هرچند در کنار نقاط مثبت شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی، تصور پیامدهای منفی آن‌ ها و چالش‌هایی که ایجاد می‌کنند دور از ذهن نیست، اما نباید با بدگمانی و برخورد انفعالی از نتایج مثبت آن جلوگیری کرد. بلکه می‌توان با فرهنگ‌سازی مناسب و نظارت کارشناسانه و مستمر بر فضای مجازی و آموزش‌های صحیح از مزایای این فناوری به بهترین نحو استفاده کرد.

معرفی شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی

آکادمیا^[۵۵]

سایت آکادمیا یک پایگاه برخط برای دانشگاهیان است تا آنان مقالات پژوهشی خود را به اشتراک بگذارند، دیگر دانشگاهیان را با علاقمندی یکسان دنبال کنند و آمار انتشارات هرکس را در پروفایلش ببینند. نتایج پژوهش مینوچا و پتر(۲۰۱۲) نشا‌ن‌می‌دهد که محققان، زندگی شخصی و حرفه‌ای خود را در رسانه های اجتماعی متمایز می‌کنند، به‌طوری که درخواست همتایان حرفه‌ای خود جهت برقراری ارتباط در محیط‌هایی مانند فیس‌بوک را ردکرده یا نادیده می‌گیرند و به جای آن از شبکه های‌اجتماعی مانند آکادمیا جهت برقراری ارتباط با آن‌ ها استفاده ‌می‌کنند.

این سایت که در سال ۲۰۰۸ توسط ریچارد پرایس^[۵۶] راه اندازی شد، تا سال ۲۰۱۱ ، ۲٫۱میلیون کاربر داشت (لوی، ۲۰۱۲). در سال ۲۰۱۴ تعداد کاربران این سایت با رشد چشمگیر خود به ۱۳ میلیون نفر رسید، که این افراد ۳ میلیون مقاله و ۱ میلیون موضوع تحقیقاتی به ثبت رسانده اند (آکادمیا، ۲۰۱۴). سایت اکادمیا طبق رتبه‌بندی سایت الکسا^[۵۷] رتبه ۱۴۸۹ را در بازدید بین سایت‌های جهان دارد. طبق گفته ریچارد پرایس، “هدف سایت آکادمیا داشتن تمام مطالب منتشر شده در اینترنت به طور رایگان و شتاب ‌بخشیدن به پژوهش‌های دنیا‌ است.” وی بیان می‌کند آکادمیا ماهانه ۸۰۰۰۰۰ عضو جدید دارد که ۲۵% این افراد هرماه به سایت سر می‌زنند که این رقم قابل مقایسه با سایت توییتر است. همچنین نتیجه مطالعه مادهاسادهان (۲۰۱۲) نشان‌داد که در میان شبکه های‌اجتماعی آکادمیک، آکادمیا بعد از ریسرچ‌گیت^[۵۸] در رتبه دوم قرارداشت و ۲۵٫۵۱ درصد از محققان مورد بررسی، از این شبکه‌اجتماعی استفاده می‌کردند.

سایت آکادمیا از شرکت‌کنندگان در جنبش دسترسی ‌باز^[۵۹] است که در واکنش به نیاز به توزیع آنی تحقیقات و وجود یک سیستم داوری که همزمان با انتشار اتفاق بیفتد -نه قبل از آن- ، ایجاد شده‌است (آردا، ۲۰۱۲). این سایت یک راه قدرتمند و کارآمد در اختیار محققان قرار می‌دهد و به آن‌ ها کمک می‌کند با بهره گرفتن از ابزار آماری تشخیص دهند چه کسانی در حال خواندن مقالاتشان هستند. همچنین در موتور جستجوی گوگل این سایت بسیار خوب عمل کرده‌است (کینکید، ۲۰۱۱).

ثبت‌نام در این سایت رایگان است و محققین از تمامی رشته‌ها می‌توانند در آن عضو شوند و تألیفات و علاقمندی‌های خود را در پروفایل تخصصی خود به ثبت برسانند (گیگلیا، ۲۰۱۱). همچنین محققان می‌توانند از طریق این شبکه‌اجتماعی، به متن کامل مقالات نیز دسترسی داشته ‌باشند. آن‌ ها قادر خواهند بود از طریق فیس‌بوک و توئیتر، آشنایان و همتایان خود را یافته و آثار سایر محققان را نیز دنبال کنند (بتولی۱، ۱۳۹۲).

یک ابزار مهم که این سایت در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد آمار دانلودهای صورت‌گرفته از مقالات هرفرد و تعداد بازدیدهای صفحه است، این امکان به اعضا اجازه می‌دهد بدانند با چه کلیدواژه‌هایی در گوگل جستجو شده‌اند (گیگلیا، ۲۰۱۱). در حالی که سایت گوگل اسکولار^[۶۰] پایگاه ‌داده ارجاعات خود را برای افزایش دسترسی به تحقیق استفاده می‌کند، سایت آکادمیا اجازه به اشتراک‌گذاری مستقیم مقالات و کارهای تحقیقاتی را به کاربران خود می‌دهد. این سایت اجازه توصیف علایق تحقیقاتی کاربران را به زبان طبیعی به آن‌ ها می‌دهد. با دنبال‌کردن موضوعات از نویسندگانی خاص، صفحه ‌اصلی این سایت یک سرویس اگاهی بخش می‌شود که می‌توان در آن هرچیزی را جستجو کرد. این سایت امکانات گروهی خوبی نیز برای محققان دارد که بسته به مؤسسه کاری آن‌ ها فرق می‌کند و می‌توان ‌بر اساس نام مؤسسه در آن‌ ها عضو شد (اچ پون، ۲۰۱۳).

ریسرچ‌گیت

شبکه‌اجتماعی ریسرچ‌گیت یکی از مهم‌ترین شبکه های اجتماعی علمی و پژوهشی می‌باشد، به‌طوری که ریسرچ‌گیت را “فیسبوکی برای دانشمندان” می‌دانند (جانسون، ۲۰۱۲).

نتیجه مطالعات مادهاسادهان^[۶۱](۲۰۱۲) نشان‌ داده ‌است که از میان شبکه های اجتماعی عمومی، فیس‌بوک و از میان شبکه های اجتماعی تخصصی، ریسرچ‌گیت بیشترین استفاده را به عنوان شبکه‌اجتماعی محققان برای انجام فعالیت‌های دانشگاهی ‌داشته‌اند. شعار این سایت “شناخته‌شده برای پژوهشگران و به وسیله پژوهشگران با این ایده که پژوهشگران می‌توانند از طریق همکاری کار بیشتری انجام ‌دهند.” می‌باشد. هدف اصلی این سایت متصل‌کردن محققین برای تشویق آن‌ ها به همکاری با یکدیگر است (سایت ریسرچ گیت).

این شبکه‌اجتماعی که بیش از ۵ میلیون کاربر دارد، در سال ۲۰۰۸ توسط دو ویروس‌شناس و یک متخصص کامپیوتر با هدف فراهم ‌نمودن مجموعه‌ای از ابزارها جهت همکاری، اشتراک‌گذاری دانش و ایجاد شبکه‌کاری و اکتشافی در میان محققان، راه‌اندازی شد (گیگلیا،۲۰۱۱).

واضح است که سرمایه‌گذاران ‌به این نتیجه رسیده‌اند که این شبکه‌اجتماعی ارزش پول آن‌ ها را دارد. آمارها نشان می‌دهد، امروز در دنیا تعداد بیشتر و بیشتری از محققان ‌به این شبکه‌اجتماعی می‌پیوندند. سخنگوی این سایت بیان می‌کند که یک‌سوم کاربران حداقل ماهی ‌یک‌بار از سایت استفاده می‌کنند. اما آنچه برای مؤسسین سایت اهمیت دارد، روند رو به‌رشد عضویت کاربران در این سایت است، در ۵۰ ماه اول کار سایت، ۲ میلیون مطلب بارگذاری شد اما امروز ماهی ۲ میلیون مطلب بارگذاری می‌شود (سایت ریسرچ گیت). ‌بر اساس گفته مؤسسان این سایت، ریسرچ‌گیت ۲۶۰۰ گروه دارد. همچنین ۳۵ میلیون مقاله در پایگاه‌ داده خود ذخیره‌کرده ‌است (ریسرچ گیت، ۲۰۱۱).

ریسرچ‌گیت برای اعضای خود شماری از ابزارها و امکانات جهت همکاری‌های علمی جهانی فراهم می‌کند. ثبت‌نام در این شبکه رایگان است. این شبکه، محدود به یک رشته موضوعی خاص نیست و محققان از همه رشته‌ها می‌توانند ثبت‌نام کنند و سپس عناوین تألیفات، زمینه‌های علاقمندی و مهارت خود را از طریق پروفایل تخصصی خود با سایر محققان به اشتراک بگذارند (گیگلیا، ۲۰۱۱).