خطای بنیادی اسناد^[۳۱]: زمانی که ما پیامدهای دیگران را توجیه می‌کنیم، قویاً به عوامل درونی مثل ویژگی‌های شخصیتی آن‌ ها اتکا می‌کنیم. مثلاً او ‌به این علت برنده شد که خیلی باهوش است. گرایش به استفاده از عوامل درونی برای توجیه کردن پیامدهای دیگران به قدری فراگیر است که به آن خطای بنیادی اسناد می‌گویند. به آخرین باری که یکی از دوستان شما به موقع سر قرار حاضر نشد فکر کنید، احتمالاً بیشتر مایل بودید فکر کنید که دوست شما به خاطر عوامل شخصیتی مثلاً بی مسئولیتی یا تنبلی دیر ‌کرده‌است نه به خاطر عوامل موقعیتی بیرونی مثل ترافیک یا یک کار غیر منتظره.

خطای ‌عمل کننده- مشاهده‌گر^[۳۲]: ‌عمل کننده ها و مشاهده‌گران بعد از دیدن پیامدی یکسان، انتساب‌های مختلفی می‌کنند. طبق خطای عمل کننده-مشاهده گر، افراد پیامدهای خودشان را با علت‌های بیرونی توجیه می‌کنند ولی پیامدهای دیگران را با علت‌های درونی توجیه می‌کنند. مثلاً فرض کنید پای کسی به صندلی گیرمی‌کندو می‌افتد. او زمین خوردن خود را به صندلی مزاحم نسبت می‌دهد (علت بیرونی)، در حالی که مشاهده گر زمین خوردن او را به دست وپا چلفتی بودن او نسبت می‌دهد (علت درونی).

سوگیری خود یاری^[۳۳]: این سوگیری بر خلاف دو خطای قبلی، پدیده ای انگیزشی است. برای مثال در ورزش‌ها ورزشکاران موفقیت خود را بیشتر به عوامل درونی نسبت می‌دهند، در حالی که شکست خود را با عوامل بیرونی توجیه می‌کنند. سوگیری خود یاری به عنوان یک پدیده انگیزشی از میل افراد به محافظت از عزت نفسشان سرچشمه می‌گیرد. تا زمانی که ما موفقیت را ناشی از عوامل درونی بدانیم و شکست را ناشی از عوامل بیرونی، خود پنداره مثبتی خواهیم داشت.

سوگیری خود گرایی^[۳۴]: این سوگیری زمانی رخ می‌دهد، که افراد بیشترین مسئولیت ‌در مورد پیامد یک تکلیف را صرفنظر از موفقیت یا شکست، به خود نسبت می‌دهند. زن و شوهری را در نظر بگیرید که هر کدام فکر می‌کنند بیشترین کارهای منزل را خود بر عهده دارند.

اثر غلط همرایی^[۳۵]: این سوگیری زمانی رخ می‌دهد که مردم رفتارها و یا نگرش‌های افرادی را ببینند و همانند آن‌ ها به آن شرایط پاسخ‌های یکسانی بدهند. گرایش افراد به انجام این همرایی و بی توجهی به نظرهای متفاوت ‌به این دلیل است که عقاید خود را درست و خوب جلوه دهند و از این طریق عزت نفس خود را بالا ببرند.^[۳۶]

پ) عقاید و دانش اولیه^[۳۷]: دانش اولیه شامل آگاهی فرد از توانایی‌ها و عملکرد گذشته خودش و همچنین دانش کلی ‌در مورد یک کار می‌باشد. دانش اولیه همان تاریخچه گذشته فرد از موفقیت‌ها و شکست‌های او می‌باشد. برای مثال در یک محیط مدرسه معلمان و بیشتر دانش آموزان از مدرسه، آموزش و یادگیری یک دانش عمومی دارند که آن دانش به صورت فرایندهای اتوماتیک وار صورت می‌گیرد و این موجب می‌شود فشار اطلاعاتی زیادی در ساخت اسناد برای رویدادهای کلاسی صورت نگیرد.

ت) تفاوت‌های فردی^[۳۸]: یکی از تفاوت‌های فردی که به ساخت اسنادهای متفاوت توسط افراد منجر می‌شود منبع یا مکان کنترل است. منبع به معنی مکان است. یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در بیرون فرد. در این نظریه چنین فرض شده است که افراد از لحاظ اعتقاد به مکان کنترل به دو دسته تقسیم می‌شوند، گروهی که موفقیت‌ها و شکست‌های خود را به شخص خود و گروهی که موفقیت‌ها و شکست‌ها را به عوامل محیطی بیرون از خود نسبت می‌دهند.

