قانون­گذاری باعث ایجاد ‌انگیزه­هایی برای محافظه ­کارانه بودن صورت­های مالی شرکت­ها می‌شود. به نظر واتز زیان­های ناشی از دارایی­ هایی که بیشتر از واقع ارزش­یابی ‌شده‌اند و سودی که بیش­نمایی شده است، نسبت به سودهای صرف­نظر شده به خاطر دارایی­ هایی که کمتر از واقع ارزش­یابی^[۴۹] ‌شده‌اند، یا سودی که کم­نمایی شده است، در فرایند سیاست­گذاری حسابداری^[۵۰] مشهودتر^[۵۱] و کاربردی­تر^[۵۲] است. این پدیده انگیزه­ محافظه ­کارانه بودن را برای قانون­گذاران و تدوین کنندگان استانداردها فراهم می­سازد و از قرار معلوم، موجب شده است که کمیسیون بورس و اوراق بهادار طی سی سال اولیه­ فعالیتش ارزشیابی رو به بالای^[۵۳] دارایی­ ها را ممنوع نماید.

با وجود انگیزه­ های قانونی برای محافظه ­کاری، به نظر می­رسد که در سال­های اخیر، گه­گاه تدوین کنندگان استانداردهای حسابداری این ‌انگیزه­ها را نادیده ‌گرفته‌اند. برخی از اقدامات اخیر آن ها و پیام­های آنان بی­طرفی^[۵۴] را مطلوب قلمداد کرده و با هر گونه جانبداری مخالف است. به نظر می­رسد که بیانیه­ی مفاهیم شماره­ دو هیئت استانداردهای حسابداری مالی (۱۹۸۰) این موضع را برگزیده است؛ و برخی از استانداردهای حسابداری جدید با جانبداری از محافظه ­کاری ناسازگار به نظر می­رسند.

۲-۲-۳- معیارهای اندازه گیری محافظه ­کاری

پژوهش­گران از سه نوع معیار برای ارزیابی محافظه ­کاری استفاده ‌می‌کنند که عبارتند از:

1. 1. معیارهای خالص دارایی^[۵۵]

1. 1. معیارهای سود و اقلام تعهدی^[۵۶]

1. معیارهای رابطه­ سود/ بازده سهام

همه این معیارها بر شناسایی تأثیر عدم تقارن ناشی از محافظه ­کاری در شناسایی سودها و زیان­ها بر اعداد حسابداری، بویژه خالص دارایی­ ها، سود و اقلام تعهدی متکی هستند.

معیارهای خالص دارایی

گرچه ارزش بازار دارایی­ ها و بدهی­ها شامل تغییرات خالص دارایی­ ها در هر دوره هستند، اما همه این تغییرها در حساب­ها ثبت نمی­شوند و در گزارش­های مالی منعکس نمی­گردند. ‌بر اساس محافظه ­کاری، افزایش در ارزش دارایی­ ها (سودها) که به اندازه­ کافی تأییدپذیر نباشند، ثبت نمی­شوند، در حالی که کاهش ارزش آن ها با تأییدپذیری مشابه، ثبت می­ شود. در نتیجه خالص دارایی­ ها کم­نمایی می­ شود. پژوهش­گران با بهره گرفتن از مدل­های ارزش­یابی سهام شرکت یا نسبت ارزش­ دفتری به ارزش بازار سهام برآوردهایی از این کم­نمایی به دست آورده­اند.

معمولاً برای برآورد ارزش­یابی کمتر از واقع^[۵۷] خالص دارایی­ ها از مدل­های فلسام و اوهلسون (۱۹۹۵,۱۹۹۶) استفاده می­ شود. این مدل­ها شامل پارامترهایی هستند که درجه­ کم­نمایی دارایی‌های عملیاتی را بر پایه­ فرض بزرگ­تر بودن استهلاک حسابداری^[۵۸] از استهلاک اقتصادی^[۵۹] نشان می‌دهند. بیور ورایان (۲۰۰۰) با بهره گرفتن از نسبت­های ارزش دفتری به ارزش بازار سهام و ‌بر اساس این نظریه که با ثابت فرض کردن سایر چیزها، استفاده­ شرکت از حسابداری محافظه‌کارانه منجر به گزارش خالص دارایی­ های کمتر و نسبت­های ارزش دفتری به ارزش بازار کمتر می­ شود محافظه ­کاری را اندازه ­گیری نموده ­اند (واتز، ۲۰۰۳).

معیارهای سود/ اقلام تعهدی

محافظه ­کاری بیان­گر آن است که سودها پایداری بیشتری نسبت به زیان­ها دارند چرا که افزایش­های تأیید ناپذیر در ارزش­ دارایی­ ها (سودها) در زمان وقوع در صورت­های مالی شناسایی نمی­شوند، ولی طی دوره های آتی، با ایجاد جریان­های نقدی این افزایش­ها شناسایی می­شوند. برای مثال اگر ارزش یک دارایی بدین دلیل که انتظار می­رود جریان­های نقدی آتی بیشتری ایجاد کند، افزایش یابد سود طی سال­های آتی و با ورود جریان­های نقدی اضافی شناسایی خواهد شد؛ این امر بدین معنی است که سودها گرایش به پایداری دارند در مقابل زیان­های دارای درجه­ تأیید ناپذیری مشابهی با این سودها در زمان وقوع شناسایی می­شوند، نه این که در آینده و در زمان شناسایی کاهش در جریان­های نقدی شناسایی شوند.

