وقتی شرکت ها سودها را دستکاری می‌کنند، ممکن است نتیجه مطلوبی را برای سرمایه گذاران نشان دهند، چنین ارائه نادرستی می‌تواند بر تصمیم گیری داخلی تاثیر گذاشته و منجر به تصمیمات سرمایه گذاری غیر بهینه و ناکارآ شود. حسابرس شرکت نیز ممکن است بر محتوای سود تاثیر گذار باشد. حسابرسی با کیفیت باعث می شود که یک شرکت از رویکرد محافظه کارانه تری جهت گزارشگری مالی استفاده کند (مک نیکولز و استابن^[۱]، ۲۰۰۸).

با توجه به مباحث مطرح شده، به نظر می­رسد به لحاظ نظری کیفیت حسابرسی واقلام تعهدی اختیاری با یکدیگر در ارتباط باشند. ‌بنابرین‏، پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که کیفیت حسابرسی چه تاثیری برمیزان اقلام تعهدی اختیاری بین شرکت های بیش ارزش گذاری شده وسایر شرکت ها می‌گذارد.

۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق

با توجه به شواهد تجربی طی سال‌های گذشته، این موضوع آشکار شد که شفافیت اطلاعات مندرج در گزارش های مالی برای سرمایه گذارانی که در پی فرصت های مناسب سرمایه گذاری هستند اهمیت فراوانی دارد، چرا که اطلاعات عنصر اصلی تصمیمات اقتصادی است، و سرمایه گذاران برای تصمیمات سرمایه گذاری خود بر اطلاعات مالی مندرج در صورت‌های مالی اتکاء ‌می‌کنند از طرفی، کسب اطلاعات شفاف و قابل اتکاء^[۲] ‌در مورد فعالیت‌های مالی و اقتصادی بنگاه های تجاری یکی از شرایط اولیۀ ورود مردم به سرمایه گذاری در بورس اوراق بها دار است (زاد مهر و منصوری، ۱۳۷۸). بدین صورت اعتماد سرمایه گذاران جلب می­ شود و به انجام سرمایه گذاری ترغیب می­شوند.

قابل ذکر است که مدارک کافی در این مورد وجود دارد که به طور میانگین شرکت های فریبنده با نسبت E/P و بازده غیر عادی بالا(شرکت های با ارزش بالا)، به طور متوالی از زیان های بازار رنج می‌برند ومدیران از این موضوع آگاهی دارند و تمایل دارند تا از وقوع این پیشامد، در پایان سال جاری از طریق مدیریت سود جلو گیری نمایند باید گفت از آن جا که وجوه نقد حاصل از عملیات، کمتر می‌تواند مورد دستکاری واعمال نظر مدیریت قرارگیرد، مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی اختیاری صورت خواهد گرفت (ودیعی و عظیمی فر، ۱۳۹۱). لذا حسابرسی روشی مناسب برای فراهم آوردن اطلاعات شفاف وقابل اتکا برای استفاده کنندگان در برابر دستکاری اقلام صورت های مالی است. کیفیت حسابرسی به ‌عنوان تعیین کننده عملکرد حسابرسی، تابع عوامل متعددی از قبیل توانایی‌های حسابرسی ( شامل اندازه، دوره تصدی و تخصص ) و اجرای حرفه ای ( شامل استقلال، عینیت، تضاد منافع و قضاوت) است. مشکل استفاده کنندگان در ارزیابی کیفیت حسابرسی، فقدان مشاهده پذیری روش های حسابرسی انجام شده در تهیه گزارش حسابرسی است. از طرفی روند خصوصی سازی با اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی شتاب بیشتری گرفته است و لزوم حسابرسی با کیفیت صورت های مالی این شرکت ها برای پذیرش سهام آن ها در بورس اوراق بهادار تهران ضروری به نظر می‌رسد.

‌بنابرین‏ با توجه به ارزش بالای شرکت های مورد بررسی ونقش مهم قضاوت حسابرس در اقلام صورت های مالی این شرکت ها وتاثیر این قضاوت بر تصمیمات سرمایه گذاران ضرورت انجام پژوهش های علمی در این زمینه را تشدید نموده است. پژوهش حاضرقصد دارد نواقص موجود در پژوهش های قبلی که هر یک از عناصر کیفیت حسابرسی را به صورت منفرد یا دوبه دوبررسی نموده اند را برطرف نماید. از طرفی تاکنون درمورد تاثیر کیفیت حسابرسی برمیزان اقلام تعهدی و یا مدیریت سود تحقیقات گوناگونی انجام شده است ولی ‌در مورد تاثیر کیفیت حسابرسی برمیزان اقلام تعهدی اختیاری بین شرکت های بیش ارزش گذاری شده وسایر شرکت ها که موضوع این تحقیق می‌باشد درایران تحقیقی صورت نگرفته است. لذا انجام این تحقیق می ­تواند مورد توجه محققین دانشگاهی قرار گیرد و سیاست گذاران بازار سرمایه در صورت تأثیر داشتن متغیرهای مستقل^[۳] بر متغیرهای وابسته^[۴] می ­توانند به تقویت آن ها بپردازند. از این جهت تحقیق پیش رو دارای اهمیت و ضرورت می‌باشد.

۱-۴- اهداف اساسی تحقیق

هرتحقیق به منظور دستیابی به اهداف و نتایج خاصی صورت می پذیرد.

تحقیق حاضراهداف زیر را دنبال می‌کند:

• بررسی تاثیر اقلام تعهدی اختیاری ‌از مشتریان مؤسسات حسابرسی بزرگ باسایر مؤسسات حسابرسی

• بررسی تاثیر اقلام تعهدی اختیاری ‌از مشتریان مؤسسات حسابرسی متخصص در یک صنعت باسایر مؤسسات حسابرسی

• بررسی تاثیر اقلام تعهدی اختیاری ‌از مشتریان مؤسسات حسابرسی با تصدی طولانی باسایر مؤسسات حسابرسی

۱-۵- فرضیه‌های تحقیق

در رابطه با موضوع تحقیق بر اساس مطالعات و تحقیقات اولیه فرضیه های زیر تدوین گردیده است که مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته است:

• تفاوت معنا داری بین میزان اقلام تعهدی اختیاری واندازه مؤسسه حسابرسی در بین شرکت ها با وضعیت بیش ارزش گذاری وسایر شرکت ها وجود دارد.

• تفاوت معنا داری بین میزان اقلام تعهدی اختیاری وتخصص مؤسسه حسابرسی در بین شرکت ها با وضعیت بیش ارزش گذاری وسایر شرکت ها وجود دارد.

• تفاوت معنا داری بین میزان اقلام تعهدی اختیاری وتصدی مؤسسه حسابرسی در بین شرکت ها با وضعیت بیش ارزش گذاری وسایر شرکت ها وجود دارد.

۱-۶- قلمرو تحقیق

هر تحقیقی بایستی دارای محدوده مشخصی باشد تا محقق در طول تحقیق تمامی عوامل تأثیرگذار را مد نظر داشته باشد و روابط بین آن­ها را بسنجد و در شرایط متعارف تحقیق بتواند نتایج را بسط و توسعه دهد. در بحث قلمرو تحقیق، سه نوع قلمرو موضوعی، مکانی و زمانی مطرح می شود (خاکی، ۱۳۸۴).

قلمرو موضوعی: این تحقیق، مباحث و مفاهیم مرتبط با رابطه اقلام تعهدی اختیاری، کیفیت حسابرسی و ارزش شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بها دار تهران را در بر ‌می‌گیرد.

قلمرو مکانی: قلمرو مکانی تحقیق شامل شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ‌می‌باشد.

1. 1. – دکتر عبدالحسین شیروی، همان منبع، ص ۱۱٫ ↑

1. 1. – همان منبع، ص۱۱٫ ↑

1. 1. – همان منبع، ص ۱۲٫ ↑

1. 1. – همان منبع، ص ۱۳٫ ↑

1. 1. – Turnkey ↑

1. 1. – Buy Back. ↑

1. 1. – International Monetary, Fund, Annual Report, Washington D.V. Issn press 1991, UNCITERAL. OP. Cit. p.92 . ↑

1. 1. – مراحل عقد قرارداد بیع متقابل از قرار ذیل است: در قراردادهای بیع متقابل با موضوع گاز و نفت باید مراحل زیر طی شود تا قرارداد امضا گردد:

      

      1. 1. بررسی و تهیه گزارش فنی طرحهای ارائه شده.
      1. 1. تصویب طرحهای ارائه شده توسط هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران.
      1. 1. تهیه گزارش توجیه فنی- اقتصادی طرح و ارائه آن به سازمان مدیریت و برنامه ریزی، دولت، مجلس شورای اسلامی(جهت درج در قانون بودجه و یا قانون برنامه ۵ ساله)، برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی.
      1. 1. برگزاری مناقصات بین‌المللی.
      1. 1. دریافت پیشنهادات فنی و ارسال جهت ارزیابی به کمیته‌های فنی شامل کارشناسان فنی- مدیریتی و شرکت‌های تولیدی صنعتی.
      1. 1. رسیدگی به امور مالی و تهیه گزارش تلفیقی مالی و فنی.
      1. 1. مذاکرات مالی، فنی و حقوقی با شرکت پیمانکاری که در مناقصه برنده شده است که اغلب موارد با شرکت‌های اول و دوم به دلیل ایجاد رقابت انجام می‌گیرد.
      1. 1. بررسی و تصویب گزارش کمیسیون معاملات توسط هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران.
      1. 1. 1. طرح موارد مذکور در بالا در کمیسیون منتخب ریاست جمهوری که شامل نماینده ریاست جمهور، سه نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مشخص شده برای این منظور، معاونین وزارتخانه‌های امور اقتصاد و دارایی، امور خارجه، نفت و نماینده سازمان مدیریت و برنامه ریزی می‌باشد.

         

      1. 1. ارسال گزارشات فنی- اقتصادی جهت تصویب شورای عالی اقتصاد.
      1. 1. ارسال قرارداد جهت بررسی و تصویب بخش‌های مالی به بانک مرکزی و اخذ مصوبات لازم.
      1. ارسال مراحل مختلف گزارشات جهت تصویب عقد قرارداد به مقام محترم ریاست جمهور.

