۲-۱-۳ تعریف آموزش:

آموزش، تجربه ای است مبتنی بر یادگیری، که به منظور ایجاد تغییرات نسبتا ماندگار در فرد صورت می‌گیرد تا وی بتواند توانایی خود را برای انجام کار بهبود بخشد. (شیمون،۱۳۸۰).

در واقع آموزش به فعالیت‌هایی گفته می شود که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی آموزگار یا معلم طرح ریزی می شود و بین آموزگار و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان می‌یابد. آموزش در این تعریف به فعالیت‌هایی گفته می شود که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی آموزگار یا معلم طرح ریزی
می شود و بین آموزگار و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان می‌یابد. (سیف، ۱۳۷۹). جان اف ام می، آموزش را عبارت از بهبود سیستماتیک و مستمر شاغلین از نظر دانش ها، مهارت ها، توانایی ها و رفتارهامی داند که به رفاه آن ها کمک می‌کند و شرایط بهتری را برای احراز مقام بالاتر فراهم می آورد، تعریف ‌کرده‌است (محمدی، ۱۳۸۲).در تمامی این تعاریف، آموزش عامل اساسی تعالی انسان‌ها است و این تعالی می‌تواند در تلطیف روابط کارکنان و مدیریت نیز اثربخش باشد. فردی که کار خود را خوب بداند از کار کردن لذت
می‌برد و برایش ایجاد رضایت می‌کند و ناخودآگاه این رضایت را ناشی از محیط کار می‌داند. آموزش به خوبی این هدف را تحقق می بخشد (میرسپاسی، ۱۳۸۵). آموزش، کارآمدترین ابزار و قوی ترین فرایند موجود برای انتقال دانش و مهارت به نیروی انسانی و تقویت آنان برای انجام وظایف می‌باشد. با توجه به تغییر و تحولات روزمره و پیشرفت علوم و فنون فناوری و نیز تعدد مشاغل و حرف و برای جلوگیری از اتلاف منابع، آموزش کارکنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اجرای آن نیاز به برنامه ریزی و مطالعه دقیق ‌بر اساس نیازهای آموزشی کارکنان دارد.(هوشنگ طالبی ، ۱۳۸۵).

۲-۱-۴ مفهوم آموزش ضمن خدمت:

توسعه و تحولات سازمانی و رشد روز افزون فناوری سبب شده که بشر به منظور برخورد اصولی و منطقی با پیچیدگی ها و اداره اثربخش تر سازمان ها، دانش، مهارت و اطلاعات خود را غنی تر سازد. از طرف دیگر در دنیای معاصر، بیش از هرزمان دیگر، بقا و دوام سازمان‌ها در گرو تعادل بین روش های اجرای کار در سازمان با تغییر وتحولات و نوآوری‌های فراسازمانی است.این بیان بویژه در صنایع و سازمان‌های تجاری معنا و مصداق بارزی
می‌یابد. زیرا استفاده نکردن ازفناوری جدید در سازمان به معنای از دست دادن بازار کار و مشتریان و در نتیجه اضمحلال و نابودی سازمان است. (فتحی واجارگاه ،۱۳۹۲). آموزش ضمن خدمت عبارت است از کوشش
نظام مند به منظور هماهنگ کردن آرزوها، علایق و نیازهای آتی سازمان، در قالب کارهایی که از افراد انتظار می رود. با وجود این، به هر نحوی که بخواهیم آموزش ضمن خدمت را تعریف کنیم، جوهره اصلی آن در همه سازمان ها و نهادها عبارت از افزایش کارایی کارکنان و ایجاد سازش با محیط و در نتیجه، افزایش خدمات
می‌باشد. اما کارکنان یک سازمان با توجه به میزان گستردگی مؤسسه، عمدتاً از لحاظ ‌گروه‌های اجتماعی و اقتصادی مختلف هستند. این افراد از لحاظ جنس، سن، زمینه شهری یا روستایی، میزان درآمد و حتی رفتار اخلاقی با هم متفاوتند. مطالعات نشان می‌دهد که استقبال از دوره های آموزشی در مواردی که افراد دارای تحصیلات بالا باشند، تازه استخدام شده باشند، عضو انجمن حرفه ای (نظیر انجمن معلمان) باشند، یا از لحاظ سنی جوان باشند، به نحو چشمگیری افزایش می‌یابد، در حالی که این امر ‌در مورد مردان، افراد مسن تر و با سابقه ی بیشتر، پایین تر است (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۳).

با این روشنگری، آموزش ضمن خدمت چیزی نیست جز تلاش هایی که در جهت ارتقای دانش و آگاهی و مهارت های فنی، حرفه ای و شغلی و نیز استقرار رفتار مطلوب در کارکنان یک مؤسسه‌ یا سازمان صورت
می‌گیرد و آنان را برای انجام بهینه وظایف و مسئولیت‌های شغلی آماده می‌کند (چایچی،۱۳۸۱). آموزش ضمن خدمت، عبارت از برگزاری دوره های مختلف کار آموزی ، بازآموزی ، دانش افزایی و گردهمایی های آموزشی به منظور دانش افزایی و استفاده از سایر مزایای استخدامی و مالی است ( صافی ، ۱۳۸۳ ).جان اِف.می، در تعریف آموزش ضمن خدمت گفته است: آموزش ضمن خدمت عبارت است از بهبود نظامدار و پیوسته استخدام‌ شدگان از نظر دانش، مهارت‌ها و رفتارهایی که به رفاه آنان و سازمان محل خدمتشان کمک می‌کند. ‌به این ترتیب هدف از آموزش ضمن خدمت، ایجاد توانایی بیشتر تولید، افزایش کارایی در شغل کنونی و کسب شرایط بهتر برای دست یافتن به مقامات بالاتر می‌تواند باشد ( ابطحی ، ۱۳۷۵) . امروزه اهمیت و نقش آموزش های ضمن خدمت بر هیچ سازمانی پوشیده نیست و هر سازمانی به تناسب اهمیتی که ‌به این مهم داده است مراکزی را به تربیت نیروی انسانی خود تخصیص داده است. آموزش ضمن خدمتی که با دوره های حساب شده ادامه یابد و ضمن کوشش در افزایش توان مهارت و دانش کارکنان، در حل مسائل و مشکلات محیط کار نیز چاره ساز باشد می‌تواند به بقای سازمان خود مطمئن باشد. از این رو تلاش مستمر در بهبود کیفیت آموزش ضمن خدمت می‌تواند منافع قابل ملاحظه ای به همراه داشته باشد.

مطالعاتی که بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۷ توسط کارفرمایان انگلیسی از طریق مؤسسه مطالعاتی آموزش ملی صورت گرفته، نشان می‌دهد که نیمی از آموزش های انجام شده به صورت ضمن خدمت بوده است و در مقایسه با آموزش های خارج از محل کار، هزینه های بیشتری صرف آن شده است. این آموزش ها بخش اعظم هزینه اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند (شاید حدود ۵/۱ درصد بازده) (اسلومن^[۴]، ۱۳۸۲).

در پژوهشی که توسط هاشیموتو در کشور ژاپن انجام شد، مشخص شده که توفیق آموزش های ضمن خدمت در کشور ژاپن به واسطه وجود ثبات شغلی، آموزش نیروهای کم تجربه به وسیله افراد ارشد و برقراری آموزش ضمن خدمت در سراسر دوره استخدامی افراد است. (هاشیموتو^[۵] ۱۹۹۹).

آموزش ضمن خدمت هنگامی بیشترین اثر و کارایی را دارد که لازم باشد یک یا تعدادی معدود کارآموز را در یک زمان و برای شغل مشخصی آموزش داد و تربیت کرد. مزیت بزرگ آموزش ضمن خدمت این است که فراگیر، کاری را که مسئول انجام آن شده است یاد می‌گیرد و با ابزار و وسایلی که باید به کار ببرد، آشنا می شود و این آموزش در محیط واقعی کار انجام می‌گیرد.از لحاظ انگیزشی نیز آموزش ضمن خدمت روش مؤثری است، زیرا فراگیر با انجام بهتر کار می‌تواند شاهد موفقیت و پیشرفت خویش باشد. علاوه بر این یادگیری به وسیله این روش به سهولت انجام می‌گیرد، زیرا فراگیر به آنچه می آموزد عمل می‌کند و به سرعت از درستی یا نادرستی عملکرد خویش آگاه می شود (قاسمی، ۱۳۸۲، ص ۴۸۶).

۲-۱-۵ اهداف آموزش ضمن خدمت:

‌هدف‌های‌ آموزش ضمن خدمت و بهسازی نیروی انسانی در هر مؤسسه‌ و سازمانی باید در قالب اهداف سه گانه اجتماعی، سازمانی و کارکنان خلاصه شود و آموزش های ارائه شده در جهت تحقق این اهداف باشد .

۲-۱-۵-۱ هدف های اجتماعی: