مبانی نظری و پیشینه پژوهش

۲-۱-مقدمه

در این فصل ابتدا به معرفی درس پژوهی ، مدل های مختلف آن ، انواع گفتمان در درس پژوهی ، ارتباط هویت معلم و درس پژوهی ، پرداخته شده است . در ادامه ،ارتباط درس پژوهی وپیشرفت تحصیلی و عوامل مؤثر بر آن، سپس درس ریاضی و جایگاه و اهمیت برنامه درسی ریاضی در میان سایر برنامه های درسی دوره ابتدایی و اصول حاکم بر آن و دلایل تغییر این درس مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور در رابطه با موضوع پژوهش نقد و بررسی و سپس نتیجه گیری و مدل نظری تحقیق ارائه شده است.

۲-۲- چرایی درس پژوهی

محققان و سیاست گذاران به تازگی توجه خود را به آماده سازی اولیه معلمان معطوف ساخته اند (سنک و همکاران ، ۲۰۱۲)زیرا آن چه در فرایند یاددهی –یادگیری در کلاس درس اثر می‌گذارد تا حدود زیادی به کارکردهای عناصری از فرهنگ آموزش مربوط می شود که در قالب برنامه درسی ارئه می‌شوند و معلم و دانش آموزان در کلاس درس از آن ها استفاده می‌کنند .معلمان و دانش آموزان با باورها، علایق و انگیزه های متفاوتی به کلاس درس می‌آیند که در فرایند یاددهی –یادگیری تاثیر شگرفی دارد و فعالیت های آموزشی کلاس درس را تا حدود زیادی تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.( سرکارآرانی ۱۳۸۰) پیوند میان باورهای معلمان و روش تدریس آن ها تأیید شده است (پتاری ^[۱]و جورجیادئو^[۲] ، ۲۰۰۹،نقل از احمدپور،۱۳۹۱)مطالعه باورهای معلمان و تاثیر آن بر روش تدریس نوید بخش افزایش کیفیت تدریس و در پی آن بهبود یادگیری دانش آموزان است که این دقیقا از اهداف تلاش های تحقیقاتی در آموزش ریاضی به شمار می رود.(مبارکه و همکاران ، ۱۳۹۲)پس ، معلمی حرفه ای پویا با پیچیدگی های بی بدیل است که طی آن معلمان بر بستری از موقعیت های نامعین و دشوار، برنامه درسی را اجرا می‌کنند. در چنین شرایطی عمل تدریس به عنوان فعالیتی هنری مطرح می شود.(دایموک^[۳] ،۲۰۰۸، نقل از ساکی ، ۱۳۹۱) کلیکمان^[۴] و همکاران (۲۰۱۲) معتقدند که در روش های سنتی به متخصصان با کیفیت در موضوعات درسی نیاز بود و تربیت معلم بر دانش محتوایی و پداگوژیک متمرکز بود. به زعم( شاه مرادی،۱۳۹۲) رویکرد معلم پژوهنده می‌تواند هسته مرکزی اندیشه معلمان حرفه ای باشد. زیرا معلمی که در بطن کلاس قرار دارد، بیش از هر کس دیگر صلاحیت و شایستگی شناسایی مسئله ، تجزیه و تحلیل و ارزشیابی و ارائه راه حل برای بهبود شرایط یادگیری دارد.به ویژه ، نحوه ای که طبق آن دانش و عمل معلم گسترش یابد – یا می‌تواند گسترش یابد – در ادبیات رو به رشد مربوط به آینده و به عمل در آوردن آموزش معلمان دارای اهمیت اساسی است.فعالیت های “آموزشی” سازمان یافته برای معلمان(مانند کارگاه ها، دوره ها و غیره) محدود نیوده و باید بتواند حالت های همزمان و مستقل رشد حرفه ای معلمان را در بر گیرد، چه دارای زمینه فردی و یا جمعی باشد. (تاکشی و ونیسلو ، ۲۰۱۳).

دادلی (۲۰۱۳) فرایند یاددهی – یادگیری در کلاس را نقل از لوئیس به رودخانه های با جریان سریع تشبیه می‌کند که معلم را در برابر بسیاری از نمونه ها یی از فعالیت های یادگیری دانش آموزان کور می‌کند.او معتقد است که معلمان باید خیلی بیشتر از سایر مشاغل و خیلی سریع تصمیم بگیرند .‌بنابرین‏ باید راه هایی برای کنار آمدن با این طوفان اطلاعاتی که هنگام تدریس دریافت می‌کنند ، پیدا کنند.ممکن است این راه کار ها به عنوان اطلاعاتی که در حال حاضر در امر تدریس مهم نیستند فیلتر شوند. (همان طور که انسان ها به صورت ناخودآگاه نگاه ها و صداهای تصادفی را در طول روز فیلتر می‌کنند)همچنین بخش عمده ی رفتار یادگیری شاگردان احتمال دارد از جانب یک معلم تنها در کلاس ۳۰ نفری از خاطر برود.اما دیگران مشاهده کرده‌اند که فرایند های درس پژوهی می‌توانند فعالیت در کلاس را از طریق آوردن چند دیدگاه دیگر در پیچیدگی تدریس که حرکت سریعی هم دارد، کُند نماید. در نتیجه درس پژوهی به عنوان جایگاهی برای ساختن دانش به کمک اعضای گروه درس پژوهی و تصور ، مشاهده و تصور مجدد روش تدریس و تاثیر آن روش برای انتشار این شناخت ،به افراد گروه عمل می‌کند.این همان نکته ای است که شورای ملی معلمان ریاضی آمریکا (NCTM، ۲۰۱۴)در بیانه ی خود تاکبد می کندکه عملکردهایی که از دسترسی وعدالت حمایت می‌کنند نیازمند درک جامعی می‌باشند. این عملکردها شامل این عوامل است، اما به آن ها محدود نمی شود: ایجاد انتظارات بالا، حصول اطمینان از دسترسی به آموزش و برنامه آموزشی مختص ریاضیات با کیفیت بالا، تخصیص زمان کافی برای یادگیری دانش آموزان، تأکید مناسب به فرایند های مختلفی که تعامل سازنده دانش آموزان با ریاضیات را گسترش می‌دهد و فرآهم آوری استفاده ‌استراتژیک از منابع انسانی و مادی. هنگامی که دسترسی و عدالت به طور موفقیت آمیزی به دست آمد، دست آوردهای دانش آموزان شامل دستاورد در طیف وسیعی از ارزیابی ریاضیات، استقرار ریاضیات، ثبات در ریاضیات فراتر از حد معمول می رود، و نمی تواند توسط پیش زمینه‌های نژادی، قومی، زبانی، جنسیتی و اجتماعی-اقتصادی پیش‌بینی شود.پس برای تحقق چنین هدفی ما بایستی معلمان کارآمدتری داشته باشیم و یک راه کارآمد تر کردن معلمان ،ایجاد یک بستر و فرصت مناسب به منظور هم آموزی آنان از تجربه های یکدیگر است و درس پژوهی این فرصت را بدون تخمل هیچ هزینه اضافی فراهم می آورد.(ساده ئی ،۱۳۹۳)

۲-۳-درس پژوهی چیست؟

پژوهش­های جهانی نشان می­دهد که برنامه ­های آموزش ضمن­خدمت معلمان در مدرسه از جمله مؤثرترین روش­های ارتقای صلاحیت­های حرفه­ای معلمان و بهسازی کیفیت فرایند یاددهی-یادگیری است. بیشتر ‌به این علت که آموزش ضمن­خدمت معلمان در مدرسه توجه آشکاری به علاقمندی­های حرفه­ای معلمان دارد، گوناگونی خواست­های معلمان را در نظر ‌می‌گیرد و فرصت­های بسیاری را برای یادگیری آن­ها با تأکید بر شناخت بیشتر از مدرسه و دانش ­آموزان فراهم می‌کند. ضمن این که معلمان را بیش از پیش در تصمیم ­گیری­های آموزشی مشارکت می­دهد و امکان پژوهش در کلاس درس را توسط معلمان و با همراهی دانش ­آموزان به وجود ‌می‌آورد. در این روش به دانش ­آموزان، علاوه بر یادگیرندگان، به عنوان کسانی که درتوسعه­ی حرفه­ای معلمان نیز نقشی قابل توجه دارند، نگاه می­ شود. این روش، رویکردی نوین از پژوهش کنشی را متبلور می­سازد که در آن، شرکت مؤثر در تصمیم ­گیری و مشارکت فعال در عمل معلمان دو پایه­ اساسی پژوهش محسوب می­شوند و نقشی بسزا در توسعه حرفه­ای معلمان ایفا ‌می‌کنند(سرکارآرانی،۱۳۷۹).