      ↑

1. 1. – دکتر محمدرضا صابر، همان منبع، ص ۱۱۵٫ ↑

1. 1. – برای نمونه ر.ک به: پیوستهای پایان نامه، نمونه قراردادها. ↑

1. 1. – دکتر محمدرضا صابر، همان منبع، ص ۱۳۰٫ ↑

1. 1. – دکتر عبدالحسین شیروی، دکتر سید نصرالله ابراهیمی، مجتبی اصغریان، اکتشاف و توسعه میادین نفتی ایران از طریق قراردادهای بیع متقابل، مجله حقوقی بین‌المللی، نشریه مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری، شماره ۴۱، ۱۳۸۸، صص ۲۶۲ تا ۲۴۳٫ ↑

1. 1. – Concessionary Contract. ↑

1. 1. – دکتر مسعود امانی، حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۹، ص ۹۳٫ ↑

1. 1. – Production Sharing Agreements. ↑

1. 1. – دکتر مسعود امانی، همان منبع، ص ۱۰۲٫ ↑

1. 1. – دکتر محمدرضا صابر، همان منبع، ص ۹۶٫ ↑

1. 1. – این معیارها جزو قواعد عمومی است و در تمام قراردادهای پیمانکاری صادق است. مطالعۀ موردی قراردادهای پیمانکاری نفت و گاز خصوصیتی ندارد بلکه به لحاظ اهمیت سیاسی و اقتصادی این قراردادها در کشور ما و مبتلا به بودن آن ها انگیزۀ اصلی انتخاب بوده است. ↑

1. 1. – دکتر محمدرضا صابر، همان منبع، ص ۹۶٫ ↑

1. 1. – Joint Venture Contract. ↑

1. 1. -Dr. Asghar Hendi, Joint Venture under EC Competition Law, University of Strathclyde, Law School, 1995, PhD Thesis. ↑

1. 1. – دکتر مسعود امانی، همان منبع، ص ۱۰۶٫ ↑

1. 1. – Service Contracts. ↑

1. 1. – دکتر مسعود امانی، همان منبع، ص ۱۰۹٫ ↑

1. 1. – در تقسیم بندی قراردادهای منعقد شده در صنعت نفت و گاز ایران، ابتدا قراردادهای نفتی منعقد شده پیش از انقلاب بوده؛ این قراردادها از جمله قراردادهای امتیازی بوده است که در سال ۱۹۰۱، توسط « ویلیام ناکس دارسی» از دولت ایران گرفته شد، حق انحصاری اکتشاف، استخراج و بهره برداری از نفت، گاز طبیعی، قیر و موم طبیعی و ساخت انحصاری خط لوله در تمام کشور به جز پنج استان شمالی را به خود منتقل کرد. در سال ۱۹۱۹ قرارداد نفتی میان ایران و انگلیس در قبال مستمری ماهانه به مبلغ ۱۵ هزار تومان منعقد شد. در سال ۱۹۳۳ قرارداد جدیدی میان ایران و شرکت نفت انگلیس منعقد شد که به موجب آن «شرکت نفت ایران و انگلیس» فعالیت خود را آغاز کرد. اساس قرارداد جدید همان قرارداد دارسی بود.نخستین قرارداد خرید خدمت در سال ۱۹۶۶ میان ایران و گروه فرانسوی «اراپ» منعقد گردید. در این قرارداد ایران برای اولین بار شرکت های خارجی را به عنوان مقاطعه کار به کار گرفت و خود به عنوان حاکم و کارفرما عمل کرد. قراردادهای مشارکتی هم در این دوره میان ایران و طرف های خارجی صورت گرفت، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹، که نگرش به سرمایه و سرمایه گذاری منفی بود و وجود دیدگاه ‌در مورد سرمایه گذاری خارجی به مراتب بدتر بود. با این دیدگاه تا سال ۱۹۸۹ جذب سرمایه خارجی در بخش بالادستی نفت صورت نگرفت و به طور عمده در صنایع پایین دستی از منابع خارجی استفاده شد. با پایان گرفتن جنگ تحمیلی و ضرورت بازسازی صنایع تخریب شده کشور، جذب سرمایه گذاری خارجی در دستور کار دولت و برنامه های توسعه قرار گرفت. محدودیت های قانونی، بودجه ای و برنامه ای و تحریم آمریکا ‌به این منجر شدند که ایران قبل از سال ۱۹۹۷ سرمایه گذاری چندانی در بخش نفت و گاز نداشته باشد. در سال ۱۹۹۷ کنسرسیومی متشکل از شرکت های توتال (فرانسه)، گاز پروم (روسیه) و پتروناس(مالزی) قراردادی به ارزش سرمایه ای دو میلیارد دلار برای توسعه میدان گاز پارس جنوبی با ایران به امضا رساندند. وجود تنش­های سیاسی ایران با جهان خارج و تحریم های اقتصادی و فرامرزی آمریکا سبب شده است هزینه­ های قراردادهای نفتی برای ایران افزایش یابد. که عوامل فوق باعث شد علاوه بر محدودیت های قانونی، اقتصادی و سیاسی که با قراردادهای بیع متقابل در ارتباط­اند، مسئله ریسک ملی نیز جدا از آن که قراردادهای نفتی در چه چارچوبی بسته شود، بر هزینه قراردادها و میزان جذب سرمایه گذاری خارجی مؤثر باشد. ↑

1. 1. – به سرمایه گذاری در زمینه اکتشاف، حفاری، استخراج و توسعه حوزه نفتی گفته می شود. ↑

1. 1. – به سرمایه گذاری در پالایشگاه ها، خطوط لوله، دفاتر بازاریابی، توزیع و فروش مواد نفتی گفته می شود. ↑

1. 1. – Pure Service Contracts. ↑

1. 1. – Risk Service Contracts. ↑

1. 1. – دکتر سید نصرالله ابراهیمی، اصلاح یا جایگزین قراردادهای بیع متقابل، ۰۸/۱۱/۱۳۸۴، شبکه اطلاع رسانی نفت انرژی (شانا)، گروه مصاحبه، ص ۸٫ ↑

1. 1. – Operating Service Contracts. ↑

1. 1. – دکتر محمد رضا صابر، همان منبع، ص ۱۰۹٫ ↑

همچنین فناوری اطلاعات می توان سرعت یکپارچگی و کاربرد دانش را از طریق رمز گذاری و خودکارسازی رویه های سازمانی افزایش دهد. سیستم های خودکارسازی مثالهایی از کاربردهای فناوری اطلاعات است که نیاز به ارتباطات و هماهنگی را کاهش می‌دهد و استفاده کاراتر از رویه های سازمانی را از طریق ثبت به موقع و خودکار مستندات کاری، اطلاعات، مقررات و فعالیت ها ممکن می‌سازد.

