۲-۷ ابعاد مهارت‌های زندگی

«بروکز» یک نقش اساسی ومهم را در رشد تئوری مهارت‌های زندگی، به وسیله تحقیقش که منتج به یک طقه‌بندی از مهارت‌های زندگی مبتنی بر رشد انسان شده است، ایفانموده است. وی پس از مرو تئوری‌های رشدی مربوط به عوامل عاطفی، شناختی، اخلاقی، هوشی، جسمانی- جنسی، روانی، اجتماعی، شناختی و شغلی. به ۳۰۵ نوع مهارت‌های زندگی دست یافت. و در نهایت به چهار طبقه ارزشمند از مهارت‌های زندگی دست یافت که متناسب با سنین مختلف(کودکی،نوجوانیو بزرگسالی) می‌باشد و کاربردهای بسیار مؤثری را در امر مشاوره دارد. ‌بنابرین‏ ‌بر اساس مدل طبقه‌بندی«بروکز»ابعاد مهارت‌های زندگی شامل موارد ذیل می‌باشند:

۱- مهارت‌های مربوط به ارتباط بین فردی/روابط انسانی

۲- مهارت‌های مربوط به حل مسأله/ تصمیم‌گیری

۳- مهارت‌های مربوط به سلامت جسمانی/ حفظ سلامتی

۴- مهارت‌های مربوط به رشد هویت/ هدف در زندگی

طبق نظر«بروکز» به نقل از«گینتر»(۱۹۹۹) این طبقات کمی با هم ارتباط دارند. در ضمن دارای ماهیتی پویا هستند به طوری که تغییر در یکی از زمینه‌ها و ابعاد، می‌تواند تأثیر مثبت یا منفی روی زمینه‌های دیگر داشته باشد.(گینتر،۱۹۹۹)

«نلسون- جونز» در کتاب درمان و مشاوره مسئولیت‌پذیری فردی(۱۹۸۷) مهارت‌های زندگی را در چهار بعد سلامت روانی طبقه‌بندی ‌کرده‌است که عبارتند از:

۱- مسئولیت‌پذیری

۲- واقع‌گرایی

۳- وابستگی و ارتباط مناسب

۴- فعالیت ارزشمند، مفید و رضایتبخش

در کشور ما به نظر می‌رسد مهارت‌های عمده مورد نیاز عبارتند از:

۲-۷-۱ مهارت‌های اجتماعی شامل

– مهارت‌های ایجاد ارتباط با دیگران و تداوم آن

– شناخت خودآگاهی از احساس خود دیگران

– مهارت‌های دوست‌یابی

– مهارت‌های سازگاری با محیط

– مهارت‌های برخورد با ناملایمات

۲-۷-۲ مهارت مقابله که شامل

– مهارت مقابله مسئله‌دار

– مهارت مقابله هیجان مدار

۲-۷-۳ مهارت‌ حل مسئله که شامل

– جهت‌گیری کلی نسبت به مسئله

– راه‌ حل ‌های متعدد

– ارزیابی راه ‌حل ‌ها

– اجرای راه ‌حل ‌ها

– بازبینی(ولی‌زاده، ۱۳۸۱)

۲-۷-۴ مهارت‌های آموزش داده شده در کلاس‌های مهارت های زندگی

خودآگاهی، همدلی، تفکر خلاق، تفکر نقاد، ارتباط مؤثر روابط بین فردی، حل مسئله، تصمیم‌گیری، کنترل هیجان مدیریت استرس، اعتماد به نفس، خود شناسی و ….

۲-۷-۵ برنامه‌ریزی و محتوای برنامه آموزش مهارت‌های زندگی

هنگامی که می‌خواهیم برای آموزش مهارت‌های زندگی برنامه‌ریزی کنیم باید مهارت‌ها را بر اساس تحلیل وضعیت‌ جامعه انتخاب کنیم، این مهارت‌ها باید مبتنی بر نیازهای دانش‌آموزان در سنین مختلف و مسائلی که کودکان و والدین و جوامع ‌در مورد آن‌ ها اتفاق‌نظر دارند باشند. برنامه آموزش مهارت‌های زندگی یکی از برنامه های مداخله‌ای پیشگیری اولیه است و برای کسب این مهارت‌ها مدرسه مهمترین محل می‌باشد.

زمان آموزش مهارت‌های زندگی تجارب کشورهای مختلف نشان می‌دهد که بهترین سن برای آموزش بین ۶ تا ۱۶ سالگی است و بهتر است آموزش مهارت‌های زندگی در سنین نوجوانی یا قبل از آن اجرا شود.

آموزش جهانی مهارت‌های زندگی قبل از دوران دبستان شروع می‌شود و به تدریج کامل‌تر می‌گردد و سعی می‌شود به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که با شرایط فرهنگی هر جامعه هماهنگ باشد. (ولی‌زاده، ۱۳۸۱)

۲-۸ تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور

تحقیقات انجام شده در خارج از کشور:

آموزش مهارت‌های زندگی، در برنامه های گوناگونی مؤثرو مفید بوده است، از جمله:

« برنامه پیشگیری از سوء‌مصرف مواد(« بوتوین و همکاران ۱۹۸۴ ، ۱۹۸۰؛پنتز^[۱]،۱۹۸۳»)

بارداری نوجوانان(زابین^[۲] و همکاران، ۱۹۸۶)

ارتقای هوش(گوترالس^[۳]،۱۹۹۰)

پیشگیری از بی‌بند و باری جنسی(اولویس^[۴]،۱۹۹۰)

و ارتقای اعتماد به نفس و عزت نفس(تاکاد^[۵]،۱۹۹۰)

‌بنابرین‏ اهمیت و ارزش آموزش مهارت‌های زندگی با اهداف گوناگون پیشگیرانه و افزایش سطح سلامت نمایان می‌گردد.»

(سازمان بهداشت جهانی، ۱۳۷۷)

تحقیقات متعدد انجام شده، بیانگر تأثیر بسیار زیاد آموزش مهارت‌های زندگی در جلوگیری از بروز ناهنجاری‌های رفتاری بوده است. در تحقیقی توسط«ترزا»^[۶] (۱۹۹۵)، افزایش مهارت‌های زندگی در پیشگیری از خودکشی مؤثر نشان داده شده. و همچنین«کیم»^[۷] (۱۹۹۴) دریافت که آموزش مهارت‌های زندگی بر کودکان دارای ناتوانی‌های یادگیری مؤثر است.

«هالین»^[۸] (۱۹۹۴) نیز مهارت‌های مخصوص زندگی را برزندگی اجتماعی مؤثر ارزیابی کرد. یافته های تأثیر آموزش مهارت های زندگی را در پیشگیری از خودکشی نشان داده‌اند.

در برنامه آموزش مهارت‌های زندگی برای ‌پیش‌گیر از خودکشی، مهارت ای ارتباطی، کنترل استرس و عصبانیت و تعیین هدف آموزش داده شد. نتایج نشان داد این برنامه در کاهش خودکشی مؤثر است.( سازمان بهداشت جهانی، ۱۳۷۷)

در مطالعات مربوط به برنامه‌ پیشگیرانه آموزش مهارت‌های این نتیجه حاصل شده است که استفاده از مواد مخدر بین دانش‌آموزانی که در بین برنامه آموزشی شرکت کردند حداقل نصف میزان مصرف دانش‌آموزانی بوده است که در این برنامه شرکت نداشتند.( بوتوین و همکاران، ۱۹۹۸)

«آلبرتین» و دیگران (۲۰۰۱) در تحقیقی پیرامون تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر کارگران در آفریقای جنوبی، نتایج مثبتی در جنبه‌های گوناگون به دست آوردند. مهمترین ویژگی گروه آزمایشی مربوط به توانایی آنان در کنترل مسائل و مشکلات، انگیزش ‌در مورد کار مثبت نسبت به توانایی آنان در داشتن نقش فعال در زندگی‌شان و مقابله بهتر با شرایط زندگی و تغییر مثبت در توانایی آنان‌ها در احساس مسئولیت فردی محیط شغلی می‌باشد.^[۹]