۲-۱-۳٫ تاریخچه مدارس هوشمند

واژه فن آوری اطلاعات اولین بار از سوی لیویت و وایزلر^[۱۸] در سال ۱۹۵۸ به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیری ها و پردازش اطلاعات در سازمان ها به کار گرفته شد (صرافی زاده، ۱۳۸۳). این پدیده با داشتن انبوه اطلاعات و امکان توزیع سریع آن با شتابی فزاینده وارد نظام تعلیم و تربیت شده و روش­های آموزشی را متحول نموده و همچنین روش­های جدیدی را با توجه به خاصیت غنی بودن از نظر اطلاعات به نظام های آموزشی معرفی ‌کرده‌است (حکیم زاده ، ابوالقاسمی ، نجاتی، ۱۳۹۱).

در سال ۱۹۸۴، دیوید پرکینز^[۱۹] و همکارانش در دانشگاه هاروارد، طرح مدارس هوشمند را به عنوان تجربه ای نوین در برنامه های آموزش و پرورش، با بهره گرفتن از فن آوری اطلاعات و ارتباطات ارائه کردند.

طرح مدرسه هوشمند مالزی در ژانویه ۱۹۹۹ به اجرا در آمد و اجرای آزمایشی آن در سال ۲۰۰۲ به پایان رسید. در سال ۱۳۷۹ گروهی به نام تیم آی تی^[۲۰] از ایران ، جهت بررسی و تهیه گزارش از مدارس هوشمند مالزی ، ‌به این کشور فرستاده شدند(حیدری ، وزیری ، عدلی،۱۳۹۲).

اجرای طرح مدرسه هوشمند در ایران از سال ۱۳۸۲ با الهام از ایده اولیه در کشور مالزی آغاز شد. این مدرسه، مدرسه ای غیر انتفاعی با نام دبیرستان شهید آقایی بود که در تدریس از فناوری شنیداری-دیداری استفاده می­کرد. مؤسس این دبیرستان بعدها در استان یزد و قزوین نیز مشابه طرح مدرسه خود را در دبیرستان­های دولتی اجرا کرد. این مدرسه پس از مدتی تعطیل شد و طرح آن در استان­های پیش­گفت نیز دنبال نشد.

بعد از آن در سال۱۳۸۳ در چهار دبیرستان دولتی تهران طرح مدارس هوشمند به صورت آزمایشی از طرف آموزش و پرورش شهر تهران اجرا شد. (مدارس هوشمند شهر تهران در ۴ منطقه با نام­های دبیرستان دخترانه آبسال منطقه ۴، دبیرستان دخترانه ندای آزادی منطقه ۵، دبیرستان پسرانه دکتر مصاحب منطقه ۷ و دبیرستان پسرانه شهدای کارگر منطقه ۱۵).

در سال ۱۳۸۶ پس از سه سال اجرای آزمایشی مدارس هوشمند در شهر تهران، طرح راهبردی مدارس هوشمند ارائه و آموزش معلمان بر اساس این طرح آغاز شد. وزارت آموزش و پرورش صد مدرسه را در این طرح برای تحقق مدارس هوشمند انتخاب کرده بود که ۵۰ دبیرستان جزء این مدارس بودند و در استان­های مختلف کشور قرار داشتند. در سال ۱۳۸۹ آموزش و پرورش شهر تهران، کتاب نقشه راه مدارس هوشمند را منتشر کرد که در آن علاوه بر اهداف مدرسه هوشمند، نحوه پیاده سازی مدارس هوشمند و مدل ارزیابی آن ها ارائه شده بود. در سال۱۳۹۰ وزارت آموزش و پرورش در اغلب شهرهای بزرگ ایران مدارسی را تبدیل به مدارس هوشمند کرد. مطالعه نقشه راه مدارس هوشمند در ایران نشان می­دهد که الگوی این مدارس به لحاظ نظری، کاملا شبیه به مدارس هوشمند مالزی است، اما در مقام اجرا تفاوت های فراوانی با توجه به زیر‌ساخت‌های متفاوت در این دو کشور وجود دارد(حیدری ، وزیری ، عدلی، ۱۳۹۲ و عطاران، ۱۳۸۳ ).

۲-۱-۴٫ چشم اندازهای کلاس درس در مدارس هوشمند

محققان در ترسیم چشم انداز یک کلاس درس مجهز به فن آوری معتقدند در چنین نظام آموزشی:

• • معلم دیگر در حکم فردی نیست که جلو کلاس و در برابر دانش ­آموزان می نشیند و تدریس می­ کند بلکه او در مقام یک راهنما به دانش ­آموزان کمک می­ کند تا مسیر آموزشی درست را بیابند و یادگیری خود را ارزشیابی کنند. معلمان به جای اینکه جدا از همدیگر به امر تدریس بپردازند با کمک همدیگر و به صورت گروهی در طرحها و پروژه ها ی مشترک کار می‌کنند.

• • دانش آموزان نیز دیگر افرادی غیر فعال نیستند که فقط به حرفهای معلم گوش دهند ، بلکه به یادگیرنده فعالی تبدیل می‌شوند که به صورت گروهی به ایجاد دانش جدید و حل مشکلات می پردازند.

• • مدرسه به جای اینکه دور از جامعه و افراد کار خود را انجام دهد، به درون جامعه و محیط کار راه پیدا می‌کند

• • والدین نیز در اعمال آموزشی فرزندان خود شرکت می جویند

• • در فرایند یاد دهی- یادگیری ساختن گرا (مبتنی بر حل مسئله ، استدلال ، تفکر انتقادی، خلاقیت ، استفاده فعال از دانش، غیر سنتی، منعطف، مشارکتی و اکتشافی) امکان تولید دانش به وسیله کودکان (بر مبنای تجربه شخصی آن ها) و با راهنمایی معلمان آموزش دیده فراهم خواهد شد (حج فروش، اورنگی، ۱۳۸۳ ).

۲-۱-۵٫ علل تأسيس مدارس هوشمند

امروزه به علت رشد فناوری های رایانه ای، سرعت نقل و انتقالات اطلاعاتی و مسأله انفجار دانش، اطلاعات و دانش به سهولت و سرعت می ­تواند در اختیار همگان قرار گیرد و دیگر مانند گذشته مدرسه تنها چارچوبی نیست که معلم بخواهد دانش، مهارت و ارزش ها را در آن به دانش آموزان منتقل کند، بلکه چارچوب های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و وسایل ارتباط جمعی در شکل پذیری پنداره های دانش آموزان نقشی تعیین کننده دارند. یکی از تبعات این امر بالا رفتن سطح دانش متعارف دانش آموزان است که هماهنگی با دوره های آموزشی را بر هم می زند. در چنین شرایطی استفاده از فن آوری های اطلاعاتی و انفورماتیکی در مدارس هوشمند، امکان به روز کردن اطلاعات علمی معلمان و ارتقای مهارت های تدریس ایشان را فراهم می آورد، به طوری که آن ها می‌توانند با بهره گرفتن از امکانات موجود در این مدارس برآورد صحیح تر و دقیق تری از دانش متعارف دانش آموزان کسب کرده، دوره های آموزشی و مطالب درسی را با دانش متعارف دانش آموزان شان هماهنگ سازند (افضل خانی ، قدس، ۱۳۹۰).

از سویی دیگر اکثر برنامه ­های آموزشی در مدارس سنتی، به صورت معلم محور بوده، با استعدادها، توانایی ها، نیازها و شیوه های یادگیری دانش ­آموزان که هر یک آهنگ مخصوص خود را دارد، متناسب نیستند. مدارس هوشمند به سبب برنامه های درسی انعطاف پذیر، امکان تدریس با شیوه ­های نو، داشتن طیف وسیعی از برنامه ها و روش های آموزشی و محوریت بخشیدن به نقش دانش آموز، با در نظر گرفتن تفاوت های فردی و توجه بیش تر به نیازها، علایق و استعدادهای دانش آموزان، می‌توانند در جهت از بین بردن یا کاهش دادن شکاف آموزشی مؤثر و مفید باشند.(موید نیا، ۱۳۸۴)

۲-۱-۶٫ ویژگی­های مدارس هوشمند