مجموعه معلومات و اطلاعاتی است که با حجم‌های مختلف در یک و یا چند جلد خطی و یا چاپی، در یک نسخه یا بیشتر انتشار می‌یابد.(قاسمی، ۱۳۸۲)
طبق تعریف یونسکو، کتاب معمولاً‌ از ۴۸ صفحه بیشتر و به طور مستقل صحافی شده است. به کمتر از این مقدار جزوه یا رساله می‌گویند.(سلطانی،۱۳۷۹) این تعریف بیشتر مناسب کتاب‌های چاپی و دستنویس است و بر اساس شکل فیزیکی کتاب‌های سنتی ارائه شده است که وابسته به فن‌آوری‌های مورد استفاده در گذشته می‌باشد، از این‌رو جامعیت و مانعیت لازم را ندارد.(محسنی،۱۳۸۶) تعریف دیگری توسط ابرامی ارائه شده است: کتاب، یک رسانه گروهی است که در آن، مطالبی ضبط شده و قابل انتقال باشد و بازیابی مطالب آن از نظر زمان و مکان محدود نباشد.(ابرامی،۱۳۵۷) این تعریف از پاره‌ای جهات کامل‌تر از تعریف قبلی است. زیرا در آن محدودیت فیزیکی مانند چاپی یا دست‌نویس، الکترونیکی یا غیرالکترونیکی برای کتاب وجود ندارد و وابسته به فن‌آوری خاصی نیست و شامل بسیاری از کتاب‌های الکترونیکی نیز می‌شود.(محسنی،۱۳۸۶)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فصل دوم:
مبانی نظری و
پیشینه پژوهش
۲-۱ مبانی نظری
از گذشته های دور، کتاب به عنوان یکی از ابزارهای آموزشی مورد توجه بوده است. مطالعه و بهره گیری از تازه های علمی، در روح آدمی موثر است و سبب پیشرفت و تعالی خواهد شد. تجربه جهانی نشان میدهد که رشد و توسعه تمدنها، در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه ریشه دارد و بدون رشد فرهنگ کتابخوانی در جوامع نمیتوان به تعالی هیچ تمدنی دل خوش کرد. بدون شک، ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی موجب رشد فرهنگی و علمی هر کشوری خواهد شد(چهره و همکاران،۱۳۸۷).
“مطالعه” که فرهنگ لغت “عمید” آن را “اطلاع یافتن از چیزی با ادامه نظر در آن” معنی کرده است، نه تنها زیر بنای “پژوهش” و نخستین گام برای تحقیق است بلکه به عقیده کارشناسان جزء نیازهای روحی و معنوی انسان نیز محسوب می‌شود.
کتاب میراثی ماندگار، پدیده ای باشکوه و با ارزش و عنصری رشد آفرین و روشنگر در پهنه زندگی بشر است. افتخار ما نیز در این است که فرهنگ باورهای دینی ما – یعنی آیین مقدس اسلام – مبتنی بر ارزش بینش و دانش و ارجمندی کتاب و نگارش است و خداوند منان معجزه ابدی آخرین و محبوب ترین فرستاده اش را یک کتاب قرار داده است، قرآن کریم سرامد همه کتابهای عظیم است. همچنین پیشینه فرهنگی ما و شمار کتابها و کتابخانه ها در عصر شکوفایی تمدن اسلامی و اهتمام دانشمندان اسلامی و ایرانی در پدید آوردن آثار ارزشمند جهانی، همه و همه ناظر بر اهمیت کتاب و کتابخوانی است.
در فرهنگ کهنسال و گهربار ایران اسلامی، کتاب همواره عزیزترین مونس و همراه آدمی بوده و اهل کتاب همواره از منزلتی ارجمند در یاد، خاطره و منظر عمومی جامعه برخوردار بوده اند.
با این وصف اگر در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی همتی مداوم و سنجیده به کار بسته نشود، سایه سستی و غفلت بر این رسانه نوشتاری مستولی خواهد شد و جای حضور و انس دلنشین و تعالی بخش کتاب را سرگرمیها و دل مشغولیهای کم ارج خواهد گرفت. در این میان، رسانه می تواند در پی نقش رسانای خویش همچون مدرسه ای بزرگ بر تمامی حیات انسانی پرتو اندازد و در ترویج فرهنگ والای کتابخوانی گام های موثری بردارد.
در عصر حاضر که آن را “عصر اطلاعات” میخوانند، به بهرگیری از منابع گوناگون اطلاعاتی به عنوان منابع مختلف تغذیه بشر توجه شده است. جوامع اطلاعاتی برای آنکه شهروندانی فرهیخته و با سواد داشته باشند، باید از راه های مختلف، اطلاعات مناسب و لازم را در اختیار آنان قرار دهند. با این روش، افراد در زمینه های گوناگون رشد رشد می کنند و علاوه بر داشتن تخصصهای مورد نیاز جامعه، از بینش و دانشی برخوردار میشوند که برای هر شهروند و برای گذراندن یک زندگی متفکرانه لازم است (رضوی، جعفری زاده و نوروزی، ۱۳۸۵).
اصل کلام این که فرهنگ کتاب خوانی بسیار ارزشمند است و باید کودک را از همان زمان طفولیت، با مطالعه و کتاب آشنا کرد. از همان زمان که مادر برای کودک لالایی می خواند، باید ذهن او را از طریق کتابهای مصور با تصویرخوانی آشنا ساخت و خاطره ای از کتاب در ذهنش به وجود آورد. نبودن کتاب در سبد مصرفی خانواده ها به هر دلیلی که باشد، نشانه ای از نبود فرهنگ کتابخوانی در جامعه است و باید با شناخت موانع کتابخوانی و رفع آنها کاری کرد که کتاب در فهرست نیازهای ضروری خانواده ها قرار گیرد. از سوی دیگر، همان گونه که کتابها، مجله ها و فرم های چاپی، افراد را در معرض اطلاعات متنوع قرار می دهند، رسانه های دیگری چون رادیو،تلویزیون، رادیو و اینترنت به ما کمک میکنند دانش خود را در زمینه های گوناگون افزایش دهیم. (شهرآرای، ۱۳۷۳). رادیو، یکی از وسایل ارتباطی جذاب و نیرومندی است که معمولاً سرگرمی جالب توجهی برای گروه های سنی کودک، نوجوان و بزرگسال است. آنها به دلایلی چون تفریح و سرگرمی، کسب آگاهی و مهارت یافتن در برقراری ارتباط اجتماعی، به گوش دادن برنامههای رادیویی میپردازند. وسایل ارتباط جمعی به ویژه رادیو در تغییر ارزشها، سنت ها، باورها، اعتقادات و نگرش افراد جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان نقش بسزایی دارند. اگر بتوان از طریق وسایل ارتباط جمعی، تغییر و تحول فرهنگی مناسبی به وجود آورد و جامعه را به سوی ارزشها و اعتقادات و باورهای صحیح هدایت کرد، می توان گفت زیربنای توسعه و پیشرفت فرهنگی و اجتماعی فراهم آمده است. بر این اساس، رسانه های یاد شده در زندگی کودکان و نوجوانان نقش مهمی ایفا میکنند. از این رو، مطالعه و تحقیق درباره اثر رسانه ها بر ابعاد گوناگون شخصیت این قشر، اهمیتی شایان توجه دارد. رسانه های ارتباط جمعی به سبب داشتن ویژگیهای خاص میتوانند پیام مورد نظر فرستنده را در محیطی وسیع منتشر کنند. بدین ترتیب، تعداد مخاطبان بیشتری برای این رسانه ها وجود دارد.
رسانه های ارتباط جمعی میتوانند در ترویج فرهنگهای سازنده موثر واقع شوند و کتاب را به عنوان ماندگارترین عنصر فرهنگی به جامعه بشناساند. رسانه میتواند تاثیر شگرفی در ترویج کتاب و کتابخوانی گذارده مردم را در جهت استفاده از منابع مکتوب فرهنگی و علمی تشویق نموده و در این راستا موجبات توسعه علمی- فرهنگی جامعه را موجب گردد.
امید است با بکارگیری روش های تبلیغات رسانه ای نوین شاهد برانگیخته شدن ذوق و شور مطالعه در بین تمام اقشار جامعه باشیم(دهقانی،۱۳۸۹).
۲-۲ کتاب و کتابخوانی از منظر قرآن
دین مبین اسلام و کلام الله مجید برای مطالعه و کتابخوانی و کسب علم ارزش و اعتبار خاصی قائل شده است. اهمیت کتابخوانی در اسلام به قدری است که معجزه پیامبر اکرم(ص) از نوع کتاب است و در این مقدس هم اولین آیاتی که بر پیامبر(ص) نازل شده با امر به خواندن و الفاظ کتاب، قلم، و علم توأم شده است.
۲-۲-۱ معانی اصطلاحی کتاب از دیدگاه قرآن
امروزه، آنچه در وهله نخست از لفظ کتاب به ذهن انسان متبادر میشود آن است که از چندین برگ نوشته دستنویس یا چاپی و مجلد پدید آمده باشد. اما این واژه در معنای اصطلاحی آن به هر چیزی که معانی و مفاهیم و دانش را ثبت و ضبط نماید و آن را منتقل کند با اینکه حتی صفحه و لوحی نداشته باشد و با قلم نیز نگاشته نشده باشد، اطلاق می شود. در قرآن کریم از سه دیدگاه معانی اصطلاحی کتاب مد نظر قرار گرفته است:

1. 1. اطلاقی که قرآن در لفظ «کتاب» کرده، کتابهایی هستند که مشتمل بر شرایع دین بوده و بر انبیاء علیهم السلام نازل شده است. «کتاب انزلناه الیک مبارک»^[۱]. «این قرآن بزرگ کتابی مبارک و عظیم الشأن است که بر تو نازل کردیم». «تلک آیات الکتاب و قرآن مبین»^[۲]. «این است آیات کتاب خدا و قرآنی که راه حق و باطل را روشن و آشکار می کند».

1. 1. اطلاقی که قرآن در لفظ «کتاب» کرده، کتابهایی هستند که اعمال بندگان را اعم از نیکی و بدی ضبط میکنند. «یوم تجد کل نفس ما عملت من خیرٍ محضراً و ما عملت من سوء»^[۳]. «روزی که هر کس کار نیکو کرده همه را پیش روی خود حاضر بیند و آنچه بد کرده…». «هذا کتابنا ینطق علیکم بالحق انا کنا نستنسخ ما کنتم تعلمون»^[۴]. «این کتاب ماست که به حق با شما سخن می گوید ما آنچه را که انجام می دادید می نوشتیم».

1. 1. اطلاقی که قرآن در لفظ «کتاب» کرده، کتابهایی است که جزئیات نظام عالم و حوادث واقعه در آن را ضبط می کند که یکی از آن این است که مطالب نوشته شده در آن به هیچ وجه تغییر نمی پذیرد. مانند «و ما یعزب عن ربک من مثقال ذره فی الأرض و لا فی السماء و لا اصغر من ذلک و لا اکبر الا فی کتاب مبین»^[۵]. «در همه زمین و آسمان از خدای تو پنهان نیست و کوچکترین ذره و بزرگترین از آن هر جه هست همه در کتاب مبین حق و (لوح علم الهی) مسطور است». همچنین در آیاتی چند مثل آیه ذیل منظور از کتاب همان نوشته ای است که با قلم نوشته شده است: «و کتبنا له فی الألواح من کل شی موعظه و تفصیلاً لکل شیء»^[۶]. «و در الواح (تورات آسمانی) از هر موضوع برای نصایح و اندرز و هم تحقیق هر چیزی (برای علم و معرفت) به موسی نوشتیم» (امانی، ۱۳۷۵، ص ۵۷).

۲-۲-۲ اهمیت کتاب و کتابخوانی از دیدگاه قرآن
قرآن آنقدر برای کتاب، مطالعه و دانش اهمیت قائل است که از کتاب به عنوان معیاری برای تقسیم جوامع یادمیکند. واژه کتاب جزء مفاهیم اساسی قرآن است. اصطلاحات اساسی در میان خود الگوی تمام واژگانی را میسازند که خود افراد نماینده آن هستند. قرآن تصویر تازه ای از کتاب و مفهوم اصطلاحی آن به دست می دهد. اصطلاح اهل کتاب، اصطلاحی است که بخشی از مفهوم جدید را مینماید. قرآن همه افراد بشر را به دو گروه بر پایه کتاب تقسیم می کند: ۱) اهل کتاب و ۲) غیرکتابی و یا امی، یعنی کسانی که برایشان کتاب فرو فرستاده نشده است و بدون کتاب و امی هستند و این دو گروه به شدت مخالف یکدیگرند. از این مخالفت آشکار در چند آیه قرآن سخن رفته است: مثلاً «قل للذین اوتوا الکتاب و الامیین…»^[۷]. «به آنان که کتاب به ایشان داده شده است و به امی ها بگو…» (وب سایت سماموس، [بی تا]).