از آنجا که به طور معمول زیان­ها در دوره ­های آتی قابل تکرار نیستند، نسبت به سودها پایداری کمتری دارند. ناپایداری زیان­ها و پایداری سودها و تغییرات در آن ها معیاری از محافظه ­کاری ارائه می­ کند و این رفتار نامتقارن محافظه ­کاری با سودها و زیان­ها منجر به عدم تقارن در شناسایی اقلام تعهدی می­ شود (همان منبع).

به نظر گیولی و هاین محافظه ­کاری موجب کاهش سودهای انباشته­ی گزارش شده در طول زمان می­ شود. به عقیده­ی آن ها علامت و میزان اقلام تعهدی انباشته در طی زمان معیارهایی از محافظه ­کاری هستند. برای شرکت­های دارای ثبات و بدون رشد که حسابداری بی­طرفانه دارند، سودشان به وجه نقد و اقلام تعهدی آن‌ ها به صفر نزدیک می­شوند.

ثبات بارز^[۶۰] اقلام تعهدی منفی (مانند ذخایر) در بین شرکت­ها در طی یک دوره­ طولانی، با ثابت در نظر گرفتن سایر چیزها، دلیلی بر محافظه ­کاری است و نرخ انباشته شدن اقلام تعهدی منفی دلیلی بر تغییر میزان محافظه ­کاری در طی زمان است (گیولی و هاین، ۲۰۰۰).

معیارهای رابطه­ سود/ بازده سهام

قیمت بازار سهام گرایش به نشان دادن تغییرات در ارزش دارایی در زمان وقوع تغییر دارد، خواه این تغییرات نشان دهنده زیان در ارزش دارایی باشند، خواه سود. در نتیجه ‌می‌توان گفت بازده سهام گرایش دارد که به موقع باشد. از آن جا که محافظه ­کاری موجب می­ شود که زیان­های حسابداری به موقع­تر از سودها شناسایی شوند، پیش ­بینی می­ شود که زیان­های حسابداری نسبت به سودهای حسابداری، با بازده­های سهام هم زمان­تر باشند باسو (۱۹۹۷) بیان نمود که بازده سهام و سود حسابداری گرایش به انعکاس زیان­ها در دوره­ای مشابه دارند، اما بازده سهام، سودها را زودتر از سود حسابداری در خود منعکس ‌می‌کنند (واتز، ۲۰۰۳).

باسو (۱۹۹۷) محافظه ­کاری را به صورت انعکاس سریع­تر اخبار بد نسبت به اخبار خوب در سود تفسیر کرد. وی برای اندازه ­گیری اخبار از بازده سهام استفاده کرد و با بهره گرفتن از رگرسیون بین سود و بازده سهام دریافت که پاسخ سود نسبت به اخبار بد (بازده منفی سهام) به هنگام­تراز پاسخ سود نسبت به اخبار خوب (بازده مثبت سهام) است. او هم­چنین در بررسی­ های خود نشان داد که پایداری تغییرات منفی سود کمتر از تغییرات مثبت آن است. باسو معیاری را برای اندازه‌گیری محافظه ­کاری ارائه نمود که دیدگاه سود و زیانی داشت و آن را عدم تقارن زمانی سود نامید. وی برای توجیه این معیار، به بولتن تحقیقات حسابداری شماره­ دو انجمن حسابداران رسمی آمریکا (۱۹۳۹) استناد کرد که ‌بر اساس آن محافظه ­کاری در صورت سود و زیان نسبت به محافظه ­کاری در ترازنامه مهم­تر است.

۲-۲-۴٫ روش ­ها و مدل ­های استفاده شده برای اندازه ­گیری محافظه­ کاری

ب ) به منظور ارائه نظریه جدید: یک تحقیق علمی ممکن است با مطالعه یک مورد خاص آغاز شود، کشف ماهیت شیء یا پدیده ای مورد نظر باشد، یا مسئله تحقیق از نسخ روابط بین اشیاء و پدیده ها باشد. در هر صورت مطالعه یک مورد خاص چنانچه در زمان ها و مکان های مختلف مشمول تکرار شود و از تکرار تحقیق نتایج یکسان و مشابه به دست آید، امکان تدوین و طرح نظریه جدید فراهم می‌آید و تحقق می‌تواند به روش استقرایی و ‌بر اساس نتایج حاصل از تحقیقات خود نظریه جدیدی ارائه دهد.

ج ) برای حل مشکل: بعضی از تحقیقات علمی جنبه کاربردی دارند و هدف از اجرای آن ها حل مسئله یا مشکلی است که تحقیق به خاطر آن انجام می شود حال آن که تحقیقات انجام شده با هدف ارزیابی نظریه یا ارائه نظریه بیشتر حالت مبنایی دارند و ویژگی ها و ماهیت اشیاء و پدیده ها و چگونگی روابط بین آن ها را توضیح می‌دهند. طبعا ً افراد و سازمان ها غالبا ً با مسائل و مشکلاتی روبرو می‌شوند که کشف علت یا علل بروز آن همراه با یافتن راه حل، هدف عمده تحقیق قرار می‌گیرد یا تحقیق کاربردی ضرورت پیدا می‌کند ( همان منبع، ۱۳۸۱، ۱۲ ).

در این فصل مراحل انجام تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، روش و ابزار گردآوری داده ها و همچنین روش تجزیه و تحلیل آن ها مورد توجه قرار گرفته است.

۲ـ۳ـ روش تحقیق

دشوارترین کار در فرایند تحقیق، مشخص کردن مسأله مورد مطالعه است. نخست آن که درباره یک چیز، یک مانع یا یک موقعیت مبهم تردید وجود دارد، تردیدی که نیازمند تعیین است. در هر تحقیق ابتدا باید نوع، ماهیت، اهداف تحقیق و دامنه آن معین شود تا بتوان با بهره گرفتن از قواعد و ابزار و از راه های معتبر به واقعیت ها دست یافت ( سرمد و همکاران، ۱۳۸۱، ۱۷۰ ).

تحقیق حاضر کاربردی است که هدف آن تعیین رابطه بین چند متغیر عدم اطمینان محیطی ، نرخ بهره بدون ریسک ، میزان هزینه های سرمایه گذاری ، میزان سرمایه گذاری تحقیق و توسعه ، برگشت ناپذیری هزینه های سرمایه ای ، انتخاب زمانبندی سرمایه گذاری و کیفیت اطلاعات دردسترس ( متغیرهای مستقل ) و کاربرد اختیارات سرمایه گذاری از نگاه مدیران شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (متغیر وابسته) می‌باشد. ‌بر اساس دیدگاه اختیارات سرمایه گذاری رابطه معنی داری بین متغیرهای بالا وجود دارد. از این رو می توان گفت که نتایج این تحقیق می‌تواند برای مدیران فوق قابلیت کاربرد داشته باشد . بدین معنی که از لحاظ منطقی کاربرد اختیارات سرمایه گذاری را در شرایطی که هر کدام از این متغیرهای مستقل وجود دارد به آزمون می کشد .از روش آمار استنباطی برای دریافت و استنباط از نتایج ‌در مورد جامعه ‌بر اساس یافته های به دست آمده از نمونه ، استفاده خواهد شد و پژوهش می‌دانی خواهد بود زیرا قرار است که داده ها از طریق پرسشنامه گرد آوری شود. روش کار بدین صورت است که با مراجعه به شرکت هایی که سهام آن ها در بورس اوراق بهادار تهران بود پرسشنامه‌ها به صورت تصادفی بین مدیران مالی (حسابدار، حسابرس، …) توزیع و پس از تکمیل پرسشنامه‌ها توسط ایشان، پرسشنامه‌ها جمع‌ آوری و سپس به ثبت آن ها اقدام گردید.

۳ـ۳ـ جامعه ونمونه آماری

جامعه آماری تحقیق موارد و یا کسانی هستند که:

الف ) محقق قصد دارد درباره آنان اطلاعاتی برای پژوهش گردآوری کند و از بین آنان نمونه تحقیق را برگزیند.

ب ) محقق ناچار است برای کسب معرفت از جامعه به نظرات آنان ( ‌در مورد افراد ) و یا ویژگی های آن ( ‌در مورد اشیاء و مکان ها و … ) توجه نماید.

در مجموع ‌در مورد تعریف جامعه آماری می توان گفت که:

جامـعـه آماری عبـارت اسـت از گروهـی از افـراد یـا اشـیاء ( آزمـودنی ها ) کـه در خاصـیت ها یا ویـژگـی هـای تـحـقـیـق مشـترکــ مـی بـاشـنـد و بـا هـدف و مـوضـوع تـحـقیـق ارتـبـاط دارنـد ( صفری شالی، ۱۳۸۶، ۸۴ ).

نمونه عضوی از جامعه آماری است که خصوصیات و ویژگی غالب اعضاء جامعه آماری را دارا است و در واقع معرف جامعه و یا مجموعه آزمودنی ها می‌باشد و نتایج حاصله از مطالعه آن قابل تعمیم به کل جامعه است ( همان منبع، ۸۵ ).

از آنجایی که جامعه آماری مورد مطالعه این پژوهش بزرگ است، و همچنین به دلیل مشخص نبودن واریانس جامعه آماری، پیش برآورد واریانس نمونه از طریق یک مطالعه مقدماتی، ضرورت داشت. لذا ابتدا یک نمونه ۳۰ نفری از مدیران مالی به صورت تصادفی انتخاب و پرسشنامه بین آنان توزیع گردید. پس از استخراج داده های مربوط به پاسخ‌های گروه مذبور و پیش برآورد واریانس، با در نظر گرفتن دقت احتمالی مطلوب و ضریب اطمینان ۹۵/۰، حجم نمونه با بهره گرفتن از فرمول نمونه گیری عمومی کوکران^[۳۲] برآورد شد.

حجم نمونه = n

حجم جامعه=N

در سطح اطمینان ۹۵ درصد =۹۶/۱

برآورد واریانس=۲۵۲/۰

دقت احتمالی مطلوب=۹۵/۰

با جایگذاری اعداد مربوطه در فرمول مذبور حجم نمونه به صورت زیر محاسبه شد.

جامعه آماری این پژوهش را تعداد مدیران۲۸۱ شرکت سهامی عام تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می‌دهد. ونمونه آماری پژوهش فوق ۱۶۳ نفر می باشدبه این صورت که پس از توزیع پرسش نامه ها بین جامعه ی فوق و گردآوری و کنترل پرسشنامه ­ها تعداد پرسشنامه های جمع‌ آوری شده ۱۹۵عدد پرسش نامه می باشدکه ۲۴ عدد از پرسش نامه ها به دلیل ناقص بودن حذف گردید و ۱۷۱ عدد پرسش نامه باقی ماند، که برای همخوانی داشتن با فورمول عمومی کوکران، تعداد ۸ پرسش نامه کنار گذاشته شد و ۱۶۳ پرسشنامه باقی مانده با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS 16^[33] تحت ویندوز، بانک اطلاعاتی مورد نیاز تشکیل و سپس داده ­ها مورد پردازش قرار گرفت.

۴ـ۳ـ روش و ابزار گردآوری اطلاعات

یکی از ضروریات هر مطالعه و پژوهش وجود اطلاعات مربوط و قابل اتکاء و سرعت و سهولت دسترسی به آن می‌باشد ( حافظ نیا، ۱۳۸۱، ۴۵-۴۴ ).

در بسیاری از پژوهش های انجام شده در خارج از کشور در ارتباط با نحوه برخورد سرمایه گذاران و مدیران شرکت ها با سرمایه گذاری ها و استفاده از منطق اختیارات سرمایه گذاری برای اندازه گیری اهمیت عوامل مؤثر بر استفاده از اختیارات سرمایه گذاری از پرسشنامه به عنوان تنها ابزار گردآوری داده ها استفاده گردیده است. در این پژوهش نیز از پرسشنامه به عنوان تنها ‌ابزار گردآوری داده ها استفاده گردیده است و برای جمع‌ آوری سایر داده های پژوهش از سایت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان ابزار گردآوری داده ها استفاده شده است.

داده های پرسشنامه، داده های علمی هستند: داده های مربوط به متغیرهای مستقل مانند: میزان اهمیت نرخ بهره، میزان میزان هزینه های سرمایه گذاری، عدم اطمینان، هزینه های تحقیق و توسعه و متغیر وابسته که همان میزان استفاده از اختیارات سرمایه گذاری است توسط سوال از مدیران شرکت ها سنجیده شده است.

در این تحقیق برای جمع‌ آوری داده های مورد نیاز فرضیه‌ها از ابزار پرسشنامه و هم چنین برای گردآوری مبانی نظری پژوهش، از روش می‌دانی، مجلات تخصصی حسابداری، نشریات تخصصی حسابداری در رابطه با اختیارات سرمایه گذاری و همچنین سایر مجلات و نشریات در زمینه حسابداری و بخشی دیگر از طریق جستجو در اینترنت بهره گرفته شده است.

پرسشنامه:

در این مثال گرچه ضرر اولی یعنی بی­ارزش بودن گاو مریض، رابطه‌ مستقیم با فعل فروشنده‌ گاو مریض دارد و ‌در مورد ضرر دومی ( یعنی آلوده شدن تمام گله به وسیله‌ گاو خریداری­شده) نیز می‌توان همین فرض را کرد، ولی ضرر سومی ( یعنی فروش اموال بدهکار به ثمن بخس به وسیله طلبکار) بالعکس، رابطه‌ مستقیم با فعل زیان­آور ندارد و لذا تاجر فروشنده را در این مورد نمی‌توان به پرداخت غرامت به زیان­دیده محکوم نمود.^[۸۲]

با توجه به تعاریف و مثال ذکر شده گفته می‌شود منظور از ضرر مستقیم این نیست که هیچ علت دیگری در ورود ضرر دخالت نداشته­باشد، بلکه امور اجتماعی چنان به هم ارتباط و وابستگی دارد که به سختی می‌توان ضرر حادث­شده را تنها به یک علت منسوب نمود. پس کافی است بین فعل شخص و زیان وارد شده رابطه‌ سببیت عرفی احراز شود، هرچند که در فاصله‌ میان فعل و ضرر، عوامل دیگری نیز زمینه‌ اضرار را فراهم نماید.^[۸۳]

شایان ذکر است که در برخی موارد استثنایی، بدون وجود رابطه‌ سببیت عرفی بین عامل زیان و ورود ضرر، شخص، مسئول جبران خسارت می‌باشد اعم از این­که دخالت مستقیم یا غیرمستقیم در ورود زیان داشته­باشد که در جای خود به آن پرداخته می‌شود.

گفتار چهارم: تعریف ضرر غیرمستقیم

ضرر غیرمستقیم عبارت است از اولاً: ضرری که نتیجه‌ طبیعی فعل زیانبار به حساب نمی‌آید. ثانیاًً: بر فرض که این نتیجه از فعل زیانبار عاید شده­باشد، جلوگیری از آن توسط زیان­دیده با به­ کارگیری سعی و کوشش ممکن باشد. ثالثاً: فی ما بین ضرر زیانبار، علاقه و رابطه‌ سببیت برقرار نباشد^[۸۴].

ضرر مستقیم نتیجه‌ ضروری و غیرقابل اجتناب عمل خوانده است اما ضرر غیرمستقیم که تقصیر فاعل تنها یکی از اسباب دور آن است نمی‌تواند مربوط به فاعل باشد. تمییز این دو قسم ضرر بسیار مبهم و غبارآلود است. هیچ ضابطه‌ علمی توان تفکیک آن‌ ها را ندارد و این عرف است که باید تشخیص­دهد که آیا رابطه‌ علیت بین فعل زیانبار و ضرر وجود دارد ( ضرر مستقیم) یا این­که حادثه‌ای بین آن‌ ها فاصله انداخته است. (ضرر غیرمستقیم)^[۸۵]

