دورهی دوم: دورهی تجرّد و درونی شدن شعر جنگ
این دوره، اگر چه مقطع زمانی خاصی را نمیتواند شامل شود، امّا به طور کلّی باید گفت که
ویژگیهای خود را دارد، آن هم در این دوره که آغاز آن خارج شدن شعر از جنبهی مصداقی آن و پرداختن به مفاهیم کلّی و برتر مشترک روح انسانی است. اگر شاعر دورهی اوّل از جامعه برای جامعه

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

میگفت، در دورهی دوم، از تأثیر دردها و شادیهای جامعه بر دل و جان واحساس و اندیشهی خودش برای مردم میگوید. «شعر درونیتر میشود و همین ویژگی، شعر این دوره را صمیمیتر، زیباتر و عاطفیتر و به همان نسبت ماندنیتر میکند.» (قاسمی، ۱۳۸۱، ص ۷۰)
طنین مظلومیت و حزن و اندوه آمیخته با غرور انسانی و بیان صمیمانهی مضامین و موضوعات مختلف از شاخصه های مهم شعر این دوره است. در این دوره، شاهد نگرش کلّی شاعر به مفاهیم ماندگار و عقاید برتر دینی و مذهبی هستیم. او هماهنگی خاصی را بین آرمانها و ارزشهای اسلامی – انقلابی خود و باورهای دینی مذهبیاش احساس میکند و انعکاس دهندهی تلفیقی از شور و حماسهی دفاع مقدّس و الگوی بزرگ انقلاب و رزمندگان؛ یعنی حماسهی عظیم عاشوراست.
دورهی سوم: شعر جنگ بعد از خاتمه ی جنگ
این دوره کاملاً متمایز از دوره های قبلی است و شعر آن حال و هوای خاص خود را داراست. در این دوره، طنین مظلومیت و حزن و اندوه سرشار و عمیق همراه با یاد از خودگذشتگیها و
حماسهآفرینیهای رزمندگان اسلام، حسرت و دریغ جا ماندن از کاروان شهیدان، تنهایی و غربت، شرم از شهیدان و پای در گل تعلقات دنیایی ماندن، از موضوعات اصلی شعر شاعران است. نکتهی دیگر این دوره، ظهور مضامین و موضوعاتی در شعر است که لحن تند و نیشدار و گاه آمیخته با حزن و اندوهی تلخ از جامعه را با خود همراه دارند که نمود بیشتر این گونه شعرهای اعتراض آمیز، بیشتر در شعرهای نو و سپید جلوه میکند. خلاصه این که شعر جنگ به دو صورت درحیطهی ادبی باقی خواهد ماند:
الف- باقی ماندن مصداقها: شعرهایی که احساسات شاعر را، دربارهی حالتهای انسانی مجرد از
موقعیتهای خاص که به ناچار محدود به زمان است مطرح می کند، مثل مرثیه هایی که در سوگ شهدا سروده شده است و یا از بیان آرزوهای روح بلند انسانی، برای پریدن از محبس تنگ دنیا از دریچههای باز شهادت، عشق به وطن، مقابله با تجاوز گران و …
ب- ماندگاری مفاهیم: شعر جنگ، به نوعی احیاگر ارزشهای ما در شعر بوده است. ارزشهایی که بالاتر از زمان و اقتضای شرایط قرار دارند و به همین سبب کهنه نمیشوند. شعر جنگ این ارزشها را به شکلی زنده پر تحرک و پویا در روند رشد شعر فارسی وارد نموده است. بنابراین ممکن است جریان شعر جنگ به طور خاص متوقف شود، امّا مضامین برخاسته از آن به طور قطع به نحوی در شعر و ادبیات ما، ماندگار خواهد شد.
۸-۳- دفاع مقدّس در شعر کودک
جنگ تحمیلی و حوادث و پیامدهای ناشی از آن نیز، در شعر کودک و نوجوان، به شکلهای گوناگون نمود یافته است؛ هر چند نمودهایی که از شاعران در این زمینه داریم، به لحاظ کمی بسیار اندک و به لحاظ کیفی تکراری است. شعرهایی که با موضوع دفاع مقدّس برای کودک سروده شده را میتوان به لحاظ موضوعی در چند محور مورد بررسی قرار داد:
الف) ذکر و توصیف و یاد روزهای جنگ:

فصل، فصل میهمانی بود و نور
فصل رویش، گل شدن، فصل غرور
بچه ها مثل پرستوهای شاد
کوچ میکردند روی بال باد
یک به یک پر میزدند از خانهها
دستهاشان داشت بوی کربلا
بچههای شهر ما گلچین شدند
کوچهها با نامشان آذین شدند
فصل گل، فصل دعا، یادش به خیر
فصل سرخ لالهها، یادش به خیر
(هاشمی، ۱۳۷۶، ص ۱۰)

در سرودههایی مانند شعر فوق، شاعر تصویری کلّی همراه با توصیفاتی شاعرانه از روزهای جبهه و جنگ ارائه میدهد. در این سرودهها، به عبارت و ترکبیاتی چون فصل رویش، فصل سرخ لالهها و غیره برمیخوریم که بعدها از فرط تکرار، حالت کلیشه مییابند.

روی دست سبز آن دریا دلان
موج میزد طرح قایقهای سرخ
کوچهها، حال وهوایی تازه داشت
روز پیروز شقایقهای سرخ
سالها شبهایی که با بذر شهاب
روشنی در تیرگی میکاشتیم
صبح از دامان باغ آفتاب
خوشههای نور بر میداشتیم
(نیک طلب، ۱۳۷۵، ص ۲۰)

در این شعر نیز، یاد روزهای جنگ ، با ترکیباتی چون؛ شقایقهای سرخ، بذر شهاب، خوشههای نور و … توصیف شده است؛ ترکیباتی که قطعاً امروز کلیشهای محسوب می شوند.
ب) بیان دلتنگی ناشی از دوری عزیزان: