۵-۹-۲- دیدگاه بنیادگرا (عمدتاً پایه گرفته در دهه ۱۹۷۰)
این دیدگاه به طور کلی متوجه بنیادها و ریشه های شکل گیری و گسترش پدیده ی حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی در شهرها بوده و بیش از هر چیز تأثیر ارتباط تنگاتنگ بین نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع جهان سوم و شکل گیری این سکونتگاه ها را در چارچوب ساز و کار نظام سرمایه داری مورد بررسی قرار داده اند(شیبک، ۱۳۸۳: ۱۹).
“این دیدگاه عمدتاً متکی به پژوهش های تجربی متعددی است که در آمریکای لاتین به خصوص در نیمه دوم دهه ۱۹۷۰ صورت گرفته بر ابعاد سیاسی و بنیادی سکونتگاه های خودرو تأکید می ورزند. این نظریات اصولاً ریشه مسائل شهری را در الگوی مصرف شهر و کلاً نظام شهری و روند شهرنشینی و شهرگرایی جهان سوم می بینند. به این معنا که تمرکز جمعیت و فعالیت های اقتصادی در یک یا چند شهر، فقدان یک طیف در سلسله مراتب شهری و فاصله قابل توجه شهر و روستا عملاً بخش وسیعی از روستاییان را به شهر می کشاند که زیرساخت های تولیدی آن تحول لازم را پیدا نکرده و قادر به جذب انبوه مهاجرین روستایی نیست و همین امر خود تضادهای درونی جامعه شهری را در رابطه با زمین، مسکن و انواع خدمات (مصرفی) شهر تقویت می کند و این خود راز نفوذ فقر و زندگی روستایی به عرصه شهر و شهرنشینی است و مهاجرت وسیع گروه های روستایی را به محلات آلونک نشین حاشیه کلان شهرها به دنبال دارد”( شیخی، ۱۳۸۰: ۳۴-۳۳). دیدگاه بنیادگرا غالباً به زمینه ها، بسترها و بنیادهای پیدایش اسکان غیررسمی پرداخته و در مجموع سرمایه داری وابسته و توسعه برون زا را علت اصلی معرفی می کند و حل مسئله را در تغییر ساختار حاکم بر کار، تولید و توزیع و مصرف یعنی ساخت اقتصادی و سرانجام تغییر بنیادین جوامع جستجو می کند و لذا دستورالعملی برای برخورد مقطعی و موردی برای پدیده اسکان غیررسمی ندارد و نسخه های موردی و مقطعی را کارساز نمی داند و در بهترین حالت آنها را مسکنی می پندارد که چه بسا ریشه درد را نیز مخفی می کند(همان منبع: ۳۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۶-۹-۲- دیدگاه های هدفگرا (راهبردی)( از نیمه دوم دهه ۱۹۸۰ و به خصوص ۱۹۹۰ تاکنون)
دیدگاه های هدفگرا(راهبردی) شامل مجموعه نگرش هایی می شود که بیشتر به ارائه راه حل پرداخته اند. “این نگرش ها از یک جنبه به دیدگاه های مسئله گرا شباهت دارند. چرا که در تبیین کلان پدیده و در تحلیل نهایی، آن را به عنوان یک واقعیت موجود پذیرفته اند و از طرفی هم با دیدگاه های مسئله گرا تفاوت دارند زیرا انتظار ندارند که چنین وضعیتی در شرایط ساز و کار طبیعی و به طور خودکار بهبود پیدا کند بلکه سخت به دنبال یافتن راه حل یا راه حل هایی برای بهبود شرایط زندگی ساکنان سکونتگاه های خودرو و حاشیه ای هستند”(شیبک، ۱۳۸۳: ۲۹).
“این دیدگاه مبنای پژوهش های نیمه دوم دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ و نیز ملاحظه تحول و دگرگونی در ساخت و بافت اجتماعی- اقتصادی و فیزیکی سکونتگاه های خودرو و با توجه به شکست سیاست های پاکسازی، تخریب و تهدید این سکونتگاه ها، بیش از هر چیز به راه حلها و راهکارهای توانمندسازی، بهسازی و نوسازی این سکونتگاه ها با تکیه بر راهکارهای مشارکتی و بهره گیری هر چه بیشتر از توانهای نهفته مردمی در بهینه سازی ساخت و بافت سکونتگاه منطبق بر نیازها، امکانات و محدودیت ها و در نتیجه اولویت های خانوارهای ساکن پرداخته است” (شیخی، ۱۳۸۰: ۳۶). در واقع هدف گرایان با قبول پدیده اسکان غیررسمی سعی دارند از پتانسیل ها و نقاط قوت این سکونتگاه ها در جهت ارتقاء کیفیت سکونت، ساماندهی و توانمندسازی آنها بهره ببرند.
مسأله گرا
دیدگاه های راه حل گرا
بنیادگرا
هدفگرا
ویژگی :
– پدیده اسکان غیررسمی را به عنوان یک عارضه و امری عادی در روند رشد طبیعی شهر می داند.
– عدم توجه و تلاش برای شناخت ریشه ها و بنیادهای پدیده اسکان غیررسمی
راه حل :
– انتظار دارند مسئله اسکان غیررسمی در شرایط و ساز و کار طبیعی و به طور خودکار بهبود پیدا کند.
– اعتقاد دارند برای جلوگیری از گسترش و سرایت این ناخوشی واگیردار به بقیه نقاط شهر باید با عمل جراحی مناطق آلونک نشین را از پیکر شهرها جدا کرد.
ویژگی :
– بدنبال شناسایی بنیادها و ریشه های شکل گیری و گسترش پدیده اسکان غیررسمی در شهرها است.
– سرمایه داری وابسته و توسعه برون زا را علت اصلی پیدایش این پدیده معرفی می کند.
راه حل :
– برخورد مقطعی و موردی برای پدیده اسکان غیررسمی را کارساز نمی داند.
– حل مسئله را در تغییر ساختار حاکم بر کار، تولید و توزیع و مصرف یعنی ساخت اقتصادی و سرانجام تغییر بنیادین جوامع می داند.
ویژگی :
– پدیده اسکان غیررسمی را به عنوان یک واقعیت موجود پذیرفته اند.
– دیدگاه های هدفگرا(راهبردی) بیشتر به ارائه راه حل می پردازند.
راه حل :
– هدف گرایان با قبول پدیده اسکان غیررسمی سعی دارند از پتانسیل ها و نقاط قوت این سکونتگاه ها در جهت ارتقاء کیفیت سکونت، ساماندهی و توانمندسازی آنها بهره ببرند.
.
رویکردهای اجرایی
رویکردهای اجرایی
نادیده انگاری
حذف و تخلیه اجباری
مسکن عمومی
زمین و خدمات
خودیاری
ارتقاء بخشی(بهسازی)
توانمندسازی
شکل شماره۸ : دیدگاه های راه حل گرا
منبع : (شیخی، ۱۳۸۰، و مطالعات نگارنده).
۱۰-۲- رویکردهای مداخله با اسکان های غیررسمی در جهان
از ابتدای ظهور پدیده اسکان غیررسمی یا به اصطلاح حاشیه نشینی، در فراخور زمان و با توجه به شرایط مختلف اقتصادی- اجتماعی و نگرش های حاکم، رویکردهای مختلفی برای حل مسئله در دستورکار قرار گرفت. با این پیش فرض که علت تشکیل سکونتگاه های غیررسمی، فقر و عوامل ساختاری است، بسیاری از نظام ها و سیاست گذاران در سطوح کلان به دنبال راه حل های کلان برای این پدیده بوده اند. تمرکز بر سیاست های کلان اقتصادی از جمله سیاست های فقرزدایی و ایجاد عدالت اجتماعی از جمله این موارد به شمار می رود( مهندسین مشاور پرداراز، ۱۳۸۹: ۳۶). اما همزمان با سیاست های کلان همواره در سطوح میانه و خرد رویکردهای متنوعی برای رفع مشکل مسکن فقرا و سکونتگاه های غیررسمی مورد توجه بوده است که در زیر به این رویکردها پرداخته شده است.
۱-۱۰-۲- رویکرد نادیده انگاری
پشتوانه فکری این دیدگاه، نظریات لیبرالی است که عقیده دارد شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی مرحله ای از توسعه جوامع است که به مرور زمان و با رسیدن جامعه به مرحله ای از توسعه، مشکل این سکونتگاه ها به خودی خود حل می شود. سیاست نادیده گرفتن، در واقع تحمل این قبیل مکان ها و رها کردن آنها در دست نامرئی بازار است، که خود به هر تقدیر چاره ای خواهد اندیشید. این رویکرد قبل از دهه ۶۰ میلادی بیشتر در کشورهای آمریکای لاتین و آنکارا، کاراکاس و لیما استفاده شده است( پیران، ۱۳۸۰: ۳۳).
۲-۱۰-۲- رویکرد حذف و تخلیه اجباری
“حذف و تخلیه اجباری، در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، به ویژه در کشورهای با نظام سیاسی متمرکز و خودکامه، و نیز کشورهای دارای حکمروایی و مدیریت شهری ضعیف، به راه حل رایجی بدل شد. رویکرد تخریب در نظام های محافظه کار جهان سوم، با نگرش از بالا و رویکردهای پدرسالاری، برای چند دهه مورد توجه قرار گرفت. دولت معمولاً برای این کار خود سه توجیه زیباسازی و بهسازی شهری، مبارزه با مشکلات بهداشتی و مبارزه با مشکلات و مسایل اجتماعی و جرم خیزی در این سکونتگاه ها را عنوان می کند”( داداش پور و علیزاده، ۱۳۹۰: ۷۳).
۳-۱۰-۲- رویکرد مسکن عمومی
مسکن عمومی به مفهوم بالاترین سطح مداخله دولت و از رویکردهای فراگیر بکار گرفته شده در دهه های ۶۰-۱۹۵۰ برای حل مشکل سکونتگاه های غیررسمی به شمار می رود. در این رویکرد با نگرش از بالا و با اتکا به منابع مالی دولتی، ساخت و تأمین مسکن نیازمندان موردنظر است (Abbott, 2002: 306). “این طرح اگر چه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه تجربه شد اما قابلیت تعمیم و گسترش در مقیاس شهری را نداشت. کشورهایی از جمله مصر، کنیا، فیلیپین، پاکستان و نیجریه از این رویکرد برای پاسخ گویی به نیازهای مسکن سکونتگاه های غیررسمی پرداختند ولی با شکست مواجه شدند. هزینه بالای این طرح، ناهمخوانی نقشه واحدها با سبک زندگی، تأکید بر استانداردهای غیرواقع بینانه، عدم توان پرداخت اقساط از سوی مالکان از جمله عللی بود که منجر به شکست این طرح شد”( هادیزاده بزاز، ۱۳۸۲: ۳۴).
۴-۱۰-۲- رویکرد زمین و خدمات
هدف اصلی رویکرد زمین و خدمات، ارائه قطعات زمین با زیرساخت های اساسی نظیر آب، راه ها و تسهیلات بهداشتی برای گروه های هدف، بیان شده است که از طریق خرید یا اجاره به شرط تملیک زمین صورت می گیرد و غالباً همراه با وام با شرایط مناسب است( UNESCAP,2001: 45). “این رویکرد از آنجایی که خانوارهای بیشتری را تحت پوشش قرار می دهد و انعطاف پذیری بیشتری را در روند ساخت و ساز داراست در مقایسه با رویکرد مسکن عمومی مزیت بیشتری دارد”( هادیزاده بزاز، ۱۳۸۲: ۳۵).