بخش اول:

رفتار پرخطر

۲-۲- رفتار پرخطر

رفتارپرخطر^[۳]،رفتاریاستکهفردرادرمعرض عواقببدیاناخوشایندقرارمیدهد. همچنینعدماستفاده ازوسایلحفاظتفردیدرحینکارکهمیتواندمنجربه آسیبهایشغلیشود.رفتارناایمنعملیاستکهخارجاز حدوداستانداردوتعریفشدهدرسیستمقرارداشتهو میتواندسطحایمنیوسلامتسیستمراتحتتأثیرقرار دهد (مولن ،۲۰۰۴؛ به نقل از سوری و همکاران،۱۳۹۲).

امروزه،رفتارهایپرخطربهرفتارهاییگفتهمیشودکهسلامتوبهزیستینوجوانان،جوانانوسایرافرادجامعهرابهخطرمی اندازد(ماهر ، ۲۰۰۴).

رفتارهایپرخطرمهمترینعاملبهخطرافتادنسلامتجامعهاند.امروزهشیوعرفتارهایپرخطربخصوصدرنوجوانانوجوانانبهیکیازمهمترینوگستردهتریندلنگرانی­هایجوامعبشریتبدیلشدهوعلیرغمفعالیت هایسهدههگذشتهرفتارهایمخاطرهآمیزدرسطحجهاندارایرشدتصاعدیبودهاست.علترشدشایداینباشدکههنوزجهانوکشورهایدرحالتوسعهبهایننتیجهنرسیدهاندکهبایدانرژیبیپایانوجاهطلبیجوانانرادرکنمایند. وبهخلقفرصت هایواقعیبرایجوانانبپردازند (سوری و همکاران،۱۳۹۲).

برطبقآمارهایمرکزکنترلپیشگیریبیماری­هاشیوعرفتارهاییکهسلامتیرابه خطرمی­اندازنددرجامعهجوانانوسالمندانروبهافزایشاست.مصرفسیگار،مصرفتنباکو،غذاهایپرچرپومصرفکمفیبر،عدمفعالیتفیزیکی،مصرفالکل، رفتارهایپرخطرجنسی،سوءمصرفموادو….. رفتارپرخطرمحسوبمیشوند.مصرفالکلدربینجوانانازجملهرفتارپرخطریاستکهعلاوهبرایجاددردسربرایفاعلآن،هزینههایبسیارزیادیرانیزبرجامعهتحمیلکردهوموجبمرگمیلیون­هاجوانوتحمیلمیلیاردهادلارهزینهبرجوامعانسانیمی­شود. درکشورهایاروپاییوامریکایینوشیدنالکلبطورهفتگیدرپسران۱۵ سالهبیشتر ازدختراناست(بلوسک و روم^[۴]، ۲۰۰۴).

متاسفانهدرجامعهایرانمصرفالکلباوجودحرامبودندرشرعومحکومیتدرفرهنگ،درحالیبارشدمواحههاستکهمتخصصینمغزواعصابهمنسبتبهاثراتسوءالکلبرسیستمعصبیومحیطیهشدارجدیدادهاند(کریمی و نیکنامی، ۱۳۸۳ .(مطالعاتمختلفدربارهالگویسیگارکشیدندربیننوجوانانامریکاییواروپایینشانمی­دهدکه۱۱ تا۵۷ درصد پسران ۱۵ سالهو۱۲ تا۶۷ درصددختران۱۵ سالهدرطولهفتهسیگارمیکشند.درایرانحدود ۱۳درصد دانشآموزانپایههایسومراهنماییتاسومدبیرستانکشوردرمعرضخطرموادمخدرقراردارندوبراساسیپژوهشیکهرویدانشاموراناینپایههادرسراسرکشورتوسطدفترپیشگیریازآسیب هایاجتماعیوزارتآموزشوپرورشانجامشده،۵ درصد دانشآموزاناینپایه هاحداقلیکبارموادمخدرمصرفکردهاند ۱۳درصدآنهامعرضخطرمصرفموادمخدرو۳۵ درصد تجربهحداقلیکبارسیگارکشیدنرادارند ۷۱/۸ درصد آنهادرمعرضخطریاآستانهکشیدنسیگارهستند. ۱۲ درصد دانشآموزانحداقلیکبارالکلنوشیدهاندو ۱۵/۸درصدآنهانیزدرآستانهارتکاباینرفتارپرخطرهستدگرایشروزافزوننوجوانانوجوانانایرانیبهدخانیاتوکاهشسنمصرفسیگاردرکنارآن،میزاناستفادهازدخانیاتوسیگاررادرکشوربالابردهاست)کریمی و نیکنامی، ۱۳۸۳).

به­ طوری ­کهبراساسبرآوردستادمبارزهباموادمخدر،درحالحاضر۴۰ تا۴۵ هزاردانش­آموزدرمعرضخطراعتیادبهموادمخدرو ۶۰۰هزارنفردرمعرضخطراستعمالسیگارقراردارنداعتیادورفتارهایپرخطرجنسیازمهمترینرفتارهایمخاطرهآمیزهستندکهفردوجامعهرادرمعرضابتلاءبهبیماری­هایعفونیخطرناکیمانندایدزوهپاتیت­هایویروسیقرارمی­دهد. گزارشرفتارهایپرخطرجنسیدر کشورهایامریکاییواروپاییالگوهایجنسیمتفاوتیرانشاندادهاست. به طوری­ کهفعالیتهایجنسیدر۷۰ درصد دخترانو۸۰ درصد پسرانبااستفادهازکاندومبودهاست.بطورمیانگین۸۵ درصد دخترانو۸۶درصد پسرانگزارشنمودندکهبیشازیک­بارازفرم­هایکنتراسپتیوهادرطیفعالیتجنسیگذشتهاستفادهنمودهاند.همچنیندرصدبالاییاز دانشآموزاندبیرستانیگزارشنمودندفعالیتجنسیبالاییداشته­اند.ایدزیکبحرانبهداشتی،اجتماعیوروانیاستناشیازرفتارهایپرخطراستکهنهتنهابزرگسالانبلکهکودکانونوجوانانرانیزتحتتاثیرقرارمی­دهد. به طوری کهمی­توانگفتدرحالحاضربیماریایدزمشکلگروهجواناناستکه ۸۵درصد اینبیماراندرکشورهایدرحالتوسعهزندگیمی­کنند۵۰ درصد مواردجدیدآلودگیبهویروسایدزبهسنین۱۰-۲۴سالاختصاصداردودرهردقیقه۵ جوانبهاینویروسآلودهمی­شوند.بیماریایدزچنانگسترشیافتهاستکهدرحالحاضرچهارمینقاتلواولینعاملمعلولیتزایجهانسوماست. پیشگیریازعفونت­هایفوقکهناشیازرفتارهایپرخطرمی­باشدباافزایششناختوتغییررفتارافراددرزمینهرفتارهایجنسیوتزریقداروهاواقداماتدرمانیموثرامکانپذیراست. برهمیناساسامروزهبیشترکوششمی­شوددرانتخابروشصحیحمسائلجنسیوتزریقداروهااعمالنظرشود. بانگرشبهافزایشرفتارهایپرخطردرنوجوانانوجواناناحساسمی­شودکههمهکودکانوبزرگسالانیکهبهمدرسهمی­روندبایستیفرصتیجهتیادگیریمراقبتازخوددرمقابلاینبیماریداشتهباشند(ملکشاهی و مومن نسب، ۱۳۸۶).

درهمینراستابعضیازکشورهاکمیتههایارتقای بهداشتبااهدافمدوندرمدارستشکیلدادهوپژوهش­های مداخله­ایبهمنظورتاثیرآموزشدرمدارسانجامگرفتهاست. زیراپیشگیریتنهاراهمقابلهتشخیصدادهشدهاستهزینه هایپیشگیریبمراتبکمترازدرماناست به طوریکههزینه پزشکیومراقبتیرفتارهایپرخطرروبهافزایشاستو هزینهسالیانهمرتبطباتنباکوبیشاز۵۰بیلیوندلارمیشود بنابرینضروریاستکهیکهماهنگیبینبرنامههای بهداشتمدارسبصورتخطمشیحمایتیجامعهوآموزش رفتارهایسالمبرایتاثیربردانشآموزانبوجودآید. پس تغییررفتارهایبهداشتیمردممستلزماطلاعوآگاهیآنهاست دراینراستامربیانبهداشتمدارسبیشترباافرادکمسن و سالوخانوادههاسروکاردارندومیتوانندسهمبسیارمهمی درارتقاءآگاهیسایرینداشتهباشند. مربیانبهداشت مسئولیتآموزشدانشآموزانواولیاءآنها،کارکنانمدارسو همکاریبامراکزبهداشتیودرمانیدرجهتکنترلو پیشگیریازبیماریهارابعهدهدارند.بنابراینافزایشمیزان آگاهیوآموزشمستمرآنهاحائزاهمیتاست(ملکشاهی و مومن نسب، ۱۳۸۶).

۲-۳- انواع رفتارهای پرخطر

اینرفتارهابهدوگروه تقسیممی شوند:

گروهاول:رفتارهاییهستندکهسلامت وبهزیستیخودفردرابهخطرمی اندازند،مثلمصرف موادمخدر،الکل،سیگارورفتارهایجنسیپرخطرو ناایمن(زارعی،۱۳۹۰).

گروهدوم:رفتارهاییهستندکهسلامتو بهزیستیسایرینراتهدیدمیکنند،مثلدزدی، پرخاشگری،گریزازمدرسهوخانه.بابررسیپیشینه تجربیاینموضوع،بهآسانیمی توانتأثیراتاینگونه رفتارهارابرکارکردهایشغلی،تحصیلیواجتماعی مشاهدهکرد.برایمثال،جوانانبامصرفالکلومواد مخدر،علاوهبرزیانهایروانی،جسمیومالیبه خود،بابروزتصادفاتناشیازمصرفاینموادباعث مرگمیلیون هاانساندرسراسرجهانشدهوهزینه های گزافیبرجوامعتحمیلمی کنند(ملک شاهی و مومن نسب،۱۳۸۶).

۲-۴- رفتار های پر خطر و نوجوانی

1. عدم اظهار ناتوانی خود.

تجدید جسمی

تعریف مفهومی

منظور از این شخص رفتاری در تحقیق حاضر آن دسته از رفتارهای فرد می‌باشد که در ارتباط با اختصاص زمانی مشخص به استراحت ( و خواب ) در حد کافی، به منظور تجدید قوای فیزیکی و آمادگی برای کار و فعالیت بیشتر است.(رضایی زاده ، ۱۳۸۵، ص ۶۵)

تعریف عملیاتی

این شاخص در پژوهش حاضر شامل رفتارهای زیر است:

1. 1. اختصاص زمانی مشخص و در حد کافی به استراحت ( و خواب ) در شب از طریق تنظیم چرخه ی خواب و بیداری خود؛

1. استراحت و تجدید قوای فیزیکی در حد کافی در طول روز.

۴-۲-۲ مفهوم مدیریت برخود از دیدگاه اندیشمندان مدیریت

صاحب نظران مختلف در زمینه ی تعریف مدیریت بر خود چها رویکرد را مورد توجه قرار داده‌اند.

۱-۴-۲-۲رویکرد برون گرایی ( رفتار گرایی )

برخی اندیشمندان همچون لوتانز، استیرز، رابینز، داگلاس، جوکیوس، اسکلندر وایروین، بین و کاسکیو، تحت عناوینی همچون خود مدیریتی رفتاری و کنترل رفتار خود، بر رفتار تمرکز کرده و با ارائه استراتژی ها و راه کارهای مختلفی، در صدد کنترل و اعمال تغییرات در رفتار خود در راستای اهداف مورد نظر می‌باشند. از دیدگاه این دسته از صاحب نظران، مدیریت بر خود به معنای کنترل رفتار خود و ایجاد تغییر در آن است.

