۴-۲۶-۲ بافت هسته مرکزی شهر دوگنبدان
بافت قدیمی این شهر محله های رادک ، سادات و لبنان است . واحدهای تجاری شهر در این منطقه قرار دارند ، این قسمت از شهر دارای تراکم جمعیتی و ساختمانی زیاد بوده و شهر به دلایل اقتصادی تا برروی ارتفاعات غربی گسترش یافته است . جنس مصالح بکار رفته در واحد های مسکونی این قسمت از نوع آهن ، آجر ، گچ ، سنگ و بعضا بلوک می باشد . تراکم جمعیت ناخالص دراین بخش به طور متوسط ۸/۲۰۹و حداقل آن ۵/۹۳و حداکثر ۲۸۲نفر در هکتار می باشد . (همان ص۲۹) شبکه دسترسی داخل این محلات به صورت ارگانیک و غیرمنظم است ، در حالیکه معابر اصلی این قسمت دارای فرم شطرنجی است. بازار اصلی این شهر در کنار خیابان های اصلی (بلادیان و بشارت) با پیاده روهای سرپوشیده قرار گرفته ، که ازویژگی های خاص بافت فیزیکی و مراکز قدیمی شهرهای مناطق گرم است . این منطقه از نظر خدمات شهری ، فضای سبز و تسهیلات شهری دچارکمبود شدیدی است . درداخل شبکه اصلی بافت داخلی مناطق مسکونی را کوچه های باریک دربرگرفته است ، کوچه های بسیاری دراین مناطق بن بست می باشند و از میان آن ها مسیرهای آبرویی عبور می کند که فاضلاب منازل به داخل آن می ریزد، تملک اراضی مسطح شمالی توسط شرکت نفت ، دردسترس نبودن زمین کافی وارزان دربخش های مسطح مرکزی و آزمندی زمینداران موجب تفکیک اراضی به قطعات کوچک و توسعه شهر در دامنه ارتفاعات جنوب غربی گردید. خیابان های کیامرثی و سعدی دوخیابان اصلی این بخش هستند که از عرض کافی برخوردار نیستند (به ترتیب ۸و۱۰متر) عبور و مرور وسایل نقلیه درآن ها به کندی صورت می پذیرد و معابر فرعی تر به صورت عمود بر این خیابان ها با شیب نسبتا تندی ایجاد شده است. انتهای معابر جنوبی گاه به صورت پلکانی درآمده است بدین لحاظ امکان خدمات رسانی از طریق این معابر وکوچه های منشعب ازآن را غیرممکن ساخته است. بافت محله رادک دراین منطقه تاحدودی از بقیه بافت قدیمی متفاوت است . شبکه معابر دسترسی این محله متأثر از توپوگرافی زمین است .
۴-۲۶-۳ بافت کوی کارکنان شرکت نفت
در قسمت شمال شهر دوگنبدان واقع شده است ، کوی کارگری و کارمندی شرکت نفت شامل فضاهای خدماتی، تأسیسات اداری و مناطق مسکونی کارکنان شرکت نفت است . این منطقه توسط کارشناسان انگلیسی یک جا طراحی و اجرا شده است . بافت فیزیکی آن متفاوت با شهرهای ایران است ، ایده و مقیاس طرح متأثر از ارزش ها و معیارهای اروپایی است .بدین لحاظ بافت فیزیکی این منطقه فاقد اصالت بافت شهری ایران است شبکه معابر این بخش به نحوی است که درآن سلسله مراتب معابر اصلی وفرعی و دسترسی ماشین روبه واحدهای مسکونی تأمین شده است . تمرکز فعالیت های خدماتی از قبیل خدمات آموزشی ، بهداشتی و تجاری به صورت یکجا سبب گردید این بخش از شهر به صورت مجموعه مسکونی خودکفا از نظر خدمات شهری درآید . فضای سبزاین منطقه به صورت پارک ، فضای سبزحاشیه خیابان ، وفضای سبز خصوصی منازل مسکونی سبب تفاوت چشمگیر این بخش درقیاس با بخش مرکزی شده است.واحدهای مسکونی اکثرا به صورت ویلایی وجهت واحدهای مسکونی جنوبی-شمالی است.
۴-۲۶-۴ بافت محله های جدیدالحداث
این محلات شامل کوی پانصددستگاه ، مجموعه مسکونی ۱۰۸دستگاه ، مجموعه مسکونی مسکن و شهرسازی رزمندگان ، سه راهی وکوی کارکنان دولت می باشد.این محلات درطی دهه های اخیر احداث گردیده اند. طراحی این محلات برپایه مطالعات آماده سازی زمین درطرح های متداول مسکن وشهرسازی انجام نگرفته است ،درطراحی این محلات فضاهای خدماتی موردنیاز پیش بینی نشده است.بدین لحاظ این مناطق ازنظربرخورداری از فضا های خدمات محله ای درمضیقه هستند .بافت این محلات شطرنجی وشبکه ارتباطی آن ها جهت استفاده ازوسایل حمل ونقل موتوری طراحی شده است جهت معابر اصلی در درمجموعه مسکونی مسکن وشهرسازی وکوی کارکنان دولت شمال به جنوب ودرجهت شیب عمومی زمین است.امادرمحله پانصد دستگاه جهت معابراصلی مختلف است وطراحی معابراین منطقه باشیب زمین هماهنگی ندارد درنتیجه درایام بارندگی آب درسطح معابر شرقی وغربی جمع می شودومشکلاتی راازنظر تردد برای اهالی به وجود می آورد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۲۷ مراحل رشدشهردوگنبدان
۴-۲۷-۱ مرحله اول قبل ازسال ۱۳۳۵
قبل ازکشف واستخراج نفت دوکانون جمعیتی عمده درمحدوده فعلی شهر دوگنبدان وجود داشته ، یکی روستای زریون درمحل باند قبلی فرودگاه شرکت نفت(شمال غرب فرودگاه فعلی)و دیگری آبادی پروبالی. همزمان با شروع فعالیت های شرکت نفت روستای زریون درسال ۱۳۱۹به منظور ایجاد فرودگاه تخریب واهالی آن به ده پروبالی نقل مکان می کنندکه منطقه مسکونی کوچکی نیز تحت عنوان رادک که با فاصله کمی ازپروبالی وجودداشته است به غیرازمناطق یادشده ،مکانی در۲۰کیلومتری جنوب شرقی دوگنبدان فعلی وجودداشته است که امروزه بانام گچساران قدیم مشهور می باشد ومتروکه می باشد.اما درقدیم محل استقرار کارگران صنعت نفت واتباع بیگانه ای بوده که درکنسرسیوم نفت مشغول به کاربوده اند ، همچنین تعدادزیادی ازبومیان منطقه که بعضا به عنوان کارگرشرکت نفت وکمتربه عنوان پیمانکارمشغول به کاربوده انددر آن مکان زندگی می کرده اند.گروه های یادشده هرکدام جداگانه درمحلات مخصوص به خود سکنی گزیده بودند.البته عده دیگری نیز تحت عنوان بازاری پدیدآمدند که مایحتاج اهالی شهرک وهمچنین سایر روستاهای پیرامونی راتاشعاع۵۰کیلومتری تأمین می کردند.(مهندسین مشاوربعدتکنیک۱۳۷۵ص۲۵)درسال ۱۳۳۴رسما سازمان شهری دوگنبدان اعلام گردید.(مجیدی۱۳۷۱ص۱۱۹)وجمعیت شهرکه عمدتا درمنطقه پروبالی می زیسته انددرسال ۱۳۳۵جمعیتی معادل ۱۲۵۶نفر بوده اند.دراین دوره ساخت شهر دوگنبدان به صورت ارگانیک وخودرو بدون طرح ونقشه قبلی بوده است.
۴-۲۷-۲ مرحله دوم ازسال ۱۳۳۵تا۱۳۵۵
دراین دوره شرکت نفت به ایجادوتوسعه مناطق مسکونی جهت اسکان کارکنان خود پرداخته است ،این ساخت وساز درسال ۱۳۳۵درجهت شمال منطقه پروبالی وآنسوی جاده ارتباطی خوزستان به فارس شروع شد.الگو وطرح این ساخت وساز که امروزه بخشی از شهردوگنبدان به نام منطقه شرکتی راتشکیل می دهدازلحاظ وجود فضای سبز کاملا برگرفته از طرح شهرک های انگلیسی وخصوصا طرح ابنزرهاوارد یعنی شهرهای باغ مانندبادرنظر گرفتن فضای بازکافی ، منطقه بندی براساس طرح واحدهای خودیار وخانه باغهایی که دورتادور آن هاراباغ وفضای سبز احاطه کرده می باشد.(شیعه ۱۳۷۸ص ۳۴) عاملی که دراین دوره به رشد شهردوگنبدان کمک کرده است ، تخریب وتخلیه گچساران قدیم ومهاجرت اهالی به دوگنبدان فعلی درسال ۱۳۳۸ می باشد. مهم ترین دلیل تخریب این شهرک ، نفت خیز بودن منطقه وجستجو وانفجارات پیاپی برای کشف منابع نفتی توسط شرکت نفت می باشد .(مهندسین مشاور بعدتکنیک ۱۳۷۵ص۶۱) البته تپه ماهوری بودن منطقه نیز درمهاجرت موثر بوده است. عوامل دیگری نیزدراین دوره برافزایش جمعیت شهردوگنبدان موثربوده اندکه بیشترجنبه سیاسی ، نظامی داشته اند. سیاست های کلی دولت پس ازسال ۱۳۳۵یعنی اسکان عشایر واصلاحات ارضی منجربه درگیری هایی بین عشایرمنطقه ودولت وقت درارتفاعات شمالی استان به ویژه درشهرستان های بویراحمد وکهگیلویه شد که اصطلاحا غائله فارس (جنوب)نامیده شد . پس ازشکست نیروهای بومی درشهریور۱۳۴۲ خیل عظیمی ازجمعیت عشایری استان به دلیل اینکه درآن دوران شهردوگنبدان مهم ترین مرکزشهری استان بوده و بیش از ۹۰درصدجمعیت شهری استان رادرخود جای داده بودوعلاوه برآن به دلیل فعالیت های شرکت نفت شرایط کارفراهم بوده ،در این شهرسکنی گزیدند.(مرکزآمارایران۱۳۴۵ص۲۱) به طورکلی درطول یک دهه یعنی ازسال ۱۳۳۵تا۱۳۴۵جمعیت این شهربیش از۱۰ برابرشده وبانرخ ۲۶/۷درصداز۱۲۵۶نفردرسال ۱۳۳۵به ۱۳۴۳۰درسال ۱۳۴۵ رسیده است.
۴-۲۷-۳ مرحله سوم ازسال ۱۳۵۵ تا۱۳۷۵
دراین دوره کشورایران باافزایش درآمدهای ارزی ناشی ازفزونی قیمت نفت مواجه بوده که خود دربالا رفتن نرخ رشد شهرنشینی تأثیر به سزایی داشته است.شهردوگنبدان نیز به دودلیل ازاین جریان تأثیر پذیرفته است.اول این که به تبع سیاست کلی دولت مبنی بر عدم توجه به روستاها و بخش کشاورزی ، درعوض ایجاد شهرهای پرزرق وبرق ووجود شرایط اشتغال نسبی درنتیجه اختصاص بودجه بیشتربه شهرها سیل جمعیت روستایی همانند سایرشهرهای ایران به شهردوگنبدان نیزهجوم آوردند.دوم اینکه به دلیل افزایش فعالیت های صنعت نفت درمنطقه این مهاجرت تشدید شده است.دراین دوره شاهد گسترش شهربه ویژه درمناطق نفت می باشیم.دربخش غیرشرکت نفتی نیزخیابان بلادیان (بازاراصلی شهر) باپیاده روهای مسقف به سیاق بازارهای مناطق گرمسیری، همچنین خیابان شهیدبشارت تکمیل شده وشهر تاخیابان شیراز(بزرگراه مرکزی شهر)گسترش یافته است.(مهندسین مشاوربعدتکنیک۱۳۷۵ص۳۶) تااین دوره شهردوگنبدان ازنظرکالبدی دوقسمت بوده است،یکی درشمال بزرگراه اصلی که مناطق شرکتی ودارای ساخت وسازبراساس طرح والگو است،اما دومی که درجنوب بزرگراه بوده بیشترحالت ارگانیک وخودجوش داشته وبخش اعظم آن فاقد هرگونه طرح ونقشه ای بوده است.
۴-۲۷-۴ مرحله چهارم بعدازسال۱۳۷۵
دراین دوره باتوجه به اقدامات سازمان نوپای اراضی شهری استان ، واگذاری زمین توسط تعاونی های کارمندی ومحدودیت ساخت وسازضلع شرقی وجنوبی شهر به دلایل وجوداراضی شرکت نفت وناهمواری ها شاهد گسترش شهر به مناطق غربی(سه راهی وکارکنان)وشرقی (پانصددستگاه) می باشیم.(همان ص۵۶)ادامه ساخت وسازهای شهری دراین دوره عمدتادرامتدادجاده ارتباطی خوزستان به فارس بوده وباعث کشیدگی شهر به جهات غربی وشرقی شده است وشهردوگنبدان به حالت شهر خطی درآمده است ، ساخت وسازدراین دوره بیشترحالت شطرنجی بادرنظرگرفتن معابرماشین رو داشته است.
۴-۲۸ ریخت شناسی وبافت شهر
به طورکلی شناخت پیکر ، ساخت و بافت شهر یکی از ارکان مطالعات شهری است که اصطلاحا مورفولولوژی نامیده می شود.به اعتقاد دکتر شکویی مطالعه سیستماتیک فرم، شکل وطرح حوزه های شهری مورفولوژی شهری نامیده می شود ، که گاهی رشدوکارکرد نیز به این مواردافزوده می شود.به نظر وی هرچشم اندازشهری از سه عامل اصلی یعنی طرح خیابان ها ،کاربری زمین وسبک معماری تأثیر می پذیرد که جغرافی دانان ازاین سه عامل تشکیل دهنده مورفولوژی شهری به کاربری اهمیت خاصی می دهند.(شکویی ۱۳۷۵ص ۲۵۷-۲۵۶) مورفولوژی شهری مطالعه نظام یافته (سیستماتیک) ازتکوین، رشد ، طرح ، فرم، ساخت ، کارکرد وتوسعه شهر باتوجه به ساخت های اجتماعی ، اقتصادی است(همان ص۲۶۶) بدیهی است مورفولوژی هرسکونتگاه باتوجه به درجه اهمیت درزمینه های اقتصادی ،اجتماعی وسیاسی ازحوزه های دورونزدیک تأثیر می پذیرد.دراین بین شهر دوگنبدان با مورفولوژی خاص نه تنها متأثرازوضعیت اجتماعی ، طبیعی مکان استقرار وکنش وواکنش های مناطق پیرامونی خود می باشد و دوگنبدان از کشورهای غربی هم به علت ارزش نفت تأثیر پذیرفته است.محلات شهر دوگنبدان رابه چهار بافت شامل بافت قدیمی،بافت شرکت نفت ،بافت جدید شرقی،بافت جدید غربی تقسیم می کنیم. زیرا ساخت امروزی شهرنتیجه کارکرد نیروهای سیاسی،اجتماعی،اقتصادی،دردوره های گذشته است.(شکویی ۱۳۷۵ص ۳۱) کاربری تأسیسات شهری درسطح شهر دوگنبدان ازنظر سرانه ودسترسی وضعیت مناسبی ندارد . سرانه کاربری تجاری دراین شهر ۳۳/۳ مترمربع وسرانه کاربری بهداشتی ودرمانی ۱/۱ مترمربع می باشدکه بالاتر ازازاستانداردهای پیشنهادی یعنی۲۵/۲و۹۴/۰مترمربع می باشد. امافاصله مناسب دسترسی به این کاربری ها درنواحی مختلف شهر دوگنبدان لحاظ نشده است.کاربری های تجاری وپارک علاوه براینکه از نظر دسترسی وضعیت مناسبی ندارد با کمبود سرانه موجود نسبت به استاندارد مواجه می باشند،چنانکه سرانه تجاری وپارک درشهردوگنبدان به ترتیب ۱۱/۱و۹۵/۰مترمربع می باشند. که کمتر ازاستانداردآنها یعنی ۸/۲و۵مترمربع می باشد.
۴-۲۸-۱ بافت قدیمی شهر(محله سادات،لبنان،رادک)
جمعیت این بافت درسال ۱۳۸۰معادل ۲۶۳۷۴نفربوده که هسته اولیه شهردوگنبدان رادرخود جای داده است وهمانند هسته اولیه بسیاری از شهرها ازنظرتناسب کاربری اراضی بانیازمندی های ساکنان وضعیت مناسبی ندارد. شبکه معابر دراین بافت نسبت به سایر بافت ها بسیار تنگ ودربسیاری از محلات پرپیچ وخم است، همچنین درجنوبی ترین قسمت این بافت که به ارتفاعات جنوبی شهر دوگنبدان ختم می شود(لبنان)مساکن تا بالای ارتفاعات گسترده شده اند وبه دلیل شیب وکم عرض بودن معابر تردد اهالی به ویژه افراد مسن وخردسال مشکل است ودسترسی سواره دربسیاری ازقسمتها غیرممکن می باشد سرانه مسکونی این بافت ۳۶/۳۱نترمربع است که پایین ترین سرانه مسکونی در دوگنبدان بوده و۸۴/۸مترمربع کمترازمتوسط سرانه مسکونی شهر می باشد . سرانه آموزشی این بافت۷۷/۱مترمربع است که کمتر ازاستانداردآن یعنی ۲۵/۲مترمربع می باشد درمقطع متوسطه این بافت باسرانه ۱۶/۰مترمربع با۱۸/.مترمربع کمبودنسبت به استانداردمسکن وشهرسازی مواجه می باشد . سرانه آموزشی دبستان این بافت نیز۸/.مترمربع می باشد که کمتر از استانداردیعنی ۰۷/۱متر مربع است.سرانه های بهداشتی درمانی، تجاری وپارک به ترتیب معادل۲۴/۱،۵/۱،۱۲/۱مترمربع است که به ترتیب۳/.،۳۹/.و۱۷/.مترمربع بیشترازسرانه متوسط می باشد .فزونی سرانه بهداشتی ودرمانی نسبت به استانداردموجود معادل۳۵/ .مترمربع وناشی ازقرارگیری بیمارستان ومراکزاصلی بهداشتی ودرمانی دراین بافت می باشد.که کارکردی فرامحله ای وشهری دارند.اماسرانه پارک وتجاری به ترتیب باکمبود ۳۸/۳و۳/۱مترمربع نسبت به استانداردموجودباتوجه به کاکرد فرامحله ای وشهری این بافت نشانگر وضعیت نامطلوب کاربری های یادشده می باشد.
۴-۲۸-۲ بافت شرکت نفت
این بافت ازشهردوگنبدان که پس ازشروع فعالیت صنعت نفت ایجاد گردید درشمال جاده اصلی شهرقرار دارد جمعیت ساکن این بافت درسال ۱۳۸۰،۱۵۹۰۸ نفربوده که باسرانه مسکونی ۸/۵۱ مترمربع بالاترین سرانه رابه خوداختصاص داده اند و۶/۱۱مترمربع افزون ترازسرانه مسکونی کل شهراست.(مرکزآمارایران۱۳۸۰ص۴۵) ازلحاظ بافت شهری باسایرمناطق شهردوگنبدان متفاوت وفاقداصالت بافت شهرهای ایرانی می باشد.شبکه معابراین بخش به خوبی طراحی شده است ودر آن سلسله معابر اصلی وفرعی ودسترسی به واحدهای مسکونی لحاظ شده است.فضای سبز منازل مسکونی وحاشیه خیابانها به ویژه دربخش کارمندی این بافت تداعی گر طرح باغ شهر ابنزرهاوارد شهر کهای انگلیسی می باشد،چنانکه واحدهای مسکونی این بافت هرکدام در محوطه ای از باغ وبه صورت شمالی جنوبی طراحی شده اند و دیوارحیاط خانه ها از نوعی گیاه به نام مورد ساخته شده است. سرانه انواع کاربری در این بافت بالاترین سرانه رانسبت به بافتهای شهر به خود اختصاص داده است. سرانه کاربری های آموزشی، بهداشتی ودرمانی وفضای سبز به ترتیب ۶۵/۷،۱۷/۲و۶/۱۳مترمربع است که۳۲/۴،۲۳/۱و۶۲/۷مترمربع بالاترازسرانه شهردوگنبدان و۴/۵،۲۸/۱و۶/۴مترمربع بیشترازاستانداردموجودمیباشد.هرچندسرانه پارک ۲۷/۲مترکمترازاستانداردموجود می باشدامابالاترین سرانه پارک رانسبت به سایر بافت ها داردکه۳۲/۱متر مربع بالاترازسرانه پارک شهر می باشد.سرانه تجاری این بافت ۱۲/۱مترمربع بوده که ۶۸/۱مترمربع کمترازاستانداردموجود اما۰۱/۰مترمربع بالاترازکل سرانه شهر می باشد وبادر نظر گرفتن این موضوع که بخش زیادی ازاین کاربری دردوبافت قدیمی شهر وجدید غربی که سرانه بیشتری دارد،کارکردی فراتر ازمحلات مربوطه داشته وبه کل شهراختصاص دارند،متوجه وضعیت نسبی مناسب این کاربری دربافت شرکت نفت خواهیم بود.
جدول شماره( ۴- ۶)کاربری اراضی در۴بافت شهر دوگنبدان

استانداردوزارت مسکن وشهرسازی
سرانه متوسط شهری
سرانه دربافت جدیدغربی
سرانه دربافت جدیدشرقی
سرانه دربافت شرکت نفت
سرانه دربافت قدیم
کاربری
۲۵/۲
۳۳/۳
۹/۲
۶/۱
۶۵/۷
۷۷/۱
آموزشی
۴۹/۰
۰۱۷/۰
۰۲/۰
۰
۰۴۷/۰
۸۰۰/۰
زیردبستان