نمودار ۲- ۱: سازمان با حیطه نظارت محدود و گسترده

الف- سازمان با حیطه نظارت محدود

* مزایا

سرپرستی نزدیک و مستقیم

کنترل مستقیم

سرعت ارتباطات بین مدیر و مرئوس

* معایب

تمایل مافوق به مداخله در کار زیر دست

سطوح زیاد مدیریت

هزینه بالا به دلیل سطوح زیاد

فاصله زیاد بین مدیریت عالی و مدیریت

عملیاتی

ب- سازمان با حیطه نظارت گسترده

* مزایا

سرپرستان از قدرت بیشتر برخوردارند

سیاست‌ها باید واضح باشند

مرئوسین باید به دقت انتهاب شوند.

کیفیت استثنایی و ویژه برای مدیریت

منبع: (سید جوادین، ۱۳۸۴: ۳۶۶)

* معایب

گرایش به عملیات بیشتر و نظارت بر مدیران که می‌تواند مشکل آفرین باشد

خطر از بین رفتن کنترل به دلیل روابط زیاد

روش‌های ساختار سازمانی(طراحی سازمان)

برای طراحی ساختار سازمان روش‌های مختلفی وجود دارد. اتخاذ شیوه مناسب باید ‌بر اساس شرایط محیطی، نوع فعالیت و اهداف و راهبرد و سایر عوامل مهم اثرگذار باشد. روش‌های معمول سازماندهی در این قسمت توضیح داده می‌شود. همچنین به نکات مثبت و منفی آن ها در شرایط مختلف اشاره می‌شود.

ساختار مبتنی بر نوع وظیفه

در تهیه چنین ساختاری، فعالیت‌های اساسی سازمان بر حسب وجوه مشترکی که دارند، گروه‌بندی می‌شوند. برای مثال همه مهندسین در واحد مهندسی قرار می‌گیرند. بازاریان در واحد بازاریابی و ‌در مورد تحقیق و توسعه و تولید هم همین گونه عمل می‌شود. در نمودار شماره (۲-۲) نمونه‌‌ای از این نوع ساختار نشان داده شده است.

نمودار ۲- ۲: ساختار مبتنی بر وظیفه

مدیر عامل

معاون بازاریابی

معاون تولید

معاون تحقیق و توسعه

معاون

برنامه‌ریزی

معاون اداری و مالی

منبع: (زارعی متین، ۱۳۸۷: ۲۱۸)

به طور کلی اگر محیط ثابت باشد، فن آوری یکنواخت و عادی باشد و نیز واحدهای سازمانی وابستگی زیادی به یکدیگر نداشته باشند چنین ساختاری مؤثر است. اما اگر محیط تغییر کند، سازمان نمی‌تواند به سرعت از خود واکنش نشان دهد. واحدهای سازمانی از هماهنگی لازم برخوردار نیستند. البته مدیران سعی می‌کنند تا با ایجاد ارتباطات افقی بین واحدها این نقطه ضعف مهم را بپوشانند.

ویژگی‌های ساختار سازمانی مبتنی بر نوع وظیفه:

الف) محتوا:

– ساختار: مبتنی بر نوع وظیفه یا فعالیت سازمانی

– محیط: با ثبات و نسبتاً مطمئن

– فن آوری: عادی و یکنواخت، وابستگی بین واحدها اندک

– اندازه: کوچک یا متوسط

– هدف: کارایی درون سازمانی، کیفیت بالای فنی

– اختیارات: مدیر واحد

ب) نقاط قوت:

۱- در درون واحدها، صرفه جویی به مقیاس صورت می‌گیرد.

۲- افزایش مهارت کارکنان در محدوده کاری واحد سازمانی.

۳- سازمان می‌تواند هدف‌های تخصصی واحدهای خود را تأمین کند.

۴- اگر سازمان یک نوع محصول یا خدمات تولید کند، این ساختار مناسب است.

۵- برای سازمان‌های کوچک و متوسط مناسب است.

ج) نقاط ضعف:

۱- نسبت به تغییرات نمی‌تواند به سرعت از خود واکنش دهد.

۲- تصمیمات معمولاً توسط مدیر ارشد سازمان صورت می‌گیرد.

۳- هماهنگی در سطح افقی سازمان (بین واحدها) ضعیف است.

۴- موجب خلاقیت و نوآوری بالا نمی‌‌شود.

1. دیدگاه‌های اعضای سازمان نسبت به هدف سازمان محدود می‌شود.

ساختار مبتنی بر نوع محصول

در این ساختار، بخش‌های مختلف سازمان ‌بر اساس نوع محصول، نوع خدمت، گروهی از محصولات، نوع کار سازماندهی می‌شوند. اگر ساختار سازمانی بر حسب نوع وظیفه تهیه شده باشد می‌توان آن را تغییر داد و برحسب نوع محصولات تولیدی تنظیم کرد. در آن صورت در هر گروهی از محصولات دوایر بازاریابی، حسابداری، تولید و تحقیق و توسعه وجود خواهد داشت. درباره‌ هر محصولی که سازمان تولید می‌کند، مسئله هماهنگی (در سطح افقی) بین دوایر تخصصی اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند. در این صورت واحدها کوچکتر می‌شوند و انعطاف پذیری نسبتاً زیادی پیدا می‌کنند و می‌توانند خود را با تغییرات محیطی وفق دهند. تصمیم گیری نیز در این نوع ساختار غیرمتمرکز خواهد بود. زیرا مدیران رده پایین‌تر از اختیارات بیشتری برخوردار می‌شوند. نمونه چنین ساختار در نمودار شماره (۲-۳)آورده شده است.

نمودار ۲-۳: ساختار سازمانی برحسب محصول یا خدمت

مدیر

تولید یا خدمت گروه ۱

تولید یا خدمت گروه ۲

تولید یا خدمت گروه ۳

واحد تولید

واحد تحقیق و توسعه

واحد بازاریابی

منبع: (حقیقی، ۱۳۸۶: ۸۷)

هنگامی ‌که محیط نامطمئن است و فن‌آوری پیچیده و دوایر سازمانی وابستگی بسیار زیادی به یکدیگر دارند و هنگامی ‌که سازش با محیط متغیر از اهمیت بالایی برخوردار است می‌توان از این نوع ساختار استفاده کرد.

ویژگی‌های ساختار سازمانی برحسب محصول یا خدمت:

الف) محتوا:

– ساختار: محصول

– محیط: نامطمینی متوسط به بالا

– فن آوری: غیریکنواخت و وابستگی بالا بین واحدها

– اندازه: بزرگ

– هدف‌ها: رضایت مشتری، سازش با محیطی، تأکید بر نوع محصول

– اختیارات رسمی: مدیران محصول

ب) نقاط قوت:

۱- مناسب محیطی است که سریع تغییر می‌کند و بی ثبات است.

۲- شرکت در جهت جلب مشتری و رضایت آن فعالیت می‌کند.

۳- بین واحدهای سازمانی هماهنگی وجود دارد.

۴- هر واحد می‌تواند برحسب نیاز مشتری در یک منطقه فعالیت کند.

۵- تصمیم گیری غیرمتمرکز است.

۶- مناسب سازمان‌های بزرگ و چند محصولی است.

ج) نقاط ضعف:

۱- واحدهای مختلف نمی‌توانند صرفه جویی به مقیاس داشته باشند.

۲- بین خطوط تولیدی محصولات هماهنگی زیادی وجود ندارد.

۳- استاندارد کردن روش‌های تولید مشکل است.

ساختار دهی برحسب منطقه جغرافیایی