۲-۴- پیامدهای اسنادها^[۳۹]

واینر بیان می‌کند که اگر یک رویداد غیر منتظره باشد، جستجوی اسنادی رخ می‌دهد. بر طبق دیدگاه شناختی، افراد یک دانش اولیه ‌در مورد آنچه در یک موقعیت رخ می‌دهند دارند. برای مثال یک دانش آموز ادراکی از شایستگی و توانایی در تکالیف مدرسه و انتظاراتی هم از موفقیت و شکست خود در آینده دارد. حالا فرض کنید که همین دانش آموز پیشرفت خیلی خوبی را در مدرسه دارد در یک امتحان شکست بخورد، چون این رویداد خیلی غیرمنتظره است پس دانش آموز علت شکستش را جستجو می‌کند.

واینر همچنین می‌گوید پیامدهای منفی در یک رویداد هم افراد را به جستجوی اسنادی سوق می‌دهد. مثلاً افراد علت‌های شکستشان را بیشتر از علت‌های موفقیتشان جستجو می‌کنند. این واکنش به شکست باعث ایجاد سازگاری و هماهنگی در فرد می‌شود. چون اگر افراد علت‌های شکستشان رابفهمند برای رفع آن‌ ها تلاش می‌کنند مثلاً دانش آموز می‌تواند راهبردهای یادگیری خود را تغییر دهد.

در شرایط دیگری که اسنادها جستجو می‌شود موقعیت یا یک رویداد جدید است و این هنگامی است که افراد دانش اولیه و انتظارات را ‌در مورد چیزی ندارند. ‌بنابرین‏ افراد تلاش شناختی می‌کنند یعنی سعی می‌کنند بفهمند که چرا یک سری اتفاقات رخ داده است و علت این چه بوده است. مثلاً وقتی فراگیران به سطح جدیدی از تحصیلات وارد می‌شوند مثل ابتدایی به راهنمایی، دبیرستان به دانشگاه آن‌ ها اسنادهایی را برای موقعیت‌های نا آشنا در یک محیط جدید جستجو می‌کنند.

همچنین در شرایطی که یک رویداد یا پیامد بسیار مورد علاقه فرد باشد، و برای او اهمیت زیادی داشته باشد جستجوی اسنادی رخ می‌دهد.^[۴۰]

۲-۵- ابعاد انگیزشی اسنادها^[۴۱]

به عقیده واینر اکثر تبیین‌های افراد از موفقیت‌ها و شکست‌هایشان دارای سه بعد یا سه جنبه مهم است: درونی در مقابل بیرونی، باثبات در مقابل بی ثبات و قابل کنترل در مقابل غیر قابل کنترل.

۲-۵-۱- بعد مکان کنترل

بعد مکان کنترل به ویژگی‌های درونی و بیرونی اشاره دارد. مکان یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در بیرون فرد. علت‌هایی که در درون فرد قرار دارند مثل شخصیت، هوش، مهارت، تلاش، راهبرد و … هستند. در مقابل علت‌هایی که در بیرون فرد قرار دارند مثل هوا، تأثیر دیگران، یا دشواری تکلیف.

افراد دارای منبع کنترل درونی معتقدند که رویدادهای مثبت زندگی در نتیجه برنامه ریزی دقیق و کوشش مستمر خود آن‌ ها به دست می‌آید. لذا مسئولیت هر گونه عمل و رفتار خود و پیامدهای ناشی از آن را می‌پذیرند. مثلاً دانش آموزی که دیربه کلاس می‌رسد، این دیر رسیدن را به علت اینکه دیر از خانه خارج شده نسبت می‌دهد نه به عوامل بیرونی.

از طرف دیگر افراد دارای منبع کنترل بیرونی بین رفتار خود و رویدادها، هیچ گونه رابطه علت و معلولی نمی‌بینند و بخت و اقبال، تصادف یا اشخاص دیگر را مسئول نتایج رفتار خود می‌دانند و در نتیجه خود را مسبب این علت‌ها نمی‌دانند و مسئولیت نمی‌پذیرند.^[۴۲]

۲-۵-۲- بعد ثبات

علت‌ها ازنظر پایداری هم فرق می‌کنند، برخی انتساب‌ها مثل هوش، توانایی و شخصیت نسبتاً بادوام هستند در حالی که انتساب‌های دیگر مثل خلق، تلاش و شانس زودگذرند و لحظه به لحظه تغییر می‌کنند. انتساب‌های علی که در زمان و موقعیت‌های مختلف ثابت هستند، علت‌های پایدار نامیده می‌شوند در حالی که انتساب‌هایی که در زمان و موقعیت‌های مختلف تغییر می‌کنند، علت‌های ناپایدار نامیده می‌شوند.

۲-۵-۳- بعد کنترل پذیری