۲-۴-۱تحقیقات داخلی:

1. 1. علی جهانخانی و امیر صفّاریان در سال ۱۳۸۲ مقاله ای تحت عنوان “واکنش بازار سهام نسبت به اعلان سود برآوردی هر سهم در بورس اوراق بهادار تهران” انجام دادند که این مقاله پژوهشی در مورد محتوای اطلاعاتی سود برآوردی هر سهم و تأثیر آن بر قیمت و حجم معاملات سهام در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. بدین منظور تغییرات قیمت، حجم معاملات سهام ۲۷ شرکت که برای دوره تحقیق (سال های ۱۳۷۴ الی ۱۳۷۶) سود برآوردی هر سهم اعلام نموده اند در ۴ هفته قبل و ۴ هفته بعد از هفته اعلان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سود برآوردی هر سهم دارای محتوای اطلاعاتی بوده، باعث تغییر قیمت، حجم معاملات سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران گردیده است.

   

1. 1. عبده تبریزی و دموری در سال ۱۳۸۲ به شناسایی و بررسی عوامل مؤثّر بر بازده بلندمدت سهام جدیداً پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. آنها بیان نمودند که در پنج صنعت از پانزده صنعت بورس اوراق بهادار تهران، واکنش بیش از حد مورد انتظار سرمایه گذاران مصداق داشته، لیکن در مابقی صنایع این امر صادق نیست.

1. 1. افشاری (۱۳۸۳) تحقیقی تحت عنوان “بررسی ساختاری قابلیت پیش بینی قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران ” انجام داده است . بر اساس یافته ها ی تحقیق، تغییرات قیمت سهام یکی از مهمترین موضوعات مورد توجّه هر سرمایه گذار است. سرمایه گذارانی که با اهداف بلند مدت سرمایه گذاری می کنند به نوعی به قیمت سهم و تغییرات آن حسّاس و از خود واکنش نشان می دهند .

1. 1. ثقفی و کردستانی (۱۳۸۴) در زمینه “واکنش بازار به تغییرات سود نقدی” مطالعه ای انجام دادند. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تبیین رابطه بین کیفیت سود و بازده غیر عادی انباشته سهام در شرکت هایی است که سود نقدی آنها افزایش (کاهش) داشته است. کیفیت سود بر مبنای پایداری سود ، قابلیت پیش بینی سود و رابطه سود و جریان های نقدی عملیاتی اندازه گیری شده است. واکنش بازار به تغییرات سود نقدی و تغییرات سود غیرمنتظره مثبت و از نظر آماری معنی دار است. بنابراین می توان گفت سود نقدی، اطلاعاتی درباره ارزش شرکت فراهم می کند.

1. 1. نیکبخت و مرادی در سال ۱۳۸۴ با ارزیابی بیش واکنش سهامداران عادی در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲، مشاهده نمودند که علیرغم بیش واکنش سرمایه گذاران در دوره های مورد بررسی تحقیق، بکارگیری راهبرد سرمایه گذاری معکوس در دوره اول (۷۶-۱۳۷۱) مؤفّقیت آمیز و بکارگیری این راهبرد در دوره دوّم تحقیق ۸۲-۱۳۷۷ نامؤفّق خواهد بود. بدین ترتیب نتایج این تحقیق به صورتی قوی از فرضیه بیش واکنش سهامداران عادی در بورس اوراق بهادار تهران حمایت کرد.

1. 1. سعیدی در سال ۱۳۸۵ با اثبات وجود عکس العمل احساسی در بازار سرمایه، شیوه اندازه گیری آن را در مدلی توصیفی تشریح نمود و مدلی رفتاری را برای ارزشگذاری سهام از دیدگاه سرمایه گذاران در مقایسه با دیدگاه عقلایی ارائه داد. وی در مدل توصیفی خود به آزمون علّیت شاخص تأثیرات احساسی و شاخص بازدهی و آزمون سنجش اعتبار این شاخص پرداخت. او برای ارزشگذاری رفتاری اوراق بهادار از دو شاخص رفتاری برای ریسک و بازدهی بهره برده و مدل سنّتی قیمت گذاری داراییهای مالی را توسعه داد.

1. 1. قالیباف و نادری در سال ۱۳۸۵ با اشاره به متفاوت بودن واکنش افراد نسبت به اطلاعات جدید منتشره در بازار سهام ایران و غیرعقلائی بودن رفتار آنان، به بررسی بیش واکنش سرمایه گذاران نسبت به اطلاعات و اخبار منتشره در شرایط رکود و رونق داخلی پرداختند. آنها نتیجه گرفتند که سرمایه گذاران در کوتاه مدت نسبت به اطلاعات و اخبار منتشره در شرایط رکود و رونق، واکنش بیش از حد نشان نداده اند.

1. 1. اسلامی بیدگلی و شهریاری در سال ۱۳۸۶ به بررسی رفتار توده وار ۱۲ سرمایه گذار در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. یافته های این تحقیق که بر اساس انحرافات بازده سهام از ۱۳۸۰ انجام شده است، حاکی از فقدان رفتار توده واری – بازده کل بازار طی سالهای ۸۴ در دوران رونق بازار در بورس اوراق بهادار تهران بود، لیکن شواهدی از رفتار توده وار در زمان رکود بازار با بهره گرفتن از داده های روزانه بازده یافت شد.

1. 1. مهرانی و نونهال نهر در سال ۱۳۸۶ به بررسی امکان افزایش بازده سرمایه گذاریها و کسب بازده های غیرعادی از طریق به کارگیری راهبرد معاملاتی معکوس در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج تحقیق آنها بیش واکنش سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران را تأیید نمود.

1. 1. طالبی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در سال ۱۳۸۶، بر اساس مدل تالر و دیبونت (۱۹۸۵) عوامل مؤثّر بر بیشواکنش سهامداران عادی در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار داد. وی نتیجه گرفت که بیشواکنش در بلندمدت در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد، لیکن این سوگیری رفتاری در کوتاه مدت تأیید نمی گردد.

1. 1. دموری، سعیدی و فلاحزاده در پژوهشی در سال ۱۳۸۷ به بررسی عکس العمل بیش از اندازه سرمایه گذاران به الگوهای عملکرد گذشته شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. شواهد بدست آمده نشان داد که سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران نسبت به سه متغیر فروش، سود قبل از اقلام غیر مترقبه و بازده سهام شرکت ها بیش واکنش نشان داده اند ولی نسبت به جریان نقدی شرکتها، بیش واکنش نداشته اند.

1. 1. مرادی، تهرانی و جوانمرد در سال ۱۳۸۹ واکنش بازار سهام تهران به انتشار اطلاعات شرکتها را مورد بررسی قرار دادند که در این تحقیق نیز با انتخاب رویدادهایی شامل برگزاری مجامع، گزارشات میاندوره ای، پیش بینی سود و اعلام سود واقعی سالانه و با بهره گرفتن از داده های روزانه مربوط به ۳۰ روز اطراف وقوع رویداد در بازه زمانی ۸۶-۱۳۸۲ به بررسی نحوه واکنش بازار سهام به این رویدادها و نیز مقایسه آن با الگوی بازار کارآ با بهره گرفتن از روش مقایسه زوجی پرداختند . نتایج نشان می دهد که بازار سهام نسبت به این اطلاعات واکنش معناداری نشان می دهد و نیز اینکه رفتار بازار در قبال رویدادهای فوق غیر کاراست.

1. 1. هیبتی و زندیه در سال ۱۳۹۰ در مقاله ای تحت عنوان “بیش واکنش سرمایه گذاران بازار سهام ایران به اخبار بحران مالی جهانی” انجام دادند که بر اساس دو فرضیه بیش واکنش و عدم قطعیت اطلاعات، به ارزیابی و تبیین رفتار سرمایه گذاران در بازار سهام ایران در دوره زمانی دو ساله اردیبشهت ۱۳۸۷ تا اردیبهشت ۱۳۸۹ پرداختند. یافته های پژوهش حاضر سازگاری بازدهی سهامداران با دو فرضیه فوق الذّکر و در نتیجه افزایش عدم قطعیت بازار در برخی سهام و همچنین بیش واکنش سهامداران را در بعضی از صنایع بورسی مورد بررسی در هنگام انتشار اخبار بروز و یا خروج بحران مالی جهانی به اثبات رساندند.

۲-۴-۲تحقیقات خارجی

1. 1. ریچاردسن^[۷۷] و همکاران در سال ۱۹۸۶ ، عکس العمل بازار و حجم معاملات سهام نسبت به تغییرات سود نقدی در بازار آمریکا برای یک نمونه شامل ۱۹۲ شرکت عضو بورس را مورد بررسی قرار داد. در این بررسی تعداد معاملات انجام شده سهام در روز اعلام سود نقدی به عنوان حجم معاملات سهام در نظر گرفته شد و تفاضل حجم معاملات مورد انتظار از حجم معاملات انجام شده، حجم معاملات غیرعادی سهام را بدست میدهد. یافته های بدست آمده افزایش در حجم و قیمت سهام در روز اعلام افزایش سود نقدی را تأیید کردند.

1. 1. فانگ در سال ۱۹۹۹ به بررسی موضوع واکنش بیش از اندازه سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار هنگ کنگ پرداخت. وی دریافت که در مقایسه با بازده بازار، متوسط بازده پرتفوی بازنده (برنده) برای یک سال پس از تشکیل پرتفوی بیشتر (کمتر) از بازده بازار بوده است.

1. 1. در بررسی بیش واکنش سرمایه گذاران در بازار سهام، دانیل و تیتمن در سال ۲۰۰۱ مدلی را ارائه کردند که بیان می کرد قیمت های سهام به اطلاعات غیرمحسوس (نامشهود) نسبت به اطلاعات محسوس (مشهود) به معنای اطلاعاتی که از صورتهای مالی قابل استخراج است واکنش بیش از حد انتظاری از خود نشان می دهد.

1. 1. گورگول^[۷۸] و دیگران در سال ۲۰۰۳ به بررسی تغییرات قیمت و حجم معاملات سهام نسبت به تغییرات سود تقسیمی در بازاز بورس سهام اتریش پرداخت. یافته های این بررسی محتوای اطلاعاتی سود تقسیمی را مورد تأیید قرار داد.

1. 1. سنجای دشموخ^[۷۹]، علی فاطمی و ایرج فولادی طی بررسی که در سال ۲۰۰۸ در مورد عکس العمل قیمت سهام عادی و سهام ممتاز نسبت به افزایش سود نقدی پرداختند، یافتند که تفاوت سیستماتیک بین این دو گروه از سهامداران وجود دارد، دارندگان سهام عادی در مقایسه با سهامداران ممتاز، نسبت به افزایش سود نقدی عکس العمل سریعتری نشان می دهند.

1. 1. وائل در سال ۲۰۰۴ رفتار بازار سهام فرانسه را پیرامون رسیدن زمان آگهی های سالانه شرکتها در بورس پاریس مورد بررسی قرار داد. تحلیل نتایج وی بیش واکنش EPS سرمایه گذاران در این بازار را نشان داد.

1. 1. دانشفر، ساعی و زیگال^[۸۰] (۲۰۰۵) تحقیقی در زمینه “اثر چرخه های بازار سهام بر واکنش سرمایه گذاران نسبت به تغییرات غیرمنتظره اقلام تعّهدی” انجام دادند. در این تحقیق بازار سهام نیویورک از ا بتدای ژوئیه ۱۹۹۷ تا ۲۹ ژانویه ۲۰۰۱ به سه چرخه خوش بینانه، ثبات و بدبینانه تقسیم شده است . نتایج بدست آمده نشان می دهد در دوره خو ش بینانه (یعنی دوره ای که قیمت سهام شرکت های مورد بررسی افزایش داشته است ) افزایش اقلام تعّهدی ارتباط مثبتی با افزایش بازده غیرمنتظره دارد . این ارتباط در دوره بدبینانه (یعنی دوره ای که قیمت سهام شرکت ها کاهش داشته است ) بصورت منفی و در دوره ثبات قیمت ها ارتباط معنی داری بین افزایش اقلام تعّهدی و افزایش بازده غیرمنتظره مشاهده نشده است.

1. 1. هیو لیان^[۸۱]، لورامورآ^[۸۲] و جانگ چول پارک^[۸۳] در سال ۲۰۱۰ در مقالهای تحت عنوان “فرصت های سرمایه گذاری و حذف سود نقدی” واکنش بازار را نسبت به حذف سود نقدی بررسی کردند. آنها به این نتیجه رسیدند که اگر شرکتها سود نقدی تقسیمی را با هدف سرمایهگذاری در پروژه های سودآور حذف کنند، سهامداران این خبر را به عنوان یک خبر بد تلقی نمیکنند.

همچنین رابطه مثبت بین فرصتهای سرمایهگذاری و بازدهیهای غیرعادی سهام، پیرامون روزهای اعلام سود نقدی در صورتی که عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیریت و بقّیۀ سهامداران پایین باشد، قویتر خواهد بود. به طور کلّی ، نتایج نشان می دهد که بازارهای مالی تفسیر متفاوتی از اطلاعات منتقل شده در اطلاعیه حذف سود سهام با توجّه به چشم انداز آینده شرکت ها می کنند.

1. 1. جرالد ر .جنسن ، لونارد ل . لاندوم ، رابرت ای . میلر^[۸۴] (۲۰۱۰) مقاله ای تحت عنوان “نشانه کاهش سود سهام چیست؟” انجام دادند که مطالعات نشان می دهد که جهش درآمد قابل توجّهی به دنبال کاهش سود سهام به وجود می آید در عین حال واکنش سرمایه گذاران به اعلام سود سهام منفی است. ما در حال حاضر توضیحی برای رفتار غیر عادی از در آمد و بازده در سراسر زمان افت سود سهام نداریم . شواهد حاکی از آن است که کاهش سهام شرکت ها همزمان با کاهش ارزش گزینه های واقعی شرکت است. سود دوباره به دنبال کاهش سود سهام با توجّه به پس اندازها است که در نتیجه به شرکت اجازه می دهد تا گزینه های رشد به پایان برسد، با این حال، بازده اطلاعیه دوره نشان می دهد که تشخیص ارزش از دست رفته سرمایه گذاری همراه با ازدست رفتن آینده از گزینه های رشد است.

1. 1. خمیس الیحیی^[۸۵] و دیگران در سال ۲۰۱۱ در مقاله ای تحت عنوان” عکس العمل بازار سهام عمان نسبت به اعلامیههای سود نقدی “، به بررسی تغییرات قیمت سهام معامله شده در بورس سهام عمان پرداختند. در بورس سهام عمان اوّلاً مالیاتی روی سود نقدی و درآمد سرمایهای وجود ندارد، ثانیاً شفّافیت شرکتی پایین است و ثالثاً شرکتها به صورت متناوب تقسیم سود انجام میدهند. نتایج این تحقیق نشان داد که اعلامیه افزایش سود نقدی باعث افزایش قیمت سهام و کاهش سود نقدی سبب کاهش قیمت سهام میشود. همچنین در شرکتهایی که سود تقسیمی را تغییر نمی دهند، تغییر قابل ملاحظه ای دیده نمیشود.

1. 1. در سال ۲۰۱۰ لوئیس چنگ^[۸۶] و دیگران ، به بررسی سیگنالهای سود تقسیمی و بازدهیهای فعّالیتهای معاملاتی درون سازمانی پرداختند. این بررسی نشان داد که فعّالیتهای معاملاتی داخل شرکتی و سودهای تقسیمی دربردارنده محتوای اطلاعاتی هستند و سیگنالهایی را برای ارزش شرکتی به همراه دارند.

اگر بازدهی درونی به عنوان نمایندهای برای عدم تقارن اطلاعاتی در نظر گرفته شود، باید توقع داشت که رابطه مثبت بین سودهای تقسیمی و بازدهی های داخلی وجود داشته باشد.
با بهره گرفتن از نمونه ای از اعلامیه های سود نقدی تقسیمی و سود هر سهم بهعنوان اخبار خوب و بد در بازار سهام هنگ کنگ، نشان داده شد که عدم تقارن اطلاعاتی برای اخبار بد (خبر فروش سهام توسط سهامداران درون شرکت) نسبت به اخبار خوب(خبر خرید سهام توسط افراد درون سازمان) قوی تر است.

1. 1. مارنی، شوهانگ و تقوی نیز در سال ۲۰۰۵ ، واکنش سرمایه گذاران بورسی به آگهی های سالانه درآمدی شرکتها در دو بازار سهام چین را بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها در هر دو بازار سهام مذکور بیش واکنش سرمایه گذاران را نشان می داد.

1. 1. داسیلاس^[۸۷] و لونتیس^[۸۸] در سال ۲۰۱۱ به بررسی عکس العمل بازار سهام نسبت به اعلامیه های سود نقدی در بورس اوراق بهادار یونان پرداختند. این تحقیق واکنش قیمت و حجم معاملات انجام شده در روزهای پیرامون اعلام سود نقدی طی سالهای ۲۰۰۴-۲۰۰۰ در بورس آتن را مورد بررسی قرار می دهد. در بورس سهام یونان بر خلاف بازار سهام بسیاری از کششورهای توسعه یافته مفروضاتی به شرح ذیل برقرار است: اوّل اینکه به جای تقسیم سود فصلی یا شش ماه آنها سود نقدی را به صورت سالانه تقسیم می کنند، دوّم اینکه بر روی سود تقسیمی و درآمد سرمایه ای مالیات وجود ندارد، سوّم اینکه شرکت های عضو بورس یونان دارای تمرکز مالکیت بالایی هستند یعنی صاحبان سهام در مالکیت شرکت دخیل هستند. نتایج این تحقیق عکس العمل مثبت قیمت و حجم معاملات سهام را نست به اعلامیه افزایش سود تقسیمی تأیید می کنند.

1. 1. طبق مطالعه ای که توسط آقای مایرینگ در سال ۲۰۰۶ صورت گرفته، این مطالعه به بررسی رابطه بین بازدهی و درآمد های غیرمنتظره توسط روش های حسابداری می پردازد. این تحقیق واکنش بازار را به درآمدهای غیرمنتظره که توسط تغییر در سود هر سهم و خطاهای پیش بینی تحلیل گر تعیین می شود، بررسی می کند. مطالعات زیادی از رابطه بین درآمد و بازده ثبت شده است. اما، تلاش های کمی برای بررسی واکنش بازار نسبت به درآمدهای حاصل از بازده صورت گرفته است. این مقاله واکنش بازار را نسبت به درآمدهای غیرمنتظره که از طریق تغییر در سود هر سهم و خطاهای پیش بینی تحلیل گر تعیین می شود نشان می دهد. در ابتدا، از طریق استفاده از یک نمونه ای از شرکت ها از ۳۲ کشور که به روش های حسابداری گروه بندی شده اند وجود رابطه درآمد- بازدهی بررسی می شود. روش های حسابداری گروه هایی از کشورهایی را که شباهت هایی در استاندارد های حسابداری، خصوصیات بازار سهام، مکانیزم حاکمیت شرکتی و شرایط اقتصادی دارند، نمایش می دهد. بنابراین، واکنش های مشابه نسبت به درآمد با این روش ها مورد انتظار می باشد. در مرحله بعد، محتوای اطلاعاتی افزایشی از پیش بینی های تحلیل گر، بررسی می شود. درنهایت، تغییرات در طی زمان در ساختار رابطه درآمد- بازده بررسی می شود. نتایج وجود یک رابطه بین درآمد و بازدهی را در همه روش های حسابداری تایید می کند. به علاوه، به نظر می رسد خطاهای پیش بینی تحلیلگران در بیشتر کشورهای توسعه یافته به انتظارات درآمدی مربوط باشد. درنهایت، شواهد اشاره به این دارد که قدرت محسوس و روشنگری در رابطه بین درآمد های غیرمنتظره و بازدهی در سال های اخیر افزایش یافته است.

1. 1. کمپل و اوچا^[۸۹] در سال ۲۰۱۱ مقاله ای تحت عنوان “واکنش سود بازار سهام به سود سهام در نیجریه و مضمون اطلاعات آنها” انجام دادند که هدف این مقاله، امتحان کردن این که آیا آگهی سود سهام، برای شرکت‌هایی که در بازار سهام نیجریه تجارت می‌کنند، ارزش ایجاد می‌کند یا خیر و این که آیا ماهیت اطلاعاتی مثل نقل آگهی را معلوم می‌کند یا خیر؟ یافته‌ها پشنهاد می‌کنند که شرکت‌هایی که تاریخ آگهی‌شان را خارج از ویترین آگهی تبادل سهام نیجریه انتخاب می‌کنند، اگر که سهامشان به تناوب بیشتری تجارت شود، برگشت مثبت غیر نرمالی را تجربه خواهند کرد و اگر سهامشان کمتر تجارت شود، برگشت منفی غیر نرمالی را تجربه خواهند کرد. علاوه بر این،‌ پشتیبانی برای هر دو فرضیه جانشینی نقدی و فرضیه سیگنال به عنوان توضیحی برای اطلاعات نقل سود سهام به سهامداران، یافت می‌شود.

فصل سوم: روش تحقیق

فصل سوّم:

“روش اجرای تحقیق”

۳-۱مقّدمه

تحقیق را میتوان تلاشی منظم و سازمان یافته برای بررسی مساله ای خاص که به یک راه حل نیاز دارد توصیف کرد و شامل گامهایی است که طراحی و پیگیری می شوند تا پاسخهایی برای مساله مورد علاقه محقق در محیط کاری بدست آید .( سکاران، ترجمه صائبی – شیرازی ،۱۳۸۴)
هدف تمام علوم، شناخت و درک دنیای پیرامون است. به منظور آگاهی از مسایل و مشکلات دنیای اجتماعی، روش های علمی، تغییرات قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده‌اند. این روندها و حرکت‌ها سبب شده است که برای بررسی رشته‌های مختلف بشری، از روش علمی استفاده شود (ایران نژاد پاریزی، ۱۳۷۸). از جمله ویژگی های مطالعه علمی که هدفش حقیقت‌یابی است استفاده از یک روش تحقیق مناسب می‌باشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به هدف ها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسش‌های تحقیق است (خاکی ،۱۳۷۹ ). تحقیق را به دو منظور متفاوت انجام می‌دهند. نخست حل مشکلاتی که در حال حاضر در محل کار وجود دارد و دوّم، افزودن به مجموعه‌ی دانش بشری در زمینه‌ی خاصی که مورد علاقه‌ی محقق است. هنگامی که با هدف برخورداری از نتایج یافته‌ها برای حل مسائل موجود در سازمان به تحقیق پرداخته می شود آن را تحقیق کاربردی ^[۹۰] می‌نامند. اما وقتی اساساً برای بهبود درک خود مسائل بخصوصی که به طور معمول در محیط‌های سازمانی روی می‌دهند و نیز چگونگی حل آنها تحقیق می شود آن را تحقیق بنیادی یا پایه‌ای^[۹۱] می‌خوانند که تحقیق محض نیز نامیده می شود. یافته‌های چنین تحقیقی به افزایش دانش در زمینه‌های مختلف مدیریت کمک می‌کند. (سکاران ، ترجمه صائبی – شیرازی ،۱۳۸۴)
در این فصل کلّیۀ مراحل روش شناسی تحقیق شامل: روش تحقیق، جامعه آماری مورد مطالعه، نمونه آماری، ابزار جمع آوری اطلاعات، اعتبار یابی ابزار پژوهش، روش تجزیه و تحلیل داده ها و آزمونهای آماری استفاده شده، مورد بررسی قرار گرفته است.

۳-۲روش تحقیق

براساس این اصل، بار مالیات باید به صورت عادلانه بین مردم تقسیم شود و به توانایی پرداخت مالیات دهنده بستگی دارد. لازمه اجرای این اصل آن است که مالیاتی که دولت از مردم و عامه وصول می کند باید متناسب با توانمندی پرداخت کنندگان مالیات باشد و به علاوه عمومیت داشته باشد. وی مالیات تناسبی را به عنوان مالیاتی عادلانه تلقی می کند.

۵-۲- اصل معین و مشخص بودن

بر اساس این اصل، مبلغ، مآخذ مالیات، زمان پرداخت و طریقه پرداخت باید دقیقا مشخص و معین باشد به نظرآدام اسمیت، عدم رعایت این اصل منجر به ایجاد زمینه برای فساد اداری و رشوه خواری می شود و اهمیت آن به مراتب بیشتر از اصل اول است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵-۳- اصل سهولت یا سهل الوصول بودن

بر اساس این اصل، کسب رضایت نسبی افراد و تسهیلات مختلف برای پرداخت مالیات مد نظر است و تنظیم شرایط جهت پرداخت و طریقه پرداخت باید با توحه به حد اقل فشار ممکنه باشد.

۵-۴- اصل صر فه جویی

بر اساس این اصل، در جمع آوری مالیات باید حد اکثر صرفه جویی به عمل آید و هزینه جمع آوری آن به حد اقل ممکن تقلیل یابد.
از بین اصول فوق اصل صرفه جویی از دیدگاه وی در پایین ترین درجه اهمیت قرار دارد، لیکن از نظر اقتصادی این موضوع یکی از مهم ترین مسائل یک نظام مالیاتی مطلوب است که باید به آن توجه شود.(همان: ۱۰۶-۱۰۷ (

۶-تاریخچه مالیات

در طول تاریخ مالیات همواره یکی از منابع مهم تامین درآمد حکومت­ ها بوده است. اگرچه بسته به نوع حکومت و شرایط جامعه نام و انواع متفاوتی داشته و میزان و نحوه وصول آن بستگی به میزان قدرت حاکمان و مأموران مالیاتی داشته است. تاریخ پیدایش مالیاتها به خوبی به قبل از پیدایش علم اقتصاد و شاید بسیاری از علوم دیگر می رسد. از زمان کوچکترین اجتماعات و حکومتها برای رفع نیاز اجتماعی و یا جهت جبران هزینه دربار حکومتها و قشون حکومتی جمع آوری مالیات ضروری به نظر رسیده است. (پژویان، ۱۳۸۳: ۸۳ (
از منابع تاریخی اینطور بر می آید ایران از قدیمی ترین کشورهایی است که دست به وصول مالیات زده است. در زمان کورش کبیر سیستم دقیق و منظم مالیاتى وجود نداشت. مردم کشورهاى مغلوب پیشکش‏ها یا خراجهایى را که بیشترشان جنسى بودند، براى شاه مى‏آوردند. داریوش اول سیستم نوینى براى مالیات برقرار کرد و برای جمع آوری مالیات ضوابط دقیق و حساب شده‏اى را مقرر داشت‏. وی سرتاسر کشور را از لحاظ ادارى- مالیاتى به چند قسمت تقسیم کرد و نام هریک از قسمت‏ها را «ساتراپ» گذاشت. همه ساتراپ‏ها ناگزیر بودند مالیات‏هاى ثبت شده و محوله به استان خود را نقدا بپردازند، این مالیات متناسب با بارورى زمین‏ها و حاصلخیزى ملک تعیین شده بود. مالیات‏بندى زمان داریوش اول تا پایان حکومت هخامنشیان ثابت ماند.)گرانتوسکی،۱۳۵۹ :۹۰-۸۳)در دوره های بعد نیز همچنان مالیاتها از مهمترین منابع درآمد به شمار می رفتند. در دوره ساسانی، انوشیروان ترتیب جدیدى براى مالیات‏ها داد و چون مالیاتها سنگین و طرز اخذ آن براى زارعین و مالکین طاقت فرسا بود اصلاحات از تعدیل مالیات‏ها شروع شد.(پیرنیا،۱۳۷۵ :۴/۲۸۳۹(
بعد از ورود اسلام به ایران و تسلط مسلمانان بر ایران همچنان مالیات ستانی رواج داشت به طوریکه حکام دست نشانده ایران، مالیاتها را برای خلفا جمع آوری و ارسال میکردند. در این زمان مهمترین مالیاتها، خراج و جزیه نام داشت و مبلغ نسبتا مختصرى به‏عنوان مالیات نقدى هم از کسانى‏که داوطلبانه خود را تسلیم می کردند و هم افرادى که در جنگ مغلوب شده بودند از همان آغاز آن را براساس ضوابط معینى می پرداختند.(اشپولر،۱۳۷۳ :۲/۵۵)(( بشر بن غیاث از ابو یوسف روایت کرد که هرگاه سرزمینی همچون سواد و شام و غیره به عنوه تصرف شده باشد آنگاه اگر امام آن را میان تصرف کنندگان تقسیم کند چنان سرزمینی مشمول عشر است و مردمش برده خواهند بود و اگر امام آن را قسمت نکند و به عموم مسلمانان واگذارد بدانسان که عمر در مورد سواد رفتار کرد در آن صورت بر عهده مردمش جزیه و بر اراضی آن خراج خواهد بود و چنان مردمی برده نخواهند بود.)) (بلاذری ،۱۳۳۸: ۲/۶۲۴(
البته میتوان گفت شباهت و تفاوتهایی بین خراج و جزیه وجود داشت. از نظر شباهت اینکه هر دو از کفار گرفته می شدند، همچنین هر دو مال فی ء و مورد مصرف واحدی داشتند. از نظر تفاوت اینکه جزیه به نص قرآن برقرار گردیده در حالیکه علت برقراری خراج اجتهاد بود. حداقل جزیه از طرف شریعت تعیین و حد اکثر آن به نظر خلیفه یا جزیه گزار واگذار گردیده بود. در حالیکه حداقل و حداکثر خراج هر دو به نظر خراج گزار واگذار گردیده بود. جزیه با اسلام آوردن کافر ساقط می شد در حالیکه خراج با اسلام و کفر خراج دهنده میتواند باقی می­ماند.( حقانی ، ۱۳۶۹ : ۳۴(
بعد از آنکه حکمتهای مستقل ایرانی تشکیل شدند همچنان وصول مالیات یکی از راه های مهم پر کردن خزانه حکومتها بود. هرچند میزان و نحوه وصول آن متفاوت بود. حاکمان این حکومتهای مستقل هنگام خطبه‏خوانى در مسجد به نام خلیفه خطبه مى‏خواندند، نام خلیفه را روى سکه‏ها در بالا ضرب مى‏کردند و مقدارى از مالیاتهایى را که گرد مى‏آوردند براى خلیفه مى‏فرستادند. اما این حاکمان در قلمرو خود از لحاظ داخلى کاملا مستقل بودند.( گرانتوسکى،۱۳۵۹: ۱۹۴(
در زمان غزنویان ضمن تکیه به دستگاه دیوانسالارى کشورى و اشراف نظامی که از غلامان ترک بودند، توانستند حکومت متمرکز و نیرومندى را پدید آورند. این سیاست، و همچنین افزایش روزافزون مالیات‏ها و اعمال بیدادگرى در مورد وصول آنها، نه‏تنها دهقانان بلکه مردم شهرى را به ورشکستگى کشاند. (همان : ۲۰۰)در زمان سلجوقیان، آنها به تقسیم اراضی پرداختند. املاک خصوصى بگونه اقطاع میان اشراف نظامى ترک تقسیم گردیدند. همچنین در این زمان میزان مالیاتها بسیار غیر عادلانه تعیین مى‏شد و براى وصول آنها نیروى لشکرى به کار مى‏رفت.(همان :۲۰۹(
با حمله مغول به ایران خسارات و ویرانی بسیاری به بار آمد بدیهی است، این ویرانیها در کاهش مالیاتها و فرار مالیاتی مردم و از سوی دیگر فشار حکومت برای افزایش آن مؤثر بود. در این زمان ولایات به مقاطعه برعهده حکام گذاشته می­شد، به این شکل که قسمتى از آن را صرف پرداخت مخارج ضرورى و سیورغالات کنند و بقیه را به ایلچیان مأمور یا کسانی که از طرف دیوان براتى در دست داشتند، بسپارند. این حکام که غالبا مردمانى ظالم و طمع‏ورز بودند و گاهى در عرض یکسال ده و حتى بعضى اوقات هم بیست مرتبه از رعایا مطالبه مالیات می­نمودند. هر وقت که از اردوى ایلخان یک نفر ایلچى براى تحویل گرفتن مالیات یا مأموریتهاى دیگر مى‏آمد بهانه‏اى به دست حاکم براى مطالبه مالیات جدیدى از مردم جهت مخارج سفر و اقامت ایلچى می­افتاد و به همین جهت عیش و خوشى حکام در این بود که از طرف ایلخان فرستاده‏اى به مأموریت پیش ایشان بیاید و او به اسم تأمین مخارج ایلچى و یا تهیه هدایا و تحف جهت ایلخان مردم را در شکنجه پرداخت مالیاتى قرار دهد و پس از وصول قسمت عمده آنرا خود بردارد و بقیه را هم بین شحنه یعنى فرمانده لشکرى حوزه حکومتى خود و منشیان جمع و خرج یعنى بیتکچیان تقسیم کند تا ایشان پرده بر این قبیل تعدّیات او بپوشند و وجوهى را که به این شکل از مردم گرفته شده در حساب دیوان نیاورند. حاصل مالیات ولایات باید صرف مخارج جاری و پرداخت براتهایی می­شد، که از طرف دیوان حواله ولایات می گردید. ولى حکام همه ‏وقت با تراشیدن خراجهاى گزاف بیشتر این عواید را تلف می­کردند و براتها در دست مردم تأدیه نشده باقى می­ماند و به خزانه برمی­گشت. عمال دیوانى با صدور یک آل تمغا براتها را مجددا به محل حواله بر می­گرداندند و حکام چون جرأت رد آل تمغا را نداشتند یک‏ بار دیگر رعایا را به پرداخت مالیات مجبور می­ساختند و با وارد کردن اقسام فشار و تهدیدها پولى تحصیل می­کردند ولى باز هم قریب دو ثلث آن به جیب حکام و زیردستان ایشان می­رفت و تنها یک ثلث آن به دارندگان بروات می­رسید. ( اقبال، ۱۳۸۴ :۲۸۶(
سرزمین‏هایی که پادشاهان محلى و دست‏ نشانده مغولان در آن حکومت مى‏کردند، مى‏بایست مقدارى از مالیات را به‏ عنوان خراج به فرمانرواى مغول پرداخت می کردند. عکس العملى که مردم مناطق مختلف در برابر مأموران دریافت مالیات از خود نشان مى‏دادند، معمولا یکسان بود. روستاییان ستمدیده و بیمناک چون مى‏شنیدند، گروهى براى دریافت مالیات به آن حوالى آمده‏اند، مى‏گریختند. آنان هم‏چنین نگهبانانی مى‏گماردند، تا به موقع آن‏ها را باخبر کنند. به کرّات پیش مى‏آمد، که مأموران دریافت مالیات در دهکده مردى نمى‏یافتند، و به این سبب زنان را با خود مى‏بردند اغلب نیز کسى در دهکده دیده نمى‏شد، به این سبب در روستاها به اندازه کافى کشت ‏و کار نمى‏شد و نتیجه این وضع بالا رفتن قیمت‏ها بود. (اشپولر،۱۳۸۶ :۳۱۳-۳۱۴)در این دوره علاوه بر مالیاتهای سابق مالیاتهای جدیدی نیز وضع شد. از جمله میتوان مالیاتهای قبچور و قلان را نام برد.( همدانی ، ۱۳۵۸ : ۳۰۴ ) قلان خراجى بود که شامل بیگارى براى کشاورزى و نظامى و یا عام المنفعه بود. قبچور مالیات گله بودکه از هر صد سر چهارپاى، یک سر را به نام قبچور مى‏گرفتند. (قدیانی، ۱۳۸۷ : ۲ / ۶۷۲-۶۶۴(
باروی کار آمدن غازان خان اصلاحات اساسی در امر مالیات شکل گرفت. وی در صدد برآمد که قبل از همه دست عمال و حکام جورپیشه را کوتاه و عامه را از این بابت آسوده ‏خاطرکند. به همین جهت حکم کرد که ((هیچ ولایتى را به مقاطعه ندهند و در عرض سال بیش از یکبار از مردم مالیات مطالبه نشود و به هر ولایتى یک نفر بیتکچى مخصوص فرستاد تا صورتى از عایدات جمیع آبادیهاى آن مطابق آخرین ممیزى که شده بود به اسم و رسم تهیه دیده پیش غازان بفرستد و از املاک شخصى و خالصه و اراضى خاصه یعنى اینجو و اوقاف علیحده صورت بدهد و اسامى اشخاصى را که در سى سال اخیر مسلما از عایدات آنها بهره می­بردند یادداشت کند. و به اصطلاح قانون مال هر ولایت مرتب و مدون گردد. بعد از آنکه این صورتها به دیوان رسید و اشتباهات آنها رفع شد عمال دیوانى از روى آنها خلاصه عایداتى که باید هر سال مطالبه شود خارج‏ نویسی کرده در دیوان ضبط نمودند و صورت مالیات هر آبادى را عمال عالى‏رتبه دیوانى مهر کردند و آنها را به آلتونتمغا نیز موشح ساختند. سپس غازان خان حکم داد که از آن تاریخ به بعد دیگر حکام اصلا بر رعایا برات ننویسند و اگر کسى برخلاف این حکم عمل میکرد حاکمى را که برات داده بود و نویسنده‏اى را که آن را نوشته دست می­برید. در نتیجه این ترتیب و ر فع تعدّى و ظلم از رعایا و معین شدن مقدار مالیات هر ده و آبادى از روى قاعده و قانونى ثابت گذاشت و اموال خزانه به تمامى عاید دیوان گردید و دست تعدّى حکام و بیتکچیان و ایلچیان به کلى کوتاه شد.)) ( اقبال، ۱۳۸۴: ۲۸۸-۲۸۹(
از دیگر اقدامات غازان خان این بود که دستورداد، تا مقدار مالیات را ده درصد اضافه کنند، و امیدوار بود که کمبود خزانه را از این راه تأمین نماید. در نتیجه مأموران مالیات بر هر ۶ دینار ۵/۱ دینار افزودند و مالیات دام را دو برابر کردند، و شهرنشینان را، که در واقع تمغا مى‏پرداختند، نیز به پرداخت قبچور واداشتند. غازان متوجه شد، که ادامه این طریق به او کمکى نمى‏کند. پس فرمان داد، تا مالیات دام را نصف کنند، و کوشید تا از تجاوز مأمورانش به مردم جلوگیرى به عمل آورد. براى جلوگیرى از فساد در دریافت مالیات، غازان فرمان داد،که مالیات غلات را در اوقات معینى از ۱ تا ۲۲ فروردین و یا از ۱ تا ۲۰ مهر و یا تمام آن را یک‏ جا در نوبت اول دریافت دارند. از اول بهار و پائیز به مدت ۲۰ روز تعیین شده بود. همچنین براى برخى از انواع غلات در مناطق گرمسیر و سردسیر دستورهای خاص وجود داشت. مالیات‏دهندگان مى‏بایست غلات را به وسیله حیوانات باربر خود به انبارهاى دولتى برسانند. مواجب مأموران،که در این هنگام عهده‏دار کار تخمین و تقویم بودند، کاملا تعیین شده بود. در هر دهکده مى‏بایست لوحى فلزى و یا سنگى نصب گردد، که روى آن میزان مالیات قید می­شد. ‏دریافت در مواقع پیش‏بینى‏ نشده و یا اجحاف مأموران مستوجب مجازات سنگین بود. لازم به ذکر است که درآمد مالیاتى (بدون خراسان) در این زمان از۱۷۰۰۰۰۰۰به۲۱۰۰۰۰۰۰ دینار رسیده بود.(اشپولر، ۱۳۸۶ :۳۱۵ – ۳۱۶(
همچنین غازان دستوراتی را مبنی بر وصول مالیات عقب افتاده مردم نواحی مختلف صادر کرد.((در باب توفیرات خزانه و ضبط اموال دیوان و تنظیم مصالح مملکت قدرت تمام نشان داد در اموال از مال مقنن و خراج و قبچور معین و املاک پادشاه و رعیت و ترتیب چاپارها و زیاد ساختن عمارات و آبادانى بلوکات و مردود ساختن سکه‏هاى ناسره و ادا کردن مال خزانه مشروط بزمان موعود فرمانى مطول نوشت و نسخه آنرا به اطراف ممالک بفرستاد.))(آیتی ،۱۳۸۳ :۱۹۳) از دیگر اصلاحات غازان خان این بود که در وضع مالیات بر مستغلات اصلاحاتی صورت داد. وی دستگاهى براى ثبت املاک سراسر کشور در تبریز به وجود آورد، و این دستگاه مى‏بایستى از نزدیک با دبیرخانه دولت همکارى می­کرد. در آنجا تمام دفاتر ثبت قانونى ضبط و به هر ایالت رونوشتى از قسمت مربوط فرستاده مى‏شد، که نزد ملازم محفوظ بود. به این ترتیب تقلب غیرممکن می­شد، و چنان‏چه سندى مفقود مى‏گردید، با توجه به دفتر اسناد، سند جدیدى صادر مى‏شد.
غازان پس از تثبیت وضع مالکیت به بهبود کشاورزى پرداخت. او فرمان داد، تا بذر، آلات کشاورزى، اسب و گاو در اختیار روستاییان قرار گیرد، و چنان‏چه حاکمى در این زمینه کوتاهى مى‏کرد، به سختى تنبیه مى‏گردید. به دستور او درآمد مالیاتى دام، و به‏خصوص گاوهاى نر، به مصرف تهیه حیوانات براى این منظور مى‏رسید. تقسیم زمین‏هاى متروک میان روستاییان که تعدادشان در این هنگام نسبت به دوران پیش از مغول به یک دهم رسیده بود، نیز از کارهاى پر اهمیت بود. چگونگى پرداخت‏مال الاجاره این زمین‏ها، خود روستاییان را به پذیرفتن چنین زمین‏هایى تشویق مى‏کرد . سال اول معاف از مالیات بود، و در سال دوم یک سوم از حقوق متداول به دولت پرداخت مى‏گردید. میزان مبلغ پرداختى در سال سوم نسبت به خوبى یا بدى زمین طبقه‏بندى مى‏شد. چنان‏چه زمین حاصل‏خیز بود، سه چهارم، و در مورد زمین‏هاى متوسط دو سوم و براى زمین‏هاى کم‏حاصل نیمى از مقدار متداول به دولت مى‏رسید. پرداخت تمام مالیات متداول براى سال چهارم پیش‏بینى شده بود از تمام روستاییان خواسته مى‏شد، تا آن اندازه که مى‏توانند، کشت‏وکار خود را توسعه دهند، و چنان‏چه احیانا مالک قانونى زمین‏هاى متروک پیدا مى‏شد، در این صورت مى‏بایست بر پایه شریعت، طرفین با هم توافق کنند. محصولات زمین‏هایى که جزء یورت اقوام مغول بود، مى‏بایست نصف می­شد، که نیمى از آن به دولت تعلق مى‏گرفت‏. به منظور اجراء صحیح این قانون «دیوان خالصات »تأسیس یافت، که با دیوان و اداره ثبت املاک همکارى نزدیک داشت. با صدور این قوانین تا حدى امنیت در روستاها برقرار شد. اسکان به سرعت عملى مى‏شد ارزش زمین‏ها و بناهاى کشاورزى ظاهرا به ده برابر رسید. بار دیگر وصول مالیات به صندوق دولت مرتب شد و وضع مالى دولت به طرز بى‏سابقه‏اى بهبود یافت.‏(اشپولر، ۱۳۸۶ :۳۱۸ – ۳۱۹ ) با مرگ غازان، اگرچه وی جانشینانش را به ادامه اصلاحاتش وصیت کرده بود، اما امور مالیاتی به همان وضع سابق باز گشت. بدیهی است با کاهش قدرت پادشاهان مغول، میزان وصولی مالیات کاهش و از سوی دیگر فشار بر طبقه تهیدست جامعه افزایش یافت.
با روی کار آمدن تیمور همچنان مالیات یکی از عمده ترین منابع حکومت به شمار می رفت و انواع مالیات مانند دوره مغول بود. تیمور قوانینی را برای وصول مالیات وضع کرد.(( تزوک تحصیل مال و خراج از رعیت و نسق و رونق ملک و معموری و ابادانی و ضبط و حراست مملکت ‏امر نمودم که مال و خراج از رعیت بنهجی بگیرند که موجب خرابی رعیت و ویرانی مملکت نشود که خرابی رعیت موجب کمی خزانه است و کمی خزانه باعث تفرقه سپاه است و تفرقه سپاه موجب اختلال مرتبه سلطنت است‏ و امر نمودم که هر مملکتی که مسخر کردد و از حوادث در امن و امان درآید حاصل و واصل آن ملک را ملاحظه نمایند.اکر رعایا بجمع قدیم راضی باشند برضای ایشان عمل نمایند و الا موافق تزوک جمع بربندند.))(حسینی تربتی،۱۳۴۲: ۳۶۰(
در تزوکات تیموری نحوه تشخیص مالیات بر اراضی به این شرح آمده است: (( و امر نمودم که خراج موافق حاصل زراعت بگیرند و جمع بر حاصل زمین بربندند چنانچه اول اراضی مزروعه رعیت را که بآب کاریز و چشمه و نهر ورود خانه زراعت کرده باشند و آن آبها دوام و استمرار داشته باشد ضبط نمایند و آنچه حاصل آن اراضی باشد دو حصه برعیت گذارند و یک حصه بسرکار اعلی تحصیل نمایند و اگر رعایا ادای اراضی مضبوطه بنقدی راضی باشد انچه غله حصه سرکار را موافق نرخ وقت نقدی بر رعیت قرار دهند و موافق نرخ نقد بسپاهی برسانند. و اگر رعیت بحاصل و قسمت سه توده راضی نشوند اراضی مضبوط را اول و دوم و سیوم جریب نمایند و جریب اول را سه خروار و جریب دوم را دو خروار و جریب سیوم را یک خروار جمع بربندند و نصف را گندم و نصفی را جو اعتبار کنند و آنچه جمع شود دو یک مال بگیرند و اگر رعیت با وجود این هم بدادن مال راضی نشود خرواری گندم را پنج مثقال نقره و خرواری جو را دو نیم مثقال نقره نرخ نمایند و ساوری قلعه بر آن اضافه کنند و دیگر بهیچ اسم و رسم چیزی از رعایا مطالبه ننمایند و باقی زراعت خریف و ربیع و زمستانی و تابستانی رعیت را و زراعتی که بآب باران مزروع شده باشد جریب نمایند و آنچه بتحریر درآید به ثلث و ربع عمل کنند.))(همان:۳۶۴ (
همچنین تیمور دستور داد که اگر هر شخصی زمین بایری را آباد کند یا کاریزی احداث کند یا باغی را سر سبز کند در سال اول از پرداخت مالیات معاف است و در سال دوم به هر میزانی که رعیت خواست بگیرند و در سال سوم بر طبق تزک بگیرند.(همان: ۳۶۶(
همچنین در دوره تیموری قوانینی در رابطه با تغلب مالیاتی وضع شد:(( وزرای مالی که خزانه‏دار مملکت‏اند اکر در مالیات تغلب و تصرف نمایند و اکر بمقدار علوفه خود تصرف نموده باشند بانعام وی مقرر دارند اکر دو مقدار علوفه متصرف شده باشند در علوفه وی حساب نمایند اکر سه برابر علوفه خود گرفته باشند پیشکش گویان از وی تحصیل نمایند.))(همان :۲۴۸)
در دوره تیموریان معافیت های مالیاتی نیز اعمال شد. تیمور به موجب فرمانی مردم دمشق را به مدت ده سال از پرداخت هر نوع مالیات معاف کرد و در فرمان قید کرد که بعد از وی بازماندگانش آن فرمان را به رسمیت بشناسند و از دریافت مالیات از سکنه دمشق خوددارى نمایند. (بریون،بی تا:۳۷۱ )همچنین وی مردم فارس را به مدت پنج سال از مالیات معاف کرد.(همان:۲۷۹) همچنین شاهرخ فرزند تیمور فرمان بخشودگی مالیاتی را در اصفهان صادرکرد تا از دهقانان مالیات معوق را مطالبه نکنند.(لمبتون،۱۳۳۹ : ۲۰۴(
در دوره تیموری همچنان گرفتن جزیه از غیر مسلمانان معمول بود. تیمور درلشکرکشی به قبچاق مهلتی را برای دریافت جزیه مقرر کرد. عده‏اى از افسران قبچاقى، قبل از آن موقع جزیه خود را پرداختند و آزاد شدند ولى بقیه از عهده پرداخت جزیه برنیامدند و بنابراین به هلاکت رسیدند .(همان:۱۵۰(
در زمان جانشینان تیمور تغییرات چشمگیری در امر مالیات صورت نگرفت و با توجه به آشفتگیهایی که در کشور به وجود آمد میتوان گفت، همراه با کاهش وصول مالیات بود.
در زمان آق قویونلو و قراقویونلو نیز انواع مالیاتها از منابع در آمدی مهم به شمار می­رفتند. در این دوران مالیاتهای زیاد و گوناگون گرفته می شد. هر کسی بر حسب نوع کاری که انجام می داد، مشمول پرداخت ده یا دوازده گونه مالیات بود. هر بازرگانی که در بازار مغازه ای داشت علاوه بر مالیات حرفه به مقتضای محل داد و ستد و وضع کار خود نیز به پرداخت مبلغی که ماموران مالیاتی معین می کردند، مکلف بود. به علاوه مالیات خرید طبق تعرفه دیگری بر تمامی کالاهایی که شخص در بازار می خرید تعلق می گرفت. (آل یاسین،۱۳۷۱ :۹۴(
همچنین در این زمان، در حوزه های مختلف مالیاتی پرداخت کنندگان نهایی مالیات با هم تفاوت عمده ای داشتند. مالیاتی که از روستاییان می­گرفتند مشتمل بود برمالیاتی که بر هر جفت از زمین تعلق می گرفت. مالیاتی که بابت محصول می­گرفتند و میزان آن از ۱۴ تا ۲۰ درصد فرق می­کرد. بعلاوه از روستاییان هر سال بابت حق مرتع بارهای هیزم و علوفه می گرفتند. یک عده مالیات دیگر هم معمول بود از قبیل یک درصدی که هنگام درو برای بعضی ماموران محلی وصول می­شد و همچنین مالیات آسیاها و عوارض دیگری که در اعیاد می گرفتند. ایلات و عشایر نیز مانند کشاورزان میبایست مالیاتی بابت مواشی می پرداختند.))(لمبتون،۱۳۳۹ :۲۰۶-۲۰۵ (
در این دوره اوزون حسن سعی کرد که در امر وصول مالیات اصلاحاتی به وجود آورد و در قانون نامه خود مقررات جدید وضع نمود. مالیات اراضی را تثبیت و مقرر داشت که تا یک ششم محصول اخذ شود و مالیات تمغا ۵ درصد بهای کالاها معین شد. پس از مرگ اوزون حسن ماموران مالیاتی اصول مندرج در قانون نامه را مراعات نکردند. (آل یاسین،۱۳۷۱ :۹۴(
سلطان یعقوب فرزند اوزون حسن سعی کرد تا اصلاحات ارضی و مالیاتی انجام دهد. با این اصلاحات، مالیات ارضی تثبیت گردید، دفاتر مجددا تنظیم شد و املاک دوباره ارزیابی شدند و مقرر شد مالیات فقط از روی دفاتر وصول گردد. این اصلاحات بعد از مرگ سلطان یعقوب شکست خوردند. احمد شاه یکی دیگر از پادشاهان آق قویونلو به اصلاحات مالیاتی دست زد. او دستور داد فقط مالیاتهایی که با اصول شریعت اسلامی منطبق بود، وصول شود و کلیه مالیاتهای دیگر را لغو کرد. این سیاست باعث ضعف مالی حکومت مرکزی و در نتیجه اضمحلال آن حکومت گردید.( همان: ۹۴(
در این دوره فشار مالیاتی بیشتر بر عهده دهقانان بود .(لمبتون،۱۳۳۹ :۲۰۹)و مالیاتها صرف هزینه های دربار، عیش ونوش پادشاهان و هزینه های سپاهیان می­شدند و چیزی از این مالیاتها عاید مردم عادی نمی­شد.

فصل دوم

سیاستهای مالیاتی صفویان

دوره صفوی بعد از مبارزه با گروه های رقیب بدوی ترک به خاطر حمله مغول شروع شد. سلسله صفویه و طریقت صفوی، نام خود را از شیخ صفی الدین ابوالفتح اسحق گرفته است. شیخ صفی الدین در خانقاهی در اردبیل زندگی می کرد و تا زمان مرگ شیخ حیدر، آن خانقاه مقر رهبران طریقت صفوی محسوب می شد.(نوایی، ۱۳۸۶ :۳۳) بیشترمنابع دوره صفویه، نسب این خاندان را به امام هفتم شیعیان، موسی بن جعفر(ع)می رسانند. ((سلاطین جنت مکین صفویه رضوان الله علیهم- اول ایشان شیخ صفى الدین است و او از اولاد ابو القاسم حمزه پسر امام الهمام امام موسى کاظم علیه السلام است.))(مستوفی،۱۳۷۵ :۴۱)البته در باره نسب صفویان اختلاف نظرهایی وجود دارد، ولی اکثر منابع نسب آنان را به امام موسی کاظم (ع) می رسانند.(جنابدی، ۱۳۷۸: ۶۷-۶۸(
شیخ صفی الدین در ۶۵۰ ه . ق در روستای کلخوران به دنیا آمد. وی از اوان کودکی به کنار آرامگاه عبادی چون پیر احمد و شیخ فرج اردبیلی می رفت و در آنجا نماز می خواند. او پس از آنکه به مرتبه تفکر رسید، در جستجوی مرشدی بر آمد تا راهنمایش باشد، بنابراین وی به حضور شیخ زاهد گیلانی رسید و توبه کرد و تلقین گرفت. شیخ صفی الدین در مدتی که به خدمت شیخ زاهد بود، توانست اعتماد او را به خود جلب کند و مورد توجه او واقع شود به طوریکه شیخ زاهد با وجود پسران متعدد، شیخ صفی الدین را جانشین خود نمود. مدت رهبری شیخ صفی الدین ۳۵ سال بود. در حالیکه روز به روز بر شوکت و قدرت وی افزوده می شد به طوری که امیر چوپان امیرالامرای کل ایلخانان در زمره مریدان او در آمد.(نوایی،۱۳۸۶ :۴۱ -۳۸)شیخ صفی الدین فرزندش صدر الدین موسی را به رهبری طریقت صفوی بر گزید. میتوان گفت صفویان از همان ابتدا به دنبال کسب قدرت سیاسی بودند. به نظر می رسد، اقدام صفی الدین در انتخاب پسرش به جانشینی خویش، در راستای اهداف سیاسی و رسیدن به قدرت بود.
بعد از فوت صدر الدین، سلطان خواجه على جانشین پدرش شد و او را سلطان على سیاه‏پوش مى‏گفتند، زیرا که اکثر اوقات لباس سیاه مى‏پوشید.(بی نام،۱۳۸۴ : ۱۴) زمانی که خواجه علی به رهبری طریقت صفویه رسید، لقب پادشاه بر خود نهاد.( سیوری،۱۳۸۰ : ۲۸ ) بدیهی است استفاده از این القاب در راستای افزایش قدرت صفویان است و صفویه به آنچنان قدرتی رسیده بودند که از این القاب استفاده کنند.
خواجه على، نخستین شخص از این خاندان بود که تمایل خود را نسبت به تشیع اظهار داشت. ( لاکهارت ، ۱۳۸۳: ۱۵)خواجه علی در اواخر عمر شیخ ابراهیم، پسر خود را به جانشینی خود گماشت. شیخ ابراهیم به شیخ شاه معروف شد و بیست سال رهبری صفویان را بر عهده داشت .
بعد از شاه ابراهیم، پسرش جنید به رهبری رسید. جنید نخستین رهبر صفوی بود که لقب سلطان بر خود نهاد. ( سیوری،۱۳۸۰ : ۲۸ ) پیروان طریقت صفویه در آغاز با هر نوع جنگ و خون‏ریزى مخالف بودند. ولی در زمان شیخ جنید، وی با تحریک پیروانش به جنگ علیه کفار روحیه جنگجویی را وارد طریقت صفویه کرد. (نوایی،۱۳۸۶ :۴۵(
شیخ حیدر، که به جاى پدرش شیخ جنید نشست، پیروان صوفى خود را تشویق کرد که تاج سرخى بر سر گذارند. و به همین مناسبت آنان را قزلباش (سر سرخ) نامیدند. (لاکهارت،۱۳۸۳ : ۱۵(
سر انجام شاه اسماعیل با تکیه بر بیش از دویست سال نفوذ خاندانى و داشتن هواداران بى شمار در عثمانى و ایران، کار خود را آغاز کرد. او با اتکاى به این نیرو، ایران را از دو سوى در برابر فشار مخالفان عثمانى و ازبک حفظ کرد و مذهب تشیع را مذهب رسمی کشور قرار داد. تا پیش از وى قاضى و شیخ الاسلام و کلانتر و داروغه شهر و بالطبع بسیارى از عالمان و منشیان و دبیران بر مذهب دیگری بودند. شاه اسماعیل با این نخبگان حاکم برخورد کرد و در ملاء عام آنان را به اظهار بى‏میلى به سلف واداشت. پیدایش دولت صفوى با قدرت آنچنانى و ایستادگى در برابر دولت عثمانى که پشتوانه مادى و معنوى مذهب دیگر بود، سبب برافروخته شدن آتش این منازعات شد. منازعاتى که هیچگاه به طور کامل از بین نرفته بود، گرچه مدت‏ها بود که چندان در عراق عرب و عجم شعله‏ور نبود. (جعفریان،۱۳۷۹:‏۱/ ۱۸(
تشکیل دولت صفوى، تحوّل مهمّى در تاریخ شیعه به حساب مى‏آمد. دلیل آن نیز آشکار بود، این نخستین‏ بار بود که شیعه با آزادى تمام و در وسعتى قابل‏ملاحظه آن هم در سرزمینى شناخته شده و پرسابقه به قدرت برتر سیاسى دست مى‏یافت. دو تجربه آل بویه و سربداران هر کدام محدودیت‏هاى خاص خود را داشت. یکى زمانى بود که شیعه به عنوان اقلیت قدرت سیاسى برتر داشت و مجبور بود رعایت اکثریت را بکند و دیگرى یک دولت محلى بود. تجربه‏هاى دیگرى هم براى زیدیه و اسماعیلیه بود که البته به شیعه امامى ارتباطى نداشت.(ناجی ،۱۳۸۷ :۹(

۱- ابزارها و سیاستهای مالی

دولتها برای پیشبرد اهداف و سیاستهای خود و همچنین اداره جامعه نیاز به منابع مالی مختلفی دارند. به طور کلی سیاست هرحکومت نقش اساسی در تعیین سیاست های مالی آن حکومت دارد. در چارچوب بحث اقتصادی، دولت ها دو ابزار عمده دارند این ابزارها عبارتند از:
نخست: مالیاتها
دوم: هزینه های دولت در بازار کالاها
این ابزارها تحت عنوان سیاست های مالی بیان می­ شود و با بهره گرفتن از ابزار سیاست های مالی دولت در مقادیر کلان های اقتصادی همانند تولید، مصرف، قیمت و مواردی از این قبیل تاثیر می گذارد.(پژویان، ۱۳۸۳ :۱۵۶(

۲-سیاستهای مالیاتی شاهان صفوی

۲-۱- سیاست مالیاتی شاه اسماعیل

همانطور که گفته شد، مالیات ها از ابزارهای اساسی سیاست های مالی می باشند. از مهمترین مالیات های دوره صفوی میتوان به این موارد اشاره کرد: مالیات بر اراضی، مالیات اغنام واحشام، مالیات گمرکی، مالیات راهداری، مالیات اصناف و پیشه وران، جزیه، جزیه هنود، مالیات آب، علفه، علوفه، چریک، رسوم، اخراجات، الاغ والام اشاره نمود. در دوره صفویه با توجه به قدرت و سیاست هر پادشاه سیاستهای مالیاتی نیز متغیر بود. با تشکیل هر حکومت، حاکمان به دنبال سر کوب مخالفان و سر و سامان دادن به آشفتگیهایی هستند که در نقاط مختلف کشور به وجود می آید، صفویان نیز ازاین قاعده مستثنی نبودند.
با تشکیل حکومت صفوی شاه اسماعیل به دنبال سرکوب منازعات داخلی و خارجی بود. بنابراین وی نتوانست اقدامات مهی در امور اقتصادی و مالیاتی کشور به وجود آورد. در زمان شاه اسماعیل همچنان مالیات از مهمترین منابع درآمد دولت به شمار می رفت. به طوریکه فشارهای مالیاتی و عوارض گوناگون موجب فقر و پریشانی مردم به ویژه پیشه وران و روستاییان می گردید. این مالیاتها و پرداخت ها که اکثرا از زمان ایلخانان در ایران برقرار شده بود بر فقر مردم می­افزود. نکته شایان توجه در این مالیاتها کثرت مقدار آنها بود. (پارسا دوست ،۱۳۷۵ :۶۲۱-۶۲۰(
البته در دوره صفویه گاهی برخی از افراد از پرداخت مالیات امتناع می کردند که با واکنش تند حکومت مواجه می­شدند. ((امیر حسام الدّین حاکم رشت و فومنات بود. وى از متابعت شاه اسماعیل سرپیچى کرد و از پرداخت مالیات مقرّر سرباز زد. به همین سبب شاه اسماعیل در ۹۱۱ ق براى مطیع کردن وى به سمت گیلان رفت. هنگامى که قزلباشان وارد محدوده امیر حسام الدّین شدند، مرعوب شد و در خود یاراى مقابله ندید. به ناچار تسلیم شد و با تقدیم هدایاى فراوان و استمداد از شیخ نجم الدّین رشتى براى شفاعت، از شاه طلب عفو کرد. التماس او درجه قبول یافت و از جرایم رشتیان گذشته، معاودت فرمودند.)) (گنابادی،۱۳۸۷ :۱۱۱(

• • • • • • طرح پروژه

اصولاً در چارچوب برنامه‎های صنعتی، یک برنامه‌ بخشی شامل چند طرح یا پروژه و طرح یا پروژه شامل چند فعالیت و عملیات است و یک طرح کوچکترین قسمت عملیاتی است که به عنوان یک واحد مجزا در برنامه توسعه یک کشور تهیه و اجرا می‎شود. مجموعه فعالیت‎هایی که برای ایجاد فوائد، منابع را مورد استفاده قرار می‎دهد، یک طرح را تشکیل می‎دهند که ممکن است بسته به نوع فعالیت؛ بازرگانی، کشاورزی، خدماتی و یا صنعتی باشد. به عبارت دیگر واژه طرح به روش خاصی برای نیل به یک هدف معین اشاره می‎کند و برحسب وسعت محل و اهداف آن، کیفیت طرح نیز تفاوت خواهد کرد (ربانی، ۱۳۵۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در یک تعریف دیگر، طرح، ایده یا پیشنهادی است که به صورت یک مجموعه‎ای از پروژه‎ها مطرح می‎شود و پروژه متشکل از فعالیت‎های منطقی و مرتبط به یکدیگر است که زیر نظر یک مدیریت و ارگان اجرایی مشخص برای تأمین هدف یا هدف­هایی معین، در چارچوب برنامه زمانی و بودجه از پیش تعیین شده ای اجرا می‎گردد(مجیدیان، ۱۳۷۷).
هر طرح یا پروژه باید دارای نقطه شروع و نقطه پایان مشخص و مقصود از اجرای آن نیل به هدفی مشخص و از قبل تعیین شده باشد. به عبارت دیگر هر پروژه یک دوره زندگی مشخص دارد که از مراحل قابل تشخیص و قابل تعریفی تشکیل شده است. این مراحل عبارتند از: بررسی، تعریف، طراحی، ساخت یا نصب اجزا، راه‎اندازی، بهره‎برداری و ارزیابی.

• • • • • • مفهوم هدف

منظور از هدف، سطح یا مقدار مشخصی از کالا، خدمت، تولید و سایر شاخص‎های کمی و کیفی است. در واقع منظور از هدف مقاصد نهایی از اجرای طرح یا توضیح کالاها و خدماتی که یک طرح یا برنامه معین قادر به تولید آن­هاست. بعضی از طرحها ممکن است بیش از یک هدف داشته باشند. به عنوان مثال یک طرح یا برنامه توسعه‌ منابع آب می‎تواند فوائدی به صورت تولید نیروی برق، تنظیم جریان آب جهت جلوگیری از سیل و یا ایجاد مراکز تفریحی داشته باشد. به چنین طرحهایی که دارای اهداف متعدد هستند، در اصطلاح ارزیابی، طرحهای چند منظوره می‎گویند(ربانی، ۱۳۵۰).
د: محدودیت کاربرد تحلیل هزینه ـ فایده
تعیین قیمت محاسباتی منابع و محصول و در نتیجه محاسبه هزینه و فایده اجتماعی هر طرح منوط به آن است که این هزینه و فایده قابل اندازه‌گیری باشد. قابلیت اندازه‌گیری هر چیزی تا حدودی یک مسأله نظری است. در مواردیکه کالا یا خدمت در بازار به فروش می‌رسد، مسأله معمولاً چندان دشوار نخواهد بود، زیرا حتی در صورت نپذیرفتن قیمتهای رایج، می‌توان از آنها به عنوان پایه برای برآورد قیمتهای محاسباتی استفاده نمود. اما گاه مسأله با مشکل روبرو می‌شود. به عنوان مثال قسمتی از محصول طرح ترمیم جاده، نجات احتمالی جان مسافرین خواهد بود و هر گونه کوششی در قیمت‌گذاری جان یک انسان مسائل بحث برانگیزی در پی خواهد داشت. در واقع در این جا با محدودیت کاربرد تحلیل هزینه ـ فایده مواجه هستیم (پاکزاد، ۱۳۷۲).
و: تحلیل هزینه ـ فایده و دولت
هدف اصلی هر تحلیل هزینه ـ فایده یک برنامه دولتی پی بردن به این موضوع است که آیا فوائد یک برنامه به هزینه‎های آن برتری دارد یا خیر؟ این فرایند شبیه منطق تصمیم گیرنده‎ای است که برای اتخاذ یک تصمیم چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی تلاش می‎کند. اما با وجود این شباهت، درج ساده صفت «دولت» بعد از اسم «برنامه»، پیچیدگی و اهمیت بیشتری به سئوال ارزیابی می‎بخشد. برای بعضی از فعالیتها تفاوت عمده‎ای بین ارزیابی‎های فوائد و هزینه‎های بخش دولتی و خصوصی وجود ندارد و تصمیم گیرندگان بخش خصوصی می‎توانند در مورد آنها‌ حتی در مورد فعالیت‎هایی که از مرحله آزمون هزینه ـ فایده عبور کرده‎اند، قضاوت کرده و آنها را اجرا کنند. اما فعالیت‎هایی که آزمون هزینه ـ‌ فایده را پشت سر نگذاشته باشند توسط بخش خصوصی انجام نمی‎گیرند و فعالیت‎هایی که از مرحله آزمون هزینه ـ فایده اجتماعی عبور کرده باشند، باید توسط دولت انجام شوند.
ز: تفاوتهای تحلیل تجارتی و تحلیل هزینه ـ فایده اجتماعی
یک مؤسسه خصوصی با عنایت به شرایط عرضه و تقاضا، با یک مجموعه قیمت خاص روبه رو بوده و با توجه به آن اتخاذ تصمیم می‎نماید و مسأله قیمت از دید مجموع جامعه و یا ملت، نقشی در تصمیم‎گیری آن ندارد. از دید تولید‎کننده صابون و یا سیگار، قیمت موجود در بازار راهنمای اساسی شمرده می‎شود ولی، برای برنامه‎ریزان قیمت بازار به تنهایی کافی نبوده و می‎بایست درباره قیمت موجود بررسی و مطالعه بیشتری نمایند. به عنوان مثال آیا در قیمت سیگار، مسأله احتمال ابتلای فرد سیگاری به سرطان و یا بیماری قلبی ملحوظ شده است؟ آیا قیمت صابون فایده جنبی حاصل از استفاده از آن، مثلاً کاهش خطر شیوع بیماری و یا سفر همسفران پاکیزه را نشان می‎دهد؟ توجه احتمالی یک سرمایه‎گذار بخش خصوصی به اینگونه مسائل صرفاً جنبه تفنن و کنجکاوی داشته، حال آنکه از نقطه نظر کارشناسان مسئول در بخش دولتی، نکات یاد شده مسائلی خطیر و حساس و مؤثر در تصمیم‎گیری است. حیطه تفکر و نگرانی سرمایه‎گذاران بخش خصوصی محدود به سودآوری و یا زیان فعالیت خود بوده، حال آنکه دستگاه مسئول برنامه‎ ریزی کشور به ناچار باید با دیدی همه جانبه به مسائل مختلف و گسترده یک کشور نظر انداخته و تصمیم‎گیری نماید. بی‌توجهی به این نکته موجب می شود که بطور غیرمنصفانه، آرامی و کندی بررسی و ارزشیابی طرح در بخش دولتی، با سرعت تصمیم‎گیری در بخش خصوصی مقایسه شده و مورد انتقاد قرار گیرد. البته باید اذعان کرد که مسأله تعدد هدفها، ویژگی خاص ارزشیابی طرحهای دولتی نیست. احتمالاً مؤسسات بخش خصوصی نیز می‎توانند هدفهای متعددی داشته باشند. به عنوان مثال، سرمایه‎گذار بخش خصوصی علاوه بر علاقه به تحصیل حداکثر سود، در پی آن باشد که مؤسسه‎ای عظیم با حجم فروشی فوق‎العاده زیاد ایجاد نماید. یا کارگری در عین علاقه به کسب درآمد بیشتر، آرزومند آن باشد که اوقات فراغت زیادتری برای خود فراهم آورد. به هرحال، جمع اهداف مختلف با یکدیگر طبیعتاً مسائل زیادتری را به وجود خواهد آورد و برای سازمان برنامه‎ ریزی که در جستجوی راه حل مناسبی برای سازش اهداف مختلف ملی است، موضوع مشکل‎تر خواهد شد؛ زیرا ملت یک کشور مجموعه‎ای از گروه های مختلف با منافع متفاوت بوده و احتمالاً هدفهای مغایری داشته که آشتی دادن این هدف ها با یکدیگر بسیار دشوار خواهد بود (راهنمای تهیه گزارش توجیه طرح، ۱۳۸۰).
واقعیت یاد شده، مسأله‎ای است که به هنگام تحلیل هزینه و فایده طرحهای سرمایه‎گذاری، هیچگاه نباید از نظر دور بماند. حتی گزینش نرخ تنزیل برای تنزیل منافع آتی طرح، عملاً بازتاب یک سازش معین بین منافع متضاد نسل­های مختلف است. برای سرمایه‎گذار خصوصی در نظام سرمایه‌داری، نرخ تنزیل در حقیقت بازتاب نرخ بهره‎ای است که براساس آن می‎تواند استقراض نموده و یا اینکه وام پرداخت کند؛ حال آنکه از نقطه‌نظر سازمان برنامه‎ ریزی، نرخ تنزیل در واقع ابزاری است که با کاربرد آن هزینه و فایده طرح به زمان‎های مختلف و یا احتمالاً به نسلهای مختلف، تخصیص می‎یابد و به این وسیله ارزش فایده در زمان کنونی با ارزش آن در زمان آتی مورد مقایسه قرار می‎گیرد. لذا، بین تصمیم‎گیری بخش خصوصی و تصمیم‎گیری بخش دولتی به نیابت از طرف ملت، درباره طرحهای سرمایه‎گذاری، تفاوت ساده ولی پراهمیتی وجود دارد. به نظر می‎رسد ارزشیابی طرح در بخش دولتی، مشکل‎تر و پیچیده‎تر از ارزشیابی طرح در بخش خصوصی بوده و فنونی که در بخش خصوصی کاربرد دارد احتمالاً در بخش دولتی مؤثر واقع نشود. تحلیل هزینه و فایده طرحهای سرمایه‎گذاری بخش دولتی دقیقاً به این منظور مطرح گردیده که ارزشیابی طرحها از نقطه نظر جامعه یا ملت و رعایت منافع آنها، با روشی منظم و تحت یک نظام سنجیده، مورد عمل قرار گیرد(راهنمای تهیه گزارش توجیه طرح، ۱۳۸۰).
۲-۱-۶- منافع و هزینه‌های طرح
در چارچوب برنامه‎های صنعتی، یک برنامه بخشی ( بخش های اصلی اقتصاد )، شامل چند طرح یا پروژه و هر طرح یا پروژه شامل چند فعالیت و عملیات است و یک طرح کوچک ترین قسمت عملیاتی است که به عنوان یک واحد مجزا در برنامه توسعه یک کشور تهیه و اجرا می‎شود. یکی از اهداف اصلی روش تحلیل هزینه ـ فایده محاسبه اثرات مربوط به طرح می‎باشد که این اثرات می‎تواند به صورت منافع یا هزینه‎های طرح مطرح باشد(اسکونژاد، ۱۳۸۰).
منافع یا درآمدهای طرح
منظور از منافع یک طرح وجوهی است که در نتیجه عملکرد طرح ایجاد شده و باعث رشد درآمد ملی کشور می‌گردد. منافع حاصل از یک پروژه ممکن است به صورت یکی از موارد زیر باشد:
منافع مستقیم
فواید مستقیم آنهایی هستند که کاملاً مربوط و وابسته به هدف اصلی پروژه باشند، به عبارت دیگر منافع مستقیم فوائدی است که بدون واسطه و به طور مستقیم نصیب اشخاصی که از کالاها و خدمات حاصل از طرح استفاده می‎کنند، می‎شود. ارزش واقعی این فوائد مستقیم، مقدار پولی است که مصرف کنندگان حاضرند برای آن بپردازند. از دیدگاه اجتماعی تولید بیشتر کالاهای مادی فی‎النفسه مفید است، اما تمایل به پرداخت مصرف‌کننده برای تولیدات خالص طرح مهم می‎باشد. منظور از تولیدات خالص، کالاها و خدماتی است که حاصل انجام طرح است. اگر تولیدات حاصل از انجام طرح بخشی از عرضه را جانشین کرده و به حجم عرضه ‌کالا اضافه بکنند، در این صورت منفعت مصرف کل طرح در واقع منفعت مصرف کل عوامل تولید است که در اثر عدم تولید کالای جانشین شده آزاد می‎گردند.

کارکنان منابع انسانی و شایستگی­های آنان
فرهنگ سازمانی منابع انسانی
ساختار منابع انسانی
فن­آوری مورد استفاده
بنابراین ، در بلند مدت پذیرش مدیریت منابع انسانی الکترونیکی مستلزم تغییرات و تعدیلات چشمگیر کلی در شیوه عملکرد واحد­های منابع انسانی است . این نیازمند تدوین وظایف جدید برای مدیران، کاهش کارهای اداری و افزایش انتظارات از متخصصان منابع انسانی است که انتظار می­رود نقش استراتژیک و آگاهانه­ای را ایفاء کنند ( Panayotopoulou et al. , 2007).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱۶-۱-۲) فناوری نیروی کار در ده سال آینده
بر پایه اطلاعات برگرفته از داده ­های منابع انسانی و دانش و فنون تحلیل موجود، پورتال­­هایی که به طور فزاینده در حال پیشرفت هستند، سطح شخصی کردن امور را از نظر نقش به گونه ­ای گسترده بهبود خواهند بخشید. پورتال­هایی که ما تصور می­کنیم به صورت چند رسانه­ای از همه جا و با هر نوع ابزار در دسترس خواهند بود و هر یک از کاربران را خواهند شناخت و آنگونه تبادل و همکاری را پدید خواهند آورد که فعالیت­های کسب و کار را به طبیعت دوم تبدیل می­ کند. این پورتال­های همسان فرهنگ سازمانی را به کارکنانی که در مکانهای مجازی در سراسر جهان استقرار دارند انتقال خواهد داد.
فناوری، خودمختاری بیشتری را برای کارکنان به ارمغان خواهد آورد و راه های جدیدی را در خود مدیریتی در برابر آنان خواهد گشود. شواهد کافی برای دگرگونیهای زیر وجود دارد:
پورتال­ها نقش و رجحان­های هر فرد را شناسایی خواهند کرد و دسترسی پر شتاب به موارد لازم برای اجرای وظایف را فراهم می­ کنند.
سلف سرویس در نسل بعدی ادامه خواهد یافت؛ فیلتر شده در سطح بالا، بطور باور نکردنی شهودی و بسیار بسیار آسان برای درک و بکارگیری.
خود مدیریتی بر نقش­های مدیریتی و سرپرستی تاثیر خواهد گذاشت و در حالیکه مدیران مسئولیت­های منابع انسانی بیشتری را بر عهده می­گیرند و مدیریت منابع انسانی نیز وظایف سازمانی بیشتری را می­پذیرد، چهره و دورنمای نقش شغلی را دگرگون خواهند کرد.
پورتال هر یک از کارکنان روشی را که وی میل دارد اطلاعات دریافت کند و به آموزش بپردازد به طور مستقیم و بر اساس الگوهای شخصی وی مانند چپ دست یا راست بودن یا سبک کارکردن مستقل با زیر نظر راهنما فراهم خواهد کرد.
فناوری چند رسانه­ای، کارکنان و مدیران را قادر می­سازد تا از راه گفتن، لمس یا تایپ کردن پرسش­های خود، راهنمایی، مشاوره یا دانش لازم را در پیوند با سبک­های کاری خاص خود دریافت کنند.
پورتال­های شخصی شده، گزینه­ های قابل دسترس و مطالب مرتبط را فراهم می­ کنند و در عین حال گزینه­ های دیگری را هم پیشنهاد می­ کند، درست مانند وقتی که Amazon.com تجارت الکترونیکی را در ابتدای دوره اینترنت آغاز کرد.
محتوای برگرفته از منابع برون سازمانی با عملیات در آمیخته خواهد شد. برای مثال، ثبت نام برای مزایای شغلی با فهرست­های ذیربط و ثبت نام برای کارآموزی با برنامه های ذیربط و فهرست­بندی مشاغل با کارجویان ذیربط خواهد داشت و امثال اینها.
برگزاری دوره­ های آموزشی و کارآموزی به حداقل خواهد رسید و بخش بزرگی از یادگیری در آن هنگامی روی خواهد داد که فرایند اجرای وظایف با روش های شهودی و بر پایه یکپارچگی محتوا و تحلیل به پیش می­رود.
کارکنان برای تحلیل میزان کارآیی و اثر بخشی خود، فناوری پورتال را به کار خواهند گرفت.
کارکنان خواهند توانست بر حسب وظایف ویژه شغلی، اطلاعات به هنگام سازمانی، تولیدی، فرهنگی یا زبانی را ببینند.
ربات­ها پاره ای از وظایف روزمره همچون تحویل نامه و بسیاری دیگر از وظایف کارگری مونتاژ را انجام خواهند داد. افزون بر این ، همین که سازمان­ها فناوری زیستی را به کار گیرند پویایی هایی پدید خواهد امد(Henson, 2005).
۲-۲) عوامل تاثیر­گذار بر موفقیت مدیریت منابع انسانی الکترونیک
ما با مطالعه ادبیات مربوط به مدیریت منابع انسانی الکترونیک ، این عوامل را شناسایی کرده و انها رادر چهار دسته عوامل فناورانه( تکنولوژیکی) ، سازمانی، رفتاری و محیطی دسته­بندی کردیم. در ادامه به مولفه­ها اشاره خواهیم کرد:
۱-۲-۲) عوامل فناورانه
این عوامل اشاره به تمامی مولفه­هایی دارند که صرفاً مربوط به سیستم­های اطلاعاتی و فناوری می­شوند. و یکی از زیر بنایی­ترین بخش­های پیاده­سازی مدیریت منابع انسانی الکترونیک در یک سازمان می­باشند.
۱-۱-۲-۲ ) کابرد ها و ویژگی ها
عواملی که مربوط به کاربردها و ویژگیهای برنامه ­های کاربردی هستند، در دهه اخیر پیدا شده ­اند. روئل و همکاران (۲۰۰۴) استدلال کرده ­اند که کارمندان و مدیران صف بدون یک “ساختار اطلاعاتی مشخص و آسان” رغبتی برای سپری کردن زمان خود در ابزارهای مدیریت منابع انسانی الکترونیک نخواهند داشت( Ruel et al, 2004) .
تئو و همکاران (۲۰۰۷) در تحقیق خود از ۱۱۰ سازمان در سنگاپور، تعدادی از عوامل تاثیر­گذار بر اقتباس مدیریت اطلاعاتی منابع انسانی را مورد بررسی قرار دادند و به “مزیت نسبی بخشی” بعنوان یک عامل مهم تاثیر­­گذار در پذیرش یک سیستم سازمانی پی برده­اند. مزیت نسبی به مزایایی اشاره دارد که یک سیستم چه برای بخش مورد نظر و چه برای سازمان بعنوان یک کل به ارمغان می ­آورد( Teo et al, 2007) .
و مولفه آخری موجود در ویژگی­ها “سهولت تجربه شده در استفاده از سیستم” می­باشد که توسط وائر منز و ولدهوون (۲۰۰۷) اشاره شده است( Voermans & van Veldhoven, 2007) .
۲-۱-۲-۲ ) زیر ساخت های فناورانه
های (۲۰۰۶) در بررسی خود از ۶۰ کارمند در کارخانه­های تولیدی به این نتیجه رسید که “زیر ساخت فناوری اطلاعات”، یک عامل مهم در موفقیت مدیریت منابع انسانی الکترونیک محسوب می­ شود( Hooi , 2006) . علاوه بر این، ردیک (۲۰۰۹) نیز به این نتبجه دست یافت. زمانیکه زیر ساخت فنی بطور جدی استقرار نمی­یابند، بعنوان یک مانع برای موفقیت مدیریت منابع انسانی الکترونیک عمل می­ کند، مطابق با این یافته­ ها، این نکته آشکار است که سازمانها نیازمند استقرار زیر ساخت صحیح در جهت اجرای موفقیت آمیز مدیریت منابع انسانی الکترونیک می­باشند( Reddick , 2009) .
۳-۱-۲-۲ ) استانداردسازی زبان
هیکیلا و اسمل (۲۰۱۱)، ۱۸ مصاحبه عمیق با مدیران منابع انسانی در دو تا از شرکتهای اروپایی در رابطه با تاثیر “استاندارد­سازی زبان” بر روی پذیرش و استفاده از سیستم­های مدیریت منابع انسانی الکترونیک انجام دادند. نتایج حاکی از آن بود که این عمل با توجه به سطح دانش زبانی کارمندان، هم می ­تواند تاثیر مثبت و هم می ­تواند تاثیر منفی در پی داشته باشد( Heikkila and Smale , 2010) .
۴-۱-۲-۲ ) محتوای سیستم سفارشی شده
یکی دیگر از عوامل “محتوای سیستم سفارشی شده” بود (Cronin et al, 2006). محققان اذعان می­ کنند زمانیکه یک سیستم متناسب با نیازهای ویژه آنان باشد بعنوان یک عامل مهم در موفقیت مدیریت منابع انسانی الکترونیک خواهد بود. از آنجایی که کارمندان در آینده می­خواهند از این سیستم­ها برای انجام کارهای خود در حد بالایی استفاده کنند، اگر متناسب با حوزه تخصصی آنان باشد طبیعتاً می ­تواند بعنوان یک عامل مهم و مثبت تلقی شود.
۲-۲-۲) عوامل سازمانی
این عوامل مشتق شده از ویژگی های سازمانی می باشند که می توانند مستقیماً منجر به اجرای موفقیت­آمیز مدیریت منابع انسانی الکترونیک در رابطه با اهداف مورد نظر شوند .(Saroj Lakhawat, 2013)
۱-۲-۲-۲ ) ویژگی های جمعیت شناختی
در این دهه پی برده شد که ویژگیهای جمعیت­شناختی سازمان، نقش مهمی در مورد سیستم­های مدیریت منابع انسانی الکترونیک ایفا می­ کنند. در این میان، “اندازه سازمان” یکی از مولفه­هایی است که به کرات در رابطه با موفقیت و پذیرش مدیریت منابع انسانی الکترونیک از آن نام برده شده است. نای و وات (۲۰۰۶) (با تحقیقی که در مورد ۱۴۷ نفر از بخش منابع انسانی انجام داده­اند) گزارش دادند که اندازه سازمان بعنوان یک عامل مهم در موفقیت سیستم­های اطلاعاتی منابع انسانی محسوب می­ شود. مطابق با تحقیق آنان سازمانهای بزرگتر شانس بیشتری در این رابطه دارند( Ngai and Wat , 2006) . استروهمیر و کابست (۲۰۰۹) یک بررسی ( از مدیران منابع انسانی در ۲۳ کشور) در این مورد انجام داده و پی بردند که اندازه سازمانی در موفقیت مدیریت منابع انسانی الکترونیک تاثیر می­ گذارد(Strohmeier & Kabst, 2009) . علاوه بر این تئو و همکاران (۲۰۰۷) نیز به این نتایج دست یافتند. مطابق با تحقیقات فوق­الذکر میتوان نتیجه ­گیری کرد که موفقیت در بین سازمانهای بزرگ شایع­تر است. در حالیکه چابمن و وبستر (۲۰۰۳) به این نکته پی بردند که مدیریت منابع انسانی الکترونیک در میان سازمانهای کوچک موفق­تر است. نتایج حاکی از آنست، یکپارچگی با سیستم­های بزرگ موجود که مشکل و هزینه­بر می­باشد، ممکن است یکی از عوامل مهم در جهت توجیه این اثر باشد. با این حال تحقیقات بیشتری مورد نیاز است تا مشخص شود که روابط بین اندازه سازمان و موفقیت توسط چه عواملی تعدیل می­شوند (Chapman & Webster, 2003) .
” حوزه فعالیت سازمان ” یکی دیگر از عوامل حائز اهمیت در مورد ویژگیهای جمعیت شناختی سازمان می­باشد. الیواس- لوجان و همکاران (۲۰۰۷) در بررسی خود از چهار بخش متفاوت یک شرکت بزرگ مکزیکی ( مواد غذایی، خدمات تبلیغاتی و مالی ، توزیع و تولید مسائل ساختمانی، فناوری اطلاعات و برون­سپاری فرآیندهای کسب و کار) به این نتیجه رسیده ­اند که صنعت بانکداری پیشرفته ­ترین بخش در مدیریت منابع انسانی الکترونیک می­باشد ( Olivas-Lujan et al., 2007) .استروهمر و کابست (۲۰۰۹) نیز بیان می­ کنند، حوزه بانکداری به طور مثبت با موفقیت مدیریت منابع انسانی الکترونیک در ارتباط است در حالیکه تولید مصالح ساختمانی، خرده­فروشی­ها و دیگر حوزه ها به طور منفی با مدیریت منابع انسانی الکترونیک در ارتباط هستند(Strohmeier & Kabst, 2009) . علاوه بر این، یافته­های پانایاتوپولو و همکاران (۲۰۰۷) حاکی از آنست که حوزه فعالیت سازمان و ویژگیهای آن حوزه ( از جمله فرهنگ آن حوزه در رابطه با فناوری) بر موفقیت و پذیرش مدیریت منابع انسانی الکترونیک تاثیر­گذار است. برای مثال در بررسی این محققین مشخص شد که حوزه ارتباطات رابطه بهتری با مدیریت منابع انسانی الکترونیک دارد تا حوزه تولید مصالح ساختمانی( Panayotopoulou et al. , 2007) .
۲-۲-۲-۲ ) دانش و مهارت ها
الیواس- لوجان و فلورکسکی (۲۰۱۰) پی بردند که “ظرفیت جذب فناوری اطلاعات منابع انسانی” ( برای مثال توانایی کارمندان شرکت برای توسعه زیر بناهای دانش مربوطه یا شناسایی اطلاعات با ارزش خارجی و یا اتخاذ تصمیمات درست) بطور مستقیم برشدت و پذیرش مدیریت منابع انسانی الکترونیک تاثیر­گذار­است ( Olivas- Lujan and Florkowski , 2010).
علاوه بر این، ردیک (۲۰۰۹) آشکار ساخت که “مهارتهای مدیریت تغییر” برای موفقیت سیستم­های اطلاعاتی منابع انسانی بعنوان یک مانع می­باشند. از سوی دیگر اجرای این سیستم­ها اغلب نیازمند کارمندان و مدیرانی برای تغییر دادن روش های فعلی کار می­باشد. بنابر این استدلال ما این است که مهارتهای مدیریت تغییر می­توانند هم باعث وفق دادن کارمندان شود و هم می ­تواند مقاومت آنان را برانگیزاند( Reddick , 2009) .
۳-۲-۲-۲ ) گارانتی کردن اطلاعات محرمانه وداده های درونی
روئل (۲۰۰۴) پی برد زمانیکه کارمندان سیستم مدیریت منابع انسانی الکترونیک را مورد استفاده قرار می­ دهند، “گارانتی کردن اطلاعات محرمانه و امنیت داده ­های درونی” بعنوان یک عامل حیاتی برای کارمندان به منظور ایجاد آرامش در آنهاست. زمانیکه کارمندان سیستمی را مورد استفاده قرار می­ دهند و اطلاعات خاصی را در آن وارد می­ کنند، می­خواهند از امنیت داده ­های خود اطمینان حاصل نمایند( Ruel et al, 2004) .
۴-۲-۲-۲ ) منابع مالی
همچنین یافته­ ها حاکی از آن هستند که اجرای یک سیستم جدید نمی­تواند بدون “منابع مالی” کافی به وقوع بپیوندد( Hooi , 2006 ). ردیک (۲۰۰۹) هم اذعان می­ کند، بودجه ناکافی و وضعیت اقتصادی یک سازمان بعنوان یک مانع مهم در جهت اجرای یک سیستم می­ باشد( Reddick , 2009) .
۵-۲-۲-۲ ) طرح
تنسلی و واتسون (۲۰۰۰) در تحقیق خود ( شامل مشاهدات، مصاحبه­ ها، آنالیز داده ­ها و یادداشت­ها) از مدیران منابع اطلاتی و منابع انسانی بر روی یک شرکت آمریکایی که طی دو سال انجام شد، چند عامل مهم را که موفقیت پروژه مدیریت منابع انسانی الکترونیک را تحت تاثیر قرار میدهند شناسایی نمودند، مثل “استفاده از تیم­های پروژه­ای چند وظیفه ­ای” با نمایندگانی از منابع انسانی و سیستم­های اطلاعاتی- “طرح ریزی کردن فرآیندهای منابع انسانی”- “شناسایی نیازهای منابع انسانی” ( Tansley and Watson , 2000) .
علاوه بر این “اهداف واضح مدیریت منابع انسانی” و برنامه­ ریزی دقیق این اهداف بعنوان یک عامل مهم در اقناع کردن کاربران در جهت استفاده از مدیریت منابع انسانی الکترونیک شناسایی شد. پانایاتوپولو و همکاران یافته­های تنسلی و واتسون را تایید کردند.
عامل دیگر موجود ، “ایجاد کردن دیدگاه مشترک بین مدیران منابع انسانی و مدیران سیستم­های اطلاعاتی” می­باشد (Tansley and Newell , 2007 ).

نوشی آب حیات ازاین ابیات زنده مانی چو خضرا ز آب حیات
باز نظامی در شرفنامه می گوید:
زهی خضرو اسکندر کائنات که هم ملک داری هم آب حیات
چو سکندری شاه کشور گشای چو خضرا زره افتاده را رهنمای
چو همخوان خضری براین طرف جوی به هفتاد و هفت آب لب را بشوی

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

هارون و موسی
هارون نخست زاده ی عمران و برادر موسی از یک پدر و از یک مادر است، نام وی بیست بار در قرآن مجید ذکر گردیده و از جمله ی انبیا به شمار رفته است. هارون به واسطه ی فصاحتی که داشته به درخواست حضرت موسی از طرف خدا به یاری و همکاری با موسی مأمور گردیده است. هر دو با هم فرعون را به یکتا پرستی دعوت کردند و بنی اسرائیل را از مصر نجات بخشیدند و به جانب سرزمین مقدس سوق داد. هارون هنگامی که برای گرفتن احکام به طور سینا رفته بود بر بنی اسرائیل خلافت می کرد. حادثه ی سامری در آن زمان اتفاق افتاد واز آن جهت هارون مورد عتاب موسی قرار گرفت۱٫
انعکاس آن در آثار شاعران چنین است که :
انوری می گوید:
مشتری را از شرف دولت سرای طالعش چون کلیم الله را خلوت سرای طور باد
نه کلیمی تو برین کوه که گیری کم تپه نه عزیزی تو درین مصر که گیری کم چاه
زهی دست وزارت از تو معمور چنان کزپای موسی پایه ی طور
من اثرها کز سنانت یاد دارد روزگار چو موسی ره طور سینا گرفته
ز برهان جیب تو و معجزاتت سواد زمین دست بیضا گرفته
ناصر خسرو قبادیانی می گوید:
نیکو نگر درین که نکو ناید از کوه قاف جغدی را بالین
چو هارون ز موسی علی بود در دین هم انباز و هم همنشین محمّد
به محشر ببوسد هارون موسی ردای علی و آستین محمّد
واندر حریر سبز و ستبرقها سیب وبهی چو موسی وهارونست
ای یار سرود و آب انگور نه یار منی به حقّ والطوّر
پیغمبر میرست پور او را برمرکب میرست طور سینا
برزگران را نگر چگونه زمستی بهره ی هارون همی دهند به هامان
به راه چشم شنود از درخت قول خدای که « من خدای جهانم» به طور بر موسی
چون باز نگردی به سوی موسی و هارون یک ره نشوی سیر زفرعون وز هامان
حجّت و برها ن مجوی جز که ز حجّت تا بنما ید ت را ه موسی وها رون
ظهیرا لد ین فا ریا بی می گوید :
ها رون د رگه توا م آ خر روا مدار اسب مرا بر آ خور غم چون خرعزیر
عهد ها رون د رگهت د ا یم حسد روزگا رمأ مون با د
ید بیضا ی موسویت به جود کیسه پرد ا زگنج قا رون با د
ا میر معزّ ی می گوید :
کرد ند آ شکا را معجز به عا لم اندر عیسی به بیت مقد س موسی به طور سینا
دوش آن نگارین روی من آمد به مستی سوی من تا شد رویش کوی من چون طور سینا پرضیا
ر ضوا ن تویی وبزم ترا سا یه ی طوبی موسی تویی وتخت ترا پا یگه طور
وگر بنا ی زبید هگشت خراب حصا رد ولت ها رون بلند با د وحصین
گه ابراهیم بن آ زر میا ن توشده ا یمن گهی جسته ترا موسی میا ن وا دی ا یمن
همیشه تا که نشا ن نبوّ ت موسی زآ تشست ود رخت وزوا د ی ا یمن
سنایی غزنوی د رمثنوی عشق نا مه می گوید :
تا بود طورنشأ ه ی اولی روح را ذا ت گفتنست اولی
طورا قبا ل عشق گیرد نام عا قبت تا کجا رسد انجا م
طور اقبا ل عشق تا با قیست عا شق اندرنیا زومشتا قیست
چون بود طور عشق را ادبار عاشقان را به عکس گرد د کا ر
سنایی در مثنوی سنا یی آباد می گوید :
ای دلت بی خبر زآتش و نور چه شناسی حدیث موسی و طور
آتش ازکوه طورپیدا شد موسی ازشوق یارشیدا شد
سنایی درمثنوی طریق ا لتحقیق می گوید :
حضرتی بینی ا زورا ی مکان فارغ ازاستحا لت دورا ن
عاشقانی چوآدم وچوکلیم چون حبیب ومسیح وا برا هیم
سنا یی د رمثنوی کا رنا مه ی بلخ می گو ید :
شعر اورا تجلّی طورا ست زانکه منشور خوا جه منشور ا ست