مقدمه

بررسی صورت گرفته در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه ملی و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و نگاهی به پژوهش­های پیشین در این زمینه نشان می­دهد که پژوهش­های انجام شده بسیار محدود می­باشد. در اینجا برخی از این پژوهش­ها را در سطح داخلی و خارجی بیان می­کنیم. صنعت گردشگری دارای واژگان و اصطلاحات مربوط به خود می­باشد که معمولاً به طور واضح برای استفاده کنندگان مشخص نبوده و گاهی به جای‌یکدیگر به کار می­روند. لذا به تعریف برخی واژه­ های رایج در این بخش اشاره می­کنیم. در ادامه فصل به بررسی نقش امکانات و تبلیغات و همچنین به بررسی نقش ارتفاعات منطقه در جذب گردشگر می­پردازیم. در پایان با معرفی استان ایلام و جاذبه­های گردشگری آن بحث این فصل را تکمیل می­کنیم.

۲-۱-­ پیشینه پژوهش
۲-۱-۱-پژوهش­های خارجی
از آنجایی که پژوهش حاضر در صدد ارزیابی توان مناطق طبیعی اطراف شهرها به منظور توسعه گردشگری است، در ابتدا به بیان مواردی از پژوهش­های صورت گرفته در این حیطه که از آن­ها بهره گرفته­ایم، می­پردازیم. از جمله این پژوهش­ها: پژوهشی با عنوان «پتانسیل­های طبیعت گردی منطقه است» که توسط دانشگاه والایلاک انجام شده است. هدف آن مطالعه رشد گردشگری در تایلند بر اساس جاذبه­های طبیعی بود. نتیجه این پژوهش به عنوان پایه­ای برای راهنمایی مدیریت یک منطقه طبیعی خاص، بر مبنای چهار جنبه قابلیت ­های اجرایی:
تجهیزات و خدمات، دادن توضیحات و آگاه سازی کنترل تاثیر محیطی و اجتماعی – اقتصادی و مشارکت عمومی برای مدیریت پتانسیل­های طبیعی منطقه است (Walailak, 2011University). پژوهشی دیگر در تایلند با عنوان «پروژه منظقه­بندی کردن منطقه گردشگری» توسط دانشکده جنگلداری در دانشگاه کاستسارت انجام شده که در آن اراضی بر اساس پتانسیل آن­ها برای فراهم آوردن موقعیت­های گردشگری متفاوت طبقه ­بندی شده است. نتیجه این پروژه تهیه نقشه مکان­های گردشگری و یک کتاب راهنمایی منطقه بندی درباره چگونگی اداره هر منطقه طبق تجارب مورد انتظار بوده است (Faculty of Forestry, 2010). همچنین پژوهشی توسط لیزام.کمپ، بل (۲۰۱۰) در استیونال واقع در کاستاریکا تحت عنوان «گردشگری در مناطق طبیعی روستاهای در حال توسعه» انجام گرفته است. این پژوهش طبیعت­گردی و منابع بالقوه منتج از آن برای اجتماع داخلی (محلی) را در غیاب برنامه­ ریزی یا مداخله دولت بررسی می­ کند. نتایج حاصله نشان می­دهد که با نداشتن یک برنامه­ ریزی رسمی، احتمال بیشتر شدن سود توسعه گردشگری محدود خواهد شد.
بر این اساس، گسترش آگاهی و اطلاعات و نوعی برنامه­ ریزی را در این منطقه مطرح می­ کند (Campbell, 2010).
۲-۱-۲-­ پژوهش­های داخلی
در ایران مطالعات متنوعی در زمینه موضوع مورد مطالعه انجام گرفته که به برخی اشاره می­ شود: نوروزی آوارگانی (۱۳۸۹) در ارزیابی توان محیطی برای توسعه گردشگری در دهستان چغاخور چنین نتیجه گرفته­اند که منطقه نامبرده دارای توان­ها و منابع متنوع محیطی و پدیده ­های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری است. این بررسی نشان می­دهد تمامی سطح منطقه برای توسعه توریسم (شامل تفرج گسترده و تفرج متمرکز) از توان بالایی برخوردار است. مبینی (۱۳۹۱) در طرح بررسی و ارزیابی پدیده ­های طبیعی جاذب گردشگر در استان یزد به شناخت و معرفی پدیده ­ها و مکان­های طبیعی و زیست – محیطی جاذب گردشگری در سطح استان پرداخته و نتایج این پژوهش حاکی از اهمیت و نقش گردشگری در توسعه پایدار استان است. مطالعه عالی، ۱۳۸۷ در ارتباط با بررسی جاذبه‌های گردشگری شهرستان شیروان چرداول در راستای جذب توریست، چنین نتیجه گرفته­اندکه منطقه نامبرده دارای توان­ها و منابع متنوع محیطی و پدیده ­های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری است. این بررسی نشان می­دهد تمامی سطح منطقه برای توسعه توریسم از توان بالایی برخوردار است. مطالعه رحیمی مقدم ۱۳۹۰ نقش امنیت در توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام با تاکید بر مرزها نشان می­دهد که ارائه راهکارهایی برای کاهش مشکلات مرزی و همچنین بسط و گسترش خطوط ارتباطی و استفاده از وسایل مدرن حمل و نقل، توسعه خدمات هواپیمایی و فرودگاهی، و بهبود تاسیسات بهداشتی و شبکه ­های آب و…. باعث جذب گردشگران خارجی و داخلی در این منطقه می­ شود. (مطالع نظری، ۱۳۹۰) بررسی توان‌های توسعه گردشگری در استان ایلام نتیجه پژوهش بیان می­ کند که استان ایلام علی رغم برخورداری از جاذبه­های طبیعی توریستی، بهره چندانی از امتیاز موجود نبرده و این استان از قابلیت فوق العاده­ای برای جذب گردشگر، برخوردار می­باشد.
۲-۲-­ و طبیعت­گردی
صنعت گردشگری به نوبه خود دارای واژگان و اصطلاحات مربوط به خود می­باشد که معمولاً به طور واضح برای استفاده کنندگان مشخص نبوده و گاهی به جای‌یکدیگر به کار می روند. در زیر به چند تعریف رایج در این بخش اشاره می گردد.
۲-۲-۱-­ گردشگر
معادل واژه انگلیسی توریست می­باشد و منظور از آن هر فردی است که فعالیت گردشگری انجام می­دهد (کاظمی، ۱۴:۱۳۹۰). در لغتنامه­ها، گردشگر را فردی معرفی می­ کنند که اقدام به مسافرت به شکل تور می­نماید مسافرتی که معمولاً برای فعالیت­های حرفه­ای، تفریحی، تحصیل انجام می­ شود و نقطه آغاز و پایان آن یکی و معمولاً خانه فرد است (ضیائی،۳:۱۳۸۹).
۲-۲-۲-­ مفهوم واژه توریسم
گردشگری معادل فارسی و کاملاً دقیق واژه Tourism در زبان­های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به صورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه این واژه از اصطلاح Tornus یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند Ism یا گری به صورت اسم مصدر Tourism یا گردشگری در آمده است.
۲-۲-۳-­ تفریح در جنگل^[۱]
جنگل­ها مکان­های عمده­ای برای تفریح گردشگران پویا و فعال می­باشند مخصوصاً برای چادر زنان و بوته و شاخ و برگ پیماها.
تفریح در جنگل می ­تواند آهسته و کوتاه قدم بر داشتن و مسیر طولانی راه پیمودن (کوچ نشینی) باشد و یا می­توان ماهیگیری و قایق­رانی در جایی که آب وجود دارد را شامل شود و همچنین جنگل­ها مکان­هایی برای گردشگری طبیعت، گردشگری ماجراجویانه و طبیعت گردی هستند. در جایی که جنگل­ها از اهمیت ویژه­ای برخوردار هستند ممکن است از آن­ها به عنوان پارک ملی حفاظت شود.
۲-۲-۴-­ گردشگری طبیعت­گرا^[۲]
این لغت اغلب مترادف لغت اکوتوریسم به کار می­رود. که افزایش آگاهی در مورد محیط و قابلیت دسترسی به نواحی دور دست باعث رشد سریع این نوع گردشگری شده است که عموماً سفر و بازدید از طبیعت همراه با تلاش برای محفاظت از آن را شامل می­گردد. که بازدید از جنگل­های انبوه مناطق استوایی، بازدید از زیستگاه­های پستانداران و … از این جمله می­باشند.
۲-۲-۵-­ نوآوری^[۳]
در رابطه با گردشگری چهار نوع نوآوری را می­توان شناسایی کرد.
۲-۲-۵-۱-­ نوآوری­های محصول
کالاهایی که هر یک کاملاً جدید و یا در زمینه ­های جدید هستند منتج می­ شود.
۲-۲-۵-۲-­ نوآوری­های فرایند
که توسعه و بهره ­برداری از تکنولوژی یا نظریه­ های فنی جدید در فرایند­های جدید تجاری را در بر می­گیرد.
۲-۲-۵-۳-­ نوآوری­های مدیریت
که چهارچوب­ها را بر اساس عملکرد سازمان یافته قبلی اصلاح و بهبود می­بخشد.
۲-۲-۵-۴-­ نوآوری­های قانونی
که رابطه خارجی و ظاهری بین مصرف کننده و دیگر اعضای زنجیره­ای را بالا می­برد.
۲-۲-۶-­ سفراختیاری^[۴]
که تمامی انواع گردشگری غیر اجباری را شامل می­ شود که معمولاً پس از انجام سفرهای اجباری که مربوط به مسئولیت­های اجتماعی و سازمانی مانندکار یا خانواده است، صورت می­گیرد. این نوع سفرها به علت اینکه زمان فراغت را شامل می­شوند دلپذیر و لذت بخش هستند. این نوع سفر از طریق مطالعات بودجه بندی زمانی یا درک میزان آزادی در انتخاب می­توانند اندازه گیری شوند.
۲-۲-۷-­ گردشگری پایدار^[۵]
بر گرفته از مفهوم توسعه پایدار که در سال ۱۹۸۷ در گزارش کمیسیون توسعه و محیط زیست سازمان ملل تعریف شده این واژه برای تمامی گونه­ های گردشگری که در دراز مدت با محیط­های زیست محیطی اجتماعی و فرهنگی سازگار جهانی گردشگری، گردشگری پایدار را به عنوان مدلی از توسعه اقتصادی تعریف کرده است که طراحی می­ شود تا: کیفیت زندگی مردم جامعه میزبان را بهبود بخشد، تجربه­ نابی برای بازدید کننده به همراه داشته باشد. کیفیت محیط زیست را حفظ نماید و اجرای آن هم بستگی به جوامع میزبان و هم بازدید کنندگان دارد.
۲-۲-۸-­ گردشگری ورزشی^[۶]
سفرها و بازدیدهایی که به انگیزه شرکت در یک مسابقه ورزشی و یا تماشای آن صورت می­گیرد.
۲-۲-۹-­ شاخص عملکرد گردشگری^[۷]
سنجش خام اهمیت گردشگری در یک منطقه که با بررسی نسبت تعداد تخت موجود و جمعیت ساکن سنجیده می­ شود.
۲-۳-­ طبقه بندی انواع توریسم
۲-۳-۱-­ انواع توریسم
توریسم دارای انواع مختلفی بوده که بر اساس عوامل متعدد می­توان تقسیم بندی­هایی را برای آن قائل شد. مهم­ترین عواملی که می­توان بر اساس آن انواع مختلفی از توریسم را تعریف و طبقه ­بندی نمود عبارتند از:
۲-۳-۱-۱-­ از نظر زمانی
فعالیت­های گردشگری را به شکل کوتاه مدت (کم­تر از یک روز)، میان مدت (یک تا سه روز) و دراز مدت (بیش از سه روز) از یکدیگر تفکیک می­ کند (موسایی ،۱۳۸۶: ۱۸).
۲-۳-۱-۲-­ از نظر مکانی
گردشگری را به صورت فعالیت­های گردشگری در حوزه نزدیک، حوزه میانی و حوزه خارج یا دور تقسیم بندی می­ کند.
۲-۳-۱-۳-­ از نظر تابعیت
گردشگران به دو گروه گردشگران خارجی و بین المللی و گردشگران داخلی تقسیم می­گردد.
۲-۳-۱-۴-­ از لحاظ انگیزه سفر
بر اساس آن گردشگری با انگیزه­ های استراحتی، تفریحی، درمانی، زیارتی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و … از یکدیگر تفکیک می­شوند.

از این رو، معنویت از این دیدگاه عبارت است از: ارتباط با وجود باری تعالی، باور به غیب، باور به رشد و بالندگی انسان در راستای گذشتن از پیچ و خم های زندگی و تنظیم زندگی شخصی بر مبنای ارتباط با وجود باری تعالی و درک حضور دائمی وجود خداوند در هستی معنادار، سازمان یافته و جهت دار الوهی. این بعد وجودی انسان فطری و ذاتی است و با توجه به رشد و بالندگی انسان و در نتیجۀ انجام تمرینات و مناسک دینی متحول شده و ارتقا می‌یابد( نازل، ۲۰۰۴).
در طول تاریخ بشر، معنویت به شکلهای مختلفی تجلّی یافته و در پیرامون آن بسیار سخن گفته شده است . هر کس از دریچه ای به آن نگریسته و با تکیه بر بعد یا ابعادی از آن، تعریفی ارائه کرده است(برزنونی، ۱۳۷۹: ۷۹ ؛ بنقل از محمدنژاد، ۱۳۸۸). به عبارت دیگر؛ مفاهیمی از قبیل معنویت که به امور غیر مادی تعلّق دارند، تعریف منطقی ندارند و معمولاً با ذکر مصادیق و مثالها، توضیح داده می شوند.
برخی روان شناسان، معنویت را تلاش همواره بشر برای پاسخ دادن به چراهای زندگی تعریف کرده اند(صمدی، ۱۳۸۵ : ۱۰۳ ). معنویت نیاز ذاتی انسان برای ارتباط با چیزی فراتر از ماست . این چیز می تواند به عنوان آنچه دارای دو هدف است تعریف شود. این دو هدف عبارتند از:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

چیزی قدس، آسمانی، بدون زمان و مکان، یک قدرت بالاتر، منبع و در نهایت، خودآگاهی – یا هر زبان دیگری که شخص ترجیح می دهد به آن منبع متصل شده و مورد هدایت قرار بگیرد.
در خدمت انسانهای همتا بودن و همچنین به طور گسترده در خدمت جهان بودن (ویگلزورث^[۴۲]، ۲۰۰۴: ۳).
معنویت آنچه را که روح برای انسان بودن دنبال می کند، نشان می دهد. زمانی که فرد سلامت روج دارد، روح انسان با محیط خودش سازگار شده و با دیگران و جهان اطراف مرتبط شده و به ابعاد دیگر او نفوذ می کند. که این ابعاد شامل ابعاد فیزیکی، روانشناسی، عاطفی و اجتماعی می باشد (کارول، ۲۰۰۰).
شواهد نشان می دهد که تلاش های زیادی در جهت ترسیم کردن معنویت صورت گرفته که به دنبال تمایز قائل شدن بین مفهوم معنویت و مذهب است. از نگاه اشمون و داچون^[۴۳]، معنویت در خصوص مذهب یا تغییر مذهب نیست و یا اینکه معنویت در خصوص پذیرفتن یک سیستم اعتقادی خاص توسط افراد نمی باشد، معنویت در خصوص کارکنانی است که خودشان را می فهمند.
اغلب نظریه پردازان، این تفکر را دنبال کرده و مطرح نموده اند در حالی که مذهب لازمه معنویت نیست و بسیاری از تحقیقات این نتایج را تایید کرده اند.
لجر^[۴۴](۱۹۸۴) همچنین بین مذهب و معنویت تمایز قائل شده است. او ادعا کرده است که معنویت یک تجربه است،در حالی که مذهب این تجربه را به صورت یک عقیده تبدیل می کند. وی دریافته است که مذهب بر اساس فرهنگ و سنن متفاوت است، در حالی که معنویت از همه اینها فراتر است. پدیده معنویت به عنوان پتانسیلی در هر انسانی وجود دارد تا در هر لحظه کاملا هوشیار و حساس باشد. بر اساس دیدگاه همیلتون و جکسون^[۴۵]، معنویت به عنوان عضو حیاتی سلامت عمومی جامعه معرفی شده است. بنابراین سوالاتی در خصوص نقش معنویت در تصور کلی از سلامت نیز پدیدار شده است (ساغروانی، ۱۳۸۸).
۲-۷) معنویت و سازمان
امروزه مدیریت و سازمان، چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ عملی، به تازگی تحت تأثیر نیرویی قدرتمند قرار گرفته که اگر به درستی اداره و هدایت شود، به نظر می رسد ظرفیت لازم را برای منجر شدن به ژرف ترین تشریک مساعی، نه تنها در زمینه های حرفه ای ، بلکه برای بروز انسانیت تمام عیار، دارا باشد امروزه به نظر می رسد ، نیازهای کارکنان به لحاظ نوع و حجم تغییر یافته است و سازمانهای کنونی در صورتی موفق هستند که به طور کامل به نیازهای زیستی، اجتما عی، روانی ومعنوی کارکنان پاسخگو باشند. کارکنان در هر کجا که فعالیت می کنند، چیزی فراتر از پاداش های مادی در کار جستجو میکنند. آنان در جستجوی کاری با معنا، امیدبخش و خواستار متعادل ساختن زندگی شان هستند. سازمانها اکنون به طور روز افزونی، بی ارزشی کسب موفقیت های مالی را در مقابل هزینه ارزشهای انسانی درک کرده اند و در شروع هزاره جدید برای کمک به کارکنان در جهت متوازن ساختن زندگی کاری و خانوادگی آن ها و نیز شکوفا ساختن قابلیت‌های بالقوه شان در محیط کاری راه های جدیدی یافته اند (فرهنگی و همکاران، ۱۳۸۵: ۹). برخی از پژوهشگران معتقدند پارادایم منعطف و خلاق معنویت در پاسخ به همین نیازها و فشارها ظهور کرده است. در چند سال گذشته سازمانها با کارکنانی رشد یافته و بالندهای روبرویند که در پی یافتن کاری با معنا و هدفمندند. معنویت در کار، توصیف تجربه کارکنانی است که کار آنها ارضا کننده، با معنا و هدفمند است ( کینجرسکی و اسکریپنک^[۴۶]، ۲۰۰۴: ۲۷).
معنویت در سازمان قاعده نوپایی است که می تواند نیرویی قدرتمند و ژرف را برای زندگی افراد به ارمغان آورد. این نیروی قدرتمند زمانی حاصل خواهد شد که زندگی کاری با زندگی معنوی کارکنان پیوند بخورد.
اشمس و دوچن معنویت را شناخت کارکنانی که زندگی درونی آنها از طریق کار با معنا در چارچوب جامعه پرورش یافته است، اشاره میکنند. آنها معنویت محیط کار را در سه جز اصلی؛ زندگی درونی، کار با معنی و همبستگی لحاظ کرده اند. به عقیده آنها معنویت محیط کار توجه به فرصتهایی در کار جهت نشان دادن جنبه های بیشتری اززندگی درونی است. و به زندگی درونی جهت حرکت نیروی مقدس و چگونگی کاربرد آن در زندگی بیرونی اشاره میکنند. همچنین اظهار داشتندکه کار با معنا زمانی برای کارکنان پیش می آید که آنها در زندگی دارای هدف باشند و متوجه شوند کارشان معنی داراست(دنیئل^[۴۷]، ۲۰۱۰: ۴۴).
مفاهیم زیر از تعاریف معنویت در سازمان، برداشت میشود:
رشد و پیشرفت معنوی تجربه انسان، شامل: رشد ذهنی، حل مسئله و یادگیری شخصی، اغلب ابزارهای اصلی بالندگی فردی خواهند بود.
رشد معنوی، ارضای نیازهای فردی، به ویژه تعلق و نیازهای سطح بالاتر مانند احساس موفقیت را منعکس می کند.
معنویت در محل کار از سعی رهبران سازمان، فرهنگ سازمانی، خط مشی ها و طرح کار ایجاد و تقویت می شود. حساسیت و علاقه به کارمند باید در همه رویکردها وجود داشته باشد ( باراک^[۴۸]، ۱۹۹۹: ۲۸۱؛ بنقل از اسهرلوس، ۱۳۹۰).
معنویت تنها به فعالیت های زیست شناختی و عصب شناختی مربوط نیست؛ بلکه معنویت به طور کلی برای انسان وجود دارد و یکی از والاترین نیازهای انسان است و نقشی بنیادین و محوری در سلسله مراتب نیازهای انسان بازی می کند. بدین سان نگاه موجود به سلسله مراتب نیازهای انسان (شکل ۲-۲) به گونه ای دیگر در گفتار هوش معنوی مطرح می شود (شکل ۲-۳)
تعالی خود
خود تحققی
احترام به خود
وابستگی به دیگران
امنیت روانی و زیستی
تعالی خود
خود تحققی
احترام به خود
وابستگی به دیگران
امنیت روانی و زیستی
نگاه آمده در شکل ۲-۲، نگاهی گمراه کننده به نیازهای انسان است. نیازهای روانی و زیستی، بنیادی و بایسته، ولی در حقیقت محدود است. یک فرد می تواند تا اندازه ای بخورد و بنوشد و تا اندازه ئی نفس بکشد. به همین گونه، در سطح بعدی، می تواند تنها در یک مکان و در یک زمان مشخص زندگی کند. نیازهای امنیتی فرد و هم چنین نیاز به وابستگی، که فرد در یک زمان به شمار محدودی از افراد وایستگی دارد، محدود است. اما هر چه نیازهای فرد در این هرم به بالای آن نزدیک می شود، مانند نیاز به خود تحقیقی و تعلی خود، عامل هایی محدود کننده برایش وجود ندارند. به سخن دیگر، نیازهای نوک هرم، با آن که در بالاترین سطح است، نه تنها محدودیتی ندارد، که دامنه ی آنها به گستردگی درک آنها در فرد است.
با نگاهی دیگر، انگاره ی نیازهای انسان را می توان چنان دید که در شکل ۲-۳ آمده است. بدین سان تربیت هوش معنوی در سازه ها بالای هرم ( خود تحققی و تعالی خود ) می تواند نشان گر مطالب و مفاهیمی معنادار باشد که می تواندبه لحاظ ارتباط و گسترششان نمودهایی متفاوت در رفتار افراد ( به شمار آدمیان) داشته باشد. به سخن دیگر، در این جا محدودیت حاکم بر نیازهای سطوح پایین تر رنگ می بازد (صمدی، ۱۳۸۵).
۲-۸) معنویت در تمدن جدید و آموزه های اسلامی
بررسی تمدنها و جوامع بشری قبل نشان می دهد که در هیچ دوره ای همانند دوره فعلی، نیاز به یک انقلاب اخلاقی و معنوی به این اندازه احساس نمی شده است. امروز همگان اذعان دارند که بزرگترین بحرانی که بر جامعه بشریت و به خصوص بر جوامع پیشرفته صنعتی حکومت می کند، بحران معنویت است (کباری، ۱۳۷۷: ۴۳).
معنویتهای نوین با ارائه مدیتیشنهای گوناگون، دقایقی متفاوت را در زندگی انسان مدرن ایجاد میکنند. در شاخه های مختلف روانشناسی، به ویژه روانشناسی فیزیولوژیک، پدیدههایی مثل مدیتیشن، ریلکسیشن، شادی و سایر مفاهیمی که معنویتهای نوظهور برآن تاکید دارند، مورد مطالعه قرار گرفتهاند.
معنویتهای نوین درصدد ایجاد دینی جهانی هستند و از این رهگذر در ایجاد ابر فرهنگ جهانی در جهت تکمیل پروژه جهانیسازی، نقشی جدی ایفا میکنند. در معنویتهای نوین حقیقت مهم نیست؛ بلکه کارایی مهم است و در این صورت، اهمیت ندارد که کدام دین و آیین معنوی کاملتر و درستتر است، بلکه هر کدام که انسان را آرام کند میتواند دین او محسوب شود. پس میتوان گفت اینگونه است که دین و معنویت دو پدیده متفاوتند و با هم متفاوت؛ شرط معنویت، تعلق خاطر داشتن به یک دین و مذهب خاص نیست و امکان دارد انسانی متدین باشد، اما معنوی نباشد یا معنوی باشد، اما متدین نباشد (رشاد، ۱۳۸۷: ۱۹۸). پس از این دیدگاه، معنویت منهای خدا و منهای عبودیت و عرفان منهای خدا را ترویج میدهد؛ در حالی که معنویت و عرفان منهای خدا، یک تناقض و مغالطه فریبنده است که رهاورد جنبشهای معنویتگرای نوپدید و عرفانهای نوظهور یا مدرنیستی و سکولاریستی است و گفتمان معنویت بر اصالت فطرت، روح، غیب و عدالت استوار شده و معنا مییابد.
از طرفی دیگر بشر امروز به دنبال دینی است که در عین تأمین معنویت، راه حلی برای زندگی اجتماعی اش هم داشته باشد (هادوی و دهشیری، ۱۳۸۳ : ۵). خصوصیت اسلام این است که همه عوامل رشد انسانی – رشد معنوی و رشد مادی – در او هست. حیات قلبی و روحی و معنوی انسان جز در ارتباط با خدا معنا ندارد (اخلاق و معنویت در آیینه نگاه مقام معظم رهبری، ۱۳۸۰ : ۴۳).
مهم ترین چیزی که در جهان معاصر مورد توجه اندیشمندان جوامع بشری واقع شده و آنها را به اندیشه و تأمل واداشته، مسئله بحرانی شدن اخلاق و معنویت است . این موضوع به قدری اهمیت یافته که برخی از اندیشمندان، عصر حاضر را عصر انجماد عالم در جنبه های ارزشی و انسانی وماورایی می دانند. عصری که همه قدسیت ها و تعالی ها، در توقفی همه جانبه قرار گرفته اند و تعبیرشان این است که عصر ما عصر ظلمت است (نوایی، ۱۳۸۴ : ۱۶۸).
اخلاق در قرآن به سه بخش تقسیم می شود: اخلاق الهی؛ اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی (غفوری، ۱۳۸۷ :۹۵-۹۶).
به همین جهت بایسته و شایسته است که عوامل و موانع حضور و ظهور اخلاق و معنویت از حیث نظری و عملی و فردی و اجتماعی مورد بازشناسی و بازنگری قرار گیرد تا مواجه با مخاطرات و مهالک نشده، اخلاق و معناگروی آسیب دیده و آفت زده نشود و رو به پژمردگی و افول نرود تا زمینه های کارامدی فراهم گردد (رودگر، ۱۳۸۷: ۶۲).
دکتر بهرام الهی ( ۱۹۹۶ ) معنویت اسلامی را در قالب معنویت فطری که کامل ترین شکل معنویت است معرفی می کند و طبقه بندی جامعی از معنویت ارائه می دهد که بدین شرح است:
الف) معنویت سنتی : معنویتی است که در گذشته عرفای همه مذاهب و ادیان بدان عمل می کرده اند و امروزه همچنان بدان عمل می شود. معنویت سنتی، یک بعدی و تنها ناظر به عشق و شور الهی است . نیروی شدید جاذبه عشق الهی، پیش از موعد مناسب، تعادل بین روح و جسم را بر هم می زند. این افراد، اغلب به گمان خود در پی جلب رضایت خداوند هستند، اما در واقع بی آنکه بخواهند یا بدانند در پی ارضای نفس خویشند . بدین معنی که مدام در پی حالات لذت بخش از قبیل خلسه، جذبه و قدرت یا آرامش درون هستند . این اشتیاق حتی اگر انگیزه آن عشق الهی باشد، می شود. روش های معمول در معنویت سنتی عبارتند از: انواع « خود » معمولاً مانع رشد هماهنگ ریاضات (روزه، امساک، گوشه نشینی، سکوت و مراقبه) و همچنین برخی عبادات ویژه.
ب) معنویت انحرافی: این نوع معنویت اغلب از ظواهر معنویت سنتی تقلید می کند، اما در واقع هدفش ارضای نفس است.
ج) معنویت فطری : شکل دیگری از معنویت وجود دارد که به راحتی در چارچوب یک زندگانی عادی می گنجد و می توان آن را معنویت فطری نامید. این نوع از معنویت که هدف از عمل به آن، رسیدن به خودشناسی و خداشناسی است، به واقع همان معنویت حقیقی اسلام است . به دلیل همسویی با طبیعت انسان امروزی، در او ایجاد تعادل می کند و به هر دو « معنویت فطری » بعد طبیعت جسمانی و روحانی انسان توجه دارد (الهی، ۱۳۸۱ : ۳۲).
جدول ۲-۷: مقایسه معنویت در تمدن جدید و در آموزه های اسلام

معنویت در تمدن جدید
معنویت در آموزههای اسلامی

ارائه مدیتیشنهای گوناگون (ریلکسیشن، شادی و سایر …)

ارزش ذاتی امور پیچیده و مرکب، مانند زندگی، کاملاً بر اساس ارزش‌های ذاتی لذت­ها و الم‌هایی که در آن وجود دارد معین می­ شود.
گفته‌شده آریستپوس شاگرد سقراط به چنین دیدگاهی قائل بوده است. او که مؤسس مکتب کورنائی است لذت را هدف اخلاق می‌داند ولی افراط را در این زمینه نادرست می‌شمارد.(کاپلستون، ۱۳۶۸)
لذت‌گرایی محدود یا اپیکوری
اپیکور برخلاف آریستپوس کوشیده است تقریر عمیق­تری از لذت‌گرایی به دست دهد. به‌طور خلاصه می­توان اندیشه اخلاقی اپیکور را در پنج اصل خلاصه کرد:(مصباح یزدی، ۱۳۸۴)
لذت عبارت است از فقدان الم
لذت روحی به دلیل دوام بیشترش، بر لذت جسمانی ترجیح دارد و به همین دلیل برای از میان بردن الم فعلی یا اهمیت ندادن به آن، می‌توان از لذت روحی و عقلانی استفاده کرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ارزیابی و سنجش عقلانی لذت‌ها و الم‌ها به ما این امکان را می‌دهد که از یک زندگی بهره­مند شویم که در آن لذت بادوام، بیشتر از درد گذرا باشد.
از امیال و خواسته‌های فراوان انسانی ما باید فقط آن دسته از امیال را ارضا کنیم که ضروری و طبیعی باشند.
هرچند لذت دارای خیر ذاتی است؛ اما امور دیگری از قبیل سعادت و مصلحت‌اندیشی را نیز می‌توان دارای خیر ذاتی دانست.
اپیکور با قبول اینکه لذت روحانی بر لذت جسمانی ترجیح دارد، معتقد بود بر‌آورد عقلانی در باب منابع لذت و درد دست‌یابی انسان را به زندگی‌ای که در آن لذت دیرپا بر درد گذرا غالب باشد، ممکن می‌سازد. (لارنسی سی، ۱۳۷۸).
میل، بنتام و نفع عمومی
چنانچه در دو تقریر گذشته از لذت­گرایی مشاهده شد، متعلق لذت در آن دو، خود شخص یعنی فاعل اخلاقی بود. اشکال عمده این نوع لذت‌گرایی این است که تنها لذت خود انسان را معیار درستی می‌شناسد. توجه به این نکته برای «جرمی بنتام «و شاگردش «جان استوارت میل «بسیار مهم بود که تنها لذت من نیست که اهمیت دارد بلکه سعادت یا نفع شخصی هرکسی که نسبتی با عمل من دارد نیز مهم است. این ایده پایه نظریه‌ای شد که علی‌رغم تفاوت‌های عمده‌اش با لذت­گرایی شخصی تقریری دیگر از لذت‌گرایی به دست دهد. بنتام و میل یک لذت‌گرا بودند و مانند نیاکان لذت‌گرایشان به این اصل اساسی معتقد بودند که لذت تنها خیر و الم تنها شر است. این نکته به‌وضوح در جملات آغازین کتاب مبانی اخلاقیات و قانون‌گذاری بیان‌شده است. در ابتدای این کتاب آمده: «طبیعت، بشر را تحت سیطره دو ارباب مطلق، لذت و الم قرارداده است. فقط به دلیل آن‌هاست که آنچه را باید انجام دهیم، خاطرنشان می‌کنیم و آنچه را می‌خواهیم انجام دهیم، تعیین می‌کنیم. «(پالمر، ۱۳۸۵).
لذت‌گرایی خاصی که این دو بدان قائل بودند به سودگرایی یا قاعده نفع عمومی مشهور است. اصل محوری در سودگرایی این است که اصول اخلاقی حاکم بر اعمال ما باید با توجه به تأثیرشان بر همه افراد ذی‌ربط داوری شوند، خواه به بیشترین سعادت برای بیشترین افراد بینجامد یا نه. ازنظر بنتام معیار اخلاقی درست اصل سود است و غایت اخلاقی که در تمام اعمال باید به دنبال آن باشیم همانا بیشترین غلبه ممکن خیر بر شر در کل جهان است. (فرانکنا، ۱۳۸۳).
تفاوت عمده لذت‌گرایی تبلوریافته در سود‌گرایی با لذت‌گرایی شخصی در این است که در سود‌گرایی لذت همه موردتوجه است. در این تقریر از لذت نکته بسیار مهم نحوه محاسبه لذت و تعیین بیشتر یا کمتر بودن آن است. بنتام هفت معیار را برای بررسی و اندازه ­گیری لذت‌ها معرفی می­ کند. پیش‌فرض اساسی سخن بنتام این است که لذت و الم‌های انسانی قابل‌اندازه‌گیری کمی‌اند و بدین ترتیب می‌توان بر اساس نوعی محاسبه اخلاقی حکم به صواب و یا خطا بودن اعمال کرد. حاصل جمع لذت‌ها یا الم‌های موردبحث منتظر است با میزان لذت یا المی که این اعمال در بردارند.

محاسبه لذت ازنظر بنتام
محاسبه لذت در دیدگاه بنتام بر این نظر مبتنی است که لذت­ها و الم‌های انسانی قابل‌اندازه‌گیری‌اند؛ و بدین ترتیب می‌توان بر اساس نوعی «محاسبه لذت اخلاقی«حکم به صواب و یا خطا بودن اعمال کرد؛ حاصل جمع لذت­ها یا الم‌ها متناظر است با میزان لذت یا المی که این اعمال در بردارند. بنتام می‌پذیرد که تجربه لذت بسیار پیچیده است و لذت‌های خالص اندک شمارند و بالاخره این‌که بیشتر لذت‌ها با درد عجین شد‌ه‌اند. بر این اساس و با در نظر گرفتن همه این عوامل بنتام هفت شاخص برای محاسبه لذت معرفی می‌کند. وی معتقد است برای یک انسان فی‌نفسه بر طبق شرایط چهارگانه زیر مقدار لذت یا الم بیشتر یا کمتر خواهد شد: (فرانکنا، ۱۳۸۳).

1. 1. قطعیت یا عدم قطعیت

1. 1. نزدیکی یا دوری

زمانی که مقدار لذت یا المی به‌منظور ارزیابی گرایش عملی که به‌وسیله آن ایجادشده ‌است، ملاحظه می‌شود، باید به دو شرط زیر نیز توجه جدی کرد:(پالمر، ۱۳۸۵)

1. 1. بار‌آوری، یا امکان این‌که به دنبال آن، عواطفی از همان سنخ پدید ‌آید. به این معنا که اگر لذت باشد در پی آن لذت و اگر درد باشد در پی آن آلام پدید آید. به این معنا که این لذت چه میزان لذت دیگر به همراه خود به ارمغان خواهد آورد؟ یا برعکس.

1. 1. خلوص، یا امکان این‌که به دنبال آن عواطفی از سنخ متضاد پدید آید. به‌عنوان‌مثال اگر کسی مقداری پول پیدا کند یا بدزدد قطعاً به‌واسطه خرج کردن این پول لذتی خواهد برد اما لذت بردن او همچنین همراه است با دردی که به‌واسطه احساس گناه و شرمندگی برایش پدید‌ می‌آید؛ بنابراین می‌توان گفت این لذت، خالص نیست زیرا مقداری الم با خود به همراه دارد.

1. 1. گستردگی، آخرین شرط در محاسبه لذت تعداد افرادی است که مشمول لذت یا الم می‌شوند.

نظریهخواسته‌ها^[۲۰]
بر اساسایننظریهنشاطوخوشبختیبهمعنایدستیابیبهخواسته‌هااستوزمانیکهفردخواستهخودتعریف«دستیابیبهشادیورهاییازغم«رادرقالبمی‌کندنظریهخواسته‌ها،نظریهلذت‌گراییرانیزدربرمی گیرد (سلیگمن،٢٠٠٢).
نظریهدستیابیبهارزش‌ها^[۲۱]
بر اساسایننظریهنشاطیکاحساسفردینیست،بلکهواقعیتیمستقلازاحساساتفردیاستوعبارت استازدستیابیبهچیزهاییکهازنظرعمومواقعاًارزشمندبه‌حسابمی‌آیند. مثلاًاگرکودکانخیابانیاحساسنشاط،خوشبختیورضایتکنندممکناستبر اساسنظریهلذت‌گرایییانظریهخواسته‌هاشادوخوشبختبه‌حسابآیندامابر اساسایننظریه،افرادیشادوخوشبختقلمدادنمی‌شوند (دارلینگواستینبرگ،۱۹۹۳)
اگر درست بودن را به خوب بودن تعبیر کنیم، می‌توانیم سه نامزد اصلی برای نظریه ارزش لیبرالی تشخیص دهیم. نخستین نظریه که پیش‌تر مطرح شد کمال‌گرایی جان استوارت میل است. ازآنجاکه کمال‌گرایی نظریه‌ای درباره کنش صحیح است – اینکه درستی مشتمل بر چیزی است که میل «فایده به وسیع‌ترین معنای کلمه«می‌خواند، یعنی شکوفایی انسانی می‌توان کمال‌گرایی را رویکردی به اخلاقیات دانست. بااین‌حال، آشکار است که این رویکرد نظریه‌ای در باب ارزش یا خیر را نیز پیش‌فرض می‌گیرد: غایت ارزش انسانی شکوفایی شخصیت یا داشتن یک زندگانی خودمدار است. رقیب این نظریه عینیت‌گرایی ارزش، دو رویکرد لیبرال دیگر هستند: پلورالیسم (تکثرگرایی) و سوبژکتیویسم (ذهنی‌گرایی)
آیزایا برلین در دفاع مشهورش از آزادی منفی، تأکید می‌کند که ارزش‌ها یا اهداف، متکثر‌ند و به‌هیچ‌وجه نمی‌توان یک درجه‌بندی موجه غیرشخصی از این اهداف ارائه داد. به‌علاوه، برلین می‌گوید که پیگیری یکی از اهداف ضرورتاً منجر به عدم تحقق دیگر اهداف می‌شود. به‌این‌ترتیب اهداف تصادم پیدا می‌کنند، یا به بیان رایج اقتصادی، پیگیری یک هدف ضرورتاً به بهای هزینه کردن فرصت پیگری دیگر اهدافی است که توافقی بر سر کم‌ارزش‌تر بودنشان نیست. پس هیچ شیوه غیرشخصی موجهی برای درجه‌بندی اهداف وجود ندارد و هیچ راهی نیست که بتوان به همه اهداف دست‌یافت. نتیجه اینکه هر شخصی باید خود را وقف اهدافی کند که بهای آن‌ها را با چشم‌پوشی از دیگر اهداف می‌پردازد. به‌این‌ترتیب، در نظر تکثرگرا، خودمداری، کمال یا شکوفایی ضرورتاً در مرتبه‌ای بالاتر از لذت‌گرایی، حفاظت از محیط‌زیست یا برابری اقتصادی قرار نمی‌گیرد. همگی این اهداف برای جلب نظر ما باهم رقابت می‌کنند، اما ازآنجاکه باهم ناسازگارند، هیچ گزینشی را نمی‌توان برای همگان درست انگاشت.
پلورالیست ذهنیت‌گرا نیست: اینکه ارزش‌ها بسیار، رقیب و ناسازگارند به‌منزله وابستگی‌شان به تجربه سوبژکتیو نیست؛ اما این ادعا از دیرباز بخشی از سنت لیبرال بوده که ارزش‌های شخص مبتنی بر تجربه اوست که از شخصی به شخص دیگر فرق می‌کند. در نظر هابز، امیال خود شخص است که برایش ارزشمندند. لاک هم یک «نظریه ذوقی ارزش«پیش می‌نهد (گاوس، ۱۹۸۶)
ذهن هم مانند ذائقه سلیقه‌های گوناگون دارد؛ تلاش برای خشنود کردن همگان با ثروت یا افتخار همان‌قدر عبث است که تلاش برای ارضای ذائقه همگان با پنیر یا خرچنگ؛ که گرچه نزد برخی بسیار مطبوع و لذیذ‌ند، برای دیگران به‌غایت تهوع‌آور و زننده‌اند: و بسیاری شکم‌گرسنه را به چنین غذاهایی که ضیافت آرای سفره دیگران است برتری می‌دهند. به همین سیاق، در نظر من فیلسوفان قدیم که بیهوده به دنبال این پرسش بوده‌اند که خیر غایی چیست؟ آیا ثروت است یا لذات جسمی، یا فضیلت است یا تأمل: و این تحقیق همان‌قدر بخردانه باشد که می‌پرسیدند بهترین طعم کدام است؟ آیا در سیب است، در سرب است، یا در گردو؛ و بر این پایه فرقه‌هایی درست کنند؛ زیرا … طعم‌های مطلوب بستگی به خود چیزها ندارند، بلکه مطلوبیتشان در این یا آن غذای خاص است که در آن تنوع بسیار است.
کمال‌گرا، تکثرگرا و ذهنیت‌گرا در یک نکته کلیدی اتفاق‌نظر دارند: اینکه سرشت ارزش چنان است که مردم شیوه‌های زندگی گوناگونی را پی می‌گیرند. برای کمال‌گرا، علت این گوناگونی این است که هر فردی قابلیت‌های یکه‌ای دارد که ارزش او در شکوفایی آن‌هاست؛ برای تکثرگرا، علت تفاوت شیوه‌های زندگی این است که ارزش‌ها بسیار و ناسازگارند و هیچ حیاتی نمی‌تواند واجد همگی ارزش‌ها باشد، یا از میان آن‌ها دست به‌گزینشی مقبول همگان بزند؛ و به نظر ذهنیت‌گرا، علت تفاوت در این است که ارزش‌های ما ناشی از میل‌ها یا سلیقه‌هایمان است که از فردی به فردی دیگر فرق می‌کنند. پس هر سه این دیدگاه‌ها مدافع این ایده اصلی لیبرال هستند که مردم بخردانه شیوه‌های زیست بسیار گوناگونی را پی می‌گیرند؛ اما این فهم‌ها از خیر به‌خودی‌خود بر سازنده یک اخلاق لیبرالی تمام‌عیار نیستند، زیرا برای پیوند دادن نظریه ارزش لیبرالی با هنجار تساوی آزادی، برهانی دیگر لازم می‌آید. مسلماً در نظر برلین چنین برهانی بسیار سرراست است: چندگانگی ذاتی اهداف نشانگر اهمیت سیاسی آزادی است (کوسیس: ۱۹۸۰). برلین استدلال می‌کند که بزرگ‌ترین ایدئال بشری، تضمین میزانی از آزادی منفی برای همگان است، چراکه اصل «اهداف آدمیان بسیارند«را به رسمیت می‌شناسد و هیچ‌کس نمی‌تواند گزینشی کند که مقبول همگان باشد؛ اما چنین می کند که به‌آسانی نتوان تساوی آزادی و حقوق افراد را از تکثر اهداف مردمان نتیجه گرفت؛ در اینجاست که ذهنیت‌گرایان و تکثرگرایان غالباً به روایت‌هایی از قرارداد گرایی اخلاقی متوسل می‌شوند. منظور آن‌کسانی را هم که تأکید می‌کنند که لیبرالیسم در غایت خود یک نظریه نیهیلیستی است، می‌توان چنین تعبیر کرد که این نتیجه‌گیری موفقیت‌آمیز نیست: به نظر اینان، لیبرال‌ها در نظریه‌های ذهنیت‌گرا یا تکثرگرا گیرکرده‌اند، یعنی نمی‌توانند برابری حقوق و آزادی‌ها را نتیجه بگیرند.
نظریهنشاطوخوشبختیواقعی^[۲۲]
بر اساسایننظریهسهنوعمنبعبراینشاطوخوشبختیوجودداردکهعبارت‌انداز:لذایذزندگی،دلبستگیهایزندگیوکارهایمفیدهدفمند.دومورداولسلیقه‌ایهستندوبهبرداشتشخصیفردازوقایعورویدادهایزندگیبستگیدارنداماموردسومبهنظرسلیگمنبهمعنایانجامکارهاییاستکهبه‌منظور دستیابیبهارزش‌هاصورتمی‌گیرندوهدفیفراترازارضایتمایلاتفردیرادنبالمی‌کنند. بهنظرسلیگمنخوشبختیتلفیقیازسهموردفوقبهشمار می‌رودوخوشبختیواقعیزمانیحاصل می‌شود کهفردبهاینسهمنبعخوشبختیدست‌یافتهباشد (سلیگمن،۲۰۰۲).
دیدگاه‌های متفاوت و گاه متضاد درباره زندگی، خوشبختی و عوامل سعادت و بهروزی، به‌گونه‌ای است که پاره‌ای از آن‌ها تعجب آفرین، برخی حیرت‌افزا و تعدادی موجب خنده و یا استهزاء خواهد بود. ازاین‌رو انبوه بی‌شماری از انسان‌های حقیقت‌جو که به دنبال واقعیت ناب مفاهیم و معارف هستند، سرگردان و حیران گشته و گاه سرخورده و اندوهگین می‌شوند. به‌طور مثال؛ «شکسپیر«تمام جهان را صحنه نمایش می‌داند و تمامی مردان و زنان تنها بازیکنان پرده‌های مختلف که نقش خوشبختی یا بدبختی را ایفا می‌کنند. او هستی را دارای ورودی‌ها و خروجی‌های خاص خود می‌داند و انسان‌ها را صاحبان نقش‌های فراوان می‌بیند.
«ویکتور هوگو «معتقد است : «خوشبخت کسی است که به یکی از دو چیز دسترسی دارد: ۱- کتاب خوب ۲- دوستانی که اهل کتاب باشند. سراسر عمر ما تلاشی است پیوسته برای دست‌یافتن به کامیابی و سعادت درحالی‌که شاید خوشبختی همین لحظه‌ای بود که به آن می‌اندیشیدیم. «
اما «والتر اسکات «شهرت را بنیان خوشبختی دانسته می‌گوید: «یک ساعت زندگی باافتخار و شکوه به یک قرن گمنام زیستن می‌ارزد. «چنان‌که «ناپلئون بناپارت «استفاده از لحظه‌ها را کامیابی دانسته، بر این اعتقاد اصرار می‌ورزد و می‌گوید: «ممکن است ببینید من در جنگ شکست‌خورده‌ام، اما هرگز نخواهید دید که من یکی دقیقه از وقت خود را ازدست‌داده‌ام.«اراده قوی پلکان پیروزی و خوشبختی در سخن «گوته «است. او بر این باور است که: «شرط پیروزی و سعادت یک اراده قوی است، شرایط دیگر اهمیت چندانی ندارند. «همان‌گونه که «ادیسون «با گفتاری دیگر این نکته را تأیید کرده در پاسخ به این پرسش که: چه موقع از کار کناره‌گیری می‌کنی؟ گفت: یک روز پیش از مراسم کفن‌ودفنم. برخلاف این نگاه، «کارل سند برگ «زندگی را مانند پیاز می‌داند که انسان‌ها پوست‌های آن را یکی‌یکی می‌کنند و گاهی نیز گریه می‌کنند. «فردریک پرلز«نگاه افراد به خوشبختی، یا ادای خوشبختی و یا واقعیت هستی را به سه گروه جامعه بیان می‌کند و به‌صورتی زیبا می‌نویسد: دیوانه می‌گوید: من «آبراهام لینکن هستم«عصبی می‌گوید: «کاش من آبراهام لینکن بودم«و آدم سالم می‌گوید: «من‌منم و تو تویی.
با تأملی در برخی جوامع درمی‌یابیم که هنوز بسیاری از افراد آویزان کردن خرمهره را به خود، فرزندان و یا وسیله نقلیه، پاشیدن آب پشت سر مسافر و یا نشستن کبوتر، پشت پنجره اتاق را زمینه‌ساز سعادت و خوشبختی می‌دانند، اما رد شدن زیر نردبان، گره کردن انگشتان هنگام خطبه عقد، شکسته شدن آینه عروس و یا یکی از لوازم جهیزیه هنگام چیدن آن‌ها، خولاندن کلاغ بر روی بام و عطسه کردن شخصی وقت شروع کار را سبب تلخ‌کامی، سیاه‌بختی و ظلمت زندگی می شمرند! و گاهی بدان جا می‌رسند که با فال بد، سوءظن و یا تلقین سیه‌روزی و بدبختی، کانون پرمهر و محبت زندگی و همسر دلسوز و کوشای خود را ازدست‌داده و با یأس، نومیدی و اندوه کشنده، روزهای پرنشاط و زیبای خود را تلخ و اندوه‌بار می‌کنند؛ و در پایان با نگاهی واژگون به آفرینش و هستی و گمانی بد نسبت به آفریدگار جهان، زندگی خود را خاتمه می‌دهند!

• تحقیق آزمایشی : آزمایش دقیق ترین ودر عین حال پیچیده ترین شکل پژوهش علمی است. هدف آزمایش استنباط روابط علت و معلولی بین پدیده هایی است که مورد کنترل قرار گرفته اند [۱۴۳].

• تحقیق پیمایشی : روش جمع آوری اطلاعات از طریق پرسش سوالات از قبل تنظیم شده و با ترتیب تعیین شده قبلی در قالب پرسشنامه ساختار یافته از نمونه افرادی است که نماینده یک جامعه معین باشد [۱۴۷].

• • تحقیق همبستگی یا همخوانی : هنگامی که محقق، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته اطلاعات از دو یا چند گروه را در اختیار دارد، می ­تواند از این روش تحقیق استفاده کند. چرا که این روش برای مطالعه میزان تغییرات در یک یا چند عامل در اثر تغییرات یک یا چند عامل دیگر است [۱۴۴].

  ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• تحقیق اکتشافی : زمانی به مطالعه اکتشافی روی می­آوریم که درباره وضع موجود آگاهی چندانی نداریم یا آنکه درباره چگونگی حل مسائلی که در گذشته پدید آمده­اند و با وضعیت موجود شباهت دارند اطلاعاتی در دست نداریم [۱۴۳] درتحقیق اکتشافی از جامعه و نمونه استفاده نمی­گردد [۱۴۸].

• مطالعه موردی : مطالعه موردی از ترکیبی از داده ها استفاده می کند. مشاهدات فردی که برای برخی دوره ها یا وقایع ممکن است به مشارکت توسعه یابد [۱۴۷].

با توجه به توضیحات و تعاریف بالا، این تحقیق بر اساس هدف از نوع کاربردی، بر اساس داده ­ها از نوع کیفی و کمی، بر اساس مکان از نوع کتابخانه­ای و میدانی و بر اساس روش تحقیق از نوع توصیفی- پیمایشی است.
۳-۳- مراحل انجام تحقیق
از آنجایی که این پژوهش از نوع تئوری و عملی می­باشد نیازمند مطالعات کتابخانه­ای و میدانی بوده است. در این راستا مقالات، کتب و پایان نامه­ های متعددی مطالعه و بررسی شده ­اند. برای جمع­آوری اطلاعات به طور حضوری به دانشگاه­ها و مراجع کتابخانه­ای زیادی مراجعه شده است. در مرحله انتخاب مدل، مطالعات زیادی صورت گرفته است و دلایل انتخاب آن تشریح شده است و برای بررسی اعتبار مدل، در هر مرحله از مدل نتایج مورد بررسی خبرگان قرار گرفت. در ادامه کار برای شناسایی و انتخاب عوامل حیاتی دستیابی به اهداف استراتژیک (در یک مثال واقعی) نیازمند نظر خبرگان بوده­ایم. در این راستا پرسشنامه­هایی طراحی و بین آنان توزیع شده است و روایی و پایایی آن بررسی شده است. گاهی اوقات به منظور جمع­آوری بهتر داده ­ها، با خبرگان مصاحبه صورت گرفته است.
خروجی مراحل روایی و پایایی پرسشنامه، وارد مدل شدند. ارتباط بین عوامل و روابط علی شناسایی شده و اثر مستقیم یا معکوس آن­ها بر یکدیگر تعیین شدند. به هر رابطه یک وزنی داده شده است که میزان این ارتباط را نشان می دهد. در مرحله بعدی نگاشت ادراکی فازی عوامل موفقیت در حوزه آموزش رسم شد. برای رسم نگاشت ادراکی فازی، از نرم افزار FCMapper استفاده شده است. پس از رسم نگاشت ادراکی فازی، عوامل حیاتی موفقیت شناسایی شده و در ادامه به تحلیل عوامل و سناریوها پرداخته شد. با رسم گراف نهایی نگاشت ادراکی فازی میزان تاثیر عوامل حیاتی بر اهداف نشان داده شده است. در پایان با کمک نگاشت بدست آمده، راهبرد­های لازم سازمان برای رسیدن به اهداف شناسایی شده و سناریوهایی برای دستیابی به اهداف طراحی شده ­اند.
با این موارد مطرح شده این پژوهش از نوع توصیفی- پژوهشی می­باشد و با توجه به پیاده­سازی آن در سازمان آموزشی و پژوهشی از نوع کاربردی است. در شکل (۳-۱) مراحل انجام این پژوهش نشان داده شده است.
شناسایی اهداف بلندمدت آموزشی دانشگاه
شناسایی عوامل موثر در موفقیت آموزش دانشگاه از ادبیات موضوع و محیط با توجه به اهداف بلندمدت
یافتن ویژگی­ها و مزایای رویکرد FCM و مقایسه آن با سایر روش­ها
معرفی FCM و بررسی پیشینه ادبیات آن در ایران و خارج از ایران
بررسی مدل­های تحلیل عوامل حیاتی موفقیت( CSFs)
( SD،AHP ،CSC ، FCM)
انتخاب رویکرد FCM برای مدل­سازی عوامل حیاتی موفقیت(CSFs)
تعیین روابط علی بین عوامل موفقیت و میزان تاثیر عوامل در حوزه آموزش
رسم FCM با بهره گرفتن از نرم افزار FCMapper
شناسایی CSFs با دو رویکرد مرکزیت و مسیر حیاتی

شکل (۳-۱): مراحل انجام پژوهش

تحلیل عوامل موفقیت و تحلیل سناریو
۳-۴- جامعه آماری
معمولا تحقیقات حوزه مدیریت در زمره تحقیقات کاربردی هستند و بطور معمول پژوهشگر سعی می­ کند به یک مساله و پرسش واقعی که در عمل وجود دارد، طی یک فرایند تحقیق پاسخ دهد. با توجه به اینکه آگاهی از سازمان (گروه، قشر یا جامعه …) که در آن تحقیق صورت گرفته است می ­تواند بر درک بهتر فرایند و دستاوردهای تحقیق تاثیر بسزایی داشته باشد، لذا شناخت سازمانی که در آن آزمودنی­های تحقیق مورد بررسی قرار می­گیرند، از اهمیت زیادی برخوردار است [۱۴۹]. جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا موضوعاتی اشاره دارد که محقق می‌خواهد به تحقیق درباره آنها بپردازد [ ۱۴۳].
در این پژوهش جامعه آماری شامل متخصصان حوزه آموزش دانشگاه است.
جامعه آماری حوزه آموزش: معاونین آموزشی و مسئولان و برنامه­ ریزان آموزشی دانشگاه و دانشکده، مدیران گروه ­های آموزشی و تحصیلات تکمیلی، اساتید دانشکده و دانشجویان کارشناسی ارشد.
۳-۵- نمونه گیری تحقیق
پس از تعیین یک جمعیت نه ممکن است و نه مفید که اطلاعاتی درباره تک تک واحدهای تشکیل دهنده جمع آوری کرد. وقتی دو شرط جمع باشد مطالعه نمونه الزام­آور می­باشد :
۱- وقتی که جمعیت بسیار بزرگ باشد و مساله تحقیق ایجاب کند که اطلاعات زیادی درباره تک تک افراد یا واحدهای جمعیت جمع­آوری شود.
۲- وقتی که از دیدگاه محقق مهم باشد که تصویر کلی که از جمعیت ترسیم می­ شود مطابق همان تصویری باشد که احیانا بر مبنای اطلاعات جمع آوری شده از کلیه آحاد جمعیت ترسیم می­ شود [۱۵۰].
نمونه گیری یا نمونه­برداری فرایند انتخاب کردن تعداد کافی از میان اعضای جامعه آماری است، بطوری که با مطالعه گروه نمونه و فهمیدن خصوصیات آزمودنی­های گروه نمونه قادر خواهیم بود این خصوصیات را به اعضای جامعه آماری تعمیم دهیم [۱۴۳]. دو نوع اصلی طرح نمونه گیری وجود دارد : نمونه گیری احتمالی و غیراحتمالی.
الف: نمونه گیری احتمالی : در نمونه گیری احتمالی، اعضای جامعه شانس یا احتمال شناخته شده­ای دارند که به عنوان آزمودنی گروه نمونه انتخاب می­شوند [۱۴۳]. نمونه گیری احتمالی به انواع مختلفی تقسیم می­ شود که بطور خلاصه معرفی می­گردند:

• نمونه گیری ساده یا نامحدود: اعضای جامعه آماری شانس معین و برابر برای انتخاب شدن به عنوان آزمودنی دارند.

• نمونه گیری نظام­دار (سیستماتیک) : هر n امین عنصر جامعه آماری با شروع از یک نقطه­ی تصادفی در چارچوب جامعه آماری انتخاب می­ شود.

• نمونه گیری تصادفی طبقه­ای : جامعه آماری ابتدا به گروه ­های معنی­دار تقسیم می شوند، سپس آزمودنی ها به صورت تصادفی از هر طبقه یا گروه انتخاب می­شوند­.

• نمونه گیری خوشه­ای : ابتدا گروه­هایی که اعضای نا متجانس دارند شناسایی می شوند، سپس بعضی از آن ها بطور تصادفی انتخاب می شوند و سرانجام همه اعضای هر گروه که تصادفی انتخاب شده ­اند مطالعه می شوند .

• نمونه گیری ناحیه­ای : نمونه برداری خوشه ای در داخل یک ناحیه یا محل ویژه صورت می گیرد .

• نمونه گیری مضاعف : نمونه ای یکسان یا دسته ای فرعی از نمونه ، دو مرتبه مورد مطالعه قرار میگیرد .

ب: نمونه گیری غیراحتمالی : در نمونه­برداری غیراحتمالی عناصر با شانس شناخته شده یا از پیش تعیین شده­ای به عنوان آزمودنی انتخاب نمی­شوند [۱۴۳]. نمونه گیری غیراحتمالی به انواع مختلفی تقسیم می­ شود که بطور خلاصه معرفی می­گردند:

• نمونه گیری غیراحتمالی در دسترس : در دسترس­ترین اعضا به عنوان آزمودنی انتخاب می­شوند.

• نمونه گیری هدفدار قضاوتی : آزمودنی­های انتخاب شده بر پایه تخصصشان در موضوع پژوهش مورد مطالعه قرار می­گیرند.

• نمونه گیری هدفدار سهمیه­ای : آزمودنی­ها منحصرا از گروه های مورد نظر و در دسترس بر طبق تعداد یا سهمیه­ای که پیشتر تعیین شده انتخاب می­شوند [۱۴۳].

با توجه به انواع نمونه گیری و مطالب ارائه شده و حجم بالای جامعه آماری و به علت در دسترس نبودن برخی از افراد جامعه آماری، می­توان نوع نمونه گیری در این پژوهش را هدفدار سهمیه­ای از نوع غیر احتمالی دانست. لذا از هر گروه ذکر شده در جامعه آماری تعدادی به تصادف و بر حسب در دسترس بودن برای پاسخ به پرسشنامه ­ها انتخاب شده ­اند. در جدول (۳-۱) نمونه آماری حوزه آموزش نشان داده شده­ است.
جدول (۳-۱): تعیین نمونه آماری حوزه آموزش.

• دارابی، علیرضا، “بررسی تاثیر مدیریت سرمایه ­های فکری بر بهره­وری با بهره گرفتن از تکنیک FCM (مورد بررسی گروه خودروسازی سایپا)”، کنفرانس بین المللی مدیریت سرمایه ­های فکری، زنجان، ۱۳۸۹٫

• Alizadeh S., Ghazanfari M., Fathian M., “Learning FCM by Data Mining in a Purchase System”, International Journal of Industrial Engineering & Production Research, Volume 20, Number 1 & 2, pp. 11-20, (2009)

• Alizadeh S., Ghazanfari M., Fathian M., “Using Data Mining for Learning and Clustering FCM”, International Journal Of Computational Intelligence, Volume 4, Number 2, ISSN 1304-2386, 2007.

• • آرمان­مهر، مسلم و جهانشاهی، حسن، “ارائه و تحلیل الگوریتم­های یادگیری برای توسعه نگاشت­های ادراکی فازی (FCMs)”، یازدهمین کنفرانس سیستم­های فازی، زاهدان، ۱۳۹۰٫

  ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• Kardaras D., Karakostas B., “Use of Fuzzy Cognitive Maps to Simulate the Information Systems Strategic Planning Process”, Information and Software Technology, vol. 41, no. 4, pp. 197-210, 1999.

• سکاران، اوما، “روش­های تحقیق در مدیریت”، ترجمه صائبی، محمد و شیرازی، محمود، چاپ ششم، انتشارات موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه­ ریزی، ۱۳۸۸٫

• نادری، عزت ا… ، و سیف نراقی، مریم، “روش­های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی”، دفتر تحقیقات و انتشارات بدر، ویرایش چهارم، ۱۳۸۰٫

• میرمظاهری، مهدی، “تحلیل محیطی ( بررسی فرصت ها و تهدیدها ) صنعت پتروشیمی ایران با رویکرد استراتژیک”، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۸۶٫

• صادقی، امیرمحمد، “تدوین طرح راهبردی پارک فناوری پردیس”، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۸۷٫

• کاظمی، سیدعباس، “چگونه تحقیق کنیم؟”، چاپ اول، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه امام حسین علیه السلام ، ۱۳۷۹٫

• محمدی، علی، “تدوین طرح کلی برنامه استراتژیک توسعه صنعتی استان خراسان شمالی”، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام حسین (ع)، ۱۳۸۷٫

• خاکی، غلامرضا، “روش تحقیق در مدیریت”، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۹

• کیوی، ریمون و کامپنهود، لوک وان، “روش تحقیق در علوم اجتماعی”، ترجمه نیک گهر، عبدالحسین، چاپ سوم، انتشارات توتیا، ۱۳۸۷٫

• ساروخانی، باقر، “روش­های تحقیق در علوم اجتماعی، اصول و مبانی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، جلد اول، ۱۳۷۲٫

• ساده، مهدی، “روش های تحقیق”، ناشر مولف، چاپ اول، ۱۳۷۵٫

• حافظ نیا، محمدرضا، “مقدمه‌ای برروش تحقیق درعلوم انسانی”، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۷٫

• بازرگان، عباس و سرمد، زهره و حجازی، الهه، “روش تحقیق در علوم رفتاری”؛ نشر آگاه، ۱۳۷۶٫

• دانایی‌فرد، ح.، الوانی، س. م.، آذر، ع، “روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع”، انتشارات صفار، چاپ اول، ص ۲۴۵-۳۴۸ ، ۱۳۸۷٫

• احمدی، پرویز، “طراحی مدل بهبود بهره­وری نیروی انسانی با نگرش مدیریت بهره­وری”، پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۰٫

• مومنی، م.، فعال قیومی، ع.، “تحلیل­های آماری با بهره گرفتن از SPSS”، انتشارات کتاب نو، چاپ سوم، ۱۳۸۹٫

پیوست­ها
پرسشنامه(آ-۱) جهت بررسی روایی عوامل مؤثر در موفقیت فعالیت­های آموزشی دانشگاه

پرسشنامه بررسی روایی عوامل مؤثر در موفقیت فعالیت­های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس با توجه به اهداف بلندمدت دانشگاه

مدیر محترم/ صاحب­نظر گرامی:
با عرض سلام وادب؛
همانگونه که استحضار دارید توجه به آموزش و بهبود آن در کلیه مراکز علمی و آموزشی از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده و به عنوان یکی از عوامل کلیدی در توسعه و رشد کشور محسوب میگردد. شناسایی عوامل موثر در موفقیت فعالیت­های آموزشی باعث توجه بیشتر مدیریت و دست­اندرکاران به آن عوامل شده و در جهت بهبود روند آموزش، از آن استفاده خواهند شد. لذا در راستای دستیابی به هدف مذکور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباساقدام به شناسایی و تجزیه و تحلیل عوامل کلیدی موفقیت فعالیت­های آموزشی در دانشکده نموده و پرسشنامه حاضر به منظور شناسایی و تحلیل عوامل موثر در موفقیت فعالیت­های آموزشی در دانشگاه تهیه گردیده است. لذا خواهشمند است با مطالعه برگه­های پیوست نظر خود را در مورد هر یک از عوامل مطرح شده با زدن علامت اعلام فرمایید. با این توضیح که آیا موضوع مطرح شده در جمله را به عنوان یک عامل موثر در موفقیت فعالیت­های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس قبول دارید یا خیر؟

در ضمن اگر عامل دیگری وجود دارد که جزء موارد مطرح شده نیست و مدنظر جنابعالی قرار دارد، لطف کنید و در آن را در قسمت خالی در پایان هر جدول درج فرمایید . بدون تردید دقت و نظرات کارشناسی شما پاسخگوی محترم، زمینهساز غنای هر چه بیشتر تحقیق حاضر خواهد بود. از این جهت پیشاپیش از همکاری و همیاریتان تشکر و سپاسگزاری مینمایم.
با احترام
مهشید حسین نیا
دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مدیریت اجرایی- استراتژی

مشخصات فردی پاسخگو:

سن (سال) :
۳۰ سال و کمتر