در مثال پوتیه، حقوق­دان فرانسوی، که در مبحث قبل ذکر شد، پوتیه دو نوع خسارت را در آن فرض بیان داشته­است. یک نوع خسارت ارتباط مستقیم با فروش گاو بیمار دارد، که آن عبارت از تلف گاوها می‌باشد. نوع دیگر که ارتباط مستقیم با فروش گاو مریض ندارد و آن عبارت است از شخم­نزدن زمین خریدار و کشف­نشدن آن است. از میان این دو نوع خسارتف فقط خسارت نوع اول که ارتباط مستقیم با عمل عامل فعل زیانبار دارد قابل جبران است و خسارت نوع دوم که ارتباط مستقیم با عمل عامل فعل زیانبار دارد قابل جبران نیست. در مثال پوتیه، علت منحصر از بین رفتن گاو مریض، خطای فروشنده بوده ­است و نیز می‌توان رابطه‌ علیت بین مریض­شدن سایر گاوها را نیز پنهان­کردن این بیماری دانست ولی نسبت به شخم­نزدن زمین و انجام­نشدن تعهد دامدار در برابر دیگری و (گاه سرایت بیماری ) بی­مبالاتی خریدار و چگونگی قراردادها نیز مؤثر می‌باشد.^[۸۶]

چنانچه به رابطه‌ سببیت عرفی بین عمل فروشنده و شخم­نزدن زمین، عدم تعهدات خریدار توجه کنیم می‌بینیم که عرف، چنین ضرری را مستقیم نمی‌داند چون رابطه‌ سببیت عرفی بین عدم شخم زدن زمین و عدم تعهدات خریدار را مستقیماً ناشی از فروش دام بیمار نمی‌داند. پس این خسارت به دلیل فقدان یکی از شرایط ضرر که از ارکان مسئولیت مدنی می‌باشد قابل مطالبه نیست حال توجه به مثال فوق الذکر (پوتیه) گویای این مطلب است که خسارت نوع اول که؛ ضرر ناشی از فروش دام بیمار و مرگ و میر سایر دام‌هاست مستقیماً به دلیل عمل فروشنده بوده و عرف رابطه‌ سببیت را احراز کرده­است پس چنین ضرری قابل مطالبه می‌باشد. ولی ‌در مورد خسارت نوع دوم؛ شخم نزدن زمین و عدم انجام تعهدات این سوال مطرح می‌شود که آیا فروشنده این نوع خسارت را نیز باید جبران نماید: چنانچه این ضرر، مستقیم شناخه شود قابل جبران است ولی آیا چنین ضرری مستقیم است؟ مراجعه به تعاریف مربوط به ضرر مستقیم و غیرمستقیم که در جای خود بیان شده­است این ضرر را مستقی نمی‌شناسد؛ زیرا نمی‌توان به سادگی بین فعل زیانبار ( فروش گاو بیمار) و ضرر وارده (شخم نزدن زمین و عدم انجام تعهدات خریدار) رابطه‌ سببیت عرفی را احراز کرد تا بتوانیم بگوییم این ضرر نیز باید توسط فروشنده گاو بیمار جبران­شود.

حال مطلب قابل ذکر این است که ضرر غیرمستقیم زاییده‌ ضرر مستقیم است. یعنی ابتدائاً بین فعل زیانبار و ضرر، رابطه‌ سببیت عرفی احراز شده و ضرر، مستقیما ایجاد شده­است و اینک مولد تمام ضررهای بعد از خودش شده­است. اینک با مثالی ‌به این موضوع می‌پردازیم.

فرض کنیم یک فوتبالیست در اثر حادثه‌ای جان خود را از دست بدهد. در این صورت از طرفی به تنها فرزند او که واجب النفقه پدر بوده، ضرری به تبع ضرر اصلی وارد شده­است و از طرف دیگر باشگاه به واسطه‌ مبلغی که بابت امضاء قرارداد ‌به این بازیکن پرداخت­کرده متحمل ضرری شده­است. چون اولاً: در اثر فعل زیانبار بر بازیکن حرفه‌ای که زیان­دیده‌ اصلی است زیان وارده شده؛ ثانیاً: فرزند و باشگاه هر دو اشخاص ثالث محسوبند در نتیجه‌ زیان اصلی و به واسطه‌ قتل زیان­دیده‌ اصلی متحمل خسارت شده‌اند، ثالثاً: از یک طرف پسر، واجب النفقه و تحت تکفل پدر بوده ­است و از طرف دیگر مقتول در قبال باشگاه، تعهد به انجام وظیفه داشته­است که با قتل وی انجام وظیفه ممکن نگردیده و ضمناً مبلغ پرداخت­شده جهت انعقاد قرارداد با او نیز به هدر رفته­است.

از توضیح فوق چنین استنباط می‌شود که ضرر اصلی (مرگ فوتبالیست) مبنا و مصدر ضررهای بعدی (محرومیت از نفقه، خسارت وارده به باشگاه) بوده ­است. پس ضرر اصلی واسطه‌ میان فعل زیانبار و ضررهای بعدی که به تبع ضرر اصلی ایجاد شده می‌باشد.

مشارکت در بودجه بندی منجر به افزایش اطلاعات در دسترس کارمندان شده، این عامل منجر به افزایش کارایی مدیران می شود. همچنین با افزایش ناپایداری و نوسان در محیط سازمان، آثارمثبت عملکردی مشارکت در بودجه بندی افزایش می‌یابد(توکلی و همکاران، ۱۳۸۶). مشارکت در بودجه بندی ‌در مورد مدیرانی که نگرش یا انگیزه مطلوب تر دارند، با بهبود عملکرد همراه است، درحالی که مشارکت مدیرانی که نگرش یا انگیزه نامطلوبی داشتند، با عملکرد مختل شده همراه بوده است(.(Mia,1988

بودجه مشارکتی درگیری مدیران یا مرئوسان در فرایندهای بودجه‌بندی است. برای سنجش بودجه مشارکت‌ها، ابزارهایی به کار گرفته شده که توسط میلان^[۲] (۱۹۷۵) توسعه یافت. مشارکت در تنظیم و تدوین بودجه از اشتیاق مدیران ناشی می‌شود. سپس آنان قصد دارند که انرژی ورودی بیشتر و زمان بیشتری را در کار صرف کنند تا به اهداف بودجه‌ها نائل شوند. مطابق نظر سیگل و مارکونی^[۳] (۱۹۸۹) مشارکت در بودجه‌بندی مزایا و معایبی دارد. مزایای آن وضعیتی است که عملکرد سازمانی را افزایش می‌دهد. ضعف مشارکت هم، این است که دقت زیادی را در بر می‌گیرد که می‌تواند موجب اختلال رفتاری، مانند اینکه افراد اختلاف بودجه‌بندی را ایجاد می‌کنند.۲۰۱۴) Syahputra,).

بر اساس نظریه عدالت رویه ای، مشارکت زیردستان را قادر می‌سازد تا هم رأی و هم حق بیان داشته باشند، لذا آن ها احساس می‌کنند که این روش عادلانه است هنگامی که آنهاهم حق بیان و هم حق رأی‌ دارند، درجه بالایی ازکنترل فرایند را در بودجه خود احساس می‌کنند(Zainuddin & Isa,2011). فلاهرتی و پاپاس(۲۰۰۰) از داده هایی که از فروشندگان۱۱ نمایندگی اتومبیل در آمریکا جمع‌ آوری کردند، دریافتند که نوعی همبستگی مثبت قوی بین عدالت رویه ای واعتماد کارکنان به مدیرانشان وجود دارد (رضائیان و همکاران،۱۳۸۷). تعهد سازمانی، نقش مداخله گری را در رابطه بین مشارکت بودجه و عملکرد ایفا می‌کند. نوری وپارکر(۱۹۹۸) استدلال کردند که کارکنان تعهد بیشتری به سازمان خواهند داشت اگر به آن ها اجازه داده شود که در فرایند بودجه مشارکت کنند ((Minai & mun,2013. طبق گفته فارمر و همکاران^[۴] (۲۰۰۳) چنانچه کارکنان رویه ها را منصفانه ببینند، آن ها احتمالاً به سازمان نیز از دید مثبت می نگرند و به آن متعهد می‌شوند، حتی اگر هم زمان از ستاده های خود ناراضی باشند (دهقانیان و همکاران،۱۳۹۲). مشارکت بودجه، اشاره به دخالت مدیران در ایجاد بودجه و نفوذ آن ها بر نتایج یک فرایند تصمیم گیری دارد. تقاضا برای بودجه بندی مشارکتی، به طور کامل توسط نیاز به داشتن بودجه کافی، ترویج تعهد سازمانی بهتر و تشویق به اشتراک گذاشتن اطلاعات و دانش حمایت می شود (Zainuddin & Isa,2011). مطالعات قبلی در رابطه با تعهد سازمانی، بیان کردند که تعهد سازمانی به طور مثبت به عملکرد مرتبط می‌باشد. مقالات رفتاری نیز شواهدی را ارائه می‌دهند که مدیران با تعهد سازمانی بالاتر، انگیزه بیشتری برای دنبال کردن منافع سازمانی دارند و مایل به کارسخت­تر برای رسیدن به اهداف سازمانی باشند ((Minai & mun,2013. از طریق مشارکت و از طریق توافق همه کارکنان، اهداف معقول تعیین می‌شوند. اگر کارکنان معتقد باشند که آنچه قرار است دریافت شود را دریافت می‌کنند، ادراک آن ها از عدالت ممکن است افزایش یابد. در غیر این صورت، کارکنان ممکن است واکنش منفی نشان دهند علاوه بر این، درک راهی که از طریق آن بودجه، توزیع می شود به وسیله مشارکت در فرایند، بهبود می‌یابد. هنگامی که کارکنان در این فرایند شرکت می‌کنند، کنترل بر فرآیندها ایجاد می شود، که پس از آن درک آن ها از عدالت رویه ای افزایش خواهد یافت. مقالات موجود شواهد تجربی را از تاثیر مثبت مشارکت در عدالت رویه ای ارائه کرده (Zainuddin & Isa,2011). ماینر^[۵] (۱۹۹۵) معتقد بود که مشارکت بودجه ای بر اعتماد زیر دستان نسبت به کارفرما اثر گذاشته و منجر به ایجاد اعتماد به سازمان و تعهد سازمانی قویتر می شود. به عبارت دیگر، تحت این شرایط، مدیران در فرایند بودجه بندی مشارکت می‌کنند. عدالت رویه ای منجر به ایجاد یک حس تعهد قوی نسبت به سازمان و عملکرد بالاتر آن می شود ((Minai & mun,2013. بررسی‌های پژوهشگر حاکی است که علی‌رغم اهمیت موضوع پژوهش جامعی در خصوص تاثیر مشارکت بودجه ای، بر عملکرد مدیریتی از طریق عدالت رویه ای، تعهد سازمانی انجام نشده است. لذا این تحقیق به دنبال پاسخ ‌به این سوال اصلی است که آیا بودجه ریزی مشارکتی از طریق عدالت رویه ای و تعهد سازمانی بر عملکرد مدیران در شهرداری تهران بزرگ تاثیر دارد؟

