ابزار جمع آوری داده های مورد نیاز تحقیق
قلمرو تحقیق
روش ها وابزار تجزیه و تحلیل داده ها
متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی آنها
روش های آماری و تجزیه و تحلیل داده ها
۳-۱- مقدمه
در فصل قبل به بیان مبانی نظری پژوهش شامل محدودیت در تامین مالی، سرمایه گذاران نهادی، سطح انباشت وجه نقد و هزینه نمایندگی نحوه اندازه گیری آنها و مزایا و معایب هر یک از روش‎ها پرداخته شد و در ادامه پژوهش‌های انجام شده در خارج و داخل ایران در زمینه عنوان اصلی تحقیق نیز ارائه گردید. علم^[۴۴] شناخت واقعیت از طریق تجربه است. کارکردهای علم؛ تبیین^[۴۵]، پیشبینی^[۴۶] و تعمیم^[۴۷] است و هدف اساسی آن نظریه سازی است. تبیین به عنوان یکی از کارکردهای علم به معنای شناخت علت یا علل پدیدههاست. به بیان آماری، تبیین معادل توضیح واریانس متغیر وابسته از طریق متغیر مستقل یا ترکیبی از مشارکت نسبی متغیرهای مستقل است. موضوع علوم اجتماعی، رفتارهای انسانی و مبتنی بر روش مشاهدهای است و از طرف دیگر پدیده های اجتماعی، پیچیده و تغییرپذیرند. پدیده های اجتماعی را نه یک علت بلکه علتهای اجتماعی تبیین میکنند(ساعی، ۱۳۷۷). که پژوهشگر همواره قادر به کنترل تمام متغیرهای مستقل (علل پدیده های اجتماعی) نیست. در این پژوهش به دنبال تعیین قدرت تبیین (توضیح) متغیر مستقل بر روی متغیر وابسته با در نظر گرفتن متغیر تعدیل‎گر شرایط محیطی هستیم.
حسابداری ابزار مؤثری در فراهم نمودن اطلاعات مفید برای قضاوت و تصمیمگیری استفادهکنندگان صورت‌های مالی است، به طوری که هسته‌ی بسیاری از دلایل مطرح شده در حمایت از فلسفه‌ وجودی دانش حسابداری، تأکید بر فرایند قضاوت و تصمیمگیری استفادهکنندگان بوده و بر اساس مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی کشورهای آنگلوساکسون و نیز ایران، سرمایهگذاران، اصلیترین استفادهکنندگان صورت‌های مالی به شمارمی‌روند. این گروه در پی اطلاعاتی هستند که به وسیلهی آن ارزیابی مخاطره و بازده‌ی موردانتظار سرمایه‌گذاری امکان پذیر شود (اعتمادی و تاریوردی، ۱۳۸۵).

امروزه سیستمهای اطلاعاتی حسابداری، نقش بسزایی در پیشبرد فعالیتهای سازمانها و همچنین محیط اقتصادی کشور ایفا میکنند. انجام تصمیمات اقتصادی و خرید و فروش سهام شرکتها تحت تأثیر ارقام و اطلاعات سیستمهای حسابداری است. در سالهای اخیر گزارشگری مالی در معرض انتقادات جدی قرار گرفته‌ است، رعایت حجم وسیعی از استانداردهای حسابداری، هزینه‌ی سنگینی را بر واحدهای تجاری تحمیل نموده‌ و تغییراتی را در الزامات و مقررات گزارشگری مالی به‌ وجود آورده‌ است، لیکن این استانداردها نتوانسته‌اند در برقراری ارتباط بین واحدهای تجاری و استفادهکنندگان صورتهای مالی مؤثر واقع شوند(محمودآبادی، ۱۳۸۵). در این فصل، به تشریح روش پژوهش شامل تعریف پژوهش، فرضیه‌های پژوهش، متغیرهای پژوهش، روش گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته خواهد شد.
۳-۲- تعریف پژوهش
در مباحث علمی، غالبأ مفاهیم پژوهش و روش علمی به صورت مترادف به کار برده می‌شوند. هر چند بین این دو واژه وجوه مشترک معنایی وجود دارد، ولی تفکیک آنها موجب تشخیص اختلاف بین آنها خواهد شد. پژوهش روندی رسمی‌تر، منظم‌تر و قوی‌تر از روش علمی است. پژوهش مجموعه فعالیت‌های منظمی است که هدف آن کشف حقیقت یا رسیدن از علم اندک به علم بیشتر است. معمولأ پژوهش منجر به نوعی ثبت مراحل و گزارش نتایج و دستاوردها می‎شود. پژوهش در درست‌ترین شکل خود دارای دو شرط است: کنترل دقیق؛ شرطی که مانع تأثیر عوامل نامربوط می‎شود و نمونه گیری صحیح؛ شرطی که یافته‌های پژوهش را قابل تعمیم می‌کند. پژوهش به طور کلی بر کشف اصول عمومی و کلیت‌ها تأکید دارد و ویژگی‌های کلی مجمومه مورد بررسی را به دست می‌دهد. پژوهش، جستجوی ماهرانه، منظم و دقیق در پدیده‌ها است (دلاور، ۱۳۷۱).
تحقیق علمی را می‎توان چنین تعریف کرد، “فرآیندی که به کمک آن می‎توان روابط پنهان در پس یک پدیده را که مغشوش به نظر می‎رسند، کشف نمود”. در روش علمی ابتدا مدل‎ها یا نظریه‎هایی که به نظر می‎رسد ماهیت پدیده را تبیین کنند، قبول می‎شود، سپس نتیجه‎های منطقی از مدل پذیرفته شده استخراج می‎گردد و آنها را با توجه به نتایج یافته‎های واقعی می سنجند، مدل تعریف می‎شود و جستجو به منظور یافتن تبیین بهتر برای پدیده ادامه می‎یابد. ویژگی‎های فرایند کسب آگاهی به اندازه انواع زمینه‎های تحقیق متفاوتند(آذر و مومنی، ۱۳۸۱).
۳-۳- روش پ‍ژوهش
پژوهش های حسابداری عموما در گروه تحقیقات اثبات گرایی قرار می گیرد زیرا پژوهشگران حسابداری معمولا با این پیش فرض که مفاهیم و واقعیات به صورت عینی در دنیای خارجی وجود دارد و با انواع روش های آماری،مشاهده و… قابل اندازه گیری هستند،اقدام به انجام تحقیق خویش می نمایند.آنان آگاهانه یا نا آگاهانه معتقد به استقلال آزمون کننده و آزمودنی از یکدیگر می باشند البته این شیوه غالبا در پژوهش های حسابداری به صورت روز افزون مورد انتقاد واقع شده اند(ناظمی اردکانی،۱۳۸۸).اما صرف نظر از آسیب شناسی تحقیقات مزبور،پژوهش حاضر در طبقه رویکرد های اثبات گرایی قرار می گیرد.
این تحقیق از لحاظ روش همبستگی و از لحاظ هدف کاربردی می باشد. همچنین از آنجا که این نوشتار به توصیف آنچه که هست یا توصیف شرایط موجود بدون دخل و تصرف (و نه به الزام و توصیه خاص) و با توجه به آن که قضاوتهای ارزشی در این تحقیق کم رنگ است، پژوهش حاضر در زمره تحقیقات توصیفی حسابداری به شمار می رود. به علاوه با توجه به اینکه از اطلاعات تاریخی در آزمون فرضیات آن استفاده خواهد شد در گروه تحقیقات شبه آزمایشی طبقه بندی می گردد.
۳-۴- فرضیه‌های پژوهش
فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه دربارۀ ماهیت و چگونگی روابط بین پدیده‌ها، اشیاء و متغیرها، که پژوهش‌گر را در تشخیص نزدیک‌ترین و محتمل‌ترین راه برای کشف عامل مجهول کمک می‌کند. بنابراین، فرضیه گمانی موقتی است که درست بودن یا درست نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد. فرضیه بر اساس معلومات کلی و شناخت‌های قبلی یا تجارب پژوهش‌گر، به وجود می آید. این شناخت‌ها ممکن است براساس تجارب یا مطالعات قبلی باشد، از منابع شفاهی به دست آمده باشد و یا در جریان مطالعۀ ادبیات تحقیق حاصل شده باشد(حافظ نیا، ۱۳۸۵). ساعی معتقد است که یک فرضیهی خوب باید دارای ملاکهای زیر باشد:
۱- بین ریسک اعتباری و ریسک سود تعهدی رابطه وجود دارد.
۲- بین ریسک اعتباری و ریسک سود نقدی رابطه وجود دارد.
۳-۵- جامعه و نمونه آماری تحقیق
تعیین جامعه آماری در هر تحقیق ضروری است جامعه عبارت است از گروهی از افراد، اشیاء یا حوادث که حداقل دارای یک صفت یا ویژگی مشترک هستند. در پژوهش، واژه جامعه به کلیه افرادی اطلاق میشود که عمل تعمیم پذیری به آنها صورت می گیرد ماهیت پژوهش تعیین کننده جامعه آماری است. بنابراین تعریف:«جامعه عبارت است از همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقمند هستیم یافته های پژوهش را به آن تعمیم دهیم»(دلاوری، ۱۳۷۸). جامعه تحقیق حاضر بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
۳-۵-۱- روش نمونه گیری
جامعه ی آماری این پژوهش شامل تمامی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که این بانک ها در دوره زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ مورد آزمون واقع می شوند. به علت دشواری های خاص حاصل از آن و همچنین وجود برخی ناهماهنگی ها میان اعضای جامعه در ارتباط با داده های مورد نیاز پژوهش، شرایط زیر برای انتخاب نمونه ی آماری قرار داده شده و نمونه ی آماری پژوهش به روش حذف سیستماتیک انتخاب شده است:

1. 1. ۱.برای رعایت قابلیت مقایسه پذیری آنها، سال مالی شرکت ها منتهی به پایان اسفند ماه هر سال باشد.

1. 1. طی قلمرو زمانی پژوهش، هیچ گونه توقف فعالیت نداشته و دوره مالی خود را تغییر نداده باشند.

1. 1. کلیه ی اطلاعات مورد نیاز از شرکت ها برای پژوهش در دسترس باشد.

۳-۶- مراحل عمومی آزمون فرض آماری
مرحله اول) تعریف فرضیه های آماری
قبل از اینکه ادعا کنیم حکمی معتبر است، باید شواهد کافی در تایید آن بدست آوریم. در نتیجه، شخص تحلیلگر باید حکم را غلط بداند مگر اینکه داده های بدست آمده آن را قویاً تایید کند. بنابراین هرگاه بخواهیم یک ادعا را از طریق تایید آن بوسیله اطلاعات حاصل از نمونه آزمون کنیم، نفی آن ادعا را فرض (H₀) و خود آن را فرض مقابل(H₁) در نظر میگیریم (آذر و مومنی،۱۳۸۳).
قاعده پذیرفته شده در آمار این است که محقق فرض (H₀) را آزمون نماید و بر اساس تایید یا رد فرض (H₀) به تحلیل فرضیه پژوهشی بپردازد.واضح است که تعریف آماری فرض (H₀) بایستی دارای مرز مشخصی باشد تا محقق بتواند آن را آزمون نماید.بنابراین چنانچه فرضیه پژوهشی مرز مشخصی داشته باشد، H₀نشان دهنده ادعا (فرضیه پژوهشی) خواهد بود، در غیر این صورت نقیض آن در H₀ تعریف شده و فرضیه پژوهشی در قالب نماد آماری H₁قرار خواهد گرفت. آنچه مسلم است فرض H₀ و H₁ مکمل یکدیگر هستند. با این توصیف H₀ گاهی بیان کننده ادعا و گاهی نقیض ادعا خواهد بود(همان منبع).
مرحله دوم) تعیین توزیع نمونه گیری و نوع آماره آزمون
توزیع نمونهگیری به شرایط تخمین پارامتر مورد ادعا بستگی دارد. بسته به اینکه فرضیه پژوهشی چه پارامتری را بیان میکند، توزیع نمونهگیری آمار و آماره آزمون تغییر خواهد کرد. آماره آزمون، همان متغیر استاندارد میباشد(همان منبع).
مرحله سوم) تعیین سطح زیر منحنی H₀ وH₁ و محاسبه مقدار بحرانی
سطح زیر منحنی H₀و H₁به توزیع نمونهگیری و مقدار آلفا بستگی دارد. یک دنباله یا دو دنباله بودن آزمون نیز بر سطح زیر منحنی فرضیه های آماری تاثیر مستقیم دارد. بطور کلی قاعده بر این است که H₀در برگیرنده سطح اطمینان و H₁ سطحی برابر آلفا خواهد داشت. محاسبه مقدار استانداردی که تفکیک کننده H₀ و H₁باشد از موارد ضروری در این مرحله است (همان منبع).
مرحله چهارم) تصمیم گیری
در این مرحله مقدار آماره آزمون در مرحله دوم با مقدار بحرانی مرحله سوم مقایسه میشود، چنانچه آماره آزمون در ناحیه پذیرش H₀قرار گیرد، گفته میشود که در سطح اطمینان مورد نظردلیل کافی برای پذیرش H₀وجود دارد (همان منبع).
۳-۷- ابزار جمع آوری داده های مورد نیاز تحقیق
این تحقیق براساس روش کتابخانه ای می باشد همچنین در این پژوهش اطلاعات مربوط به ادبیات موضوعی، مبانی نظری، پیشینه و سوابق تحقیقات انجام شده قبلی درباره موضوع تحقیق از منابع کتابخانه ای و از طریق مطالعه کتب و نشریات مقالات، پایان نامه ها اعم از منابع داخلی و خارجی جمع آوری خواهد شد. اطلاعات و داده های مورد نیاز برای بررسی و آزمون فرضیه های تحقیق از صوررتهای مالی و گزارش های ارائه شده بانک ها به بورس اوراق بهادار و همچنین نرم افزار تدبیر پرداز و لوح فشرده اطلاعات مالی بانک ها استخراج خواهد شد.
۳-۸- قلمرو تحقیق
۳-۸-۱- قلمرو موضوعی تحقیق
قلمرو موضوعی تحقیق حاضر به بررسی تاثیر ریسک اعتباری بر ریسک اجزای سود (نقدی و تعهدی) می پردازد.
۳-۸-۲- قلمرو زمانی انجام تحقیق
قلمرو زمانی انجام تحقیق از سال ۱۳۸۶ تا سال ۱۳۹۲ در نظر گرفته شده است.
۳-۸-۳- قلمرو مکانی تحقیق
اطلاعات مورد نیاز این نوشتار مربوط به بانکهای ایرانی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار است و به دلیل جامعیت و سهولت دسترسی به بورس اوراق بهادار قلمرو مکانی این تحقیق تهران می باشد.
۳-۹- روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها
پس از جمع آوری داده هایی که برای انجام تحقیق مورد نیاز است، انتخاب ابزاری مناسب به منظور محاسبه و تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به متغیر ها، اهمیت خاصی دارد. به منظور انجام محاسبات و آماده نمودن داده ها و اطلاعات مورد نیاز تحقیق و همچنین تجزیه و تحلیل آنها، از نرم افزارهای Excel (2013) و Eviews (نسخه ۷) استفاده شده است.
۳-۱۰- متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی آنها
در این تحقیق به بررسی تاثیر تاثیر ریسک اعتباری و ریسک اجزای سود (نقدی و تعهدی) پرداخته شده همچنین چهار متغیر کنترلی به شرح زیر در نظر گرفته شده که در مدل های آماری تحقیق قابل رویت می باشد.
AER _it = β _۰+ β_۱CR _it +β_۲SIZE _it + β_۳LEV_it + β_۴GROWTH_it + β_۶ROA_it+ Ɛ_it
CFER _it = β _۰+ β_۱CR _it +β_۲SIZE _it + β_۳LEV_it + β_۴GROWTH_it + β_۶ROA_it+ Ɛ_it
– AER _i,t : شاخص ریسک سود تعهدی در سال t و در بانک i
– : CFER _i,t شاخص ریسک سود نقدی در سال t و در بانک i
– : CR _i, شاخص ریسک اعتباری در سالt و در بانک i
– : SIZE _itعبارت است از شاخص اندازه بانک