مقدمه

بررسی صورت گرفته در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه ملی و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و نگاهی به پژوهش­های پیشین در این زمینه نشان می­دهد که پژوهش­های انجام شده بسیار محدود می­باشد. در اینجا برخی از این پژوهش­ها را در سطح داخلی و خارجی بیان می­کنیم. صنعت گردشگری دارای واژگان و اصطلاحات مربوط به خود می­باشد که معمولاً به طور واضح برای استفاده کنندگان مشخص نبوده و گاهی به جای‌یکدیگر به کار می­روند. لذا به تعریف برخی واژه­ های رایج در این بخش اشاره می­کنیم. در ادامه فصل به بررسی نقش امکانات و تبلیغات و همچنین به بررسی نقش ارتفاعات منطقه در جذب گردشگر می­پردازیم. در پایان با معرفی استان ایلام و جاذبه­های گردشگری آن بحث این فصل را تکمیل می­کنیم.

۲-۱-­ پیشینه پژوهش
۲-۱-۱-پژوهش­های خارجی
از آنجایی که پژوهش حاضر در صدد ارزیابی توان مناطق طبیعی اطراف شهرها به منظور توسعه گردشگری است، در ابتدا به بیان مواردی از پژوهش­های صورت گرفته در این حیطه که از آن­ها بهره گرفته­ایم، می­پردازیم. از جمله این پژوهش­ها: پژوهشی با عنوان «پتانسیل­های طبیعت گردی منطقه است» که توسط دانشگاه والایلاک انجام شده است. هدف آن مطالعه رشد گردشگری در تایلند بر اساس جاذبه­های طبیعی بود. نتیجه این پژوهش به عنوان پایه­ای برای راهنمایی مدیریت یک منطقه طبیعی خاص، بر مبنای چهار جنبه قابلیت ­های اجرایی:
تجهیزات و خدمات، دادن توضیحات و آگاه سازی کنترل تاثیر محیطی و اجتماعی – اقتصادی و مشارکت عمومی برای مدیریت پتانسیل­های طبیعی منطقه است (Walailak, 2011University). پژوهشی دیگر در تایلند با عنوان «پروژه منظقه­بندی کردن منطقه گردشگری» توسط دانشکده جنگلداری در دانشگاه کاستسارت انجام شده که در آن اراضی بر اساس پتانسیل آن­ها برای فراهم آوردن موقعیت­های گردشگری متفاوت طبقه ­بندی شده است. نتیجه این پروژه تهیه نقشه مکان­های گردشگری و یک کتاب راهنمایی منطقه بندی درباره چگونگی اداره هر منطقه طبق تجارب مورد انتظار بوده است (Faculty of Forestry, 2010). همچنین پژوهشی توسط لیزام.کمپ، بل (۲۰۱۰) در استیونال واقع در کاستاریکا تحت عنوان «گردشگری در مناطق طبیعی روستاهای در حال توسعه» انجام گرفته است. این پژوهش طبیعت­گردی و منابع بالقوه منتج از آن برای اجتماع داخلی (محلی) را در غیاب برنامه­ ریزی یا مداخله دولت بررسی می­ کند. نتایج حاصله نشان می­دهد که با نداشتن یک برنامه­ ریزی رسمی، احتمال بیشتر شدن سود توسعه گردشگری محدود خواهد شد.
بر این اساس، گسترش آگاهی و اطلاعات و نوعی برنامه­ ریزی را در این منطقه مطرح می­ کند (Campbell, 2010).
۲-۱-۲-­ پژوهش­های داخلی
در ایران مطالعات متنوعی در زمینه موضوع مورد مطالعه انجام گرفته که به برخی اشاره می­ شود: نوروزی آوارگانی (۱۳۸۹) در ارزیابی توان محیطی برای توسعه گردشگری در دهستان چغاخور چنین نتیجه گرفته­اند که منطقه نامبرده دارای توان­ها و منابع متنوع محیطی و پدیده ­های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری است. این بررسی نشان می­دهد تمامی سطح منطقه برای توسعه توریسم (شامل تفرج گسترده و تفرج متمرکز) از توان بالایی برخوردار است. مبینی (۱۳۹۱) در طرح بررسی و ارزیابی پدیده ­های طبیعی جاذب گردشگر در استان یزد به شناخت و معرفی پدیده ­ها و مکان­های طبیعی و زیست – محیطی جاذب گردشگری در سطح استان پرداخته و نتایج این پژوهش حاکی از اهمیت و نقش گردشگری در توسعه پایدار استان است. مطالعه عالی، ۱۳۸۷ در ارتباط با بررسی جاذبه‌های گردشگری شهرستان شیروان چرداول در راستای جذب توریست، چنین نتیجه گرفته­اندکه منطقه نامبرده دارای توان­ها و منابع متنوع محیطی و پدیده ­های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری است. این بررسی نشان می­دهد تمامی سطح منطقه برای توسعه توریسم از توان بالایی برخوردار است. مطالعه رحیمی مقدم ۱۳۹۰ نقش امنیت در توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام با تاکید بر مرزها نشان می­دهد که ارائه راهکارهایی برای کاهش مشکلات مرزی و همچنین بسط و گسترش خطوط ارتباطی و استفاده از وسایل مدرن حمل و نقل، توسعه خدمات هواپیمایی و فرودگاهی، و بهبود تاسیسات بهداشتی و شبکه ­های آب و…. باعث جذب گردشگران خارجی و داخلی در این منطقه می­ شود. (مطالع نظری، ۱۳۹۰) بررسی توان‌های توسعه گردشگری در استان ایلام نتیجه پژوهش بیان می­ کند که استان ایلام علی رغم برخورداری از جاذبه­های طبیعی توریستی، بهره چندانی از امتیاز موجود نبرده و این استان از قابلیت فوق العاده­ای برای جذب گردشگر، برخوردار می­باشد.
۲-۲-­ و طبیعت­گردی
صنعت گردشگری به نوبه خود دارای واژگان و اصطلاحات مربوط به خود می­باشد که معمولاً به طور واضح برای استفاده کنندگان مشخص نبوده و گاهی به جای‌یکدیگر به کار می روند. در زیر به چند تعریف رایج در این بخش اشاره می گردد.
۲-۲-۱-­ گردشگر
معادل واژه انگلیسی توریست می­باشد و منظور از آن هر فردی است که فعالیت گردشگری انجام می­دهد (کاظمی، ۱۴:۱۳۹۰). در لغتنامه­ها، گردشگر را فردی معرفی می­ کنند که اقدام به مسافرت به شکل تور می­نماید مسافرتی که معمولاً برای فعالیت­های حرفه­ای، تفریحی، تحصیل انجام می­ شود و نقطه آغاز و پایان آن یکی و معمولاً خانه فرد است (ضیائی،۳:۱۳۸۹).
۲-۲-۲-­ مفهوم واژه توریسم
گردشگری معادل فارسی و کاملاً دقیق واژه Tourism در زبان­های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به صورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه این واژه از اصطلاح Tornus یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند Ism یا گری به صورت اسم مصدر Tourism یا گردشگری در آمده است.
۲-۲-۳-­ تفریح در جنگل^[۱]
جنگل­ها مکان­های عمده­ای برای تفریح گردشگران پویا و فعال می­باشند مخصوصاً برای چادر زنان و بوته و شاخ و برگ پیماها.
تفریح در جنگل می ­تواند آهسته و کوتاه قدم بر داشتن و مسیر طولانی راه پیمودن (کوچ نشینی) باشد و یا می­توان ماهیگیری و قایق­رانی در جایی که آب وجود دارد را شامل شود و همچنین جنگل­ها مکان­هایی برای گردشگری طبیعت، گردشگری ماجراجویانه و طبیعت گردی هستند. در جایی که جنگل­ها از اهمیت ویژه­ای برخوردار هستند ممکن است از آن­ها به عنوان پارک ملی حفاظت شود.
۲-۲-۴-­ گردشگری طبیعت­گرا^[۲]
این لغت اغلب مترادف لغت اکوتوریسم به کار می­رود. که افزایش آگاهی در مورد محیط و قابلیت دسترسی به نواحی دور دست باعث رشد سریع این نوع گردشگری شده است که عموماً سفر و بازدید از طبیعت همراه با تلاش برای محفاظت از آن را شامل می­گردد. که بازدید از جنگل­های انبوه مناطق استوایی، بازدید از زیستگاه­های پستانداران و … از این جمله می­باشند.
۲-۲-۵-­ نوآوری^[۳]
در رابطه با گردشگری چهار نوع نوآوری را می­توان شناسایی کرد.
۲-۲-۵-۱-­ نوآوری­های محصول
کالاهایی که هر یک کاملاً جدید و یا در زمینه ­های جدید هستند منتج می­ شود.
۲-۲-۵-۲-­ نوآوری­های فرایند
که توسعه و بهره ­برداری از تکنولوژی یا نظریه­ های فنی جدید در فرایند­های جدید تجاری را در بر می­گیرد.
۲-۲-۵-۳-­ نوآوری­های مدیریت
که چهارچوب­ها را بر اساس عملکرد سازمان یافته قبلی اصلاح و بهبود می­بخشد.
۲-۲-۵-۴-­ نوآوری­های قانونی
که رابطه خارجی و ظاهری بین مصرف کننده و دیگر اعضای زنجیره­ای را بالا می­برد.
۲-۲-۶-­ سفراختیاری^[۴]
که تمامی انواع گردشگری غیر اجباری را شامل می­ شود که معمولاً پس از انجام سفرهای اجباری که مربوط به مسئولیت­های اجتماعی و سازمانی مانندکار یا خانواده است، صورت می­گیرد. این نوع سفرها به علت اینکه زمان فراغت را شامل می­شوند دلپذیر و لذت بخش هستند. این نوع سفر از طریق مطالعات بودجه بندی زمانی یا درک میزان آزادی در انتخاب می­توانند اندازه گیری شوند.
۲-۲-۷-­ گردشگری پایدار^[۵]
بر گرفته از مفهوم توسعه پایدار که در سال ۱۹۸۷ در گزارش کمیسیون توسعه و محیط زیست سازمان ملل تعریف شده این واژه برای تمامی گونه­ های گردشگری که در دراز مدت با محیط­های زیست محیطی اجتماعی و فرهنگی سازگار جهانی گردشگری، گردشگری پایدار را به عنوان مدلی از توسعه اقتصادی تعریف کرده است که طراحی می­ شود تا: کیفیت زندگی مردم جامعه میزبان را بهبود بخشد، تجربه­ نابی برای بازدید کننده به همراه داشته باشد. کیفیت محیط زیست را حفظ نماید و اجرای آن هم بستگی به جوامع میزبان و هم بازدید کنندگان دارد.
۲-۲-۸-­ گردشگری ورزشی^[۶]
سفرها و بازدیدهایی که به انگیزه شرکت در یک مسابقه ورزشی و یا تماشای آن صورت می­گیرد.
۲-۲-۹-­ شاخص عملکرد گردشگری^[۷]
سنجش خام اهمیت گردشگری در یک منطقه که با بررسی نسبت تعداد تخت موجود و جمعیت ساکن سنجیده می­ شود.
۲-۳-­ طبقه بندی انواع توریسم
۲-۳-۱-­ انواع توریسم
توریسم دارای انواع مختلفی بوده که بر اساس عوامل متعدد می­توان تقسیم بندی­هایی را برای آن قائل شد. مهم­ترین عواملی که می­توان بر اساس آن انواع مختلفی از توریسم را تعریف و طبقه ­بندی نمود عبارتند از:
۲-۳-۱-۱-­ از نظر زمانی
فعالیت­های گردشگری را به شکل کوتاه مدت (کم­تر از یک روز)، میان مدت (یک تا سه روز) و دراز مدت (بیش از سه روز) از یکدیگر تفکیک می­ کند (موسایی ،۱۳۸۶: ۱۸).
۲-۳-۱-۲-­ از نظر مکانی
گردشگری را به صورت فعالیت­های گردشگری در حوزه نزدیک، حوزه میانی و حوزه خارج یا دور تقسیم بندی می­ کند.
۲-۳-۱-۳-­ از نظر تابعیت
گردشگران به دو گروه گردشگران خارجی و بین المللی و گردشگران داخلی تقسیم می­گردد.
۲-۳-۱-۴-­ از لحاظ انگیزه سفر
بر اساس آن گردشگری با انگیزه­ های استراحتی، تفریحی، درمانی، زیارتی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و … از یکدیگر تفکیک می­شوند.