۲-۲-۷)مدل‌های مدیریت دانش

بنتیس (۱۹۹۹) بیان می‌کند که در اقتصاد دانش محور، محصولات و سازمان‌ها ‌بر اساس دانش زندگی می‌کنند و می میرند، و موفق ترین سازمان‌ها آنهایی هستند که در مقایسه با رقبای خود از این سرمایه ناملموس به نحو بهتر و سریع تری استفاده می‌کنند.

مهمترین مدل‌های مدیریت دانش را ویگ (۱۹۹۳)، وان گروگ و روس (۱۹۹۵) ، نوناکا و تاکچی (۱۹۹۵)، بویسوت (۱۹۹۸) و چوو (۱۹۹۸) ارائه کرده‌اند. همه این مدل‌ها دیدگاه های مختلفی را درباره عناصر مفهومی کلیدی مدیریت دانش – که زیر ساختار آن را تشکیل می‌دهند – بیان می‌کنند. ما در اینجا به توصیف دو مدل ویگ و نوناکا و تاکچی می پردازیم.

۲-۲-۷-۱)مدل ایجاد و کاربرد دانش ویگ

ویگ (۱۹۹۳) مدل مدیریت دانش خود را به اصل زیر نزدیک کرد: دانش زمانی مفید و ارزشمند خواهد شد که سازماندهی شود. این سازماندهی باید با توجه به نوع به کارگیری آن متفاوت بوده، با بهره گرفتن از مسیر های چندگانه ورودی، قابل دسترس و بازیابی باشد. ابعاد قابل بررسی در مدل مدیریت دانش ویگ عبارت انداز:

۱) کامل بودن^[۸۰]، ۲) پیوند داشتن^[۸۱]، ۳) تناسب^[۸۲]، ۴) چشم انداز^[۸۳] و هدف^[۸۴].

کامل بودن ‌به این سوال پاسخ می‌دهد که دانش مرتبط چقدر از یک منبع قابل دسترس است. منابع می‌تواند شامل اذهان انسان‌ها یا پایگاه های دانش (دانش پنهان یا آشکار) باشد. ابتدا باید مطلع شویم که آیا دانش مورد نیاز بیرون از این منابع است یا خیر. تمام دانش مورد نیاز ممکن است در این منابع موجود باشد، اما اگرکسی ‌در مورد موجودیت یا قابلیت دسترسی به آن چیزی نداند نمی تواند از آن استفاده کند.

پیوند داشتن، به روابط قابل درک و مشخص بین موضوعات دانشی مختلف اشاره دارد. موضوعات دانشی بسیار کمی وجود دارد که کاملاً از سایر موضوعات جدا باشند. هر قدر این پیوند در یک پایگاه دانش بیشتر می شود، انسجام و ارزش محتوا بیشتر می‌گردد.

چشم انداز و هدف به پدیده ای اشاره دارد که از طریق آن اغلب از یک نقطه نظر یا برای یک هدف خاص، درباره چیزی اطلاعات کسب می‌کنیم، ما بیشتر دانش خود را با بهره گرفتن از ابعاد چشم انداز و هدف سازماندهی می‌کنیم (ویگ، ۱۹۹۳).

مدل مدیریت دانش ویگ، سطوح درونی کردن دانش را تعریف می‌کند. رویکرد ویگ بعد چهارم مدل نوناکا و تاکچی را که درونی کردن دانش است توسعه می‌دهد. جدول(۲-۲) به طور مختصر هر یک از این سطوح را تعریف می‌کند.

جدول ۲-۲) مدل مدیریت دانش ویگ- سطوح درونی سازی

سطح

نوع

تعریف

۱

مبتدی

از دانش و روش استفاده از آن آگاهی بسیار کمی دارد یا اصلاً آگاهی ندارد.

۲

شروع کننده

می‌داند دانش وجود دارد و در کجا می توان آن را به دست آورد اما نمی تواند با آن استدلال کند.

۳

شایسته

درباره دانش اطلاع دارد و می‌تواند از دانش موجود در پایگاه های دانش مثل مستندات و افراد مشاور استفاده و همچنین استدلال کند.

۴

کارشناس

از دانش اطلاع دارد، در حافظه دانش دارد، می‌داند در کجا کاربرد دارد و بدون هر گونه کمک بیرونی استدلال می‌کند.

۵

کارشناس ارشد

بر دانش به طور کامل مسلط است، و درکی عمیق از ارزش‌ها، قضاوتها و پیامدهای استفاده از دانش دارد.

منبع: (ویگ، ۱۹۹۳)

به طور کلی پیوستار درونی شدن دانش از پایین ترین سطح یعنی مبتدی – کسی که نمی داند، کسی که حتی درباره وجود دانش آگاهی ندارد – شروع می شود و تا سطح کارشناسی ارشد که فرد درک عمیقی نه فقط درباره دانش فنی و تحلیلی بلکه همچنین درباره ارزش‌ها، قضاوتها و انگیزه های استفاده از دانش دارد، ادامه می‌یابد. ویگ (۱۹۹۳) همچنین سه شکل دانش را دانش عمومی^[۸۵]، دانش مشترک^[۸۶] و دانش شخصی^[۸۷]ذکر می‌کند. دانش عمومی، دانش آشکار، ملموس و تسهیم شده است که عموماً برای تمامی افراد قابل دسترس است. برای مثال، یک کتاب یا اطلاعات منتشر شده در یک وب سایت عمومی نمونه ای از دانش عمومی است.

دانش تخصصی مشترک، دانشی است که منحصراًً نزد دانشگران یک حوزه بوده، در کارشان تسهیم شده یا در درون فناوری جای دارد و معمولاً از طریق زبانها و کدهای تخصصی تبادل می شود. این شکل از دانش در ‌گروه‌های تسهیم تجربه و در میان شبکه های غیر رسمی ‌هم‌فکر که معمولاً با یکدیگر تعامل دارند و دانش را به منظور بهبود حرفه شان تسهیم می‌کند رایج است. سرانجام، دانش شخصی، کامل‌ترین شکل دانش است که قابلیت دسترسی آن بسیار کم می‌باشد. این شکل دانش بیشتر ماهیت پنهان دارد تا آشکار و به طور ناخودآگاه در کار و زندگی روزانه مورد استفاده واقع می شود.

ویگ (۱۹۹۳) علاوه بر تعریف این سه شکل دانش، چهار نوع دانش را مشخص می‌کند: واقعی، مفهومی، انتظاری و روش شناختی. دانش واقعی به داده ها و زنجیره های علی، اندازه گیریها و متون مربوط می شود که معمولاً محتوای آن قابل مشاهده و تأیید است. دانش مفهومی شامل سیستم‌ها، مفاهیم و دیدگاه ها (مثل مفهوم سابقه کار و بازار سهام داغ) می شود. دانش انتظاری به قضاوتها، فرضیات و انتظارات دانشگران مربوط می شود مثل شهود، الهام، اولویتها و اکتشافهایی که ما در تصمیم گیری خود استفاده می‌کنیم. سرانجام، دانش روش شناختی به استدلال، استراتژیها، روش های تصمیم گیری و فنون دیگر مربوط می شود. مثل یادگیری از اشتباههای گذشته یا برآورد مبتنی بر تحلیل‌های روند. روی هم رفته، سه شکل دانش با ترکیب چهار نوع دانش، ماتریسی را ایجاد می‌کنند که مبنای مدل مدیریت دانش ویگ را شکل می‌دهند (جدول ۲-۳)

جدول۲-۳) ماتریس مدیریت دانش

شکل دانش

نوع دانش

واقعی مفهومی انتظاری روش شناختی

عمومی

اندازه گیری، متون

ثبات، توازن

وقتی عرضه فراتر از تقاضا باشد، قیمت کاهش می‌یابد.

در جستجوی درجات حرارت بیش از ضابطه

مشترک

تحلیل پیش‌بینی

«بازار داغ است»

مقدار کمی آب در معجون کافی است.

بررسی ‌ناکامی‌های گذشته

شخصی

رنگ«مناسب»، ترکیب

شرکت عملکرد خوبی دارد

حدس و گمانی که تحلیل گر دارد اشتباه است

روند اخیر چیست؟

منبع: (ویگ، ۱۹۹۳)

کلیات

۱-۱مقدمه

فرایند یاددهی و یادگیری، فرایند دو جانبه ای است که در آن یاددهی با ابتکار و خلاقیت معلم و یادگیری بر اساس مفاهیم و اهداف درس است به نحوی که هر دو طرف فر آیند، معلم و متعلّم در این فعالیت مشارکت داشته باشند. به فعالیت هایی که بر اساس نوآوری و ابتکار معلمین در کنار تدریس و بر اساس آموزش مفاهیم و اهداف درس به کار گرفته شوند و در داخل یا خارج کلاس انجام شود، فعالیت مکمل گفته می شود.

چنانچه این فعالیت ها با توجه به شرایط خاص منطقه ای یا اقلیمی باشد و یا در راستای آموزش استعدادهای خاص فراگیران باشد، فعالیت فوق برنامه گفته می شود. همزمان با آغاز سال تحصیلی اعضای شورای مدرسه با توجه به علائق و نیاز های دانش آموزان اهداف یک ساله ای را تنظیم می نمایند که بعد از تعیین هدف شیوه ای متناسب با رفع نیاز های عنوان شده دنبال می شود. به همین منظور برخی فعالیت ها و برنامه ها پیش‌بینی می شود تا در مدت یک سال با نظارت کلیه ی عوامل اجرا شود( سیف، ۱۳۸۶).

اهمیت فعالیت های فوق برنامه و مکمل، در مدارس انتقال دانش نیست زیرا دستگاه‌ها بهتر دانش را منتقل می‌کنند. بلکه هدف مدارس یاد دادن است یعنی ایجاد شرایط برای یادگیری می‌باشد. مدارس به ویژه مقاطع ابتدایی و راهنمایی محل کشف و بروز استعدادهای افراد و تمرین و تثبیت آن ها‌ است. مدیران و معلمان به طور مؤثر در برنامه یادگیری و رضایت دانش آموزان و فعالیت های بهبود و ارتقای مستمر کیفیت نقش دارند.

کار معلم و مربیان هنرمند این است که با فعالیت های زنده و پویا و با ایجاد لحظه های نشاط آور مفاهیم را به فراگیران عرضه کنند، نه آنکه به عنوان یک وظیفه مکانیکی، بدون تحریک اشتیاق دانش آموز و بدون نوآوری و خلاقیت، تنها ذهن دانش آموز نباید صرفاً مکانی برای انباشتن اطلاعات و محتویات کتاب باشد، بلکه باید به رشد همه جانبه دانش به صورت یک جانبه و مستقیم مطالب را ارائه کنند(حافظی، سیاسی و شهنی ییلاق، ۱۳۸۸).

به نظر می‌رسد هدف ضمنی فعالیت های فوق برنامه بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان می‌باشد. از میان متغیرهای مختلف، خودکارآمدی تحصیلی رابطه ای مستقیم و قوی با عملکرد تحصیلی دارد. این حوزه اخیراً به یکی از حوزه های تحقیقاتی مهم مبدل شده است( بفرویی، سعدی پور، ۱۳۹۱). خودکارآمدی عبارت است، از توانایی تصوری شخص برای کسب نتایج مطلوب، افراد دارای خودکارآمدی تحصیلیبالا تمایل بیشتری دارند تا انرژی خود را صرف تحلیل و حل مسایل کنند، در حالی که افراد با خودکارآمدی ضعیف با ارزیابی دلواپسی ها و نگرانی های خود، آزرده خاطر شده و به توانایی ها و مهارت های خود با دیده شک و تردید می نگرند و پیش از تلاش برای حل مسئله انتظار شکست دارند( بندورا، ۲۰۰۱). با توجه به اینکه فعالیت های فوق برنامه تاثیر بر عملکرد تحصیلی دارد، و با توجه به رابطه خودکارآمدی تحصیلی وعملکرد تحصیلی جای پژوهش در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد.

۱-۲ بیان مسئله

قرن حاضر، دوران دانش و اطلاعات، تحولات باورنکردنی، و پیشرفت و توسعه در بسیاری از ابعاد زندگی می‌باشد. دنیای تغییرات و شگفتی هاست. هر لحظه دری از علم به روی آدمی گشوده می شود. امروزه مدارس نمی توانند تنها به علوم کلاسیک و نوشته های گذشتگان اکتفا کنند، و انتقال و یادگیری آن ها را جزو هدف های آموزش و پرورش خود بدانند، بلکه مدارس باید کودکان و نوجوانان جامعه خود را به معلومات و مهارت های زمان خود مجهزکنند(زینلیپور، زارعی وزندی نیا، ۱۳۸۸)، فعالیت های فوق برنامه مجموعه ای از تجارب، فعالیت ها و فرصت هایی است که در درون یا خارج از کلاس درس طراحی و اجراء می شوندو اهدافی نظیر: رفع نارسایی ها ی برنامه درسی، غنی سازی برنامه ها به منظور تعمیق یادگیری، توجه به استعدادها، نیازها و علایق متفاوت شاگردان، کمک به پرورش توانایی‌های فردی آنان را دنبال می‌کند و دگرگون ساختن محیط آموزشی و تبدیل آن به محیط پرنشاط و پویا را ممکن می‌سازند. از سوی دیگر سبب آماده ساختن فراگیران برای ایفای مناسب نقش ها و مسئولیت های اجتماعی می‌گردند و مشارکت در توسعه مستمر موفقیت های زندگی را در پی دارند(احمدی، ۱۳۸۴).

الیزابت^[۱] فعالیت های فوق برنامه را این گونه تعریف می‌کند، فرصت هایی برای درگیر کردن دانش آموزان و سو بخشیدن به فعالیت های آموزشی و غیرآموزشی که این فعالیت ها تحت نظارت و حمایت مدرسه انجام می گیرند. بسته به مقدار بودجه مدرسه وبرنامه و اهداف آن ها این فعالیت ها در داخل یا خارج از مدرسه صورت می‌گیرد(الیزابت، ۲۰۰۶). فعالیت های فوق برنامه به عنوان راهکارهایی برای بهبود نظام تعلیم و تربیت شناسایی شده است، و این برنامه ها برروی پیامدهای مختلفی تاثیر دارند که یکی از این پیامدها، عملکرد تحصیلی می‌باشد.

عملکرد تحصیلی مناسب را یکی از اهداف مهم آموزشی در سطح دنیا می دانند، و همه بر آن هستند تا عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی را شناسایی و هر یک از عوامل مؤثر بر آن را طوری تنظیم و هدایت کنند تا دانش آموزان هم به رشد و یادگیری بیشتر دست یابند و هم تعداد زیادی از فراگیران را در برگیرد و اکثریت افراد ‌در کلاس درس مشارکت داشته باشند و به موفقیت بالاتر نائل شوند(کیوان فر، ۱۳۷۴). اینکه چه عواملی بر عملکرد تحصیلی تاثیر دارند، یا سهم و مشارکت هر عامل چه اندازه است.، همواره در حیطه های مورد علاقه پژوهشگران تربیتی و حتی روان شناسان تربیتی بوده است(لواسانی و درانی، ۱۳۸۳).

عزیزی کشکوئی اهداف فعالیت های فوق برنامه را به شرح زیر بیان ‌کرده‌است: ۱- تعمیق فرایند یاددهی و یادگیری در دانش آموزان۲- تکمیل و تقویت محتوای برنامه های درسی۳- غنی سازی برنامه درسی و اوقات فراغت دانش آموزان۴- توسعه منابع یادگیری از مدرسه به خانواده و جامعه ۵- تسهیل در فرایند رشد اجتماعی دانش آموزان ۶- شکوفایی استعدادها و ربط آن به آینده دانش آموزان(زراعتی ایده لو، ۱۳۸۸).

از سوی دیگر عملکرد تحصیلی مناسب و عوامل مؤثر بر آن سال هاست که مورد توجه متخصصان آموزش و پرورش بوده است و از نقطه نظر علمی و کاربردی دارای اهمیت است. هم چنین پیشرفت تحصیلی یکی از عوامل مقبولیت در کلاس درس است و می‌تواند یکی از عینی ترین و مهم ترین معیارها برای بررسی و ارزیابی و کارایی نظام آموزشی باشد. پس به دلیل پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان یکی از مهم ترین ملاک های ارزیابی عملکرد تحصیلی می‌باشد( مهرافروز و شهرآرایی، ۱۳۸۱).

به علاوه خودکارآمدی از دیگر ابعاد مهمی است، که در نظام آموزشی به سبب ویژگی عصر حاضر باید در فراگیران رشد کند. خودکارآمدی به قضاوت افراد درباره توانایی هایشان در انجام یک وظیفه یا انطباق با یک موقعیت خاص مربوط است. خودکارآمدی می‌تواند به باور افراد در خصوص توانایی در اجرا و تصحیح اعمال اساسی زندگی فرد باز گردد. که در موارد مشابه یاور، منیزی، دل کورت^[۲] (۲۰۰۱)، خودکارآمدی را به عنوان اطمینان به توانایی‌های فردی که بر روی عملکرد فرد اثر می‌گذارد می دانند، علاوه بر این خودکارآمدی به عنوان پیش‌بینی کننده قوی از تثبیت کار به حساب می‌آید. یافته های بی شماری این فرضیه را که باور و ایمان به کار می‌تواند اثرات خاصی روی مهارت خودکارآمدی داشته باشد حمایت می‌کند( چیو و چنگ^[۳]، ۲۰۱۰).

۲-۵-۲ تحقیقات انجام شده در خارج از ایران:

در تحقیقی که نیلسون ^[۹۶](۲۰۱۲) با عنوان طرحواره­های ناسازگار اولیه و اختلال عملکرد در بیماران مبتلا به دوقطبی انجام داد، نتایج نشان داد که طرحواره­های، انزوای اجتماعی، عدم دستیابی به وابستگی، آسیب پذیری در برابر بیماری، مهار اجتماعی، خودکنترلی ناکافی و بدبینی با مدت بهبودی اختلال دوقطبی رابطه دارد.

در تحقیقی که کمرا و کلویت^[۹۷] ( ۲۰۱۲) با عنوان طرحواره­های ناسازگار اولیه مدیران و تأثیر آنان در موقعیت استرس زا و افزایش اضطراب و افسردگی در دانشجویان دانشگاه، انجام دادند، نشان داد که حضور طرحواره­ها به منزله یک آسیب پذیری عامل برای هر دو عامل افسردگی و اضطراب است. و این اثر با جنس تعدیل می­ شود.

تحقیقات وانگ، هالورسن، ایزمان و واترلو^[۹۸] (۲۰۱۰) نشان داد که افراد معتاد در مقایسه با جمعیت غیر معتاد آسیب­های روانی و طرحواره­های دسته­ بریدگی و طرد به میزان زیادی در افراد معتاد بروز می­ نماید.

در تحقیقی که برومت^[۹۹](۲۰۰۷) انجام داد نشان داد که افرادی که طرحواره ­های نقص و وابستگی و تکانشی دارند به احتمال بیشتری به سمت مصرف مواد می­روند.

تحقیقات پتروسلی^[۱۰۰] (۲۰۰۱) نشان داد که حدود ۷۶ درصد واریانس آسیب­های شخصیتی و اعتیاد را طرحواره محرومیت هیجانی، وابستگی/ بی کفایتی، استحقاق/ بزرگ منشی، خودتحول نیافته/ گرفتار و شکست، تبیین ‌می‌کنند. وی نشان داد که این طرحواره­ها، ۶۰ درصد نمونه ­هایی که آسیب شخصیتی دارند را درست پیش‌بینی ‌می‌کنند.

تحقیقات بامبر و مک ماهان^[۱۰۱] (۲۰۰۸) نشان داد طرحواره­ها پیش ­بینی کننده سطوح بالای فرسودگی شغلی و ‌آسیب‌های روانپزشکی هستند.

ولبورن^[۱۰۲] (۲۰۰۲) در تحقیق خود به مطالعه طرحواره­ها بر روی یک جمعیت ۱۹۶ نفری در یک بیمارستان روانپزشکی پرداخت نتایج نشان داد که طرحواره­ها، قوی­ترین پیش ­بینی کننده­ های علائم روانی نظیر اضطراب، افسردگی، پارانوئید و سوء مصرف مواد می­باشند.

لیم و وانگ^[۱۰۳] ( ۲۰۰۹) در پژوهشی نتیجه ­گیری کردند که ارضاء نیاز به استقلال، نقش تعیین کننده ­ای در تنظیم رفتار دارد. همچنین استقلال با فعالیت فیزیکی ارتباط مثبت دارد.

استاندیج، دودا و نتومانیس^[۱۰۴] (۲۰۰۳) نتیجه ­گیری کردند که بین جهت­گیری پیشرفت مبتنی بر تکلیف ارضا نیاز­های اساسی، استقلال رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

در تحقیقی که سارازین، گویلت و کری^[۱۰۵] (۲۰۰۱) انجام دادند نشان دادند که نیاز به استقلال و نیاز به تعلق و وابستگی با جهت­گیری پیشرفت مبتنی بر خود، همبستگی منفی و معناداری دارد.

‌دانه‌ام^[۱۰۶](۲۰۰۸) در تحقیق خود به مطالعه اختلال در تنظیم هیجانی و تأثیر آن بر رضایت زناشویی و فرایند صمیمیت بر روی ۱۳۲ زوج آمریکایی­ و آفریقایی تبار پرداخت. تحقیقات نشان داد که هم در زنان و هم در مردان اختلال در تنظیم هیجانی با رضایت زناشویی و صمیمیت ایمن رابطه منفی داشت. همچنین نتایج حاکی از آن بود که صمیمیت ایمن، رضایت زناشویی و مهارت­ های هیجانی را میانجی­گری می­ کند.

در پژوهشی که یلسا و شریلان^[۱۰۷] (۲۰۰۳) با عنوان اختلال در تنظیم هیجانی و رضایت زناشویی بر روی ۶۶ زوج مورد مطالعه قرار دادند. نتایج رگرسیون نشان داد که هم در زنان و هم در مردان اختلال تنظیم هیجانی با رضایت زناشویی رابطه منفی داشت.

کربی^[۱۰۸] (۲۰۰۷) پژوهشی را با هدف تأثیر درمان اختلال تنظیم هیجانی بر رضایت زناشویی بر روی ۱۰ زوج انجام داد. نتایج نشان دادکه درمان اختلال تنظیم هیجانی، تأثیر قابل ملاحظه­ای در مرحله­های مختلف داشت که شامل: تنظیم هیجان و افزایش رضایت زناشویی و افزایش اعتماد در توانایی تنظیم هیجانی زوجین بود.

۲-۶ نتیجه ­گیری:

ارضای نیازها، موقعی آغاز می‌شود که تغییری در انگیزش فرد رخ خواهد داد بدین گونه است که به جای نیازهای قبل، سطح دیگری از نیاز، اهمیت یافته و محرک رفتار خواهد شد. نیازها به همین ترتیب تا پایان سلسله مراتب نیازها اوج گرفته و پس از ارضاء، فروکش کرده و نوبت به دیگری می‌سپارند. ارضاء کامل و به موقع نیازهای بنیادی روانی می‌تواند در ایجاد طرحواره های مثبت و مقابله مؤثر با هیجان‌ها و مدیریت آن ها کمک بسیاری انجام دهد. شیوع بالای آشفتگیهای روانی به دست آمده از عدم ارضای نیازهای روانی و تأثیر این مشکلات روی عملکرد کلی فرد، موجب اختلال در تنظیم هیجانی می شود. افرادی که دارای اختلال در تنظیم هیجانی هستند، تنظیم هیجانی پایینی دارند، در پیش‌بینی خواسته­ های دیگران توانایی کمتری دارند. آن ها فشارهای محیط را درک نمی­کنند و هیجانهای خود را به خوبی مهار نمی­کنند و در نتیجه در مقابل وقایع مقاومت کمتری نشان می­ دهند. طرحواره­های ناسازگار اولیه نیز باورهایی هستند که افراد درباره خود، دیگران و محیط دارند و به طور معمول از ارضاء نشدن نیازهای هیجانی اساسی دوران کودکی به وجود می­آیند.

فصل سوم

روش اجرای تحقیق

۳-۱ مقدمه

این پژوهش به دنبال بررسی رابطه­ بین ارضاء نیازهای بنیادی روانی و طرحواره های ناسازگار اولیه با اختلالات تنظیم هیجانی دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا است . یکی از موضوعاتی که در طی دو دهه­ِی گذشته تلاش و توجهات تجربی و نظری فراوانی را به خود جلب ‌کرده‌است بحث هیجانات است. این علاقه و توجه تا حدی می ­تواند به دلیل نقشی باشد که هیجان و تنظیم هیجان در رفتارهای بیرونی ایفا می­ نماید. از طرفی طرحواره­های ناسازگار اولیه، الگوهای هیجانی و شناختی خود آسیب رسان در فرد هستند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته و در مسیر زندگی تکرار می­شوند.

۳-۲ طرح پژوهشی

این پژوهش از لحاظ اجرا، جزء تحقیقات توصیفی همبستگی و از لحاظ هدف، جزء تحقیقات کاربردی ‌می‌باشد. در تحقیقاتی که هدف، آزمودن مدل خاصی از رابطه بین متغیرها است، از تحلیل مدل معادلات ساختاری^[۱۰۹] یا مدل­های علی استفاده می­ شود.

۳-۳ جامعه مورد بررسی پژوهش

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه­ دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه بوعلی سینا که در سال ۹۳ در هفت دانشکده ی شیمی، علوم، فنی و مهندسی، اقتصاد و علوم اجتماعی، ادبیات و علوم انسانی، هنر و معماری و کشاورزی مشغول به تحصیل بودند، تشکیل می­ دهند (۷۰۰۰=N).

۳-۴ نمونه آماری و روش نمونه گیری

نمونه آماری در این پژوهش عبارت است از تعداد ۳۶۴ نفر از دانشجویان دانشکده­ های دانشگاه بوعلی سینا که به صورت نمونه گیری خوشه­ای چند مرحله­ ای انتخاب شدند.