۴،کمیسیون آمار ملل متحد،تعرف ارائه شده ازجهانگردی توسط سازمان جهانی جهانگردی را پذیرفت و بر اساس این تعریف،گردشگری عبارت است از«مجموعه فعالیت های انفرادی که به مکان های خارج از محل زندگی و کار خود به قصد استراحت وانجام امور دیگر مسافرت می‌کنند و بیش از یک سال متوالی در آن مکان ها نمی مانند.(داس ویل،۱۳۸۴،۱۹)

۲-۹-۱ گردشگر:

کسی که حدافل یک شب در یک اقامتگاه عمومی در محل مورد بازدید به سر می‌برد.(موحد،۱۳۸۱،۲۴)

۳-۹-۱مسافر:

کسی که بین دو یا چند مکان سفر کند.(وای.گی،۱۳۸۶،۲۲)

۴-۹-۱مسافرت:

عمل جا به جایی به خارج از جامعه برای تجارت یا تفریح و نه برای انجام کار روزمره یا تحصیل.(وای.گی،۱۳۸۶،۲۱)

۱۰-۱روش تجزیه و تحلیل داده ها:

پس از اتمام مرحله گرد آوری اطلاعات داده های به دست آمده خلاصه،دسته بندی و پردازش شدند.انچه در مرحله ی تجزیه و تحلیل داده ها مهم است این است که محقق باید اطلاعات و داده ها را در مسیر هدف تحقیق،‌پاسخ‌گویی‌ به سوال و سوالات تحقیق و نیز ارزیابی فرضیه های خود جهت داده،مورد تجزیه تحلیل قرر دهد.به همین منظور محقق در این مرحله از تحقیق با توجه به روش تحقیق و ماهیت تحقیق برای تجزیه و تحلیل یافته ها از روش های کمی و آماری توصیفی واستنباطی با بهره گرفتن از نرم افزارspss استفاده کرد. .

فصل دوم:

مبانی نظری تحقیق

مقدمه:

همگان بر این امر اتفاق نظر دارند که صنعت جهانگردی و مسافرت یک صنعت رو به رشد است.برخی عوامل بازار مانند محصولات و خدماتی که با قیمت های گوناگون به شیوه ای نوین و راحت در دسترس مسافران و جهانگردان قرار می‌گیرد،براین صنعت تاثیر گذار بوده اند.گذشته از این ،جهانگردان و مسافران بین‌المللی،بازار مسافرت جهانی را کلید توسعه اقتصادی قرار داده‌اند.در نتیجه ،بسیاری از کشورها دست به رقابت های سنگینی در امر بازاریابی در صنعت جهانگردی زده اند و می کوشند تا کشور خود را به کشورتوریستی تبدیل کنند.

۲-۱پیشینه تاریخی گردشگری در جهان:

بشراولیه در آغازسطح زمین را برای یافتن غذا،پناهگاه،فرار از خطرات،کسب امنیت و محیط زندگی بهتر موذد گردش و جستجو قرار داد.با گذشت زمان چنین حرکت ها و جنبش هایی به صورت میل گردش همراه با شور و نشاط،ماجرا جویی و اکتشاف تغییر شکل داد.

امروزه میل به سیرو سفر به عنوان گردشگری مطرح گردیده است به گونه ای که برای افراد بیکار و باز نشسته و همچنین طبقه متوسط جامعه،گردشگری به عنوان یک فعالیت فوق العاده،تفریحی و جذاب به حساب می‌آید.(موحد،۱۳۸۱،۳۳)

شروع مسافرت نزدیک به ۵۰۰۰ سال قبل با توسعه وسیع کشاورزی،شهرها، کشتیرانی وپول به عنوان وسیله ای برای دادوستد،انگیزه مشترک بیشتری از طریق تجارت،فعالیت های نظامی و حاکمیت دولت از فرمانروایی های بزرگی چون سومر،پارس،مصر،آشور،یونان و فرمانروایی روم در مدیترانه و نواحی خاورمیانه به وجود آمد.به عنوان مثال خاندان سلطنتی روم ازجمله اولین افرادی بودند که گردشگری را در اروپا پایه گذاری کردند.قصد اولیه آن ها از مسافرت دیدن بستگان خود که در نواحی دور دست روم زندگی می‌کردند بود.رومی ها ‌به این منظورجاده هایی را احداث کردند تا امر مسافرت آن ها را راحت تر کند.آن ها همچنین درطول این راه ها هتل هایی را برای اقامت و استراحت تعبیه کرده بودند.‌اما این مسافرت تنها تا پایان دوران حکمرانی امپراطوران دوام آورد و بعد از آن متوقف شد.در این کشور برای تمام طول سال فعالیت های گردشگری پیش‌بینی شده بود،طوری که وقتی مدت معینی از سال به علت شرایط آب و هوایی سیر و سیاحت به صورت نیمه تعطیل در می‌آمد.فعالیت های دیگری نظیر،فستیوال های هنری،بازارهای مکاره،تماشای بازی ای آکروباتیک و ورزش های دسته جمعی ظهور پیدا کرد.(قره نژاد،۱۳۷۴،۵)

در قرون وسطی تجارت و مسافرت رونق کمتری داشت،جاده ها تقریبا از میان رفته و شرایط مسافرت بسیار مشکل و خطرناک شد.در آن زمان دیدار ازکلیساهای مسیحیان نخستین اولویت سفر بود،زیرا کشیشان مسیحی مردم را تشویق به زیارت از این مکان ها می‌کردند.درسده چهاردهم،مسیحیان به بیت المقدس وروم مسافرت می‌کردند و مسافرت ها اساس و رنگ مذهبی داشتند.(شهام،دادفر،۱۳۸۴،۱۶)

از سده ۱۴ تا۱۷ (رنسانس)بیشترمسافرت ها با هدف کسب دانش و تجربهآموزی انجام می شد ودرانگلستان ،ملکه الیزابت اول بری تربیت و پرورش نمایندگان خارجی مسارت هایی را برای آن ها فراهم کرد.کاروان های مسافرتی دور الیزابت پس از چندی ،دارای ساختار و سازمان منظمی گردیدند وآنرا«گراندتور» نامیدند. بیشتراعضای این کاروان ها از طبقات بالای جامعه بودند ‌که برای کسب دانش و فرهنگ مسافرت می‌کردند.( شهام،دادفر،۱۳۸۴،۱۷)

به دنبال دگرگونی ها و تحولاتی که در ساختار اجتماعی و اقتصادی اروپا درطی قرون ۱۸ و ۱۹ منبعث از انقلاب صنعتی و انقلاب کشاورزی روی داد،به تدریج یک نوع مسافرت تفریحی برای استفاده از سواحل دریاها و سرگرمی و استراحت جای مافرت های سنتی ـ آموزشی را گرفت و افرادی که بدین منظوربه ویژه در فرانسه مسافرت می‌کردند،توریست نامیده شد.(رضوانی،۱۳۸۵،۳۰)

۲-۲پیشینه تاریخی گردشگری در ایران:

1. توسعه ی محصول:

پس از تأمین منابع، نوبت به توسعه محصول می‌رسد. اصلی ترین کار این سیستم ، شکوفا سازی ایده های است که منابع مالی آن ها تأمین شده باشد. در سیستم توسعه ی محصول ، کارها به صورت پروژه ای انجام می شود که دارای یک رهبر ویک تیم پروژه است. در صنایعی که تکنولوژی آن ها به سرعت تغییر می‌کند، معمولاً تیم های دائمی نوآوری تشکیل می شودکه ممکن است وابسته به واحدهای عملیاتی باشند (نظری زاده، ۱۳۸۲).

۲-۱-۷) محرک های بروز نوآوری

فرایند نوآوری نیازمند محرک هایی است که این محرک ها در سه دسته کلی قابل بررسی است این متغیر عبارتند از :

• • متغیرهای ساختاری

• • متغیرهای فرهنگی

• متغیرهای انسانی (‌مقیمی ،‌۱۳۸۶)

این متغیرها که باعث تحرک ابتکار و نوآوری در سازمان می‌شوند ،‌ در شکل ۲-۷ نشان داده شده است.

متغیر های ساختاری

• • ساختارهای ارگانیک

• • وفور منابع

• ارتباطات زیاد در بین واحد ها

متغیر های فرهنگی

• • پذیرش ابهام

• • تحمل موضوعات غیر عملی

• • کنترل بیرونی کم

• • تحمل ریسک

• • تحمل تضاد

• • تمرکز بر نتایج

• کانون با ویژگی سیتم های باز

متغیرهای منابع انسانی

• • تعهد بالا به آموزش

• • امنیت شغلی بالا

• وجود افراد خلاق

شکل ۲-۷) متغیرهای نوآوری ‌و محرک ابتکار در سازمان

منبع: ‌مقیمی ،‌۱۳۸۶

۲-۲-۸) راهکارهایی برای تقویت نوآوری

برخی از اقداماتی را که می توان جهت تحقق نوآوری انجام دادبه شرح زیر است:

1. 1. هراس را از سازمان خود بین ببرید. نوآوری به معنای انجام امری جدید است . برخی کارها ممکن است به نتیجه نرسند. اگر افراد از سازمان هراس داشته باشند، به افرادی خلاق تبدیل نخواهند شد.

1. 1. نوآوری رابه عنوان جزی از سیستم ارزیابی عملکرد برای هر شخص مطرح کنید. سازمان ها بایداز کارکنان خود در پایان دوره ارزیابی سوال کنند که چه نوآوری انجام داده‌اند وتأثیر آن برچه کاری بوده است.

1. 1. فرایند وسیستم نوآوری را مستندسازی کنید. مستندسازی باید به نحوی باشدکه هر فرد آن را درک کند و نقش خود رانیز در این فرایند به روشنی دریابد.

1. 1. آزادی عمل کافی به کارکنان خود اعطا کنید. این امر موجب می‌گردد تا آن ها قادر باشند ایده ها وفرصت های جدیدرا مطرح وبا عوامل درون سازمانی و برون سازمانی همکاری کنند.

1. 1. اطمینان حاصل کنید تمامی اعضای سازمان راهبردکلی سازمان را درک کرده اندوهمچنین کلیه تلاش های نوآوری در راستای راهبردکلی سازمان است . البته سیستم باید به صورتی باشد که ایده های خارج از چا چوب را نیز که مفید به نظر می‌رسند مدیریت کند.

1. 1. به افراد آموزش دهید که محیط را برای روندهای جدید، فناوری های نوین وتغییرات چارچوب های فکری مشتریان ، مورد بررسی وآزمایش قراردهند.

1. 1. به افراد اهمیت تنوع در سبک های تفکر، تجربیات، دیدگاه ها وتخصص ها آموزش دهید. همچنین انتظار تنوع وتفاوت را در کلیه ی فعالیت های نوآوری داشته باشید.

1. 1. معیارهای مطلوب بر ایده آل استوار است. باوجود این ، معیارهای محدود تر نیز می‌توانند ماررا به حالت ایده آل نزدیک تر سازند وآن ها به نوبه خود ‌بر اساس مفروضات وچارچوب های ذهنی قبلی ما متصل می‌گردند.

1. 1. تیم های نوآوری از تیم های معمولی متفاوتند. آن ها نیازمند ابزارها وچارچوب های فکری متفاوتی هستند. کارکنان را به اندازه ی کافی در این زمینه ها آموزش داده وهدایت کنید تا هنگام کار در تیم های نوآوری موفق باشند.

1. سیستم مدیریت ایده ها را ایجاد یا تهیه کنید تا افراد تشویق شوند فرصت ها وفعالیت های جدید را شناسایی، ایجاد یا ارزیابی وایده های خود را ارائه کنند (حاتمی ومهدوی، ۱۳۸۷).

بخش سوم

مشتری مداری

۲-۳-۱) مشتری

در دهه های اخیر با افزایش رقابت در بازارها، سازمان ها به اهمیت رضایت و وفاداری مشتریان خود واقف و متوجه شده اند که حفظ مشتریان فعلی سازمان به مراتب از جذب مشتریان جدید کم هزینه تر است. برای سازمان های امروزی رضایتمندی مشتری به تنهایی کافی نیست، ایشان باید مطمین باشند که مشتریان راضی شان، وفادار هم هستند. هدف از این امر برقراری روابط بلندمدت با مشتری به منظور کسب منافع در طولانی مدت است (Kong Wing Chow, 2014).

از دیدگاه سنتی، مشتری کسی است که فرآورده های شرکت را خریداری می‌کند. در دنیای کسب و کار امروزی مشتری را چنین تعریف می‌کنند: مشتری کسی است که سازمان مایل است با ارزش هایی که می آفریند، بر رفتار وی تاثیر بگذارد. منظور از ارزش، آن چیزی است که مشکلی از مشتری را برطرف می‌کند و نیازی را برآورده می‌سازد. امروزه مشتری به عنوان یک واحد غیر درآمدزا نیز مطرح است. ‌بنابرین‏ مشتری کسی است که انجام معامله و داد و ستد را در یک محیط رقابتی به عهده دارد و حالت تعاملی چیری را می‌دهد و چیزی را می‌گیرد. مشتری نیازش را خودش تعریف می‌کند، کالاها و خدمات تولیدی ما را مصرف می‌کند و حاضر است بابت آن هزینه مناسبی را بپردازد. اما زمانی این هزینه را متقبل می شود که در کالاها یا خدمات تحویلی، ارزشی را ببیند که پرداخت آن هزینه را توجیه نماید. مشتری کسی است که نیازهای او را یک فرد یا سازمان تامین می‌کند. مشتری، شخص، اشخاص یا سازمان هایی هستند که با دیگران قرارداد می بندند تا او کالا یا خدمتی ارائه کند. مشتریان به عنوان دارایی های سازمان تاثیر بسیار زیادی بر سودآوری سازمان دارند (Dani, 2014).

ما در حال حاضر در یک اقتصاد مشتری مدارانه زندگی می‌کنیم که در آن مشتری، پادشاه است. شرکت ها باید یاد بگیرند که چگونه از تمرکز بر تولید محصول به سمت تمرکز بر مالکیت مشتریان حرکت کنند. شرکت ها باید با این حقیقت بیدار شوند که دارای رئیس جدیدی هستند و آن مشتری است. شرکت ها باید مشتریان را به عنوان یک دارایی مالی درنظر بگیرند که مانند هر دارایی دیگر نیاز به مدیریت کردن و حداکثر نمودن بازدهی آن دارد. امروزه شرکت ها، مشتریان را به عنوان دارایی هایی مورد توجه قرار می‌دهند که ارزش آن ها به طور مداوم در حال افزایش است. متاسفانه شرکت ها بیشتر وقت خود را صرف جذب مشتریان جدید می‌کنند و زمان کافی جهت حفظ و رشد کسب و کار خود از مشتریان موجود اختصاص نمی دهند. شرکت ها تا ۷۰ درصد بودجه بازاریابی خود را صرف جذب مشتریان جدید می‌کنند در حالی که ۹۰ درصد درآمدهای آنان از مشتریان موجود می‌باشد (Jiang et al., 2013).

۲-۳-۲) اهمیت مشتری

۵-عدم ترس شدید از خطر های بالقوه، انسان سالم سعی می نمایند تا حد امکان احتمال خطر را کاهش می‌دهد و از آن بیش از حد بینماک و هراسناک نمی شود.

۶-تلاش برای کسب استقلال و مسئولیت و عدم روگردانی ازکمکهای دیگران در صورت لزوم.

۷-انجام وظیفه محوله از خصوصیات انسان سالم است. فرد سالم زندگی را همراه با مسئولیت و حل مشکلات آن لذت می‌داند.

۸-فرد سالم بیش از آن که به گذشته فکر کند به حال و وضعیت موجود یعنی« اینجا واکنون» توجه دارد.

۹-کمک کردن به دیگران و نگران ‌در مورد مشکلات دیگران، در صورت عدم توفیق کمک به دیگران وضعیت آن ها و مشکل آنان را می پذیرد.

۱۰-فرد سالم به هر مشکل راه حلهای مختلفی را درنظر دارد و سعی دارد که بهترین راه حل در حد توانش را انتخاب کند. به نظر فرد سالم راه حلهای موجود نسبی هستند و بر حسب موقعیت تغییر پذیر هستند.

۱۱-فرد سالم و نگرش ها و رفتارش« الزام و اجبار» ندارد و می‌تواند خودش را از قید و بندها رها نماید و در جهت سلامتی نفس حرکت کند(محرابی، ۱۳۸۷).

نظریات نوین مبتنی بر شناخت درمانی:

افراد دارای سلامت روان معتقد به یک سیستم اعتقادی و ارزشی هستند و خصوصیات نظام و اعتقاد او نیز منطبق با ادراک او از واقعیات است. طرز تفکر چنین فردی فاقد خصوصیات تعمیم پذیری، مبالغه کردن، فیلتر ذهنی و… است. فرد دارای سلامت روانشناختی به جنبه ها ی مثبت خود به اندازه کافی و به صورت واقع بینانه توجه می کند. چنین فردی در حیطه طبیعی خودش گام بر می‌دارد و نهایتاًً صادقانه مسئولیت رفتار و تفکرش را می پذیرد(اوان، ۱۹۸۲).

۱۲-نظریه ی ویلیام گلاس^[۴۱]:

انسان سالم بنابر نظریه گلاس کسی است که دارای ویژگی های زیر می‌باشد:

۱-واقعیت را انکار نکند ودرد و رنج موقعیت ها را با انکار کردن نادیده نگیرد، بلکه با واقعیت ها به صورت واقع گرایانه ای روبرو شود.

۲-هویت موفق داشته باشد یعنی هم عشق و محبت بورزد و هم عشق و محبت دریافت کند. هم احساس ارزشمندی کند و هم دیگران احساس ارزشمندی او را تأیید کنند.

۳-مسئولیت زندگی و رفتارش را بپذیرد و به شکل مسئولانه رفتار کند. پذیرش مسئولیت کامل ترین نشانه سلامت روانشناختی است.

۴-توجه او به لذت دراز مدت تر، منطقی تر و منطقی باموقعیت باشد.

۵- بر زمان حال وآینده تأکید نماید نه بر گذشته، و تأکید بر آینده نیز جنبه دور نگری داشته باشد نه به صورت خیال پردازی باشد. واقعیت درمانی گلاس نیز بر سه اصل: قبول واقعیت، قضاوت در درستی یا نادرستی رفتار و پذیرش مسئولیت رفتار و اعمال استوار است و چنانچه در شخص این سه اصل تحقق یابد نشانگر سلامت روان- شناختی است.

۱۳-نظریه ی اسکینر^[۴۲]:

سلامت روانی وانسان سالم به عقیده اسکینر معادل بارفتار با قوانین و ضوابط جامعه است و چنین انسانی وقتی با مشکل روبرو شوند از طریق شیوه اصلاح رفتار برای بهبود و بهنجار کردن رفتار خود واطرافیانش به طور متناوب استفاده می جوید تا وقتی که به هنجار مورد پذیرش اجتماع برسد، به علاوه انسان سالم بایستی آزاد بودن خودش را نوعی توهم بپندارد و بداند که رفتار او تابعی از محیط است و هر رفتار توسط حدودی از عوامل محیطی مشخص گردد. انسان سالم کسی است که تأیید اجتماعی بیشتری به خاطر رفتارهای متناسب انتظار دارد. ازدیدگاه اسکینر انسان بایستی از علم، نه برای پیش‌بینی، بلکه برای تسلط بر محیط خودش استفاده کند. در این معنا فرد سالم کسی است که بتواند با هر روش بیشتر ازاصول عملی استفاده کند و به نتایج سودمندانه تری برسد و مفاهیم ذهنی مثل امیال، هدفمندی، غایت نگری و غیره را کنار بگذارد.

۲-۱-۶-بهزیستی روانشناختی :

در سال‌های اخیر، گروهی از پژوهشگران حوزه سلامت روانی ملهم از روان شناسی مثبت نگر، رویکرد نظری و پژوهشی متفاوتی برای تبیین و مطالعه این مفهوم برگزیده اند. آنان سلامت روانی را معادل کارکرد مثبت روانشناختی، تلقی و آن را در قالب اصطلاح “بهزیستی روانشناختی” مفهوم سازی کرده‌اند. این گروه نداشتن بیماری را برای احساس سلامت کافی نمی دانند، بلکه معتقدند که داشتن احساس رضایت از زندگی، تعامل کارآمد و مؤثر با جهان، انرژی و خلق مثبت پیوند و رابطه مطلوب با جمع و اجتماع و پیشرفت مثبت، از مشخصه‌ های فرد سالم است.

امروزه دیدگاه جدیدی درعلوم وابسته به سلامت به طور اعم و در روانشناسی به طور اخص در حال شکل گیری و گسترش است. در این دیدگاه و رویکرد علمی تمرکز بر روی سلامتی و بهزیستی از جبنه مثبت و نیز توضیح و تبیین ماهیت روانشناختی بهزیستی است.

نظریه پردازان«گستره ی زندگی^[۴۳]» نظیر اریکسون (۱۹۵۹)و نوگارتن^[۴۴] (۱۹۷۳) التزامهای دوره های مختلف سنی و راه هایی را که فرد به طور موفقیت آمیزی می‌تواند بر آن ها غلبه کند را تبیین کرده‌اند. روانشناسان علاقمند به رشد و پیشرفت کامل انسان سازه هایی از قبیل خودشکوفایی(ابراهام مزلو، ۱۹۶۸) کمال رشد^[۴۵] (گوردون آلپورت، ۱۹۶۸) و تفرد(کارل یونگ، ۱۹۳۲) را پیشنهاد وارائه کرده‌اند.

احساس بهزیستی هم دارای مؤلفه‌ های عاطفی و هم مؤلفه‌ های شناختی است. افراد با احساس بهزیستی بالا به طور عمده ای هیجانات مثبت را تجربه می‌کنند و از حوادث و وقایع پیرامون خود ارزیابی مثبتی دارند، در حالی که افراد با احساس بهزیستی پایین حوادث و موقعیت زندگی شان را نامطلوب ارزیابی می‌کنند و بیشتر هیجانات منفی نظیر اضطراب، افسردگی و خشم را تجربه می‌کنند( مایرز^[۴۶] و دینر^[۴۷]، ۱۹۹۵ ).

باید توجه داشت که همزمان شدن تجربه هیجانات خوشایند، مثبت با تجربه ی هیجانات ناخوشایند و منفی باعث می شود فرد زمان کمتری را برای هیجانات منفی باقی بگذارد. از سوی دیگر باید توجه داشت که هیجانات مثبت و منفی حالات دو قطبی نیستند که فقدان یکی وجود دیگری را تضمین کند. یعنی احساس رضامندی مثبت تنها با فقدان هیجانات منفی پدید نمی آید و عدم حضور هیجانات منفی لزوماً حضور هیجانات مثبت را به همراه نمی آورد، بلکه برخورداری از هیجانات مثبت خود به شرایط و امکانات دیگری نیازمند است. ‌بنابرین‏، احساس بهزیستی(شادی ) سه مؤلفه‌ مجزا و در عین حال مرتبط با یکدیگر را می بایست مورد شناسایی قرار داد:

الف) حضور نسبی هیجانات مثبت

ب) فقدان و عدم حضور هیجانات منفی

ج) رضامندی از زندگی.

در مطالعات گوناگون افراد شاد را با ویژگی های زیر تعریف می‌کنند:

اول آنکه از عزت نفس و احترام به خود بالایی برخوردارند و خودشان را دوست دارند. در یکی از آزمون های عزت نفس با جمله هایی نظیر« من از با خود بودن لذت می برم » و « من ایده های خوبی دارم کاملا موافق هستندِِ. این افراد به اخلاقیات توجه بسیار دارند و عقلانی رفتار می‌کنند ) به نقل از کرمی نوری،۱۳۸۱ ).

دوم آنکه افراد شاد احساس کنترل شخصی بیشتری را در خود احساس می‌کنند، آنهایی که انجام امور بیشتر به توانایی‌های خود می اندیشند تا به درماندگی و ناتوانایی هایی خویش، با استرس بیشتری مقابله می‌کنند
(همان منبع).

سوم آنکه افراد شاد خوش بین هستند. افراد خوش بین با این جملات موافقت کامل دارند که: «وقتی با کار جدیدی روبرو می شوم، انتظار موفقیت در آن کار را دارم». این افراد موفق تر، سالم و شادتر از افراد بدبین هستند(همان منبع).