از بیانات فوق به خوبی اهمیت کتابت و ثبت دانش مشخص می شود به طوری که اگر انسان ها کتاب نداشتند و خواندن و نوشتن نمیدانستند، حجت بر آنها تمام نمی شد و قادر به حفظ میراث فرهنگی و تاریخ گذشتگان خود نمیشدند. همچنین، بدون علم و دانش و مطالعه و تحقیق و تفحص در آثار گذشتگان و رشد و توسعه و پیشرفت در حال حاضر امکان پذیر نبوده و چراغ راهی برای آینده در مسیر تعالی و تکامل همه جانبه انسان برافروخته نمیشد. اهمیت کتاب در ثبت و ضبط اطلاعات و انتقال آن به نسل های آینده تا حدی است که معجزه پیامبر اسلام(ص) از نوع کتاب است و قرآن به عنوان یک کتاب آسمانی مقدس وسیله هدایت و رستگاری انسان ها در طی سالیان طولانی تا زمان ظهور منجی عالم بشریت است.
کتاب و کتابخوانی اگر در جوامع بشری به طور جدی و اصولی مورد توجه قرار گیرد، موجبات تعالی فکری و روحی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آنان را به همراه خواهد داشت. همانطور که در گذشته تمدنهای تاریخ ساز و مهم در سایه توجه و برنامه ریزی در خصوص تعلیم و تعلم و دانش اندوزی موجبات توسعه و پیشرفتهای همه جانبه خود را فراهم کرده بودند. در حال حاضر هم کشورهایی که به کتاب و کتابخانه و مراکز تحقیقی و آموزشی خود توجه بسیار دارند، جزء کشورهای پیشرفته و توسعه یافته هستند. قرآن ما را به مطالعه و اندیشه در احوال گذشتگان و عبرت گرفتن از سرگذشت آنان فرا میخواند.
بیشتر کتاب هایی که توسط اندیشمندان به اشکال مختلف و بر محمل های اطلاعاتی مختلف از کاغذ گرفته تا منابع الکترونیکی عصر حاضر نگاشته می شوند همگی مبیّن واقعیات و جریاناتی از عالم طبیعت و ماورای طبیعی است که انسان ها باید آنها را به دست آورد تا از این طریق رفاه و آسایش جسمی و روحی و اجتماعی خود را فراهم آورده و آسمان ها و زمین را به تحت سلطه دانش خود درآورد و از این طریق به کشف قدرت لایزال الهی و عجز و ناتوانی خود در قبال علم و قدرت الهی نایل آید و به عظمت پروردگار خویش پیببرد و موجبات رستگاری نهایی و جاودان خود را فراهم آورد.
۲-۳ اهمیت کتاب و کتابخوانی دررشد جوامع
کتاب از دیرباز، حافظ و احیا کننده تفکر و اندیشه های والا و منبع عظیمی بوده است که طالبان علم، اندیشه و حقیقت را سیراب نموده، ارزیابی شرایط و امکانات موجود فرهنگی مبین این نکته است که امروزه کتاب میتواند به عنوان یک وسیله مطمئن و کار آمد در بهینه سازی فضای فرهنگی جامعه مورد استفاده قرار گیرد.
تجربه جهانی نشان میدهد که رشد و توسعه تمدنها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بدون رشد فرهنگ کتابخوانی در جوامع، نمیتوان به رشد هیچ تمدنی دل خوش کرد. باید تأکید کرد که علیرغم رشد رسانه های گوناگون جمعی تاکنون هیچ رسانه ای نتوانسته است نقشی را که کتاب در رشد تمدنها داشته است، ایفا نماید.
نقش کتابخانه در انتقال علوم به افراد، بسیار سازنده است. از این رو، کتابخانه را می‏توان به عنوان کانون همایش صاحب نظران و موزه پرطراوت اندیشمندان درنظر گرفت. این نهاد کانونی، می‏تواند بالندگی و شکوفایی استعدادهای دانش‏آموزان و دانشجویان را به ارمغان آورده و در فرجام، به تولید اندیشه، دانش و رشد فرهنگ مطالعاتی جامعه منجر شود. در واقع، کسی که در کتابخانه قدم می‏نهد، به گلگشت دل‏انگیز در مجمع دانشمندان و دانایان قدم نهاده است.
خوشبختانه برخورداری فرهنگ ارزشمند ما از ریشه‌های قوی و متقن، نگرشها و پویشهای فرهنگی ما را قدرت و استحکام فزاینده‌ای می‌بخشد؛ زیرا ما با فرهنگی رشد کرده‌ایم که تمامی جلوه‌های افتخارآفرین‍َش، نمودهای راستین فرهنگی‌اند. نخستین جلوۀ باشکوه چنین ارزشی را می‌توان در ابتدای برنامه‌های پیامبر عظیم‌الشأن اسلام یافت، که رسالتش را با فرمان‌ِ «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌کند و پی می‌گیرد. در همین فرهنگ مقدس است که خداوند یگانه، به قلم و حرمت آن سوگند یاد می‌کند و معجزۀ جاودانۀ آخرین سفیر الهی را یک کتاب آسمانی تشکیل می‌دهد(عبداله زاده،۱۳۸۷).
۲-۴ تعریف رسانه
رسانه عبارتست از محملی که پیامها را منتقل می کند . رسانه ها ارتباطات را به شکلی سریعتر ،‌موثرتر و کارآمدتر به گیرنده انتقال می دهند . در قرون و اعصار گذشته برقراری ارتباط به شیوه سنتی و عامه پسند صورت می گرفت بعدها با تولید و گسترش علم و رشد جمعیت ضرورت نیاز به وسایل ارتباطی پیچیده تر آشکار گردید .
از آنجا که مردم همواره از رسانه ها تاثیر می پذیرند ،‌رسانه ها چه برای آموزش راحی شده باشند و چه نشده باشند ، برنامه¬هایشان چه با هدف آموزشی باشد و چه نباشد، ‌همواره آموزش دهنده هستند و. زیرا دانشمندان بر این عقیده اند که : ((‌در رسانه ها فراهم آورنده دانش و شکل دهنده ارزشهایند )) (اکرامی، محمود،۱۳۸۲).
رسانه ها با دنیای ذهنی انسان و به طور کلی دگرگونی در جهان بینی انسانها سروکار دارند امروزه رسانه ها نقش مهمی را در معرفی و گسترش و ترویج فرهنگ کتب و کتابخوانی به عهده دارند.
۲-۵ ویژگی رسانه ها
“سادنی هید” معتقد است وسایل ارتباط جمعی حاوی پنج ویژگی است:
۱ – تعداد گیرندگان وسایل ارتباط جمعی نسبتا زیاد است.
۲ – تعداد گیرندگان بسیار متنوع است.
۳ – با ارسال پیام از طریق وسایل ارتباط جمعی نوعی تکثیر پیام بوجود می آید.
۴ – توزیع پیام سریع است.
۵ – هزینه برای مصرف کننده کم است.
در وسایل ارتباط جمعی،‌ آگاهی ها، اندیشه ها، افکار، خواسته ها و تمایلات گروهی برای عام فرستاده می شود و مورد رد و بدل قرار میگیرد. بطور کلی در یک زمان، انتقال ارتباط در حیطه گسترده و وسیعی از مردم انجام می شود و‌ پیام منتقل می شود( افشین رزاقی، ۱۳۸۱).
۲-۶ نقش رسانه ها در آموزش
یکی از ویژگیهای مهم رسانه ها آگاه سازی انسانها از ضروریات زندگی است که با مقوله ی آموزش مرتبط است. اگر چه همه رسانه ها دارای توان آموزشی هستند و از آنها می توان در تبادل اندیشه و اطلاعات، ایجاد انگیزه، راهنمایی و سرگرمی استفاده نمود، اما باید گفت توانایی همهی آنها به یک اندازه نیست ،‌هر اندازه رسانه ای بتواند حس های بیشتری از مخاطب را در اختیار بگیرد در انتقال پیام موفق تر است. مثلا رادیو تنها حس شنوایی مخاطب را در اختیار می گیرد،‌ ولی تلویزیون هم حس شنوایی و هم حس بینایی او را، بنابراین با توجه به این که به خاطر سپردن چیزهایی که دیده می شوند سه برابر بیشتر از اطلاعات شفاهی و شنیداری است، پس توان آموزشی رسانه ی دیداری از قبیل تلویزیون، سه برابر رادیو است اما این نکته را نباید فراموش کرد که شرایط استفاده از رادیو به مراتب آسانتر از شرایط استفاده از تلویزیون است از این رو در بسیاری از موارد رادیو کار برد بیشتری دارد.
نکته قابل توجه در امر استفاده از رسانه و آموزش این است که برخی از رسانه ها برای انتشار اطلاعات مناسبتر و بعضی برای آموزش و تشویق مردم مؤثرتر هستند، در نتیجه در مواردی که رسانه ای خاص برای آموزش و اطلاع رسانی ضعیف است، لازم است آن رسانه را با سایر رسانه ها تلفیق کرد (اکرامی ، محمود ، ۱۳۸۲).
۲-۷ انواع تبلیغات رسانه ای
تبلیغات رسانه ای به سه دسته تقسیم می شوند :‌
۱ – تبلیغات مطبوعاتی یا کتبی ( دیداری )
۲ – تبلیغات دیداری – شنیداری ( تلویزیون )
۳ – تبلیغات شنیداری ( رادیو ) (اکرامی، ۱۳۸۲)