ثابت می‏شود زیان‏های اوّلیه موقت و زودگذر هستند، زیرا به دنبال آن، سود پایدار بیشتری بوسیله ذخایر بوجود می آید.
امّا ایشان در ادامه می‏افزاید:
حتی اگر به یقین مدیریت سود رخ دهد، آن به خودی خود نمی‏تواند محافظه‏کاری را توضیح دهد و یک تفسیر کلی درباره محافظه‏کاری در بلندمدت باشد، زیرا مدیریت سود از فرضیه قرارداد پاداش و یا اثرات بازار سرمایه ناشی می‏شود.
احمد و همکاران^[۴۱](۲۰۰۲) فرض کردند که محافظه کاری یک مکانیزم قراردادی کارآمد برای کاهش تعارض‏های تقسیم سود بین سهامداران و اعتباردهندگان است. آنها پیش‏بینی کردند که هرچه این تعارض‏ها بیشتر باشد، انتخاب رویه‏های محافظه‏کارانه حسابداری بیشتر و محافظه‏کاری شرکت‏ها نیز بیشتر خواهد بود و هزینه تأمین مالی کم خواهد شد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برای آزمون آن پیش‏بینی‏ها، احمد و همکاران(۲۰۰۲)، از معیار بی‏ور و ریان و معیار تعهدات تجمعی گیولی و هین^[۴۲]، استفاده کردند. اوّلین پیش‏بینی صریح آن است که هرچه شاخص تعارضات تقسیم سود بیشتر باشد، معیار محافظه‏کاری منفی‏تر خواهد بود. این شاخص‏ها عبارتند از: نسبت تقسیم سود به جمع دارایی‏ها، انحراف معیار بازده به دارایی‏ها و اهرم. دوّمین پیش‏بینی آن است که هرچه محافظه‏کاری منعکس شده در دو معیار فوق بیشتر باشد، هزینه تأمین مالی کمتر خواهد بود، چون با افزایش محافظه‏کاری، شرکت‏ها کمتر استقراض می‏کنند و هزینه‏ های مالی کاهش می‏یابد.
مطالعه گل و سرنیدی(۲۰۰۲)، باعنوان بررسی رابطه‌ محافظه‌کاری با حسابرسی نتایج نشان از وجود رابطه منفی بین حق‌الزحمه‌های حسابرسی و محافظه‌کاری در گزارشگری مالی است.
۲-۳-۲) پژوهش‏های داخلی
پژوهش دستگیر، حسین زاده، خدادادی، واعظ(۱۳۹۱). با عنوان کیفیت سود در شرکت های درمانده مالی. نتایج تحقیق بیانگر این است که شرکت‏های درمانده مالی سودهای خود را در سه سال قبل از ورشکستگی به شکل افزایشی مدیریت می‏کنند. انجام این مدیریت به دو طریق دستکاری اقلام تعهدی و فعالیت‏های واقعی آزمون و مشخص شد که شرکت‏های درمانده مالی بیشتر از شرکت‏های سالم از طریق فعالیت‏های واقعی سودهای خود را مدیریت می‏کنند، در حالی که شرکت‏های سالم این کار را بیشتر از طریق اقلام تعهدی انجام می‏دهند. همچنین، در این پژوهش با بهره گرفتن از مدل بال و شیوا کومار وضعیت محافظه‏کاری مشروط در شرکت‏های درمانده و غیردرمانده بررسی و مقایسه شد و مشخص گردید که میزان محافظه‏کاری مشروط در شرکت‏های درمانده بیشتر از شرکت‏های غیردرمانده است؛ یعنی سودهای شرکت‏های غیردرمانده جسورانه‏تر از شرکت‏های درمانده است و در نتیجه، از این لحاظ کیفیت سود در شرکت‏های درمانده بالاتر از شرکت‏های غیردرمانده است.
پژوهش کرمی و عمرانی(۱۳۸۹) با عنوان تأثیر چرخه عمر شرکت و محافظه‏کاری بر ارزش شرکت. نتایج نشان می‏دهد که نتایج حاصل از بررسی ۴۵۰سال- شرکت طی دوره زمانی ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۷ نشان می‏دهد که سرمایه‏گذاران اهمیت(وزن) بیشتری به خالص دارایی‏های عملیاتی و سود عملیاتی غیرعادی شرکت‏های در مرحله رشد نسبت به شرکت‏های مراحل بلوغ و افول می‏دهند. همچنین نتایج نشان می‏دهد که در مراحل رشد و بلوغ، سرمایه‏گذاران اهمیت(وزن) بیشتری به خالص دارایی‏های عملیاتی و سود عملیاتی غیرعادی شرکت‏های محافظه‏کار (نسبت به شرکت‏هایی که از رویه‏های حسابداری متهورانه استفاده می‏کنند)، می‏دهند و در مرحله افول عکس این موضوع صادق است.
پژوهش کردستانی و امیر بیگلری لنگرودی (۱۳۸۷) با عنوان بررسی عدم تقارن زمانی سود و رابطه‌ی آن با نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام (MTB) به عنوان یک معیار از محافظه‌کاری. در این پژوهش با بهره‌گیری از روش تجزیه و تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره، نتایج دلالت بر وجود رابطه‌ی منفی بین عدم تقارن زمانی سود و نسبت MTB به عنوان دو معیار سنجش محافظه‌کاری دارد. به عبارتی، هرچه دوره برآورد معیار عدم تقارن زمانی سود طولانی‌تر شود، رابطه نیز منفی‌تر می‌شود.
رضازاده و آزاد (۱۳۸۷) به بررسی رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و محافظه‌کاری در گزارشگری مالی پرداختند. در این پژوهش برای اندازه‌گیری محافظه‌کاری و عدم تقارن اطلاعاتی به ترتیب از دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و معیار باسو استفاده کردند. نتایج حاکیست که بین عدم تقارن اطلاعاتی میان سرمایه‌گذاران و سطح محافظه‌کاری اعمال شده در صورت‌های مالی رابطه مثبت معناداری وجود دارد. همچنین تغییر در عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه‌گذاران موجب تغییر در سطح محافظه‌کاری می‌شود.
پژوهش ثقفی و سدیدی(۱۳۸۶)، با عنوان شاخص کیفیت سود بر مبنای شاخص محافظه‏کاری، معیاری برای پیش‏بینی نرخ بازده سهام یافته این پژوهش این است که شرکت‏ها با انتخاب روش حسابداری محافظه‏کارانه به‏طور یکنواخت قادر هستند با تغییر سرمایه‏گذاری در دارایی‏های عملیاتی، کیفیت سود خود را تغییر دهد.
مطالعه کردستانی و مجدی(۱۳۸۵)، با عنوان بررسی رابطه بین محافظه‏کاری و هزینه سرمایه سهام. یافته پژوهش نشان می‏دهد که بین دو متغیر رابطه‏ای وجود ندارد.
قائمی و معینی (۱۳۸۶) در پژوهش به عنوان بررسی رابطه‌ی ضریب P/E و متغیرهای کلان اقتصادی مانند شاخص قیمت تولیدکنندگان و متغیرهای واقعی مانند صادرات، پرداختند. در این پژوهش از روش‏های تجزیه و تحلیل رگرسیون و تحلیل عامل استفاده شده است. نتایج بیانگر وجود رابطه خطی شدید بین ضریب P/E و متغیرهای کلان اقتصادی بوده است.
پژوهش محمدزادگان(۱۳۸۵) باعنوان “قابلیت اتکای اقلام تعهدی با پایداری سود و قیمت سهام” نشان داد که سرمایه‌گذاران برآورد دقیقی در مورد اقلام تعهدی با قابلیت اتکای کم دارند. و در نتیجه خطای ارزشیابی در مورد این اقلام از سایر اقلام بیشتر است. همچنین دارایی‌های عملیاتی و غیرعملیاتی، که از طریق ایجاد بدهی‌های جاری به دست می‌آید به مراتب قابلیت اتکای بیشتری خواهد داشت. و ضریب پایداری آنها بیشتر از حالتی خواهد بود که از محل ایجاد بدهی‌های غیرجاری یا انتشار سهام عادی باشد. که با قابلیت اتکای کم اندازه‌گیری می‌شود. یافته‌های تحقیق حاکی از تأثیر تعیین کننده رشد و ریسک شرکت برضریب قیمت به سود می‌باشد.
خلاصه فصل
فصل دوّم پژوهش حاضر در دو بخش مبانی نظری و پیشینه پژوهش ارائه گردید. در بخش مبانی نظری پژوهش، ابتدا مقدمهای در ارتباط با مباحث نظری موضوع پژوهش و روند آن‏ها. همچنین در ادامه تعاریف و مفاهیم محافظه‏کاری و مدل‏های موجود ارائه شد و در نهایت، در بخش پیشینه پژوهش خلاصهای از تحقیقات خارجی و داخلی صورت گرفته در این رابطه بیان گردید.
فصل سوّم
روش‏شناسی تحقیق
۱-۳ مقدمه
امروزه علم آمار در اکثر زمینه‏ها مانند: صنعت، بازرگانی، اقتصاد، پزشکی و تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می‏گیرد و کمتر رشته‏ای را می‏توان یافت که بی‏نیاز از بکارگیری روش‏های آماری به‏عنوان ابزار تصمیم‏ گیری باشد. بدون شک پیشرفت قابل توجهی که در علوم طی دو قرن اخیر بوجود آمده است، ناشی از بوجود آمدن روش تحقیق و استفاده از شیوه‏های آماری بوده است. بنابراین، باید قبول کرد که در زمان حاضر نیز بیشتر مطالعات و تحقیقات علمی و همچنین هر نوع تصمیم‏ گیری در کارهای اجرایی و طرح و برنامه نمی‏تواند از بکار بردن روش‏های آماری بی‏نیاز باشد، این روش‏ها هستند که بر اعتبار علمی و اطمینان یافته‏های مورد نظر می‏افزایند. همچنین می‏توان عنوان نمود که مهمترین بخش هر پژوهش را کار عملی و چگونگی گردآوری اطلاعات و نحوه تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‏آوری شده، تشکیل می‏دهد.
در پژوهش حاضر کوشش شده است تا با بهرهگیری از اصول و قواعد کلی پژوهش علمی، روش و ابزار اندازه‌گیری مناسب برای مطالعه آن انتخاب شود. در این فصل از پژوهش، به معرفی روش تحقیق و ویژگی‏های آن، معرفی ابزار و روش گردآوری داده‌ها، جامعه‏آماری، شیوه و تعیین حجم نمونه، تعیین روایی و پایایی ابزار اندازه گیری و نحوه پردازش اطلاعات پرداخته می‌شود و در فصل بعدی از روش‏های مذکور برای آزمون فرضیه‏ها استفاده می‏شود.
۲-۳) جامعه و نمونه‏آماری
جامعه آماری عبارت است از مجموعهای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند(سرمد و بازرگان، ۱۳۹۱).
تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد. یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که از نقطه نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را در بر گیرد و در ضمن؛ با توجه به آن، از شمول واحدهایی که نباید به مطالعه آنها پرداخته شود، جلوگیری به عمل آید.
جامعه تمامی عناصر تحت بررسی است که به گروه تعریف شده‏ای، تعلق دارد و نمونه مجموعه اندازه‏هایی از جامعه آماری است که عملاً در جریان یک تحقیق گردآوری می‏شود. فرایند یک تحقیق را می‏توان تلاش برای درک رفتار جامعه که بر پایه اطلاعات بدست آمده از نمونه صورت می‏گیرد، دانست. زیرا جمع‏آوری اطلاعات برای کل جامعه آماری مستلزم صرف هزینه و زمان زیاد می‏باشد، بعلاوه در بعضی موارد نیز جمع‏آوری اطلاعات از کل جامعه غیرمنطقی می‏باشد.
با توجه به این‏که در ایران مراکز اطلاعاتی جامع و کامل به استثناء سازمان بورس اوراق بهادار که بتوان از اطلاعات آن جهت انجام پژوهش استفاده کرد؛ وجود ندارد، در این پژوهش با توجه به محدودیت‏های تشریح شده، جامعه آماری از میان شرکت‏های فعال در صنعت مواد و محصولات شیمیایی پذیرفته شده در بورس اوراق و بهادار تهران برگزیده شده است.
جدول۳-۱ محدودیت‏هایی جهت انتخاب نمونه آماری

ردیف
شرح محدودیت
تعداد
تعداد
۱

تعداد شرکت‏هایی که در صنعت مواد و محصولات شیمیایی در حال حاضر فعالیت می‏کنند

۶۹
۲

شرکت‏هایی که فعالیت اصلی آن‏ها سرمایه‏گذاری و واسطه‏گری مالی می‏باشد

(۵)
۳

شرکت‏هایی که سال مالی آن‏ها به ۲۹ اسفند ختم نمی‏شود

(۶)
۴

۱- فاصله:
فاصله در لغت از واژه «فصل» به معنای: «واژه صحیحی که بر جدا شدن چیزی دلالت دارد»^[۱۲۵] می باشد. فاصله در اصطلاح عبارت است از:« واژه آخر آیه مانند قافیه در شعر و قرینه سجع در نثر»^[۱۲۶]. دّانى معتقد است: «فاصله واژه آخر جمله ، که از ما بعدش منفصل است و هر سر آیه‏اى فاصله است»‏^[۱۲۷]. باقلانی نیز در کتاب «اعجازالقرآن» در تعریف فاصله آورده است:« حروف همانند و همشکلى هستند در مقاطع آیات که فهمانیدن معانى با آنها انجام مى‏شود‏»^[۱۲۸].
نکاتی که از این تعاریف بدست می آیند عبارت اند از: اول آن که واژه آخر آیه را فاصله می گویند. دوم آن که فاصله قرینه سجع در نثر و قافیه در شعر است. اما رمانی در رابطه با قرینه بودن فاصله با سجع معتقد است که: فاصله برتر از سجع است چراکه فواصل موجب بلاغت کلام و سجع سبب عیب آن مى‏شود، زیرا فواصل، تابع معانى مى‏باشند، ولى در سجع معانى تابع آن است و این برخلاف هدف حکمت و کلام است، زیرا هدف از سخن این است که الفاظ، بتوانند معانی ای که بدان نیاز ضرورى است آشکار کنند، پس اگر همشکلى حروف در مقاطع کلام چنین هدفى را تأمین کرد، بلاغت صورت پذیرفته و گرنه عیب و لکنت در گفتار است ، زیرا تکلفى است برخلاف حکمت، مثل این که کسى تاجى مرصّع فراهم آورد، و سپس آن را بر سر زنگى پست بگذارد، و یا گردنبندى زیبا بر گردن سگ بیاویزد که هر که اندک شعورى داشته باشد زشتى آن کار را درک مى‏کند^[۱۲۹]؛ به عبارت دیگر در فواصل قرآن آوا و آهنگ در خدمت معنا است در حالی که در سجع و قافیه تنها هدف آوا و آهنگ است و معنا فرع بر آن می باشد. بنابراین فاصله برتر از سجع و قافیه است.

۲- واج آرایی:
واج آرایی زیباسازی و آرایش کلام به وسیله تکرار واج ها و واکه هاست. تَکرار (به فتح تاء) از ماده «ک ـ ر ـ ر» به معناى:« باز گرداندن قول یا فعلى»^[۱۳۰]. تکرار در اصطلاح علماى بلاغت عبارت از: «دلالت دوباره لفظ بر معنا با تکرار آن »^[۱۳۱] می باشد.
۳- واژه آرایی:
واژه آرایی آن چنان که از نامش بر می آید، آرایش کلام به وسیلۀ واژگان است؛ زیرا ساختار چینش برخی از واژگان، علاوه بر آن که زیبایی خاصی به کلام می بخشد القاء کننده آهنگ خاص و در نتیجه معنایی خاص است. واژه آرایی گاه کاربرد چند بارۀ یک واژه و گاه همنشینی چند واژۀ همگون و هم مایه است^[۱۳۲]. واژه آرایی محصول دو صنعت تکرار و جناس در واژگان می باشد. آن جا که واژه آرایی با کاربرد چند باره و حداقل دوباره واژه ای پدید آید و واژگان به صورت پی در پی ذکر شود، نوعی تکرار در کلام حاصل می گردد که به آن صنعت تکرار می گویند. اما آن جا که واژه آرایی با همنشینی چند واژه همگون و هم مایه پدید آید، با صنایع بدیع دیگری روبرو هستیم، زیرا همگونی زمانی حاصل می شود که دو واژه در ساخت شبیه یکدیگرند و بدان صنعت جناس می گویند^[۱۳۳]. جناس در اصطلاح: «یکسانى دو واژه در تلفّظ و اختلافشان در معنى می باشد»^[۱۳۴]‏. اگر آن دو لفظ در نوع حروف، حرکات، تعداد حروف و ترتیب آنها یکسان باشند جناس را تام و در صورت اختلال در یکى از این موارد جناس را ناقص گویند^[۱۳۵].جناس دارای انواعی است که عبارتند از:
الف- جناس تامّ: و آن چنین است که دو واژه در تعداد ، نوع، شکل واکه ها و ترتیب واکه ها و واجه ها یکسان باشند^[۱۳۶]؛ به عنوان مثال این نوع جناس را می توان در آیه: وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَهُ یُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَیْرَ ساعَهٍ …M^[137] «روزى که قیامت برپا شود مجرمان سوگند خورند که جز ساعتى در گور نیارمیده‏اند» میان دو واژه ساعت به خوبی مشاهده کرد.
ب- جناس ناقص افزایشى‏ : نوعی از جناس که دو واژه در تعداد حروف با هم اختلاف دارند، خواه حرف زیاد شده اوّل واژه واقع گردد یا وسط و یا آخر^[۱۳۸]؛ مانند آیه: وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ‏، إِلى‏ رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمَساقُ‏M^[139] «و ساقهاى پا در هم پیچیده شوند، آن روز روز راندنش به سوى پروردگار توست».
ج- جناس ناقص اختلافى: جناس مضارع نیز نامیده می شود ، و عبارت است از اختلاف دو واژه در حرف اوّل، وسط و یا آخر^[۱۴۰]؛ به عنوان نمونه این نوع جناس را در آیه: Nوَ هُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَ یَنْأَوْنَ عَنْهُ …M^[141] «اینان مردم را از پیامبر بازمى‏دارند و خود از او کناره مى‏جویند» مشاهده کرد.
د- جناس ناقص حرکتى: جناس محرّف نیز به آن مى‏گویند^[
۱۴۲] و آن یکسانى دو یا چند واژه در صامت ها و اختلاف آنها در مصوت هاى کوتاه است^[۱۴۳]؛ مانند آیه: Nوَ لَقَدْ أَرْسَلْنا فِیهِمْ مُنْذِرِینَ، فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُنْذَرِینَM^[144] «و ما بیم‏دهندگانى به میانشان فرستادیم. پس بنگر که سرانجام آن بیم‏یافتگان چگونه بود».
و- جناس مصحف، نوعی از جناس که در آن ارکان جناس در نقطه‏گذارى مختلف باشند^[۱۴۵]؛ مانند آیه: Nوَ الَّذِی هُوَ یُطْعِمُنِی وَ یَسْقِینِ، وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِM ^[۱۴۶] «و آن که به من طعام مى‏دهد و مرا سیراب مى‏سازد، و چون بیمار شوم شفایم مى‏بخشد».
۴- جریان آوایی(ریتم) در آیه ها و سوره ها:
ریتم در جریان یافتن آیات به‏طور منظم و هماهنگ بر نظام ویژه قرآن تجلّى مى‏یابد. به معیارهاى علم عروض و تفعیله‏ها یا اسباب و وتد نمى‏توان بر آن حکم‏ کرد، هرچند که برخى از آیات آن به وزن شعر آمده است. علت آن است که قرآن اساسا شعر نیست. اما این ریتم در قرآن على‏رغم این‏که از اوزان شعر بیرون است، محسوس مى‏باشد^[۱۴۷].
۵- طول آیات:
آیه در لغت به معنى دلالت و علامت است و در اصطلاح قرآنى کوچکترین واحد یک سوره است که بطور کلّى مرکّب از تعدادى کلمات مى‏باشد، و نصّ قرآنى از آن تشکیل مى‏شود^[۱۴۸]. بر همین اساس میزان واژگان به کار رفته در آیه طول آیات را تشکیل می دهند که یکی از عوامل موثر در تعیین ریتم و جریان آوایی آیات است.
ب) آواهای بیرونی در قرآن:
مهمترین آواهای بیرونی قرآن کریم را می توان شامل موارد زیر دانست:
۱- واکه ها و مد:
واکه ها یا صوت صائت که عبارت اند از: صوتى که ادای مکان معینى ندارد و همچنین در هنگام ادای آن حبس یا سایش در مسیر جریان هوا ایجاد نمى‏شود. در زبان عربى شش صوت واکه وجود دارد که عبارتند از: فتحه، ضمه، کسره، فتحه طویل، ضمه طویل، کسره طویل. در تولید واکه ها، تارهاى صوتى مرتعش مى‏شوند و حجم دهان و حالت لب ها موجب تفاوت در صوت واکه ها مى‏شود. همچنین به واکه ها، حرکت یا مصوّت نیز مى‏گویند^[۱۴۹].
مد نیز در لغت به معنای:«کشش»^[۱۵۰] و در اصطلاح عبارت است از:«کشش و امتداد صوت در حروف مد»^[۱۵۱]. مد در قرآن درای انواعی است که عبارت اند از:
الف) مد صله: منظور از مد صله مدی است که از اشباع هاء ضمیر ایجاد می گردد. این نوع مد به دو دسته صله صغری و صله کبری تقسیم می گردد؛ مانند آیه: N فَمَن شَاءَ اتخََّذَ إِلىَ‏ رَبِّهِ سَبِیلاM^[152] «تا هر که خواهد، راهى به سوى پروردگار خود پیش گیرد».
ب) مد متصل: اگر همزه به همراه حرف مدى در یک کلمه قرار گرفته باشد، موجب «مد متصل» مى‏شود^[۱۵۳]؛ مانند واژه«بَیْضَاءُ»در آیه:Nوَ نَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِىَ بَیْضَاءُ لِلنَّاظِرِینM^[154] « و دست خود را [از گریبان‏] بیرون کشید و ناگهان براى تماشاگران سپید [و درخشنده‏] بود».
ج) مد منفصل: هنگامى که همزه و حرف مدى در یک کلمه، جمع نباشند، یعنى حرف مدى در آخر کلمه اوّل، و همزه در ابتداى کلمه بعدى باشد، باعث «مد منفصل» مى‏گردد^[۱۵۵]؛ مانند آیه:N إِذَا أَرَدْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونM^[156] «ما وقتى چیزى را اراده کنیم، همین قدر به آن مى‏گوییم: «باش»، بى‏درنگ موجود مى‏شود».
د) مد لازم و عارضی: در این نوع مد، سبب مد حرف ساکن می باشد^[۱۵۷]؛ مانند آیه :N وَ فی‏ خَلْقِکُمْ وَ ما یَبُثُّ مِنْ دابَّهٍ آیاتٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونM ^[۱۵۸] «و در آفرینش خودتان و آنچه از جنبنده پراکنده مى‏گرداند، براى مردمى که یقین دارند نشانه‏هایى است».
۲- هم خوان ها:
هم خوان یا صوت صامت:«صوتى است که در هنگام تولید آن، هوا در نقطه‏اى از اندام هاى گویایى با مانع برخورد مى‏کند و یا مجراى عبور هوا تنگ مى‏شود و سایش ایجاد مى‏کند»^[۱۵۹].
۳- حذف و فزونی در واج ها:
حذف در لغت به معنای:«قطع»^[۱۶۰] و در اصطلاح یعنی:« فروگذاشتن بخشی از کلام بنابر دلایلی معین»^[۱۶۱] است. بر عکس حذف، فزونی و زیادت است که با اضافه شدن واجی به ساختمان اصلی واژه صورت می گیرد.
۴- اشتقاق:
اشتقاق عبارت است از: «بدست آوردن واژه ای از همان واژه یا واژه دیگر که میان آن ها در صیغه تفاوت باشد ولی دارای تناس
ب معنایی باشند»^[۱۶۲]. به بیان روشن تر اشتقاق یعنی ساخت مشتقات یک واژه یا ساخت واژه ای جدید تاجابجا کردن حروف یا تغییر در یکی از آواهای واژه ای دیگر که میان واژه جدید و واژه ریشه تناسب معنایی برقرار باشد.
۵- اسم صوت یا نام آوا^[۱۶۳] :
به واژگانی اطلاق می شود که با الهام از محیط اطراف و تقلید صدا، اعم از صدای انسان، حیوان، صدای اصطکاک یا برخورد اشیاء یا پدیده های طبیعی و … ساخته می شود^[۱۶۴]. به عبارت دیگر در نام آواها، حروف و اصوات آن ها حکایت از مظاهر طبیعی و صداهای خارجی می کند. در واقع در این نوع واژگان، آهنگ و آوای واژه تداعی و حکایت کننده معنا و مدلولش می باشد.
اما امروزه زبان شناسان نگاه وسیعتری به این گونه واژگان داشته و علاوه بر واژه هایی که به تقلید صداها ساخته می شوند، واژه هایی را که می توان به نوعی بین لفظ و معنای آن ها دلالتی ذاتی اثبات کرد، را در شمار نام آواها محسوب کرده اند^[۱۶۵].
۶- ادغام و ابدال:
ادغام عبارت است از:« داخل کردن حرفی در حرف دیگر به طوری که حرف اول از بین رفته و حرف دوم مشدد شود»^[۱۶۶]. ابدال نیز در اصطلاح عبارت است از:« قرار دادن حرفی به جای حرف دیگر، مانند سلخ که تبدیل به صلخ می شود»^[۱۶۷].
۷- چینش واج ها در واژه ها:
طرز قرار گرفتن واج ها در واژه که سبب تداعی صداهای خارجی یا سبب هماهنگی ترتیب آوای آن ها با حوادث و وقایع می شود.
۸- سیما- معنایی:
منظور از سیما- معنایی در حقیقت شکل اندام های گفتاری در هنگام ادای واج های یک واژگان می باشد. به عبارت دیگر در هنگام تلفظ واژه ای اندام های صوتی نمایشگر معنای واژه هستند که با تغییر حالت خود متناسب با محتوای واژگان، محتوای واژه را به تصویر می کشند. سیما- معنایی نشانه ای حسی برای درک و فهم بهتر واژگان می باشد.
۹- واژگان غریب:
غریب از ریشه غرب و به معنای:« هر شخص دور، و نیز هر چیزى که در میان جنس خود بى نظیر باشد می باشد»^[۱۶۸]. غرابت استعمال نیز در اصطلاح یعنى:« کاربرد لفظ در معناى مقصود، اندک و غیر مشهور »^[۱۶۹]، مانند لفظ «هلوع» در آیه‏ى‏:N إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاًM ^[۱۷۰] «هر آینه آدمى را حریص و ناشکیبا آفریده‏اند».
فصل سوم
تناسب آوای درونی قرآن با معنا
۳-۱- آوای درونی
همان طور که در مطالب پیشین بیان شد آواها در قرآن کریم را می توان به دو دسته آوای درونی و آوای بیرونی تقسیم بندی نمود. منظور از آوای درونی، آوایی بود که با بهره گرفتن از صنایع بدیع لفظی و ترکیب واژه با واژگان دیگر به وجود می آید. صنایعی که باعث می شوند، واژگان به وسیله تشابه و هماوایی هر چه بیشتر مصوت ها و صامت ها به یکدیگر وابسته شوند و بین آن ها رابطه آوایی محسوسی ایجاد شود؛ به عبارت دیگر آوای درونی، آوایی است که در سطح ترکیب واج ها و واژگان و رابطه موجود میان آن ها قرار دارد.
بر همین اساس آوای درونی در قرآن کریم به وسیله به هم پیوستن نشانه های بیرونی آوا یا به وسیله صنایع بدیع لفظی همچون: تکرار، فاصله، جناس و … شکل گرفته است. به بیان دیگر در قرآن کریم آوا و موسیقی درونی دست آورد قافیه و سجعی که به طور قرار دادی قرار داده شده باشد نیست؛ بلکه آوای درونی تشابکی از دلالت ها و پیوستگی و ترکیب آواهای بیرونی است که متناسب با محتوا شکل یافته است. منظور از تشابک دلالت ها این است که دلالت های آوایی آیات و بخش های گوناگون نص در هم فرو رفته اند و با هم در گیر هستند^[۱۷۱]؛ به عبارت دیگر مجموعه ای از آواهای بیرونی دست در دست هم داده اند و آوای درونی را ساخته اند به طوری که این آوا در ذات واژگان قرار داده شده است؛ به عنوان نمونه ممکن است در یک آیه چینش واکه ها و واج به گونه ای باشد که آیه دارای آهنگ و ریتم خاصی شود. این ویژگی در حد وسیع درقرآن مشاهده می شود و در متون دیگر به اندازه قرآن وجود ندارد. بنابراین مجموعه نشانه های بیرونی، ریتم و جریان آوای درونی را می سازند. آن چه که در آوای درونی نقش دارد ریتمی است که توسط آوای بیرونی جریان یافته است. این ریتم می تواند در آیه، مجموعه ای از آیات، سوره و حتی کل قرآن قابل مشاهده باشد.
نکته دیگری این که بر اساس آوای درونی هر آیه دارای ریتم و ضرب آهنگ خاصی می باشد که سبب شده گاه یک آیه دارای ریتم و آوای مستقل و گاهی مجموعه ای از آیات دارای یک ریتم و آوا ؛ یا به عبارت دیگر سیاق آوایی و بافت مشترک شوند. منظور از سیاق :«خصوصیت کلمه یا کلام است که از قرار گرفتن عبارات و واژگان حاصل مى‏شود و یکى از قرائن پیوسته کلام به ‏شمار مى‏آید که قرینه بودن آن و تأثیرش در تعیین معناى واژه‏ ها و جمله‏ها، از اصول عقلایى محاوره است و در زبان و لغات مختلف بدان ترتیب اثر داده مى‏شود»^[۱۷۲].
مهمترین اثراتی را که آوای درونی در معناشناسی آوایی بر جا می گذارد عبارتند از: تعیین ریتم و جریان آوایی یا همان ضرب آهنگ که متناسب با محتوا تعیین گردیده است. به وسیله تعیین ریتم آیه می توان به جریان محتوایی آیات نیز پی برد. دومین اثر آن در تعیین سیاق آوایی و ارتباط آوایی میان آیات است که نشان دهنده این امر می باشد که هر جا بافت و سیاق آوایی واحدی وجود داشته باشد سیاق معنایی مشترک و واحدی نیز وجود دارد. سومین اثر آن زیبایی بخشی آوایی و موسیقایی خاصی است که به متن داده و سبب این امر می شود که فرد در هنگام قرائت نه تنها احساس خستگی نمی کند بلکه احساسات خود را متناسب با محتوا پیش می برد. و در آخر آن که آوای درونی سبب پی بردن به صفات گوینده در هنگام نزول واژگان و آیات یا به بیان دیگر پی بردن به نشانه های آوایی گوینده در هنگام نزول آیات می شود؛ به عبارت دیگر از آن جا که نزول اولیه قرآن در سطح عمودی به صورت گفتار بوده و این گفتار با توجه به معانی مختلف، صفات مختلف و آوای مختلفی داشته از طریق آوای بیرونی می توان آن صفات را درسطح افقی نزول مشخص کرد. در نهایت این امر منجر به کشف بهتر مراد جدی آیات و درک و فهم بهتر معانی می شود.
مهمترین جلوه های آوای درونی در قرآن را می توان شامل مواردی همچون : فاصله، واج آرایی، واژه آرایی، طول آیات و … دانست که در ادامه به بررسی هرکدام پرداخته خواهد شد.
۳-۲- فاصله:
یکی از مواردی که در تعیین آوای درونی و ارتباط دهی آوا و محتوا نقش بسیار موثری دارد، فاصله آیات است. فاصله‏ها نمایانگر جنبه هنرى بررسى دو بخش آهنگ یعنى ریتم و آوا در قرآن کریم و شامل تمامى قرآن مى‏باشند که تأثیر آن آشکار است. اهمیت فاصله‏هاى قرآنى در این نکته خود را نشان مى‏دهد که از طریق جریان یافتن نغمه و انسجام لفظ در آیات، سبک قرآن را قدرت و پیوستگى مى‏بخشد. جوشش آن به همراه معانى به آن قدرت و نرمى مى‏بخشد که بر جان مخاطبان تأثیرگذار است. ابن قتیبه معتقد است: «خداوند قرآن را حالت تلاوت بخشیده است که طول تلاوت موجب ملال نمى‏گردد و به گونه‏اى است که گوش را آزار نمى‏دهد و چنان با طراوت است که با تکرار بسیار، کهنه نمى‏گردد»^[۱۷۳]. گویى به زبان عصر بیان مى‏شود. چیزى که زیباشناسان امروزه در احساس آوایى نسبت به زیبایى و کیفیت تکیه آن بر انسجام آهنگ در تکرار یکنواخت به آن رسیده‏اند این است که موجب آزار گوش نمى‏گردد و با لرزشهاى درونى که در درون ایجاد مى‏کند هماهنگ است^[۱۷۴]. از جمله کثرت جریان حروف مد ولین و الحاق نون در فاصله‏ها براى ایجاد طرب و ترنم که قرآن کریم بر زیباترین مقطع و روان‏ترین محل وقف آمده است^[۱۷۵]. ارتباط فواصل آیات با محتوا و معنای آیات را از چند جهت می توان مورد توجه قرار داد:
الف)بررسی فاصله در یک آیه:

بسیط: مثمن مخبون (از بحور عرب)

این قصیده‌ی مجیر رنگ و بویی عرفانی دارد و این امر با مشاهد‌ه‌ی بهره‌گیری او از اصطلاحات عرفانی مانند خوف، رجا، صفا، فنا، رضا، فقر و… در ادبیات قصیده‌اش به خوبی نمایان می‌شود. همچنین درباره بی وفایی دنیا و دل نبستن به آن و ترک کردن آن و در ادامه در باره حضرت محمد(ص) و برتری و بلندی مرتبه او و خلق نیکویش و نیز در مورد معجزات آن حضرت سخن می گوید. در ادامه قصیده مجیر بطور مشروح در باره معراج حضرت ختمی مرتبت سخن گفته و در ابیات پایانی قصیده حساب خود را از افراد ریاکار و بی ظرفیت و یاوه‌گو جدا کرده و از خدا (و یا از پیامبر(ص)) در امان ماندن خود را از دست این ناقصان و رائیان درخواست می‌کند.
۱)تا کی ز خطّه خوف آیی به صف رجا برگیر پا و برو زین دار ملک فنا
خوف: ترس و بیم و اصطلاحاً بیم پیش آمدن مکروه و از دست دادن محبوب است، بیم و امید در حکم دو بال است که سالک به مدد آنها در فضای قرب می پرد. (۱)
رجا: در لغت امید و آرزو و اصطلاحاً تعلق قلب است به رسیدن به محبوب و داشتن امید به نزدیکی خداوند است.(۲)
خوف و رجا از احوال سالکان است.
دار ملک فنا: کنایه از دنیا
بین خوف و رجا تناسب و بین آنها با فنا، ایهام تناسب وجود دارد.
معنی بیت: تا به کی مانند سالکان طریقت در خطه و محدوده خوف و رجا قدم برمی‌داری، یکدفعه راه خود را بگیر و از این دنیای فانی خود را رها ساز.
۲)عمرت به باغ امل یکروزه گشت چو گل تو چون مه دوشبه طفل جهان صفا
باغ امل: اضافه تشبیهی
بین باغ و گل تناسب وجود دارد و نیز بین یک و دو مراعات النظیر وجود دارد.
معنی بیت: عمر تو مانند گل در باغ آرزوها (دنیای به ظاهر جذاب) کوتاه و یکروزه است در حالیکه تو چون مه دوشبه، ناپایدار هستی و در جهان صفا (صفای دوران کودکی و کوچه سنجاقکها در نظر شاعر بوده) مانند طفلی بی خبر به تفریح و سرگرمی کودکانه و لذایذ زودگذر مشغول هستی.
۳)طفلی ز بار رضا یکره دوتا شو و بس کانک هلال فلک طفل است و هست دوتا
بار رضا: سنگینی و یا مشقت رضا و خشنودی (اضافه تشبیهی)
رضا: رضا، خشنودی است و در اصطلاح عارفان شادمانی دل است به جریان قضا (۳)
آنک: کلمه‌ای است بر اشاره به دور اعم از مکان و زمان، آنگاه؛ آنجا؛ مقابل اینک (معین)
یک ره: یکبار
هلال فلک: ماه
دوتا: خمیده
در بیت نوعی حسن تعلیل وجود دارد.
بین یک و دو (در دوتا) مراعات‌النظیر وجود دارد.
معنی بیت: اگر تو طفل و سالک مبتدی هستی (که هستی) زیر بار، به جهت رضا و خشنودی خداوند، یک بار خمیده شو (و به خداوند تعظیم کن)، چرا که خمیدگی هلال فلک (ماه) نیز به آن دلیل است که طفل و مبتدی است.
۴)بیخ امید بکن تا سر ز خطّه دل بهر نجات ببر سر تا به خطّ رضا
بیخ امید: اضافه استعاری
بین خطه و خط، جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
بین سر و سر جناس تام وجود دارد.
رضا: بیت ۳ همین قصیده
معنی بیت: بیخ امید را تا ته آن از خطه دل بکن (دلت را از امید و رجا به مردم خالی کن) و از برای نجات و رها ساختن خود سرت را تا به خط رضا برسان (برای نجات خودت سعی کن که به مقام رضا و خشنودی و دل به قضا سپردن برسی).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۵)راحت مجوی ز خاک زیرا بهم نبود کام نهنگ و امان، صحن بهشت و وبا
خاک: کنایه از دنیا، ضمناً در این بیت تشبیه مضمر وجود دارد (دنیای خاکی را به کام نهنگ و وبا تشبیه کرده است)

وبا: قصیده ۱ بیت ۵۷

بهشت و وبا: در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد دالّ بر اینکه در بهشت هیچگونه رنج و دردی وجود ندارد و بهشتیان از هر نوع مرض و رنج و درد در امانند:« الذی احلّنا دارالمقامه من فضله لا مسنا فیها نصب و لا یمسنا فیها لغوب». (آیه ۳۲ از سوره فاطر)
ترجمه: آن خدایی که فرود آورد ما را به سرای اقامت از فضل و نعمت خود، نرسد در آنجا رنجی به ما و نرسد آنجا درماندگی (تعلیقات دیوان مجیرالدین).
معنی بیت: در این دنیای خاکی در جستجوی راحت و آسایش مباش زیرا که کام نهنگ و امان و نیز صحن بهشت و مرض وبا هم قرابت و مشابهتی ندارند و تفاوتشان از زمین تا آسمان است.
۶)سینه مکن به سری در راه فقر که تو بی سر چو پیرهنی، بی سینه همچو قبا
سینه کردن: تفاخر کردن (معین)
فقر: در لغت نیازمندی و در اصطلاح نیازمندی به الله و بی نیاز بودن از ما سوی الله است. رسول‌الله(ص) می‌گوید:« الفقر فخری» (۴)
قبا: قباء: جامه پوشیدنی که از سوی پیش باز است و پس از پوشیدن، دو طرف قسمت پیش را با دکمه به هم پیوندند (معین).
بین سینه و سر و نیز پیرهن و قبا تناسب وجود دارد.
بین سینه و سینه، جناس تام وجود دارد.
معنی بیت: تو در راه نیازمندی به الله به داشتن سر تفاخر مکن (و سر را شایسته است که در این راه ببازی)، چرا که تو بدون سر مانند پیرهنی هستی و بدون سینه چون قبا (که جلویش باز است و به عبارتی سینه ندارد).
یعنی در راه فقر بالله به باختن سر تفاخر مکن چرا که پیرهن هم سر ندارد و تو تازه مثل پیرهن شدی و نیز بی سینه بودنت هم توفیری ندارد و مثل قبا و جامه جلو بازی.
۷)در خاک این جهان بنشین چو خاک زمین تا هم تو بر ندهی خاکت به باد هوا
در نسخه بدل به جای «در خاک این جهان» «در خاکدان جهان» آمده که بر اصل ترجیح دارد.
خاکدان جهان: اضافه تشبیهی
بین خاک و باد ایهام تناسب وجود دارد.
بین زمین و هوا نیز ایهام تناسب وجود دارد.
بین خاکدان و خاک آرایه‌ی جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
در بیت آرایه تکریر (تکرار خاک) نیز وجود دارد.
معنی بیت: در این جهان با تواضع و فروتنی بر روی زمین بنشین و خاکساری پیشه کن تا وجود خود را که از خاک آفریده شده است به باد هوی و هوس ندهی و نابود نکنی.
۸)در چار میخ خودی ورنه بهر دو نفس ده بار هاتفٍ سر می‌گویدت که درآ

عدالت
مطالعه­ ارگان، مورمن و نیهوف(۱۹۹۳) نشان میدهد که عدالت فرایندی، با رفتار شهروندی ارتباط دارد. مطالعه­ آنها نشان داد که سه بعد وظیفه شناسی، جوانمردی و ادب از عدالت فرایندی تأثیرمی­پذیرد در حالی که دو بعد نوع دوستی و فضیلت مدنی به دلیل اینکه امکان بیشتری است که به عنوان»در نقش«در نظر گرفته شوند با عدالت فرایندی، رابطه­ای نشان ندادند و این با ارتباطی که مورمن (۱۹۹۱) در مطالعات» در نقش « گزارش کرده مطابقت دارد. این نکته نشان از این دارد که کنترل رفتار میتواند در فهم بهتر روابط مؤثر باشد. همچنین مشخص شد وقتی که روابط بین عدالت رویه­ای و رفتارشهروندی سازمانی کنترل شود روابط بین تعهد سازمانی(تعهد عاطفی و مستمر) و رضایت کاری با رفتار شهروندی ناچیز و بی اهمیت است.
فضای سیاسی سازمان
تجارب فردی و مطالعات نشان میدهد که رفتار در سازمانها، اغلب ماهیتاً سیاسی است، سیاست های سازمانی یک اصطلاح عمومی است که قدرت رابطه­ها و اثر تاکتیک­ها در محل کار را نشان میدهد. مطالعات ماسیس وآلن (۱۹۹۷)، پورتر، آلن و انگل (۱۹۸۱)، کماکار و بارون (۱۹۹۱) نشان میدهد که سیاستهای سازمانی و ادراک سیاسی، یک اثر منفی بر کارکنان و محیط کار دارد. مطالعات یک رابطه منفی بین ادراک از سیاستهای سازمانی و عملکرد شغل را بازگو میکند در زمینه هایی که به شدت سیاسی درک میشوند احتمال بسیاری است که افراد درگیر در فعالیتهای “خودترفیعی” شوند. در چنین موقعیتی احتمال کمی دارد که افراد، بلند پروازیهای خود ترفیعی خود راقربانی کنند و تلاش خود را روی کمک به دیگران صرف کنند. به عنوان مثال انرژی­ای که آنها درهنگام کمک به دیگران اختصاص میدهند، ممکن است به صورت دوری از تلاش به جهت توسعه “نفع شخصی” درک شود. بنابراین افراد در وضعیت­هایی که به طور سیاسی درک میشوند، رفتارهایشان را با کاهش رفتارهای شهروندی اصلاح می­ کنند و بیشتر در فعالیتهایی که “نفع شخصی” دارد درگیر می­ شود(Dyne- ang˛۲۰۱۰).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

قرارداد روانشناختی
قرارداد روان­شناختی که بین کارفرما و کارمند وجود دارد عامل دیگری است که باعث ظهور و بروز رفتارهای شهروندی سازمانی می­ شود. وقتی کارکنان درک کنند کارفرمایشان در برآوردن یک یا تعدادی از تعهداتش قصور ورزیده این احتمال وجود دارد که کارکنان متقابلا دست به تلافی بزنند. تحقیقان نشان می­دهد این نقض قرار داد روانی به کاهش اعتماد به کارفرما (رابینسون ،۱۹۹۶ )کاهش رضایت کاری (رابینسون و راسیا ، ۱۹۹۴ ) کاهش تعهد سازمانی (شاپیرو و کسلر ، ۲۰۰۰ ) کاهش تمایل به ماندن در سازمان (ترنلی و فلدمن ، ۱۹۹۹ ) و کاهش عملکرد در« نقش» و « فرانقش » (رابینسون و موویسون ،۱۹۹۵ ) منجر می­ شود. نتایج تحقیقات نشان می­دهد که اعتماد به کارفرما متغیری است که رابطه­ بین تعهدات کارفرما و درگیری کارکنان در رفتار شهروندی را مستحکم می­ کند. کارکنان درک می­ کنند که اگر رفتارهای خاصی را دنبال کنند، می توانند احتمال رسیدن خود را به تعهدات و قول های بیان شده ی کارفرما را افزایش دهند. پس انتظار بیشتری می رود که در رفتارهای شهروندی درگیر شوند. همچنین پذیرش هنجارهای تقابل روابط بین انگیزه­ های کارفرما از انجام تعهداتش و بروز رفتارهای شهروندی سازمانی را تقویت می کند.
رضایت شغلی
دیویس (۱۹۹۲) بیان کرد که رضایت شغلی با عملکرد شغلی و رفتارهای شهروندی سازمانی رابطه­ای مثبت دارد، که این نیز به نوبه خود، موجب اثرات معکوس در نرخ غیبت، ترک خدمت و پریشانی روانی کارکنان می گردد.
براون (۱۹۹۳) نشان داد که کارکنانی که سطوح بالاتری ازرضایت شغلی دارند ممکن است بیشتر در رفتارهای شهروندی سازمانی درگیر شوند. ساگر (۱۹۹۴) نشان می­دهد که افراد با سطوح بالای رضایت شغلی تمایل به جستجوی شغل دیگری از خود نشان نمی دهند و تمایلشان نیز برای ترک خدمت کاهش می یابد. ارگان بیان می­ کند که رضایت شغلی باعث تمایل فرد به همکاری و کمک به سیستم­های اجتماعی می شود. وی با بهره گیری از تئوری مبادله اجتماعی بیان می­ کند که وقتی کارکنان احساس رضایت شغلی داشته باشند، به مقابله به مثل دست زده و در رفتارشهروندی درگیر می­شوند(Dyne- ang˛۲۰۱۰).
۲-۳-۹) پیامدهای فردی و سازمانی رفتار شهروندی سازمانی
محققان مختلف پیامدهای زیادی را برای رفتارهای شهروندی سازمانی ذکر کرده ­اند. عمده­ترین پیامدی که مطرح است افزایش علمکرد و اثر بخشی می­باشد. دلیل اینکه محققان اینگونه علاقمند به مطالعه عوامل ایجاد کننده رفتارهای شهروندی سازمانی می­باشند، این است که در تحقیقات مختلف ثابت شده است که در سازمان هایی که کارکنان آنها رفتارهای شهروندی سازمانی زیادی دارند، عملکرد فردی و سازمانی و بنابراین اثر بخشی سازمانی بالا می­باشد. نکته مهم در اینجا اثر گذاری رفتار شهروندی سازمانی بر جنبه درونی سازمانی است، که هم بطور مستقیم و هم بطور غیر مستقیم موجب بهبود عملکرد و اثر بخشی می شود(Gatman et al , 2010). رفتار شهروندی سازمانی بهره وری کارکنان و گروه ­های کاری را افزایش می­دهد، کار تیمی را تشویق می­ کند، ارتباطات، همکاری و کمک­های کارکنان به یکدیگر را افزایش می­دهد، نرخ اشتباهات را کاهش می­دهد و مشارکت و درگیر شدن کارکنان در سازمان را ارتقا می­دهد. و بطور کلی جو سازمانی مناسبی را فراهم می کند. کارکنانی که محیط کاری را مثبت درک کنند ، احتمال بهبود عملکرد آنها بیشتر می­ شود بنابراین رفتار شهروندی سازمانی با اثر گذاری بر عوامل درونی سازمانی از قبیل جو سازمان، حفظ کارکنان شایسته، بهبود روحیه، افزایش تعهد سازمانی و رضایت شغلی، کاهش نیات ترک شغل، کاهش غیبت و رفتارهای مخرب شغلی و نیز با اثر گذاری بر بهبود عوامل برون سازمانی و همچون رضایت مشتری، کیفیت خدمات و وفاداری مشتریان موجب کیفیت عالی در عملکرد کارکنان می شود(Oplatka et al , 2013).
بسیاری از عوامل ایجاد کننده رفتار شهروندی سازمانی که پیش تر بررسی شدند، دارای رابطه دو طرفه­ای با رفتار شهروندی سازمانی هستند. یعنی علاوه بر اینکه ایجاد کننده این رفتارها هستند، خود پیامد این رفتارها نیز هستند.برای مثال یکی از مهمترین دستاوردها، تاثیر رفتار شهروندی سازمانی بر تعهد سازمانی افراد است. تحقیقات نشان می­ دهند که رفتار شهروندی نیز موجب ایجاد تعهد سازمانی در کارکنان می­ شود. زمانی که کارکان احساس کنند سازمان از آنها پشتیبانی می کند، از طریق ارائه رفتارهای شهروندی تعهد خود به سازمان را نشان می­ دهند. رفتار شهروندی سازمانی با رضایت شغلی نیز رابطه ای دو طرفه دارد. بنابراین از طریق ایجاد رفتارهای شهروندی در محیط کار می­توان مطمئن بود رضایت شغلی کارکنان نیز بالاست. فضای مشوق رفتارهای شهروندی سازمانی،‌توان سازمان در جذب و نگهداری نیروهای شایسته را افزایش می­دهد. بالا بودن سطح رفتارهای شهروندی در یک سازمان باعث می­ شود تا سازمان به محیطی جذاب جهت کار و فعالیت تبدیل شود و از این رو سازمان­هایی که سطح رفتارهای شهروندی در آنها بالاست، با جذب نیروهای شایسته تر، عملکرد بهتری خواهند داشت.تحقیقات دیگر نشان داد که بروز رفتارهای شهروندی سازمانی با ترک خدمت و غیبت رابطه معکوس دارد. به عبارت دیگر مشاهده شد که افرادی که رفتارهای شهروندی سازمانی بیشتری از خود بروز می­ دهند، کمتر سازمان را ترک می کنند. از سوی دیگر طبیعی است که کاهش نرخ ترک خدمت در هر سازمانی می تواند باعث عملکرد بهتر و اثر بخش تر سازمان باشد و به این ترتیب می توان یکی از مکانیسم های عمل رفتارهای شهروندی سازمانی در افزایش عملکرد و اثر بخشی سازمان را ، کاهش نرخ ترک خدمت دانست.می­توان انتظار داشت رفتار شهروندی سازمانی بر کاهش دو متغیر مهم رفتار سازمانی یعنی غیبت و رفتارهای مخرب شغلی نیز اثر گذار است. چرا که کارکنانی که دارای وجدان کار، حس نوع دوستی، حس جوانمردی و گذشت هستند و نیز تمایل به ارائه رفتارهای فراوظیفه­ای دارند، احتمالا کمتر غیبت می­ کنند و دلیل وجود ندارد که رفتارهای مخرب شغلی مثل آسیب رسانی به همکاران و یا به اموال سازمان را از خود نشان دهند. البته تحقیقات بیشتر باید این پیشنهادات را تایید کند(شکرشکن و همکاران، ۱۳۸۹).
۲-۳-۱۰) رویکردهای رفتار شهروندی سازمانی
دو رویکرد اصلی در تعاریف مربوط به مفهوم رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد(میرسپاسی وهمکاران ،۱۳۹۰)
الف: رفتارهای در قالب تمایز بین فرا نقش و در نقش
ب: رفتار شهروندی سازمانی به عنوان تمام رفتارهای مثبت در داخل سازمان.
محققان اولیه، رفتار شهروندی سازمانی را جدای از عملکرد در نقش تعریف کرده اند و تأکید نمودند که رفتار شهروندی سازمانی بایستی به عنوان رفتار فرانقش مورد توجه قرار گیرد.واژه­ی گستره ی شغلی درک شده را برای تمایز بین این دو دسته از رفتارها در نقش و فرانقش به کاربردو بیان کرد هر چه کارمند دامنه­ شغل را گسترده تر درک کند، فعالیت­های بیشتری را به عنوان فعالیت­های در نقش تعریف میکند. این فرض بر این نکته تأکید دارد که یک عامل تعیین کننده­ مهم برای این که یک فعالیت رفتار شهروندی سازمانی در نظر گرفته شود این است که، کارکنان به چه گستردگی مسؤلیت­های شغلیشان را تعریف میکنند. یعنی آن چه دیگران به عنوان رفتار شهروندی تعریف میکنند منعکس کننده­ درک کارکنان ازگستردگی کارشان میباشد. مرز مشخص و واضحی بین عملکرد در نقش و فرا نقش وجود ندارد و ازکارمندی به کارمند دیگر و یا کارکنان به سرپرستان تغییر میکنند و بدین خاطر، این رویکرد با آنچه محققین نوعاً به عنوان رفتار شهروندی سازمانی مفهوم­سازی میکنند، در تناقض است. هر چند گروهی از محققان سعی کرده ­اند با بیان تفاوتهای میان رفتار در نقش و فرانقش از یک سو و مفهوم­سازی رفتارشهروندی از سوی دیگر میان آنها ارتباط برقرار کنند.
رویکرد دیگر رفتار شهروندی سازمانی را جدای از عملکرد کاری مورد توجه قرار میدهد. اتخاذ چنین رویکردی، مشکل تمایز میان عملکردهای در نقش و فرانقش را مرتفع می­سازد. در این رویکرد، رفتار شهروندی بایستی به عنوان یک مفهوم کلی، شامل تمام رفتارهای مثبت و سازنده افراد در داخل سازمان همراه با مشارکت کامل و مسؤلانه درنظر گرفته شود در ادامه­ چنین رویکردی گراهام، ونداین و دنیش(۱۹۹۴) رفتار شهروندی سازمانی را به عنوان مفهومی چند بعدی تعریف کرده اند که همه رفتارهای مثبت اعضای سازمان شامل رفتارهای سنتی در نقش، رفتارهای فرا نقش و رفتارهای سیاسی از قبیل مشارکتهای مسؤلانه و کامل سازمانی را شامل میشود(اسلامی و سیار،۱۳۸۶)
۲-۳-۱۱) سیاست­های تشویق رفتار شهروندی سازمانی
تقویت رفتار شهروندی، مانند هر رفتار دیگری که از افراد سر می­زند، نیاز به ترغیب و تشویق دارد. یکی از مواردی که میتواند در این زمینه تأثیرگذار باشد سیاستها و اقدامات سازمانی است. مدیران سازمانی باید با وضع سیاستها و راهبردهای مناسب، در جهت شکوفاتر شدن رفتارهای شهروندی درسازمان تلاش کنند. در همین راستا می­توان چند مورد از این اقدامات را نام برد که برای ارتقا و ترغیب رفتار شهروندی مناسب­اند؛
گزینش و استخدام
برخی از محققان معتقدند افرادی که علائم شهروندی خوبی را در حوزه زندگی شخصیشان بروز می­ دهند به همان میزان تمایل دارند تا شهروندان سازمانی خوبی باشند. بر این اساس سازمان­ها باید فرایندهای جذب و استخدام نیروی خود را طوری طراحی کنند که افرادی با رفتار شهروندی مترقی جذب سازمان شوند. از میان ابزارهای انتخاب و گزینش کارکنان که ممکن است برای شناسایی شهروندان خوب سازمانی مورد استفاده قرار گیرند، مصاحبه­ ها بهتر از بقیه ابزارها هستند. در انجام مصاحبه­ ها باید بیش­تر بر روی رفتارهای همکارانه و گروهی تأکید کرد تا احتمال انتخاب کارکنانی که برای بروز رفتار شهروندی مستعدترند، بیش­تر شود. البته در فرایندهای گزینش و استخدام افراد، سازمان­ها باید به این نکته مهم توجه داشته باشند که رفتارهای شهروندی نباید جایگزین عملکردهای سنتی شغل شوند. بر این اساس ویژگی­هایی که به طور سنتی برای انجام یک شغل لازم است نباید به خاطر یک شهروند خوب بودن، نادیده گرفته شود.
آموزش و توسعه
برخی از سازمان­ها ممکن است به تنهایی به شناسایی شهروندان خوب و افرادی با رفتارهای شهروندی بالقوه، قادر نباشند و نتوانند به مقدار مورد نیاز، این افراد را جذب و استخدام کنند. اما آن­ها می­توانند با اجرای طرح­های آموزشی برای کارکنان فعلی سازمان، به ایجاد رفتارهای شهروندی مفید و سازنده بپردازند. استفاده از برنامه ­های آموزشی موجب تسهیل کمک­های بین فردی در میان کارکنان می­ شود. البته برای توسعه مهارت­ های کارکنان، می­توان از برنامه ­های آموزش میانی و چرخش شغلی نیز استفاده کرد. یکی دیگر از روش­های اجرای برنامه ­های آموزشی، برنامه ­های توسعه است که مستقیماً با ایجاد رفتار شهروندی ارتباط دارد. مطالعات و بررسی­ها نشان می­دهد که آموزش سرپرستان بر پایه اصول عدالت سازمانی با افزایش رفتار شهروندی در میان زیردستان مرتبط است. به عبارت دیگر کارکنانی که سرپرستشان دوره­ های آموزشی عدالت را طی کرده باشند، نسبت به سایر کارکنان، بیش­تر تمایل به بروز رفتارهای شهروندی از خود نشان می­ دهند.
ارزیابی عملکرد و جبران خدمات
سازمان­ها می­توانند با ایجاد سیستم­هایی منظم و منطقی برای ارائه پاداش به کارکنان تا حد زیادی ایجاد رفتار شهروندی را تسهیل کنند. تحقیقات گذشته نشان­دهنده این مطلب است که افراد در کارهایی که احتمال دریافت پاداش وجود دارد بیش­تر مشارکت می­ کنند. به همین خاطر توجه به سیستم­های پاداش مؤثر و اقتضایی توسط سازمان در شکل­دهی شهروندان خوب بسیار تأثیرگذار خواهد بود. بر این اساس اکثر سازمان­ها برای تشویق رفتار شهروندی، پاداش­های سالانه را به کارکنانی می­ دهند که تا حدی به انجام رفتارهای فرانقش، تمایل داشته باشند نه افرادی که فقط دارای ویژگی­های مثبت فردی هستند. با وجود اهمیت این موضوع در مباحث رفتار شهروندی، امروزه ارائه پاداش از طرف سازمان به کارکنانی که مستقیماً درگیر انجام رفتارهای شهروندی هستند به طور بالقوه­ای کاهش داشته و جهت­گیری بیش­تر پاداش­ها به طرف کارها و وظایف رسمی است. برخی از محققان دلیل این امر را این­گونه بیان می­ کنند که توجه بیش از حد به انجام رفتارهای فرانقش توسط کارکنان، برای گرفتن پاداش، موجب غفلت و کوتاهی از انجام وظایف رسمی سازمانی می­ شود و کارکنان سازمان به جای انجام وظایف مربوط به خود، به کارهایی فراتر از نقش خود می­پردازند؛ در حالی­که هدف از تشویق رفتار شهروندی، ترویج رفتارهای همکارانه در کنار وظایف رسمی سازمانی است. در هر صورت سازمان­ها باید بدانند که برای تشویق و ترغیب رفتار شهروندی باید جهت­گیری سیستم­های پاداش خود را در سطح گروهی و سازمانی قرار دهند نه در سطح فردی، زیرا آن­ها با این کار به کارکنان نشان می­ دهند که برای کارهای گروهی که منافع آن به کل سازمان برمی­گردد، ارزش بسیاری قائل هستند و به آن پاداش نیز می­دهد.
سیستم­های غیر رسمی
علاوه بر اقدامات و عملکردهای رسمی سازمان که در جهت تقویت رفتار شهروندی مؤثر است، فرایندهای غیر رسمی نیز وجود دارند که سازمان­ها می­توانند با ایجاد آن­ها به توسعه و تقویت بیش­تررفتار شهروندی بپردازند. برخی از روانشناسان اجتماعی معتقدند که فشارهای اجتماعی و هنجارهای گروهی غالباً تأثیر بیش­تری نسبت به رویه­های رسمی بر رفتار فردی در سازمان­ها می­گذارند. به همین علت توسعه مکانیسم­های غیر رسمی مانند فرهنگ مشارکتی، یک رکن اساسی و محوری برای تقویت رفتار شهروندی در محیط کار است. البته ناگفته نماند که ظهور و ترویج فرهنگ مشارکتی از طریق فرایند جامعه­پذیری صورت می­گیرد، فرآیندی که طی آن اعضای تازه سازمان مواردی را که از نظر سایر اعضای سازمان، پسندیده و مورد قبول است یاد می­گیرند و دوره­ های آموزشی لازم را در این خصوص طی می­ کنند. پس توجه به امر جامعه­پذیری در سازمان نیز می ­تواند برای تقویت رفتار شهروندی مؤثر باشد (طبرسا و همکاران ،۱۳۸۹)
بخش چهارم
پیشینه تحقیق
۲-۴) پیشینه تحقیق
۲-۴-۱) تحقیقات انجام شده در داخل کشور
فانی و همکاران(۱۳۹۲) تحقیقی با عنوان ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را انجام دادند. ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎری اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﻓﻨﺎوری وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ، درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﺶ دﻓﺘﺮ ﺑﺎ ۱۵۰ ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺷﺎﻏﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است و پایایی ابزار از طریق ضریب آلفای کرانباخ مورد تایید قرار گرفت. داده ­ها از طریق آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﺜﺒﺖﺗﺮی از ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در ذﻫﻦ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ، رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.
وطن­خواه و همکاران(۱۳۹۲) تحقیقی با عنوان راﺑﻄﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻫﺎی داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان انجام دادند. ﺗﺤﻘﻴﻖ حاضر ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮ روی ۳۱۲ ﻧﻔﺮ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎی ﻣﻨﺘﺨﺐ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮی ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻃﺒﻘﻪای اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. دادهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻊآوری ﺷﺪ. ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻟﻔﺎی ﻛﺮوﻧﺒﺎخ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ، رواﻳﻲ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺮم اﻓﺰار SPSS نسخه ۱۸ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. نتایج نشان داد ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪی از ﻣﻴﺎن اﺑﻌﺎد رﻓﺘﺎرﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز و اﺣﺘﺮام و ﺗﻜﺮﻳﻢ کمترین اﻣﺘﻴﺎز را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. از ﻣﻴﺎن اﺑﻌﺎد ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ، ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز و ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و اﺑﻌﺎد ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲارﺗﺒﺎط ﻣﻌﻨﺎداری وﺟﻮد دارد.
شریفی و همکاران(۱۳۹۱) تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین عدالت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی انجام دادند. پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه بین عدالت سازمانی با رفتارشهروندی سازمانی کارکنان سازمان آموزش و پرورش شهر تهران انجام شده است. روش تحقیق از نظر شیوه گردآوری اطلاعات توصیفی همبستگی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارمندان رسمی و پیمانی سازمان آموزش و پرورش شهر تهران میباشد که تعداد آنها براساس آمار منتشره ۳۶۰ نفرگزارش شده است حجم نمونه مطابق با جدول مورگان ۱۸۶ نفر برآورد گردید که این تعداد به شیوه تصادفی ای ساده از جامعه آماری انتخاب شده است. ابزار گرداوری داده ­ها پرسشنامه است. نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی نشان داد که بین عدالت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در سطح ۹۵% اطمینان ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.
زارع و همکاران (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان بررسی ارتباط فرهنگ سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی مطالعه موردی بخش خصوصی کشور را انجام داده­اند. فرهنگ سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی از جمله موضوعات مهم رفتاری هستند که در حوزه تئوریهای مدیریت رفتار سازمانی از اهمیت ویژه­ای برخوردار میباشند و پیوند آن­ها به گونه ­ای است که تقویت یکی منجر به ارتقاء وضعیت دیگری خواهد شد. لذا در این تحقیق، تلاش شده است تا پس از تشریح دقیق مفهوم این دو متغیر، رابطه بین آن دو، مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور، از داده ­های جمع­آوری شده از بخش خصوصی کشور استفاده شده است و داده ­های ۵۵ پرسشنامه جمع­آوری شده با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تاییدی مورد تحلیل قرار گرفته­اند. نتایج نشان می­ دهند که فرهنگ سازمانی دارای رابطه مثبتی با رفتار شهروندی سازمانی است. از میان­متغیرهای فرهنگ سازمانی نیز فرهنگ تصمیم ­گیری گروهی بیشترین ارتباط را با رفتار شهروندی سازمانی دارا می­باشد و فرهنگ یادگیری و توسعه در رده بعدی قرار گرفته است. با توجه به یافته­های تحقیق، ضروری است که مدیران سازمانها با تاکید بر ارتقای فرهنگ سازمانی، به بهبود وضعیت رفتار شهروندی سازمانی بپردازند و ساز و کارهایی را بدین منظور در پیش گیرند.
زارعی متین و همکاران (۱۳۹۰) تحقیقی تحت عنوان نقش مولفه های فرهنگ سازمانی در اعتماد سازی: بررسی روابط بین ابعاد فرهنگی گلوب (GLOBE) و اعتماد را انجام داده­اند. در این پژوهش تاثیر ابعاد فرهنگ سازمانی معرفی شده توسط گلوب که بسیار مورد توجه قرار گرفته بر اعتماد مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که رابطه مثبتی میان اجتناب از عدم اطمینان، جمع گرایی بین گروهی، برابری جنسی، قاطعیت و نوع دوستی با اعتماد وجود دارد. از طرفی رابطه منفی میان فاصله قدرت و آینده­گرایی بـا اعتماد وجود دارد و در نهایت رابطه معناداری بین جمع گرایی درون گروهی و عملکردگرایی با اعتماد مشاهده نشده است.
شکر کن و همکارانش (۱۳۹۰) تحقیقی تحت عنوان رابطه خشنودی شغلی با رفتار شهروندی سازمانی و عملکرد شغلی در کارکنان برخی از کارخانه­های اهواز انجام دادند. در این تحقیق برای سنجش رفتار شهروندی سازمانی پنج بعد نوع­دوستی، وظیفه شناسی، ادب و مهربانی، وفاداری و حرف شنوی از طریق پرسش­نامه که توسط سرپرستان تکمیل شد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که ارتباط مثبتی بین رفتار شهروندی سازمانی و عملکرد شغلی وجود دارد.
گنجی­نیا و همکاران(۱۳۸۹) تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر ادراک عدالت سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی (مطالعه موردی: ادارات کل بنادر و دریانوردی و گمرک استان گیلان-بندر انزلی) انجام دادند. پژوهش مذکور از نظر هدف کاربردی و از نظر جمع آوری اطلاعات پیمایشی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است. در این تحقیق از تعداد ۳۵۹ نفر ۱۸۶ نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند و از پرسشنامه به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تحلیل واریانس و آزمون دانکن استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در این تحقیق برخلاف پژوهش های مشابه در داخل و خارج از کشور که در آن ادراک عدالت توزیعی تا اندازه­ای توانایی تبیین رفتار شهروندی سازمانی را داشته است، ادراک عدالت توزیعی در سطح اطمینان ۹۵% تاثیر معناداری بر رفتارهای شهروندی سازمانی ندارد، اما سایر ابعاد ادراک عدالت سازمانی یعنی بین فردی، اطلاعاتی و رویه ای بر رفتار شهروندی سازمانی همانند پژوهش های مشابه تاثیر دارد. علت این امر آن است که رفتار شهروندی سازمانی رفتاری داوطلبانه است و بیشتر تحت تاثیر نحوه برخورد و تعامل سرپرستان و رویه ها و خط مشی های سازمان قرار دارد.
هویدا و نادری (۱۳۸۹) تحقیقی با عنوان بررسی سطح رفتار شهروندی سازمانی کارکنان انجام دادند. این مقاله به بررسی میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه اصفهان پرداخته است. جامعه­ آماری آن را تمام کارکنان رسمی دانشگاه اصفهان تشکیل داده­اند و نمونه گیری به شیوه طبقه­ای تصادفی متناسب با حجم انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی – پیمایشی بوده و با بهره گرفتن از پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی پودساکف و همکاران(۱۹۹۹) متغیرها اندازه ­گیری شدند .پرسشنامه مذکور از روایی محتوا برخوردار بوده و پایایی آن از طریق محاسبه ی ضریب آلفای کرونباخ۸۹/۰تعیین گردید. یافته­های به دست آمده با بهره گرفتن از آمار توصیفی وآمار استنباطی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد همه ابعاد رفتار شهروندی سازمانی در میان کارکنان به جزء نوع دوستی بیش از حد متوسط بود. میزان جوانمردی در بین کارکنان با توجه به نوع وظایف از تفاوت معنادار برخوردار بود. همچنین بین مؤلفه­ های رفتار شهروندی به جزء مؤلفه­ی جوانمردی رابطه­ مستقیم وجود داشت.
پناهی (۱۳۹۰) تحقیقی با عنوان رابطه بین فرهنگ سازمانی و عدالت سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی در اداره کل تربیت بدنی استان اردبیل را انجام داد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و عدالت سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی در ادارات تربیت بدنی استان اردبیل است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارکنان شاغل در ادارات تربیت بدنی استان اردبیل است که دارای مدرک تحصیلی دیپلم و بالاتر هستند و با توجه به اینکه تعداد آنها به ۷۰ نفر می رسد، تعداد نمونه آماری با جامعه آماری برابر در نظر گرفته شد. برای جمع آوری داده ها، پس از پرسشنامه استفاده شد. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی شامل آزمون همبستگی پیرسون، رگرسیون چندمتغیره و آزمون کالموگروف- اسمیرنوف استفاده شد. نتایج نشان داد که میزان فرهنگ سازمانی، ادراک کارکنان از رعایت عدالت در سازمان و رفتار شهروندی سازمانی در این ادارات در سطح متوسطی هستند و همچنین رابطه مثبت و معنی داری بین فرهنگ سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی بدست آمد. رابطه مثبت و معنی داری بین مشارکت کارکنان، یکپارچگی کارکنان، و مأموریت کارکنان و سازگاری کارکنان با رفتار سازمانی وجود دارد که در این میان رابطه بین سازگاری کارکنان با رفتار شهروندیسازمانی قویتر از ارتباط سایر مؤلفه های فرهنگ سازمانی است. علاوه بر این رابطه مثبت و معنی داری بین عدالت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی بدست آمد.
۲-۴-۲) تحقیقات انجام شده خارج از کشور
وان­داین وانگ در سال ۲۰۱۳ تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر عدالت سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان انجام دادند. مقاله حاضر تاثیر عدالت سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه­ های سنگاپور را مورد بررسی قرار داده است. نمونه این تحقیق ۲۹۶ نفر از کارکنان بودند که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آزمون رگرسیون چند متغیری (همزمان) مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می دهند که عدالت سازمانی با هر یک از ابعاد مختلف رفتار شهروندی سازمانی رابطه معنی داری دارند.
چانگ و چلادورای در ۲۰۱۳ تحقیقی با عنوان تاثیر برداشت کارکنان از عدالت سازمانی بر رفتارهای شهروندی سازمانی آنان انجام دادند. روش تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ نحوه جمع­آوری داده ­ها توصیفی – پیمایشی است. در این پژوهش عدالت سازمانی شامل چهار بعد توزیعی، رویه­ای، مراوده­ای و اطلاعاتی و نقش هر کدام در ارتقای رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه کارکنان سازمان­های ورزشی کره مورد سنجش قرار گرفت. داده ­ها از طریق آزمون رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که برداشت کارکنان از عدالت سازمانی شامل هر چهار بعد مذکور بر رفتار شهروندی آنان در سازمان تاثیر گذار است. که در بین آن­ها در رتبه بندی این ابعاد، برداشت کارکنان از عدالت مراوده ای در رتبه اول، عدالت توزیعی در رتبه دوم؛ عدالت اطلاعاتی سوم و رویه ای در رتبه چهارم قرار داشت.
گاتمن و همکاران در سال ۲۰۱۲ تحقیقی تحت عنوان رابطه تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در کشور نپال انجام دادند. نمونه آماری این تحقیق شامل ۲۷۳ پرستار چینی از ۱۲ بیمارستان بود. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود و برای تجزیه و تحلیل آماری از روش­های آمار توصیفی(میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی(همبستگی ساده) استفاده شد. نتایج نشان داد که به طور کلی بین تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی ارتباط معناداری وجود دارد به­ ویژه ارتباط مثبت بیشتری بین رفتار شهروندی سازمانی با تعهد هنجاری و عاطفی مشاهده شد.
ارکوتلو در سال ۲۰۱۱ تحقیقی تحت عنوان نقش میانجی­گری فرهنگ سازمانی در رابطه بین عدالت سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی انجام دادند.هدف این مقاله بررسی این مورد است که آیا فرهنگ سازمانی، رابطه بین عدالت سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی را تحت تاثیر قرار می­دهد. داده ­ها از ۶۱۸ استاد در ۱۰ دانشگاه ترکیه به طور تصادفی جمع­آوری شد. نتایج رگرسیون سلسله مراتبی چندگانه، نقش میانجی­گری فرهنگ سازمانی در رابطه­ بین رفتار شهروندی سازمانی و عدالت سازمانی را تائید نمود. همان­طور که فرض شد، نتایج نشان داد که هرچه احترام به مردم بیشتر باشد، رابطه عدالت تعاملی و رفتارهای شهروندی سازمانی قوی­تر خواهد بود و هرچه تیم­گرایی بیشتر باشد، رابطه­ بین عدالت توزیعی و رویه­ای و رفتارهای شهروندی سازمانی ضعیف­تر خواهد بود.
ژنگ^[۲۷] و همکاران در سال ۲۰۱۱ در تحقیقی تحت عنوان فرایند ارزیابی عملکرد و رفتار شهروندی سازمانی به موضوعاتی از قبیل ارزیابی عملکرد، رفتار شهروندی سازمانی،تعهد عاطفی، نظریه­ های تبادل اجتماعی، مدیریت ادراک، رفتار کارکنان پرداختند. در این تحقیق از متغیر تعهد عاطفی و نرخ پاداش به عنوان متغیرهای میانجی استفاده شد. نمونه شامل طیف گسترده­ای از کارکنان شرکت­های واقع در شهرهای مختلف چین بود. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود که در مجموع ۹۵۳ پرسشنامه پخش شد و ۷۷۷ پرسش­نامه معتبر در تجزیه و تحلیل نهایی استفاده گردید. یافته­ ها نشان داد که رابطه بین فرایند ارزیابی عملکرد و رفتار شهروندی سازمانی به طور نسبی از طریق تعهد عاطفی میانجی­گری می­ شود و نرخ ارتباط پاداش به­ طور مستقیم ارتباط بین فرایند ارزیابی عملکرد و رفتار شهروندی سازمانی را تقویت می­ کند در حالی که رابطه بین فرایند ارزیابی و تعهد عاطفی را تضعیف می نماید

مأخذ : رستمی، ۱۳۸۴، ص۳
:عامل کلیدی (key Factor)
: عامل بخشی (Partical Factor)
: عامل بسیار محدود (Very limited Factor)
۲-۱۸. نقاط قوت مشارکت مردمی در پیشبرداهداف توسعه روستایی
مشارکت دادن مردم روستایی در برنامه ریزی های توسعه روستایی و انجام برنامه ریزی در سطح ملی دارای مزایای است که به راحتی در جوامع مشارکتی مشاهده می گردد. برخی از این مزایا عبارتند از :
۱) مشکلات و استعدادهای موجود به سادگی کشف می شود؛
۲) به مناطق و مردمی که احتیاج به توجه بیشتری دارند، می توان توجه خاصی نشان داد؛
۳) ارتباط نزدیکی را می توان بین مسئولان دولتی و مردمی که می بایست بهره مند شوند، حفظ کرد؛
۴) تفویض بعضی از مسئولیت های دولت به مردم محلی ممکن است میسر شود (هیران، ۱۳۷۷، ص۱۰۳).
نگرش به مشارکت به صورت کمی آن چنان که مطمع نظر قرار گرفته به چگونگی آن و تأثیری که این فراگرد در بالندگی و رشد شخصیت انسان دارد، کم تر توجه شده است. از مزایای مشارکت در مدیریت امور، «فراگرد نیرومندسازی» است که در ارتباط با این مفهوم سه ارزش اساسی مطرح می شود :
۱ـ سهیم کردن مردم در قدرت و اختیار؛
۲ـ راه دادن مردم به نظارت بر سرنوشت خویشتن؛
۳ـ باز گشودن فرصت های پیشرفت به روی مردم «رده های پایین جامعه» (طالب، ۱۳۷۶، صص۱۰۷-۱۰۶).
با درگیر شدن مردم در تعیین سرنوشت خویش که به وسیله ی مشارکت آنها در طرح ها تحقق خواهد یافت پروژه ها و برنامه های توسعه روستایی نیز به شکل مطلوبی راه پیشرفت و اجرا را خواهد پیمود که در اجرای طرحها و پروژه ها به نتایج زیر خواهیم رسید :
۱)کاهش زمان اجرای طرح ها و پروژه ها؛
۲) کاهش هزینه ی طرح ها و پروژه ها؛
۳) بهره برداری بهینه از طرح ها و پروژه ها؛
۴) حفاظت و نگهداری بهتر از طرحها و پروژه ها؛
۵) افزایش میزان آگاهی مردم (استعلاجی، ۱۳۸۱، ص۳۶).
۲-۱۹. آثار مشارکت در مراحل مختلف برنامه ریزی توسعه روستایی
۱) مردمی که در تهیه و اجرای برنامه ها، مشارکت موثر داشته باشند، آن را از آن خود داشته و با علاقمندی و برای رسیدن به هدف های برنامه با رعایت نظم و انضباط، با آن همکاری خواهند کرد. این همکاری موجب پیشرفت سریع تر در برنامه ها، بهره گیری کاملتر از نتیجه ی کار به دلیل انطباق برنامه ها با نیاز و افزایش مدت بهره برداری از طرح به دلیل وجود علاقمندی در حفظ و نگهداری از آن خواهد شد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲) با توجه به شناخت محلی، مردم هر ناحیه، قادر به تصمیم گیری های منطقی اقتصادی درباره ی محیط وضع خود هستند. یعنی مردم حق دارند نوع توسعه ای را که در محل زندگی شان در نظر گرفته شده، تعیین نموده و در رسیدن به آن تلاش و همکای کنند.اگر این حقیقت به درستی تبلیغ، تبیین و آموزش داده شود، آنگاه می توان مردم را برانگیخت که در اجرای طرحها و پروژه ها مشارکت فعالانه و واقعی داشته باشند.
۳) مشارکت وسیع عمومی به ویژه اگر به صورت سازمان یافته ای انجام پذیرد موجبات دگرگونی در ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را که نقش تعیین کننده ای در امر پیشرفت و سازندگی دارد، فراهم می آورد.
۴) مشارکت از ایجاد اثرات منفی روانی در مردم، مانند بی اعتمادی، بی تفاوتی، تک روی، و عدم وجود حس تعاون و تحریک و تمایل به تأمین منابع محدود شخصی جلوگیری و دوگانگی و نابرابری ها را تقلیل و در نتیجه نیروی همبستگی و وحدت ملی را تقویت می نماید.
۵) مشارکت به عنوان یکی از طرق تأمین اصول احترام به شخصیت فردی و اجتماعی و حقوقی انسانی افراد، احساس امید به زندگی مردم را تقویت می نماید. حاصل این امید در وهله ی اول احساس نیاز برای رفاه بیش تر است(شاکری، ۱۳۸۰،صص۶۹-۶۸).
۶ ) مشارکت در منظر به کاهش تضادها، مدیریت کارا و منعطف تر، افزایش مشروعیت، استفاده دانش ویژه مکانی منجر می شود( stenseke,2010).
۷ ) جنبه حیاتی دیگر مشارکت عبارت است از پذیرش دانش ویادگیری. اگر فرایند یادگیری مشارکتی تشویق شود و ذی نفعان برای مشارکت و یافتن راه حل های سازگار با شرایط محلی تهییج شوند به احتمال زیاد قرین به موفقیت خواهد بود ( دارابی، ۱۳۸۸،ص۹ ).
۸ ) در مقام پیش شرطهای موفقیت، عوامل بسته به مفهوم مکان و موقعیت خاص می تواند نقش حیاتی داشته باشند. مشارکت موجب پذیرش شرایط انحصاری هر ناحیه و منظر می شود( stenke,2009).
۹ ) مشارکت عمومی می تواند ضمن ایجاد سرمایه اجتماعی، به تقویت جامه مدنی، بهبود توانایی جوامع محلی برای حل مشکلات و تعقیب ملاحظات و مسائل عمومی و مشترک اثر گذار باشد ( santos and etal , 2008).
۲-۲۰. موانع مشارکت
موانع مشارکت در حال حاضر پارادایم جدید «توسعه ی مشارکتی یا توسعه ی جایگزین» به عنوان پارادایمی جدید و تکثرگرا پیشنهاد می شود و در این پارادایم از اجتماعات محلی توقع می رود که اولویت‎ها و استانداردهایی را تعیین کنند که ویژه ی شرایط و امکانات آنان است، توسعه ی مشارکتی بر دغدغه های اقتصادی و انسانی تمرکز دارد. بنابراین تأکید زیادی بر تأمین نیازهای اساسی مردم و مشارکت ذینفعان در برنامه های توسعه می شود. در رهیافت توسعه ی مشارکتی، نقش ارتباطات، پیچیده تر و متنوع‎تر است و برخلاف پارادایم نوسازی، طبیعت و محیط زیست و ارتباطات به اهداف هنجاری و استانداردهایی وابسته است که توسط خود جوامع مشخص شده اند (عابدی سروستانی، ۱۳۸۵، ص۱۵۹).
در بیان موانع موجود بر سر راه مشارکت روستاییان در برنامه ها و تصمیم گیری های مربوط به روستاییان اوکلی و مارسدن آنها را به چند دسته تقسیم کرده اند :
۱) موانع عملی : که از میان این موانع می توان به برنامه ریزی فوق متمرکز، مکانیسم های ناقص عرضه، فقدان هماهنگی محلی، نامناسب بودن تکنولوژی پروژه، بی ربط بودن محتوای پروژه، فقدان ساختارهای محلی و. .. اشاره کرد. در واقع این موانع نه تنها بر سر راه مشارکت وجود دارند، بلکه تا حدود زیادی، آفت بسیاری از پروژه های توسعه ی روستایی نیز هستند. این موارد مشکلات اصلی و بسیار رایج مبتلابه بیشتر پروژه های توسعه روستایی هستند و تصور اینکه بتوان این مسایل را در محل دفع نمود ویا آنها را به نفع مشارکت مؤثر تحت کنترل در آورد، بسیار مشکل است ( اوکلی ومارسدن،۱۳۷۰،ص ۴۶).
۲) موانع فرهنگی : که شامل مواردی چون، مقاومت در برابر دگرگونی، «فرهنگ سکوت»، وحشت روستاییان از ابراز مخالفت و بیزاری شان از تملق گویی برای افراد غیر بومی جهت مداخله دادن آنها در امور را می توان اشاره کرد ( اوکلی ومارسدن، ۱۳۷۰،ص۴۶).
۳)موانع سیاسی : در اکثر موارد دولت ها از قدرت مردم هراس دارند و از تفویض اختیارات کافی به واحدهای پایه یعنی توده ی مردم روستا یا شهر امتناع می کنند. علی رغم بحث پیرامون سپردن کارهای روستایی به روستاییان، هیچگاه اثری از عدم تمرکز واقعی و مشارکت حقیقی روستاییان در تصمیم گیری های مرتبط به امور خودشان دیده نمی شود. این مسئله ی سیاسی خود یکی از موانع توسعه روستایی است. در ایران نیز پس از فروپاشی مدیریت سنتی جامعه روستایی، نقش روزافزون دولت در روستاها خود از جمله عوامل مؤثر در عدم مشارکت و به کارگیری مؤثر و گاهی خودجوش روستاییان در فعالیت های مربوط به توسعه و عمران روستاها گردیده است (اوکلی ومارسدن،۱۳۷۰،ص ۴۶).
۴) محدودیت منابع مالی: که یکی از دلایل عدم مشارکت روستاییان در اجرای طرحهای توسعه ی روستایی بستگی زیادی به امکانات و توانایی های اقتصادی مردم دارد. در اکثر روستاهای ایران به لحاظ پایین بودن سطح درآمد و محدودیت منابع مالی، روستاییان فاقد قدرت و توانایی برای مشارکت موثر هستند. در روستاهایی که از نظر اقتصادی و امکانات رفاهی در سطح بسیار پایین تری قرار دارند، همکاری و مشارکت اقتصادی آنها در طرحهای کم رنگتر است. به طور کلی می توان گفت الگوهای نابرابر مالکیت زمین، مقروض بودن روستاییان، کمی درآمد سالیانه، فصلی بودن مشاغل روستایی، عدم انطباق فصول بی کاری با مواقع اجرای پروژه، کمبود نیروی انسانی در برخی از روستاها با توجه به نوع معیشت و مسائلی از این قبیل از جمله عواملی هستند که جزء موانع اقتصادی مشارکت روستاییان در طرحهای توسعه ی روستایی محسوب می شوند. علاوه بر این قدرت و توان مالی کم روستاییان در مقابل نخبگان و افراد ثروتمند روستا، موجب کم اثر شدن فعالیت های آنها در طرحهای توسعه ی روستا شده و میزان دخالت آنها را در تصمیم گیری و اجرای طرحها کم می کند (شاکری، ۱۳۸۰، ص۵۵).
۵) نداشتن سواد و مهارت های تخصصی: روستاییان به ویژه محروم ترین آنها اغلب از نعمت سواد لازم و فرصت فراگیری آن به دلایل مختلف محروم مانده اند. این افرد به دلیل اینکه اغلب انگیزه ی مشارکت در طرح ها را ندارند از شرکت در برنامه های توسعه باز می مانند. کم سوادی یا نداشتن سواد موجب کمبود آموزش ها و مهارت های تخصصی در زمینه های مختلف شده است و سبب می شود که نخبگان روستا و مسئولان بالادست تصمیماتی را برای روستاییان بگیرند که در صورت داشتن سواد و این مهارت ها شاید این تصمیمات اخذ نمی شد (شاکری،۱۳۸۰،ص۵۸). زیرا معمولاً لازمه ی پیشرفت و توسعه در جامعه، تحول در قوای درونی، بینش و سطح مهارت انسان است (طالب و عنبری، ۱۳۸۴،ص۲۴۸).اگر چه آموزش‎های غیر رسمی و غیر آکادمیک تأثیر زیادی در کمک به دستیابی به توسعه روستایی دارد ولی این تحصیلات رسمی است که می تواند اهداف توسعه ای را جهت داده و آنها را در مسیری منطقی رهنمون سازد. آموزش و سواد و بالا بودن سطح تحصیلات روستاییان عامل کلیدی و مهمی است که می تواند به عنوان مکمل فرایند مشارکت روستاییان در توسعه ی روستایی مدنظر قرار گرفته و بدان توجه شود.
۶) وابسته بودن به قدرت دولتی و محلی:از میان موانع مهم اجتماعی که در برابر مشارکت مردم در توسعه‎ روستایی وجود دارد می توان گفت که مهمترین مانع اجتماعی در مشارکت روستاییان در برنامه‎های توسعه روستایی، اندیشه وابستگی به یک قدرت است.
۷)جستجوی منافع شخصی:این عامل گاه به صورت عامل مثبت و گاه به عنوان عامل بازدارنده ی مشارکت مطرح می شود. به طور کلی باید گفت که مردم روستایی هنگامی که امری به نفع آنها تمام می شود، نهایت همکاری را با همدیگر دارند. ولی اگر نفع شخصی در آن نباشد، مسئله به شکل دیگری مطرح می شود، حتی اگر در آینده به نفع آنها باشد. یک نظریه در مسائل روستایی وجود دارد که به «تصور خیر محدود» معروف می باشد. طبق این نظر، روستاییان معتقد هستند که چیزهای مطلوب در زندگی به میزان محدود و کمی وجود دارد و با توجه به قدرت و توانایی روستاییان میزان سهم موجود آنها را نمی توان افزایش داد. (ازکیا، ۱۳۷۴،ص۵۷).
۸) مردمی نبودن نظام تصمیم گیری: نبود یک نظام تصمیم گیری دموکراتیک در جامعه است چرا که نظام برنامه ریزی چه در سطح ملی و منطقه ای یا محلی، رابطه مستقیمی با نظام حکومتی و اداری و تصمیم گیری کلان در مرکز دارد.چنانچه جامعه ای دارای نظام حکومتی استبدادی و متمرکز باشد، طرح نظام مشارکتی و برنامه ریزی غیر متمرکز با مشارکتی اساسا مفهومی نخواهد داشت (شاکری، ۱۳۸۰،ص۵۶).
در کشور ما با توجه به اینکه فرایند تهیه و تصویب برنامه ها و طرحهای عمرانی توسعه ی روستایی، عمدتاًدر اختیار دولت و موسسات دولتی بوده است، مسلم است که اجرای آنها نیز به لحاظ فیزیکی و تأمین منابع مالی صرفاً متوجه دولت است. در واقع مردمی که در مرحله ی تصمیم گیری برنامه ها و طرحها مشارکت داده نشوند، در اجرای طرح ها نیز مشارکت نمی کنند. (رضوانی، ۱۳۸۳،ص ۱۳۹).
۹)عدم همخوانی برنامه ها با رسوم محلی، تجارب و اعتقادات روستاییان:یکی دیگر از موانعی که بر سر راه مشارکت روستاییان در برنامه های توسعه ایجاد می گردد، توجه نکردن به اعتقادات، رسوم، تجارب روستاییان در مسائل روستایی است. در تنظیم و اجرای برنامه های توسعه اغلب ویژگی های سنتی و فرهنگی روستاییان در نواحی مختلف نادیده گرفته می شود. در حالی که این رسوم و اعتقادات می تواند بر ساز و کارهای مشارکت تأثیر فراوان بگذارد (شاکری، ۱۳۸۰،ص ۵۷).
۱۰)عدم وجود سازمان و تشکیلات مناسب برای مشارکت روستاییان:از دیگر موانعی که بر سر راه مشارکت روستاییان در طرحهای توسعه ی روستایی وجود دارد، نبود ساختار سازمانی مناسب برای تشویق و تقویت روستاییان برای مشارکت مؤثر در طرحهای توسعه ی روستایی است. این سازمان با جمع کردن نیروهای متفرق و پراکنده روستاییان، ضمن بر طرف کردن نیازها و احتیاجات افراد در قالب کارهای جمعی می‎تواند روابط مناسبی با سازمان هایی که در رده های بالاتر افراد در قالب کارهای جمعی می تواند روابط مناسبی با سازمان هایی که در رده های بالاتر از روستا قرار دارند، برقرار کند. روستاییان در قالب این سازمان نیز می توانند نظرات و پیشنهادات خود را در زمینه ی توسعه ی مردم برای حضور در کارهای مشارکتی یک امر کاملاً پذیرفته شده است (شاکری، ۱۳۸۰،ص۵۸).
۲-۲۱. زنان و توسعه
یکی از مسائلی که می بایست امروزه دولتها و حکومتهای دنیا بدان توجه نمایند بحث توسعه روستایی بخصوص در کشورهای توسعه نیافته است . در این کشورها به جهت عدم سیاستگذاری و برنامه ریزی صحیح در ارتقاء سطح کیفی زندگی مردم این مناطق، مهاجرت روستائیان به شهرها به طور قابل ملاحظه ای افزایش و موجبات رشد شهرنشینی و بروز مسائل و ناهنجاریهای روانی ،اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بخصوص در بخشهای کشاورزی و دامداری را فراهم می آورد و همچنین راهکارهای رشد و توسعه روستایی، نیازمند مطالعه و تحقیقات عمیقی در این زمینه می باشد که می تواند حکومتها را در برنامه ریزی و سیاستگذاری های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی یاری نماید. ایجاد تشکلهای محلی و سازمانهای منطقه ای با حضور مؤثر زنان و با مشارکت اهالی روستا جهت حل و فصل مشکلات نیز از جمله موارد پر اهمیت و تاثیر گذاری است که باید در برنامه ریزیهای منطقه ای لحاظ شود. درفرآیند توسعه و تغییر نظام اقتصاد کشاورزی پیشرفته ، ارزش کار زن که قبلا به صورت نیروی کار بدون مزد در خانواده بود به پول تبدیل شده و در اختیار او قرار می گیرد، جز بخش کشاورزی که حوزه اصلی کار زنان روستایی است ، در دو بخش دیگر اقتصاد، یعنی صنعت و خدمات نیز حضور زنان روستانشین بسیار حائز اهمیت است در بحث مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان، مهمترین موضوع، شرکت در برنامه ریزی، تصمیم گیری، اجرای تصمیمات و ارزشیابی نتایج حاصله است. (آمارتیا سن، ۱۳۸۱: ۷۸)
۲-۲۱-۱- دانش زنان روستایی :
زنان ایران در روستاها نیز مانند دیگر نقاط کشور همواره فعالیت چشمگیری دارند . بیشترین دانش زنان روستایی در مرحله کاشت محصول و کشتهای معیشتی و کمترین آن به روش های شیمیایی مبارزه با آفات زراعی مربوط می شود . ۳/۷۳ درصد زنان کشاورز دانش بالایی از نحوه قطعه بندی اراضی و نقشه کشت دارند ۵۸ درصد دانش نحوه کشت مخلوط و جنبی و حاشیه ای ، ۴۵% تناوب زراعی ، ۸۴% نیز از مفهوم آیش اطلاع کافی داشتند . همچنین تعدادی از زنان از عملیات پیش از کاشت ( مانند شخم و شیار ، تسطیح ، پل بندی و رج بندی زمین ) آگاه هستند . گرچه مشارکت آنان در این مرحله بسیار اندک ارزیابی شده است . ۵/۷۰ درصدآنان نیز آگاهی بالایی از نحوه بذرگیری محلی دارند و در کشتهای معیشتی از آن استفاده می کنند ، اما در این مقایسه مشخص شد که بیشتر مردان بذرهای اصلاح شده را به کار می بردند . ۸/۵۸ درصد زنان هم با عملیات ضدعفونی بذر آشنا بودند . ۷۸ درصد زنان نشاکاری و کشت خزانه را بهتر از مردان (۶۰%) می دانستند . دانش زنان از مسائل آبیاری و کوددهی و مبارزه با آفات و پیشگیری و وجین کاری و تنک کردن گیاهان بالاست و آگاهی خوبی در زمینه آبیاری دارند . به این معنا که بیشتر آنان با منابع و امکانات و محدودیتهای آبی روستا و مدارهای آبیاری و نیازهای آبی و محصولات کشاورزی آشنایی دارند و ۷۸ درصد هم روش های بومی تقویت خاک و محدودیت کاربرد کودهای حیوانی و شیمیایی را می دانند . در این میان فقط ۴۱ درصد زنان با آثار منفی زیست محیطی ناشی از کاربرد کودهای شیمیایی آشنا بوده و مبارزه با آفات بویژه کاربرد سموم شیمیایی از وظایف عمده مردان تلقی می شود وجین و تنک کردن گیاهان هم از وظایف خاص تقسیم کار جنسیتی زنان در روستاها ارزیابی شد و ۹۴ درصد آنان دانش مناسبی در این باره دارند .( گزارش جهانی کار ۱۹۸۵ )
۲-۲۱-۲- نقش زنان در روستا :