به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که توسط عضلات اسکلتی صورت می‌گیرد و بدن برای اجرای آن به انرژی نیاز دارد و ممکن است این فعالیت‌ها و حرکات به صورت کارهای روزمره و یا تمرینات ورزشی منظم باشد(۲۹). جهت سنجش میزان فعالیت بدنی از پرسشنامه‌ی فعالیت بدنی «بک» استفاده می‌شود که شامل ۱۶ پرسش پنج گزینه‌ای است که میزان فعالیت افراد را تحت عنوان سه گروه از فعالیت‌ها(شغلی، ورزشی و اوقات فراغت) بررسی می‌کند(۲۸).

۱-۸-۲- تصویر بدن
تصویر بدن نماینده‌ی تصوری است که فرد از بدن خود دارد. اغلب به صورت درجه‌ای از رضایت در ارتباط با ظاهر فیزیکی(اندازه، شکل و ظاهر عمومی) تعریف می‌شود(۲۶). جهت سنجش میزان خشنودی از بدن از پرسشنامه‌ی^[۴]«MBSRQ» استفاده می‌شود که دارای ۴۶ آیتم می‌باشد. هر آیتم(پرسش) به ۵ درجه رتبه‌بندی شده است(یک= کاملاً مخالف، پنج = کاملاً موافق) که نمره‌ی بالاتر نشان دهنده‌ی میزان خشنودی بیشتر از بدن می‌باشد(۲۸).
۱-۸-۳- BMI
به تقسیم وزن به کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر اطلاق می‌گردد(۳۰). در این تحقیق وزن افراد توسط ترازوی استاندارد «سکا» با دقت ۱/۰ کیلوگرم و قد نمونه‌ها با بهره گرفتن از نوار مدرج با دقت ۵/۰ سانتی‌متر اندازه‌گیری و سپسBMI نمونه‌ها محاسبه می‌شود.
۱-۸-۴- WHR
به نسبت دور کمر به دور لگن گفته می‌شود. نحوه اندازه‌گیری دور کمر در نقطه میانی بین حاشیه پایین‌ترین قسمت قابل لمس دنده‌ها و لبه بالایی استخوان لگن با یک متر غیر قابل ارتجاع و موازی با سطح زمین اندازه‌گیری می‌شود و همچنین اندازه‌گیری دور باسن نیز در برجسته‌ترین قسمت و موازی با زمین می‌باشد(۳۰ و ۸۰).
فصل دوم
مرور منابع
۲-۱- مقدمه
فعالیت بدنی یکی از پیش‌شرط‌های اصلی رشد و سلامتی و پایه و اساس یک زندگی سالم و شاداب است که در ایجاد آرامش روانی و رشد بالقوه‌ عادت‌ها و نگرش‌های مثبت در زندگی نقش بسزایی دارد. تحقیقات انجام شده در زمینه‌ی فواید فعالیت‌های بدنی نشان می‌دهد که انجام تمرینات بدنی منظم و داشتن سبک زندگی فعال، از اجزای اصلی حفظ و بهبود سلامت جسمی و روانی در جامعه است؛ بخصوص در دوره‌ی نوجوانی که مرحله‌ی توسعه‌ی پاسخ‌های فیزیولوژیک محسوب می‌شود، ارتباطی تنگاتنگی با سطح فعالیت بدنی پیدا می‌کند(۱۲). در این سنین، افزایش توده استخوانی عمدتاً با هزینه انرژی متناسب با سطح فعالیت بدنی امکان‌پذیر می‌شود و در سال‌های بعدی زندگی، باعث بهبود و توسعه‌ی کارایی افراد می‌گردد و از بیماری‌های کم تحرکی مانند: پوکی استخوان زودرس پیشگیری می‌کند(۲۲ و). از طرفی نوجوانی مرحله‌ای سرشار از دگرگونی و تغییر و تحول جسمی و روحی است و یکی از مهم‌ترین دوره‌های زندگی محسوب می‌شود و اکثر نوجوانان مشکلات زیادی را در این رابطه تجربه می‌کنند. تصویر بدنی در سنین نوجوانی به علت اثرات پیچیده روانی بر مفهوم خود، فاکتور اساسی تعیین چگونگی تعامل نوجوان با دیگران محسوب می‌شود. تحقیقات مختلف نشانگر حساسیت بسیار بالا و آسیب‌زای زنان و دختران نسبت به تصویر بدنی می‌باشد. در همین زمینه مطالعات نشان داده‌اند که افزایش نمایه‌ی توده بدنی در دختران نوجوان پیامدهایی نظیر: تمایل به لاغری کاهش احساس خود ارزشمندی، عدم کفایت، امساک در خوردن مواد غذایی موردنیاز بدن، نگرانی در زمینه پرخوری و افزایش وزن و رژیم‌های غذایی را به همراه دارد(۷۹). در بیشتر بررسی‌ها ارتباط معکوس بین نمایه ی توده‌ی بدن^[۵] و تصویر ذهنی بدن نشان داده شده و افزایش وزن و توده‌ی چربی بدن را با تصویر ذهنی نامناسب مرتبط دانسته‌اند. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان داده‌اند که افراد فعال‌تر تصویر ذهنی بهتری از بدن خود دارند(۴۲). بنابراین می‌توان دریافت که هرچه فعالیت بدنی بیشتر، تصویر ذهنی مطلوب‌تر می شود(۲۸) و افرادی که احساس خوبی نسبت به تصویر بدنی خود دارند، معمولاً احساس خوبی نیز به زندگی خود دارند و در نتیجه از کیفیت زندگی روانی- اجتماعی و رضایتمندی بالاتری برخوردار خواهند بود(۲۵).
در فصل حاضر، موضوع فعالیت بدنی و انواع آن، رابطه‌ی بین فعالیت بدنی و شاخص توده بدن و تصویر بدن و تأثیر فعالیت بدنی بر هر یک از عوامل ذکر شده، مورد بازنگری قرار می‌گیرد. همچنین تلاش شده است تا با مراجعه به پیشینه ی پژوهشی موجود، به یافته‌های برخی پژوهش‌های انجام گرفته در این زمینه اشاره شود.
۲-۲- مبانی نظری تحقیق
۲-۲-۱- فعالیت بدنی
فعالیت بدنی^[۶] به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که توسط عضلات صورت می‌گیرد و بدن برای اجرای آن‌ها به انرژی نیاز دارد و ممکن است این فعالیت‌ها و حرکات به صورت کارهای روزمره و یا تمرینات ورزشی منظم باشد. فعالیت بدنی منظم، خود از عوامل حفظ سلامتی است و حفظ سطح مناسبی از فعالیت‌های بدنی سبب کاهش بسیاری از امراض جسمی و روانی می‌گردد(۲۹). عواملی چون: قدرت عضلانی، استقامت عضلانی، انعطاف‌پذیری، استقامت قلبی- عروقی و ترکیب بدن، مرتبط و وابسته به تندرستی و سلامتی^[۷] هستند. فعالیت‌های بدنی از طریق تأثیر بر عوامل ذکر شده، سبب افزایش آمادگی گشته و در نتیجه سلامتی را بهبود می‌بخشند(۱۷).
فعالیت بدنی انواع مختلفی دارد و به طور کلی شامل: فعالیت‌های ورزشی، فعالیت‌های مربوط به اوقات فراغت و فعالیت بدنی مربوط به شغل می‌باشد. در فعالیت‌های ورزشی توجه به سه اصل: تکرار، شدت و مدت تمرین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که بدین گونه تعریف می‌شوند:

• • تکرار: شامل تعداد دفعات انجام آن فعالیت در هر جلسه، روز، هفته و یا ماه می‌باشد.

• • شدت: شدت یک مؤلفه‌ی کیفی است و نشان‌دهنده‌ی کاری است که در یک مدت زمان معین صورت گرفته است.

• • مدت: به تعداد دقایق فعالیت در هر جلسه گفته می‌شود(۲۴).

۲-۲-۱-۱- فعالیت بدنی و انواع آن
فعالیت بدنی یکی از پیش شرط های اصلی رشد، سلامتی و پایه و اساس یک زندگی سالم و شاداب است که در ایجاد آرامش روانی و رشد بالقوه‌ عادت‌ها و نگرش‌های مثبت در زندگی نقشی بسزایی دارد. نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه فواید فعالیت‌های بدنی نشان می‌دهد که انجام فعالیت‌های بدنی منظم و داشتن سبک زندگی فعال، از اجزای اصلی حفظ و بهبود سلامت جسمی و روانی در جامعه است(۲۲). بنا به توصیه سازمان بهداشت جهانی(در سال ۲۰۱۰)، کلیه افراد می‌باید حداقل۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط به طور روزانه داشته باشند(۲۳).
هرم فعالیت بدنی(شکل ۲-۱) الگوی بارزی جهت تشریح انواع فعالیت بدنی و چگونگی تأثیر آن‌ها در تکامل آمادگی جسمانی است. در قاعده هرم، فعالیت‌های مربوط به سبک زندگی قرار دارد و آن نیز به این علت است در زندگی روزمره جایگاه ویژه‌ای داشته و در سلامتی، آمادگی و شادابی انسان تأثیر بسزایی دارد. فعالیت بدنی مربوط به سبک زندگی شامل مواردی همچون: رفتن به محل کار، بالا رفتن از پله‌ها، کار در حیاط، باغچه، منزل و یا انجام هر گونه فعالیت ورزشی می‌باشد(۱۸ و ۴۷).
ورزشکار حرفه‌ای
تمرین‌های کششی
تمرین‌های قدرتی
تمرین‌های هوازی
ایروبیک، دویدن، دوچرخه و ….
ورزش‌های فعال
بسکتبال، والیبال و…
فعالیت‌های روزمره زندگی
استفاده از پله به جای آسانسور، پیاده‌روی تا محل کار، باغبانی در منزل و …
شکل۲-۱- هرم فعالیت بدنی (۱۸)
در این راستا دانشکده‌ی طب ورزشی آمریکا(۲۰۱۰) توصیه‌های تمرینی زیر را جهت زندگی سالم ارائه نموده است:
فعالیت‌هایی چون: قدم زدن، دویدن، بالا رفتن از پله و پارو زدن؛

1. 1. تکرار: ۳ تا ۵ روز در هفته؛

1. 1. شدت: ۵۵ تا ۶۵ در صد از حداکثر میزان ضربان قلب یا ۴۰ تا ۴۵ در صد از اکسیژن مصرفی؛

1. 1. مدت: ۲۰ تا۶۰ دقیقه تمرین مستمر؛

1. 1. مقاومت: در هر ست ۱۰ تا ۱۵ تکرار برای سنین زیر ۵۰ سال و ۸ تا۱۲ تکرار برای سنین بالای ۵۰ سال(۹).

۲-۲-۱-۲- سلامت عمومی
سلامت؛ مفهومی است نسبتا انعطاف‌پذیر، که ممکن است آن را منحصراً به عنوان نبودن بیماری و ناتوانی در نظر گرفت یا آن را به صورت مثبت‌تری مانند: آنچه در اساسنامه سازمان بهداشت جهانی آمده است تعریف کرد. بر اساس نظر کارشناسان این سازمان، سلامتی عبارت است از: حالت رفاه کامل جسمانی روانی و اجتماعی، نه فقط فقدان بیماری(۲۳).
۲-۲-۱-۳- فعالیت بدنی و سلامت جسمانی
یکی از عوارض زندگی ماشینی که روز به روز نمایان‌تر می‌شود، کاهش فعالیت‌های بدنی است. ما اگرچه، از مزایای تکنولوژی بهره کامل نبرده‌ایم، اما به تبعات و پیامدهای منفی آن، مصرفی شدن و شیوع بیماری‌های ناشی از فقر حرکتی گرفتار شده‌ایم. فقر حرکتی عامل بسیاری از بیماری‌های جانفرسا چون چاقی، ضعف دستگاه‌های قلبی عروقی و تنفسی و کاهش ظرفیت حیاتی ریه می‌باشد و سلامتی را به طور مستقیم و غیرمستقیم به خطر انداخته و زندگی را برای انسان ناخوشایند ساخته است(۲ و ۲۷). بنابراین فعالیت بدنی یک بخش مهم در برنامه‌های مرتبط با سلامتی است و فقدان آن یک عامل خطر برای بسیاری از بیماری‌های مرتبط با شیوه زندگی می‌باشد. فعالیت بدنی منظم در دوران کودکی، علاوه بر تأمین سلامتی در این دوران بر سلامت دوران بزرگسالی نیز مؤثر است(۱۹).
بررسی‌ها و تحقیقات صورت گرفته بیانگر اهمیت بالای فعالیت بدنی در زندگی سالم است و این مسأله باعث گشته تا افراد جامعه نسبت به آگاهی یافتن از اثرات مختلف فعالیت‌های بدنی حساس‌تر شده و بیش از پیش تلاش نمایند تا دانش و اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهند که فعالیت بدنی با تکرار، مدت و شدت مناسب و بر اساس برنامه‌های منظم، مزایای قابل توجهی داشته و حفظ سطح مناسبی از فعالیت‌های بدنی می‌تواند سبب کاهش خطر بیماری‌های قلبی، پرفشاری خون، دیابت، پوکی استخوان چاقی و ناراحتی‌های روانی گردد(۶۵). همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند که افراد فعال نسبت به افراد غیرفعال بیشتر عمر می‌کنند و ورزش منظم در این افراد می‌تواند سبب کاهش بیماری‌های قلبی و ریوی، سکته و در نتیجه افزایش طول عمر گردد(۳۱ و ۲).
۲-۲-۱-۴- فعالیت بدنی و سلامت روانی
فعالیت جسمانی به طور فزاینده‌ای به عنوان وسیله‌ای مناسب برای حفظ و ارتقاء سلامت روانی مورد حمایت قرار گرفته است. اگر سلامت روان را به معنای احساس راحتی نسبت به خود و دیگران تعریف کنیم، معیارهای آن: موفقیت، تعادل هیجانی، واقع‌بینی، سازگاری، اجتماعی بودن و احساس ارزشمندی می‌باشد(۴۸). بنابراین فعالیت بدنی و ورزش با فعال‌سازی چنین معیارهایی نه فقط به سلامتی جسمی؛ بلکه به سلامت روانی نیز کمک می‌کند(۲۳). کم تحرکی و نداشتن برنامه‌های تربیت بدنی، ضعف قوای جسمانی را به دنبال خواهد داشت و متعاقب آن، بی‌حوصلگی، کاهش اعتماد به نفس، اضطراب و نفرت از خویشتن ظاهر می‌شود(شکل۲-۲). هر یک از این عوامل در نهایت منجر به ارزشیابی منفی نسبت به خویشتن می‌شود(۶۰). «کالفاس»۱ و «تیلور»۲ نیز اذعان داشتند که فعالیت بدنی به طور معنی‌داری با توسعه عزت نفس، خودپنداری مثبت، کاهش علایم افسردگی، استرس و اضطراب مرتبط است(۳۶).
ناراحتی روانی ضعف قوای جسمانی کم تحرکی
شکل ۲-۲- رابطه‌ی بین کم‌تحرکی و ناراحتی‌های روانی(۱۵)
۲-۲-۱-۵- اثر فعالیت بدنی بر چربی‌ها
همان طور که تحقیقات نشان داده است، وزن بدن وBMI از جمله عواملی هستند که بطور مستقیم با بیماری‌های قلبی- عروقی ارتباط دارند. چاقی سبب افزایش سطوح LDL و کاهش سطوح HDL (۵۲)؛ یعنی فاکتورهای مربوط به امراض قلبی- عروقی می‌گردد. اما نکته‌ی مهم این جا است که فعالیت بدنی، کاهش چربی و به دنبال آن کاهش وزن را به همراه داشته است(۳۷).
البته مدت زمان تمرین هدف‌دار، جهت ایجاد این تغییرات نیز مهم است که شامل:

• • ۶ هفته تمرین برای تغییر وزن بدن و BMI؛

• ۸ هفته تمرین برای تغییر توده چربی بدن و سطوح HDL خون به همراه یک رژیم کم کالری می‌باشد.