۱-۳- مدل مفهومی پژوهش

مدل مورد بررسی در پژوهش حاضر از مطالعه مینای^[۶] (۲۰۱۳) اقتباس شده است. در این مدل بودجه بندی مشارکتی به عنوان متغیر مستقل تحقیق در نظر گرفته شده است. همچنین متغیرهای عدالت رویه ای در بودجه و تعهد سازمانی به عنوان متغیر میانجی تحقیق در نظر گرفته شده است و متغیر عملکرد مدیریت نیز به عنوان متغیر وابسته تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر این اساس مدل مفهومی تحقیق به صورت زیر می‌باشد:

شکل ۱-۱- مدل مفهومی تحقیق (Minai & mun,2013)

۱-۴- ضرورت انجام تحقیق

امروزه معرفی بودجه به ‌عنوان وسیله ای جهت حداکثر کردن استفاده از منابع در دسترس(طرح ریزی و بهبود مدیریت) نقش ممتاز و تعیین کننده ای به بودجه ریزی نوین داده است. علاوه بر این شفاف سازی، افزایش کارایی و اثربخشی و ارائه مبنایی صحیح برای تصمیم گیری در خصوص تخصیص منابع و در نهایت ایجاد ارتباط بین بودجه و نتایج عملکرد برنامه از اهم مواردی است که در روش جدید بودجه ریزی مورد توجه قرار گرفته است (مهدوی، ۱۳۸۶).

افرادی که ‌جراحت‌های کاهش دهنده فعالیت قشر پیش پیشانی^[۲۶۵] و یا ‌جراحت‌های افزایش دهنده فعالیت دستگاه لیمبیک^[۲۶۶] (مانند تشنج ها^[۲۶۷]) را دارند و یا افرادی که مبتلا به اختلالات روانی خاص مانند سوء مصرف مواد هستند، حالت‌های عاطفی بالا^[۲۶۸] (نقص در تنظیم هیجانات) و از بین رفتن کنترل روی این حالت‌های عاطفی را تجربه می‌کنند. او بیان می‌دارد که مسیر قشری- لیمبیک^[۲۶۹] نقش کلیدی در تنظیم هیجانات دارد، به عنوان مثال در آزمایشی، آزمودنی هایی که فعالیت بالا در قشر پیش پیشانی بطنی داخلی و فعالیت پایین در سیگنال های آمیگدال^[۲۷۰] در زمان انجام تکلیف تنظیم هیجانی داشتند، کورتیزول خون آن ها در طول روز کاهش زیادی را نشان داد. (ص ۱۹۶)

با توجه به مطالب گفته شده و نقش مهم تنظیم هیجانی، تقویت این متغیر درمانی، هدف درمان های متفاوتی قرار گرفته است. به عنوان مثال، بنا به گفتۀ برکینگ و همکاران (۲۰۰۸)، نتایج حاصل از تحقیقات ‌در مورد تنظیم هیجانی منجر به وارد شدن آموزش های مربوط ‌به این متغیر به صورت آشکار و غیرآشکار در درمان‌های شناختی رفتاری شده است. آکسلراد^[۲۷۱] و همکاران (۲۰۱۱) هم کشف بیشتر نقش بالقوۀ تنظیم هیجانی را به عنوان مکانیزم تغییر در مداخلات کلینیکی توصیه می‌کنند، بنا به گفتۀ این محققان، بر اساس یافته های متعدد، از آنجایی که علت و ابقاء بعضی از اختلالات روانی از قبیل وابستگی به مواد و اختلال شخصیت مرزی به تنظیم هیجانات مرتبط می‌باشند، ارزیابی بیشتر ‌در مورد تنظیم هیجانی برای مطالعات آینده پیشنهاد می شود.

۲-۲-۷-۱ تنظیم هیجا نی و استرس

بین استرس و تنظیم هیجانی، رابطه ای متقابل وجود دارد. به عنوان مثال، محققان بیان می‌کنند که ریسک ابتلا به افسردگی نه تنها از پاسخ آغازین افراد به استرس ایجاد می شود بلکه از مشکل در تنظیم هیجانی (حالت هیجانی که پس از استرس می‌آید) ایجاد می شود (نالن هاکسما و همکاران، ۲۰۰۸، به نقل از لی مولت ، ۲۰۱۲). از سویی، به گفتۀ گراس (۲۰۰۲، b)، تنظیم هیجان سازگارانه با عزت نفس و تعاملات اجتماعی مثبت مرتبط است و افزایش در فراوانی تجربۀ هیجانی مثبت باعث مراقبۀ مؤثر با موقعیت های استرس زا می شود.

۲-۲-۷-۲ تنظیم هیجانی و نشخوار فکری

بین تنظیم هیجانی و نشخوار فکری ارتباط وجود دارد، در واقع گفته می شود که نشخوار فکری نوعی تنظیم هیجانی ناسازگارانه است. بنا به گفتۀ هیز و فلدمن (۲۰۰۴)، مشکلات در تنظیم هیجانی می‌تواند فرمهای گوناگون از قبیل اجتناب/ بیش درگیری (مانند نشخوار فکری، نگرانی، وسواس های ذهنی^[۲۷۲] ، ولع مصرف مداوم مواد مخدر، انگیزه قوی، تحریکات شدید و رفتارهای وسواسی^[۲۷۳] را به خود بگیرد و یا فرد را درگیر تجربیات مثبت (مانند بلندپروازی ها^[۲۷۴] که با ماجراجویی، ریسک کردن، چالش جویی و حتی موفقیت در ارتباط است) کند. از سویی بنا به گفتۀ مارلات^[۲۷۵] (۱۹۹۴، به نقل از هیز و فلدمن، ۲۰۰۴) تصور می شود که اعتیاد راهی برای نگه داری هم بلندپروازی های زندگی و هم راهی برای جلوگیری از قهقرایی های^[۲۷۶] زندگی است. افراد با مهارت کمتر در تنظیم هیجانی ممکن است بین کم یا بیش درگیری مردد باشند، تصور می شود که نشخوار فکری که نوعی بیش درگیری است وسیله ای برای پرت کردن حواس از مشکلات واقعی زندگی باشد (جکوبسون^[۲۷۷] و همکاران، ۲۰۰۱). رضوان و همکاران، (۱۳۸۵) در پژوهش خود به ارتباط مثبت بین تنظیم هیجانی و شادکامی و نشخوار فکری پی بردند.

محققان دیگری نشخوار فکری را نوعی عکس العمل هیجانی می دانند که در صورت کاربرد نابجا می‌تواند منجر به مشکلات روانی شود، به عنوان مثال چمبرز و همکاران (۲۰۰۹) بر این عقیده اند که عکس العمل های هیجانی از قبیل نشخوار فکری (برای مدیریت افسردگی) و یا نگرانی (برای کاهش اضطراب)، در صورتی که به صورت ناهشیارانه و تنظیم نشده اجازۀ بروز داده شوند، ممکن است در موقعیت های خاص مشکل ساز شوند. دروال^[۲۷۸] (۲۰۰۸)، در تحقیقی که اثرات نشخوار فکری را می سنجید، ‌به این نتیجه رسید که تضعف در تنظیم و کنترل خلق منفی (با به کارگیری استراتژی های انطباقی) با نشخوار فکری و علائم افسردگی همراه است. بنا به گفتۀ اسپایکر (۲۰۱۱)، سبک انطباقی متمرکز بر هیجان^[۲۷۹] به صورت مثبت با نشخوار فکری هم پوشی دارد.

بر اساس DSM-IV-TR، «یکی از ملاک های تشخیصی سوء مصرف مواد مخدر منجمله مت آمفتامین، مشکلات پایدار یا عود کنندۀ اجتماعی یا بین فردی (ناشی از تأثیرات ماده) و همچنین از ملاک های تشخیصی وابستگی به مواد مخدر، مشکلات روان شناختی و جسمی مستمر و عود کننده از قبیل افسردگی می‌باشند» (سادوک و سادوک، ترجمه رضاعی، ۱۳۸۷، ص ۴۷۸) که این ملاک ها به احتمال زیاد با آسیب پذیری های ناشی از نشخوار فکری و تضعیف تنظیم هیجانی در ارتباط هستند.

۲-۲-۸ اعتیاد و موج سوم رفتار درمانی

بر اساس گفتۀ برزلین و همکاران (۲۰۰۲)، در درمان های شناختی رفتاری، تغییر در پردازش های توجه و حافظه که شامل سه استراتژی اجتناب از محرک های برانگیزانندۀ مصرف مواد^[۲۸۰] (مانند افراد، مکان ها، اشیاء)، استراتژی های رفتاری فعال^[۲۸۱] ( مانند مهارت های ارتباطی، مهارت حل مسئله که منجر به بالا رفتن اعتماد به نفس در موقعیت های پرخطر می شود)، و باز سازی شناختی^[۲۸۲] (مانند بحث منطقی برای افکار ناکارآمد که عکس العمل های عاطفی را در موقعیت های پرخطر تنظیم می‌کند) باعث جلوگیری از عود مصرف مواد می‌شوند.

ثابت شده است که درمان شناختی رفتاری سنتی به طور کامل در جلوگیری از عود مصرف مواد مؤثر نیست. برزلین و همکاران (۲۰۰۲) بیان می دارند که دلیلی که چرا درمان شناختی رفتاری سنتی به طور کامل در جلوگیری از عود مصرف مواد مؤثر نیست این است که این درمان به صورت اصلی روی استراتژی های کنترل رفتار و شناخت تکیه می‌کند، استراتژی هایی که ممکن است در موقعیت های پر خطر که مراجع کنترل کمتری دارد، مؤثر نباشد. اسموت و همکاران (۲۰۱۰) در مطالعه ای با قرار دادن ۱۰۴ نفر از افراد سوء مصرف کنندۀ مواد در دو گروه درمان شناختی- رفتاری و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد^[۲۸۳] نشان دادند که میزان ماندن افراد در درمان های روان شناختی شدیداًً چالش برانگیز است، در حدود یک سوم افراد ریزش داشتند و تنها ۲۱ درصد در درمان شناختی- رفتاری در تمام ۱۲ جلسۀ درمان حاضر شدند، با این وجود، تأثیر این دو درمان بر مصرف آمفتامین و تسکین آسیب های روان شناختی آن معنادار بوده است.

در پاسخ به ناکارآمدی نسبی درمان های شناختی رفتاری منجمله مدل درمانی ماتریکس در جلوگیری از مصرف و عود مصرف مواد منجمله مت آمفتامین، درمان های جدیدی از ترکیب ذهن آگاهی و عناصر درمان های شناختی رفتاری ابداع شدند. بنا به گفتۀ ایروین^[۲۸۴] و همکاران (۱۹۹۹)، ممکن است ترکیبی از عناصر درمان های سودمند، اثرات درمانی «جلوگیری از عود مصرف» را افزایش دهند. برزلین و همکاران (۲۰۰۲) شباهت و تفاوت بین شناخت درمانی رفتاری ((CBT^[285] و ذهن آگاهی را اینگونه بیان می‌کنند: