۴- افزایش توانایی جنسی:

یکی از علل مهم گرایش به مواد مخدر در ایران، مشکلات جنسی است. متأسفانه در ایران بعلت مشاوره غلط و به علت نداشتن پزشک خانواده و نیز عدم اطلاع کافی از رابطه جنسی صحیح و به منظور جلوگیری از انزال زودرس به تریاک روی می آورند. ناگفته نماند که یکی از اثرات او پیوئیدها این است که انزال را به تأخیر می اندازند. البته با دوزاژ کم این حالت به وجود می‌آید. ولی چه تضمینی وجود دارد مقدار مصرف در همان حد کم باقی بماند؟ چنان که می دانید به مرور زمان بر مقاومت بدن افزوده می شود و به همان نسبت دوز مصرفی افزایش می‌یابد. با افزایش دوز تمایلات جنسی نیز از بین خواهد رفت (عزیزی، ۱۳۹۲).

ج) عوامل شخصی و بین فردی:

۱- عوامل زیستی – ارثی:

کشف گیرنده های معینی در سیستم عصبی که مواد روی آن ها تأثیر می‌گذارند و نیز تأیید وجود مواد شبه افیونی در مغز موجب رشد نظریه ارتباط عوامل زیستی – ارثی با مصرف مواد شده است طبق این نظریه نوعی ضعف زیستی یا ارثی وجود دارد که با مصرف ماده خاصی جبران می‌گردد. چندین مطالعه تأیید کرده‌اند که عوامل ارثی در مصرف الکل نقش دارند. مثلاً بستگان و فرزندان مصرف کننده الکل در مقایسه با جمعیت معمولی بیشتر الکل مصرف می‌کنند. طبق نتایج برخی از پژوهش‌ها بستگان درجه یک افراد وابسته به الکلی ۴-۳ برابر بیشتر از کسانی که فاقد بستگان الکلیک درجه یک هستند الکل مصرف می‌کنند. تریاک و مشتقات آن نیز روی گیرنده های افیونی اثر می‌گذارند. افرادی که فعالیت سیستم افیونی ضعیفی دارند(مثلاً پایین بودن اندروفین ها) یا اینکه فعالیت آنتاگونیستی افیونی در آن ها بالا است ممکن است در معرض خطر بالای مصرف مواد افیونی باشند. از سوی دیگر مصرف این مواد در افراد طبیعی می‌تواند گیرنده های مغز را دچار تغییر نماید، به گونه ای که مغز برای حفظ تعادل خود نیاز به مواد بیرونی پیدا می‌کند. چندین انتقال دهنده عصبی و نواحی خاصی در مغز با مصرف مواد ارتباط دارند که عبارتند از: سیستم‌های افیونی، کاتبه کولامین ها بویژه دوپامین، گابا آمینو بوتریک اسید (GABA)، نورونهای دوپامینرژیک ناحیه تگمنتال بطنی که به نواحی قشری و سیستم لیمبیک کشیده می‌شوند. این سیر در احساس لذت و پاداش درگیر است و میانجی اصلی اثرات موادی مثل آمفتامین ها و کوکائین است. لوکوس سرولئوس به عنوان بزرگترین گروه نورونهای آدرنرژیک در اثرات مواد افیونی و شبه افیونی نقش میانجی بازی می‌کند(بخشانی، ۱۳۸۱).

۲- رفتار و نگرش خانوادگی مثبت به مصرف مواد:

در دوران کودکی تأثیر والدین بیشتر از سایر عوامل است چرا که روشن شده است که کودکان تحت تأثیر رفتارهای والدین خود (به ‌عنوان یک الگو) هستند لذا می توان با اطمینان گفت که یکی از عوامل مؤثر در گرایش به مواد مخدر در دورانهای بعدی زندگی سوء مصرف این مواد توسط والدین است علاوه بر این مصرف مواد غیر قانونی توسط برادران و خواهران بزرگتر نیز، احتمال سوء مصرف مواد در کودکان را افزایش می‌دهد. تعداد افرادی که در خانواده به مصرف مواد می پردازند و همچنین میزان درگیری و سهم کودک در فعالیت‌های مربوط به تهیه و خرید مواد، دو متغیر از بهترین متغیرهای پیش‌بینی شده در «گرایش» به مصرف مشروبات الکلی، سیگار و حشیش بوده اند. ‌در مورد سیگار وجود عضوی از خانواده که سیگار بکشد است، احتمال آن را که فرزند او نیز سیگار بکشد و یا گرایش به مصرف آن پیدا کند تقریباً دو برابر می‌کند. اما تعداد زیاد تر افراد سیگاری در خانه، در افزایش احتمال مصرف سیگار، نقشی ندارد. این به معنی آن است که حتی در یک خانواده پر جمعیت، تنها وجود یک فرد سیگاری برای گرایش کودک به سیگار کافیست. نکته مهم ‌در مورد تأثیر مصرف مواد توسط والدین این است که مطابق نتایج یکی از پژوهش‌ها، چنانچه برادر بزرگتری در خانه باشد، که اقدام به مصرف مواد نکند، اثر مصرف مواد توسط والدین بر مصرف متعاقب کودک خنثی می‌گردد. علاوه بر آن چنانچه والدین، نگرش آسان گیرانه ای درباره مصرف مواد داشته باشند، تأثیری که بر مصرف مواد فرزند نوجوان خود می‌گذارند، برابر و یا حتی بیشتر از زمانی است که والدین عملاً دست به مصرف مواد بزنند. متأسفانه با آنکه درستی این حقیقت توسط تحقیقات متعددی مورد تأیید قرار گرفته است، بسیاری از والدین از آن بی اطلاع هستند (دشتی، ۱۳۹۲).

۳- علل و عوامل خانوادگی اعتیاد

خانواده نه تنها در تعیین ارزش‌ها و شخصیت کودک دارای اهمیت است بلکه به گونه ای غیر مستقیم ‌به‌تدریج‌ بر ساخت جامعه اثر می‌گذارد و بدینوسیله اندیشه و رفتار والدین به جامعه منتقل می شود. در میان عوامل متعدد، مهمتر و بیشتر از همه خانواده زمینه ساز و محرک برای اعتیاد بوده است. از کودکی شرایط و آمادگی روانی در خانواده فراهم می شود و در دوره نوجوانی و جوانی فرصت رشد پیدا می‌کنند. محرومیت های عاطفی کودک در دوره شیرخوارگی و کمبود محبت لازم در آغوش مادر منجر به مکانیسمی می‌گردد که نوجوان را برای دستیابی به تسکین و لذت سریع بی اختیار می‌سازد. نبودن مرجع و تکیه گاه ثابت پدر یا مادری در خانواده یا مرجعی که جانشین آن بشود از عوامل مهم است که در این حال فقدان پدر یا مادر بخصوص در دوره های خردسالی اثری پایدار در ساخت روانی کودک می‌گذارد. در برخی موارد آثار آن تا دوره نوجوانی و جوانی در حالت «کمون» باقی می ماند و در این دوره موقعیت رشد و بروز پیدا می‌کند که ابتلای به اعتیاد از مساعدترین آن ها‌ است (عبدالله پور، ۱۳۹۰).

فرویدا معتقد است که حوادث کودکی و زندگی خانوادگی در شخصیت انسان اثر داشته و می‌گوید کودک طی ۶ سال اول زندگی فرم اصلی خود را می‌یابد و روابط موجود در خانواده مثل کمی محبت و یا بالعکس، میزان استقلال کودک، سازگاری یا عدم سازگاری والدین و … عواملی هستند که کودک را می‌سازند (همان منبع).

بررسی علل اعتیاد در ایران نشان می‌دهد که در تربیت خانوادگی آنان ستی و ضعف وجود داشته و سرپرستی معتادان از طرف خانواده متعارف نبوده است. بیسواد یا کم سواد بودن والدین نیز از مسائل خانوادگی علل اعتیاد است. خشونت و استبداد والدین در محیط خانواده باعث می شود که فرزندان از بازگو نمودن مشکلات عاطفی، احساسی، عقیدتی خود با والدین خودداری نموده و بدین سان شکست ها و محرومیتها و تضادهای حل نشده، زمینه آسیب پذیری در مقابل انحرافات از آن جمله اعتیاد را می‌تواند فراهم سازد (شاکرمی ،۱۳۹۲).

۴- تأثیر دوستان و همسالان: