ج- دانش لازم برای عمل
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

رویارویی با عوامل تنش­­زای بیرونی در رفتار اجتماع مانند: نژادپرستی، جنگ و فقر و افزون طلبی­های صاحبان قدرت.
ممانعت از رفتارهای کلیشه­ای افراطی( نژادپرستی)، زدن برچسب و در معرض خطر بودن.
د- تمرکز بر رشد انسان
تاب­آوری فراتر از مرزهای تاریخی، جغرافیایی، طبقاتی و نژادی عمل می­ کند. به عبارتی تأکید آن بر انسان­گرایی است، یعنی رشد و بهبود تاب­آوری چیزی به­جز فرایند رشد سلامت انسان به طور کلی نیست.
خودآگاهی طبیعی (فطرتی بیولوژیک برای رشد و کمال).
تأکید بر فرایند نه برنامه (محمدی، ۱۳۸۴).
۲-۲-۳-۴ تاب­آوری به عنوان یک فرایند پویا
تاب­آوری یکی از مفاهیم و سازه­های بهنجار مورد توجه و مطالعه روان­شناسی مثبت­نگر است که به فرایند پویای انطباق مثبت با تجربه ­های تلخ و ناگوار اطلاق می­ شود (لاتار و چیچتی، ۲۰۰۴ ). رویکرد روان­شناسی مثبت­نگر امروزه به جای تمرکز بر حل مشکل، سعی در افزایش توان فرد برای برخورد با مشکلات را دارد و این نکته­ای است که در تاب­آوری مورد توجه است (مؤمنی، اکبری و آتش­زاده، ۱۳۸۸).
کانر و دیویدسون (۲۰۰۳) معتقدند که تاب­آوری تنها پایداری در برابر آسیب­ها نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی ­باشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است (کشتکاران، ۱۳۸۸). تاب­آوری توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط خطرناک است. افزون براین پژوهشگران براین باورند که تاب­آوری نوعی خودترمیمی با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است (گارمزی ۱۹۹۱، مستن ۲۰۰۱، راتر، ۱۹۹۹، لاتار، چیچتی و بکر، ۲۰۰۰). سازگاری مثبت با زندگی می ­تواند پیامد تاب­آوری به شمار رود و همچنین به عنوان پیش­آیند سطح بالاتری از تاب­آوری را سبب شود (کامپفر، ۱۹۹۹ به نقل از سامانی، جوکار و صحراگرد، ۱۳۸۶).
از آنجا که تاب­آوری و پیشرفت آن پویا و پیچیده است عجیب نیست که مسیرها و روش­های گوناگونی برای رسیدن به تاب­آوری وجود دارد، گفته می­ شود که تاب­آوری پایدار نیست. افراد در مقابله با آسیب واکنش­های مختلفی از خود نشان می­ دهند، ممکن است آن را تحمل کنند، کمی استرس داشته باشند یا با آن دست و پنجه نرم کنند (راتر، ۱۹۹۹). ماهیت چندوجهی تاب­آوری نشان می­دهد که این فرایند تدریجی است و نمود آن بستگی به ظرفیت خود در بلندمدت دارد. نحوه مقابله با مشکلات فرد در گذشته بر پیشرفت و شکل­ گیری تاب­آوری در حال و آینده تأثیر گذار است (بونانو، ۲۰۰۴).
۲-۲-۳-۵ نظریه­ های تاب­آوری
مطالعه تاب­آوری در سه بخش و در قالب سه موج مطرح و بررسی شد:
نخستین موج مطالعات، شناسایی پدیدار شناختی عوامل محافظتی و داشته­های رشدی بوده است. در این نوع مطالعات ویژگی­های شخصیتی که به افراد کمک می­ کنند تا از مشکلات جان سالم به­در ببرند و یا با مشکلات دست و پنجه نرم کنند به عنوان عوامل تاب­آوری تعریف شده ­اند که این عوامل شامل: عزت نفس، مکان کنترل درونی، شوخ طبعی، نظام­های حمایتی بیرونی و غیره می­باشند.
موج دوم مطالعات به بررسی روند اکتساب عوامل تاب­آوری پرداخته است. در این مطالعات تاب­آوری را به این شکل تعریف کرده ­اند: “فرایند مقابله مشکلات به نحوی­که به شناسایی تقویت یا غنی سازی ویژگی­های تاب­آوری یا عوامل محافظتی منجر شود (ریچاردسون، ۲۰۰۲). فرضیه­هایی که در این فرایند آمده است به یک­ سری اختلالات و یکپارچه­سازی مجدد اشاره دارند و یا به عبارت دقیق­تر به مسیری خطی از مسائل زیستی، اجتماعی، معنوی، تعاملات اجتماعی، اختلالات، آمادگی برای یکپارچه­سازی مجدد و انتخاب این یکپارچه سازی، بازگشت دوباره به تعادل حیاتی و یا عدم بازگشت منتهی می­ شود (والش، ۲۰۰۶).
موج سوم تحقیقات به مفهوم تاب­آوری در رابطه با انگیزه­ های درونی است که مردم را به سوی خرد، خودشکوفایی و هماهنگی با قدرت روحی سوق می­دهد. سؤال این گروه از محققان این است که انرژی یا انگیزه یکپارچه شدن از کجا می ­آید (ریچاردسون، ۲۰۰۲). فلسفه­های متعددی از جمله الهیات، فلسفه، طب شرق و فیزیک منبع این انگیزه را از اکوسیستم خود فرد می­دانند که می ­تواند از انرژی کوانتوم، عدد خی، نیروهای روحی یا خداوند به دست آید. در واقع این نیروها تاب­آوری را تشکیل می­ دهند: خداوند، نیروهای روحی، عدد خی و انرژی کوانتوم. نظریه دیگر در مورد تاب­آوری این است که تاب­آوری بخشی از روح و روان انسان است که وجود فیزیکی آن در نور و پپتیدهای تشکیل شده از احساسات موسیقی و نور دیده شده است و اطلاعاتی که می ­تواند فرد را با نشاط یا افسرده کند را با خود دارد و در نهایت افراد احساس قدرت و تاب­آوری روحی را به دست می­آورند (کاترین، ۲۰۰۹).
۲-۲-۳-۶ تاب­آوری به عنوان یک سازه
هنوز هم بسیاری از اطلاعات در خصوص تاب­آوری از مطالعه بر روی فرایند یا چارچوب تاب­آوری نشأت می­گیرد. مطالعات زیادی در خصوص عوامل حفاظتی، ریسک و تعامل آنها با عوامل محیطی و ایجاد پیامدهای مثبت یا منفی انجام شده است. در این مطالعات تاب­آوری به عنوان انطباق مؤفقیت آمیز و نیز فرایند بین شخصی و محیطی تعریف شده است که پیامدهای مثبت را به دنبال دارد. اما در بسیاری از مطالعات طولی تاب­آوری را به عنوان پیامدهای مثبت در جمعیت­های با ریسک بالا مانند مناطق فقیر یا نرخ درگیری و نزاع بالا مطالعه کرده ­اند. این مطالعات برپایه مدل استاندارد استوار بوده است که هم سازه فرایند و هم سازه پیامد را دارند. در این مدل استاندارد شش سازه وجود دارد که چهار عدد از آن­ها تأثیر گذارند بدان معنا که تأثیر مستقیم بر پیامد دارند و دو سازه دیگر نقشی تعاملی در انطباق افراد دارند (شلی، ۲۰۰۹).
چهار سازه تأثیر گذار عبارتند از: عوامل استرس ­زا، محیط خارجی، ویژگی­های فردی و پیامد و دو سازه دیگرعبارتند از: فرایندهای تعاملی فرد با محیط و فرایند تاب­آوری می­باشد که شامل تاب­آوری کوتاه مدت و بلند مدت با مکانیزم­ های مقابله با استرس که افراد در تصمیم گیری­های خود استفاده می­ کنند. گر چه هیچ توافق نظری درباره نحوه اندازه ­گیری تاب­آوری وجود ندارد اما پژوهشگران مفهومی کلی را پایه و اساس تحقیقات خود کرده ­اند. تاب­آوری فرایندی پویا است که منجر به پیامدهای انطباقی در مواجهه با مشکلات می­ شود (لیبورو و ریونسون، ۲۰۰۶ به نقل از کاترین،۲۰۱۰).
۲-۲-۴ یوگا
۲-۲-۴-۱ تاریخچه یوگا
دربارۀ تاریخ پیدایش یوگا اختلاف نظ­رهای بسیاری وجود دارد،اما اکثر پژوهشگران بر اساس نوشته­ های پالی،سانسکریت، سنگ­نوشته­ها وآثاری که درحفاری­های باستان­شناسی شمال هندوستان به­دست آمده است، متفقاً عقیده دارند که یوگا پیوند فرهنگ آریایی و هندواست.اقوام آریایی مهاجم به شمال هند،این فرهنگ را به آنجا انتقال دادند.پژوهشگران در آثار باقیماندۀ قبل و بعد از هخامنشیان،به تشابهات اخلاقی،دینی و عقیدتی بسیار بین رسوم هند و آریایی­هابرخورد کرده ­اند.این مشابهت­ها در میان اهل تصوف که ریشۀ ماقبل اسلامی دارد وعرفان اسلامی تکمیل کنندۀ آنها بوده است، بیشتر به چشم می­خورد.در متون ادبی،مذهبی و عرفانی یا اسطوره­ها و داستان­های ایرانی کمتر با یوگا و یوگی برخورد می­کنیم،زیرا آنها به نام هند و مرتاض معرفی شده ­اند.غرض از مرتاض همان یوگی است،حال چرا یوگی در ایران با نام مرتاض شهرت یافته نامشخص است.تقریباً چهار قرن قبل از میلاد، یوگاسوتراس، که اساس یوگای امروز است توسط پاتانجلی نوشته شده،که در آن راه ها یامراحل هشت­گانۀ یوگا(یاما، نیاما، آسانا، پرانایاما، پراتی­هارا، دهیانا، دهارنا، سامادهی) را نوشته و توضیح داده است.یوگا قدمت زیادی دارد وپاتانجلی،فیزیکدان و یوگی هزارۀ قبل از میلاد، تنها نظم­دهندۀ این مکتب هشت­گانه بوده است،نه موجد آن.
درحال حاضر یوگا به­عنوان عمده­ترین قسمت تانترا که قدمتی بیش از ده­هزار سال دارد شناخته می­ شود.تانترا یک واژۀ سانسکریت و مرکب از دو کلمۀ”تانوتی” به مفهوم استنباط و”ترایاتی” به معنای رهایی است،بنابراین تانترا علم توسعه آگاهی یا به اصطلاح انرژی است.تانترا و پس از آن وداها اولین کتابهایی هستند کهدر زمان شکوفایی عصر طلایی نوشته شده و به یوگا اشاره کرده ­اند. البته نه به عنوان تمرین بلکه به صورت نمادین کاربرد یوگا رامورد اشاره قرار داده اند.در کتاب اوپانیشاد که یکی از باارزش­ترین کتب مقدس هندو است یوگا به شکل منسجم­تری ارائه شده است.اغلب اعتقاد به الهی بودن این کتابها به­ ویژه وداها دارند.به هر صورت مفصل­ترین و کامل­ترین بحث دربارۀ یوگا مربوط می­ شود به پاتانجلی که برای اولین بار سوتراهای یوگا را تنظیم نمود. سنت­ها و مذاهب زیادی باور دارند که یوگا هدیه­ای الهی است که توسط حماسه­های قدیمی،آشکار شده وبه انسان این فرصت را می­دهد تا از ذات حق­تعالی بهره­مند شود(موسوی نسب، ۱۳۸۳). بسیاری معتقدند که در ایران اعمالو حرکات صوفیان و درویشان،نوعی تمرکز فکری و یا مدیتیشن بوده است.چنانچه در روایتی به جا مانده از سعدی :”صاحبدلی سر به جیب مراقبت فرو برده و …”به­نوعی مراقبه و مدیتیشن اشاره شده است(موسوی نسب،۱۳۸۲).تا چندی پیش نیز بسیاری از غربی­ها براین باور بودند که یوگا نوعی صوفی­گری است وتنها مردان روحانی مشرق زمین قادر به انجام آن هستند و آن را انواع حرکات رنج­آور و غیرعادی چون دراز کشیدن روی تخت میخدار می­دانستند.در حالی که در مسیحیت و رهبانیت توجه به مدیتیشن و مراقبه به­صورتی بوده که از آن برای عبادت استفاده می­کردند و افرادی چون فرانسیسکو و مارتین لوتر درقرن۱۲ و۱۴ میلادی حرکات بدنی و شرایط خاص تمرکزی را با تکیه بر سرودهای روحانی وتمجید خدا انجام می­دادند.اما مرکز مهم تحقیقات بیمارستانی درسوئد تأکید کرد که کنترل ذهن و جسم افسانه نیست،بلکه حقیقت محض است(احمدی،۱۳۷۷).ساتیاناندا می­گوید:”یوگا یکدفینۀ پنهان شده در ویرانه­های تاریخ کهن نیست، یوگا یک نیاز است،یک نیاز با ارزش برای مردم عصر حاضر و فرهنگ و تمدن آینده”(موسوی نسب، ۱۳۸۳).
۲-۲-۴-۲ مفهوم و ماهیت یوگا
واژه یوگا (yoga ) در اصل از واژه یوج ( yuj ) در زبان سانسکریت به معنی یکپارچه سازی و یگانگی گرفته شده است. واژه یوج با واژگان «یک» و «یگانه» در فارسی خویشاوند است. برخی نیز باور دارند که یوگا از واژۀ فارسی «یوغ» گرفته شده و به معنای لگام زدن بر نفس است.یوگا از طرفی به معنای « کنترل کردن» آمده است و در آن صورت یوگا را می توان علم کنترل امواج فکر و مهار قوای ذهنی به منظور تسلّط همه جانبه بر توان بالقوه خود دانست. در این صورت به روش این دانش که همانا کنترل قوای تن و فکر است، تأکید می­ شود (لغت نامه دهخدا). یوگا در اصطلاح معنوی به زبان سانسکریت عبارتست از “پیوند آگاهی خالص فردی با روح کیهانی”.یوگا ایجاد کنندۀ هماهنگی و توازن بین جسم و روح و روان است.سیستم علمی-عملی یوگا این توازن را از طریق انجام تمرینات جسمانی،تنفسی،مودراها و قفل­های انرژی و نظافتی و مراقبه تأمین می­ کند.این تمرینات فرد را قادر می­سازد تا به حقیقت واقعی بدن دست یابد.علم یوگا با عمل کردن روی عوامل خارجی شخصیت و فیزیک بدن که برای بیشتر مردم قابل لمس است آغاز می­ شود.عدمتوازندر این سطوح سبب ایجاد اختلال در ارگانها، عضلات و اعصاب می­گردد و در انجام وظایف مقابل هم قرار می­گیرند.به­ طور مثال وقتی سیستم غدد داخلی دچاراختلال می­ شود کارایی این سیستم کاهش می­یابد و علائم بیماری آشکار می­گردد.هدف یوگا هماهنگ کردن سیستم­های مختلف بدن است تا در پرتو آن شادابی و تندرستی کلی بدست آید.سوامی شیواناندا پدر یوگای علمی عصر حاضر می­گوید:”یوگا اتحاد و هماهنگی اندیشه،سخن،کردار و عمل است،همچنینهماهنگی سر،قلب و دست است که ضمن انجام تمرینهای یوگا به­دست می ­آید.در سیستم یوگا اتحاد بین سطوح جسمی،ذهنی و احساسی توسعه می­یابد و چگونگی تأثیر هر سطح بر سطح دیگر و چگونگی تعارض آنها با یکدیگر آشکار می­ شود و سرانجام آگاهی بهسوی درک زیرکانه حقیقت و هستی سوق می­یابد(موسوی نسب،۱۳۸۳).
یوگا فعالیتی است که آگاهانه انجام می­ شود و تحقیقات متعدد نشان می­دهد که تمرینات سبک و مداوم آن دیدگاه مثبتی را در زندگی به ­وجود می ­آورد.از نظر یوگی سراسر زندگی به­وسیلۀ نیرویی که در یوگا نیروی زندگی نامیده می­ شود تقویت می­گردد.مهمترین هدف یوگا هدایت این نیرو در زندگی انسان است.یوگا برای رقابت و نمایش نیست و تنها ورزشی است که مسابقه ندارد.یوگا شامل تمریناتی است که احتیاجات فیزیولوژیکی افراد در جهت کشش عضلات و افزایش میدان حرکتی مفاصل و شل کردن عضلاتدر جهت هماهنگی بین جسم و روح را تأمین می­ کند.یوگا ریتم­های درونی ناسالم و اختلال یافته ارگانیسم­های بدن را در مسیری سیستماتیک و به­ طور آهسته و آرام، به سوی ریتم­های ذاتی و طبیعی سوق می­دهد.تحمیل یک ریتم سالم،منظم، هماهنگ وطبیعی از طریق یوگا و ایجاد تعادل در محیطداخلی بدن تأثیر شگرفی در درمان بیماری­ها دارد(هیلتمن،۱۳۷۱).اکثر مردم از اضطراب و بیماری­های عصبی که نتیجه استرس­ها و فعل و انفعالات روزمره زندگی است رنج می­برند. بدیهی است یوگا نمی­تواند و چنین ادعایی هم ندارد که برهمه این ناملایمات فردی مسلط شود و بهبودی تمام سطوح بدن را برای افراد تضمین کند،اما با عبور ازسطح ذهن واحساس، روش ثابت شده­ای ارائه می­دهد تا تندرستی در بدن تحقق یابد.بنابراین یوگا نمی­تواند به­ طور قطع جانشین درمان­های
پزشکی در بیماری­های روحی و مخصوصا بیماری­های جسمانی شود بلکه می ­تواند مکمل آن باشد(جوانبخت و همکاران،۲۰۰۹،ساتهایاپرابها و همکاران،۲۰۰۸).
نمودار(۲-۱) یوگا در یک نگاه
۲-۲-۴-۳ تقسیم بندی یوگا
یوگا در ابتدا به چهار قسمت مجزا با مضامین زیر تقسیم می­ شود:
بهاکتی یوگا^[۱۵]:رسیدن به حقیقت از طریق تجربه،عشق و محبت به تمامی موجودات و مخلوقات.
کارما یوگا:^[۱۶] رسیدن به حقیقت از طریق کار وخدمت بدون چشم­داشت.
کیانا یوگا:^[۱۷]رسیدن به حقیقت از طریق کسب آگاهی و دانش.
آشتانگایوگا^[۱۸]: رسیدن به حقیقت از طریق به کنترل درآوردن وپرورش جسم و فکر ودرنهایت هماهنگ نمودن آن دو(شریف پور،۱۳۷۶).
آنچه از میان این چهار قسمت یوگا نزد اکثر یوگی­ها مدنظر است و اجرا می­ شود،قسمت آشتانگایوگا است که خود به دو دسته هاتا یوگا و راجا یوگا تقسیم شده و هر کدام از آنها زیر مجموعه­هایی را شامل می­شوند که همان مراحل هشت گانه یوگا نامیده می­شوند.
در راجا یوگا راه ­هایی وجود دارد که شخص با انجام دادن آنها به کنترل و استنباط ذهن دست پیدا می­ کند و در این بخش مهارت­ های ذهنی افزایش یافته و میزان دقت و تمرکز،اراده،حافظه و سایر توانایی­های ذهنی تقویت می­ شود.همچنین در این روش مراحلی وجود دارد که شخص با پیمودن آنها ذهن بیقرار خود را آرامش می­دهد و صلح درونی را در خود مستقر می­ کند.در هاتا یوگا راه ­هایی وجود دارد که انجام دادن مرتب آنها تأثیرات زیر را به دنبال خواهد داشت:
پاک شدن بدن از سموم.
تقویت دستگاه تنفس،گردش خون و سیستم عصبی(قاسمی،۱۳۸۳).
۲-۲-۴-۴ مراحل هشت گانه یوگا
مجموع تمام دسته­های هاتایوگا و راجایوگا هشت مرحله ای است که هر فرد می ­تواند بنا بر سلیقه و باور شخصی خود یکی از آنها را انتخاب کرده و به آن عمل کند و حتی می ­تواند دو یا چند مرحله را با هم انتخاب و به آن عمل کند.اما برای بدست آوردن نتیجه مطلوب در هر مرحله بهتر آن است که با گذر از مراحل پایین­تر به مراتب بالاتر دست یابد. پنج مرحله اول یوگا حالت­های برون­گرا و سه مرحله آخر حالت­های درون­گرا دارد.دو مرحله اول محتوای اجتماعی و رفتار شخصی است. مرحله سوم و چهارم تمرینات جسمانی و چهار مرحله آخربه نوعی قسمت­ هایی از یک مراقبه کامل را دارا است که پس از گذر از هر مرحله به هشتمین مرحله که می­توان آن را ابرآگاهی یا مدیتیشن عمیق دانست، رسید که احساس افراد در آن متفاوت است.در این مرحله فرد به حداکثر هوشیاری می­رسد یعنی اتصال به آگاهی کامل یا عقل کل(روحبخش،۱۳۷۸).راه­های هشت­گانه تأثیر متقابل ذهن و جسم را بر یکدیگر تأکید می­ کند.در حالی که ذهن همواره برتری خود را حفظ کرده و نقش بیشتری را در این میان بازی می­ کند. مراحل هشت­گانه یوگا را می توان در مجموع اینگونه تعریف کرد:
یاما(Yama):نخستین گام در کنترل ذهن و کوشش برای زندگی توأم با پاکی، صداقت و احترام به همه.
نیاما (Niyama): چیزهایی که یوگی باید از آنها پرهیز کند مانند:دروغ،دزدی،آزار دیگران و هر نوع افراط کاری زیاد.
آسانا(Asana) : آموختن و اجرای حرکات یوگا به منظور پیشرفت جسم و ذهن.
پرانایاما(Pranayama) : کنترل نیروهای حیاتی به وسیله تنفس­های منظم.
پراتی آهارا(Pratyahara) : توانایی قطع ارتباط با جهان خارج به منزله گامی به سوی دهارانا.
دهارانا(Dheharana) : تمرکز فکر به یک نقطه در خارج یا داخل بدن.
دهیانا(Dehiyana) : افزایش تعمق و تمرکز تا آنکه ذهن کاملاُ جذب موضوع مورد تمرکز قرار می­گیرد(مدیتیشن).