1. 1. مدیریت رفتار خود ( کنترل خود ) به مفهوم تنظیم تعمدی محر کات، فرآیندهای پنهانی ( شناختی ) و عواقب پاسخ توسط مدیر برای نیل به نتایج رفتاری از پیش تعیین شده می‌باشد.

1. 1. خود مدیریتی رفتاری عبارت است از فرایند تعدیل رفتار خود از طریق نشانه های مدیریتی سیستماتیک، فرآیندهای شناختی و پیامدهای اقتضایی. به بیان دیگر، خود مدیریتی رفتاری یک رویکرد برای یاد گیری و تغییر رفتار است که بر خود فرد تأکید دارد که از خلاقیت و ابتکار خود برای کنترل فرایند تغییر استفاده نماید. در اینجا تأکید بر رفتار است نه نگرش ها، ارزش ها یا شخصیت. در خود مدیریتی رفتاری تأکید ویژه ای بر فرآیندهای شناختی – متأثر از تئوری یادگیری اجتماعی – وجود دارد.

1. 1. خود رهبری مجموعه ای از فرایند هاست که از طریق آن افراد رفتار خود را کنترل می‌کنند.

1. 1. مدیریت بر خود به معنای استفاده از مفاهیم یادگیری به منظور مدیریت رفتار خود درراستای کاهش نیاز به کنترل مدیریتی می‌باشد. مدیریت بر خود مستلزم مهارت یافتن – به طور حساب شده – در محرکات، فرآیندهای درونی و پاسخ ها برای دست یابی به نتایج رفتاری شخصی می‌باشد. فرآیندهای اساسی شامل مشاهده ی رفتار خود، مقایسه ی رفتار با استاندارد – می‌باشد.

1. 1. کنترل رفتار خود، مستلزم انتظار مثبت از خود می‌باشد.

1. 1. مدیریت بر خود به مفهوم برنامه ریزی، سامان دهی، هدایت و کنترل تلاش ها و منابع خود می‌باشد. استفاده مؤثر از زمان – برای پرداختن به پروژه ها بر اساس اولویت بندی و فعالیت های مدیریتی – در راستای مدیریت برخود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یعنی چنانچه یک مدیر اجرایی اهمیت وظایف خود را ارزیابی کرده و فعالیت های خود را بر این اساس طبقه بندی نموده و کارهای روزانه ی خود را بر این مبنا چک کند او مدیریت بر خود را توسعه و بهبود بخشیده است.

1. مدیریت برخود شامل چگونگی تعیین اهداف خویش، تخصیص زمان، نظارت بر پیشرفت خود و چگونگی ارتباط با دیگران می‌باشد. به منظور کاربرد این امور در سطح وسیع تر مدیر باید خود مدیریتی را در متن وسیع تر یک برنامه ی زندگی ببیند. این برنامه ی زندگی شبیه طرح کسب و کار برای یک شرکت است زیرا با اهداف ( رسالت ) شروع شده و مسیری را به سوی تحقق این اهداف تعیین می‌کند.

مدیریت برخود علاوه بر تهیه ی برنامه ی زندگی مستلزم (( خود آگاهی )) – شناخت سبک مورد علاقه ی خود و نقاط قوت و ضعف خود – از طریق خود ارزیابی و همچنین ((مدیریت زمان )) از طریق تعیین اولویت های کاری و همچنین پرداختن به اولویت های دشوار – کارهای سختی که مدیران از آن فراری هستند – از طریق ایجاد اولویت و تهیه ی یک چهارچوب عملکرد و همچنین (( مدیریت رئیس خود)) – از طریق کسب دانش ‌در مورد سبک ها، برنامه های کاری و ارتباطات – می‌باشد.

1. مدیریت برخود رویکردی نو برای حفاظت از رفتارهای جدیداًَ آموخته شده می‌باشد هر چند که ابتدا در زمینه ی رفتارهای آموخته شده توسعه داده شد.(رضایی ، ۱۳۸۵، ص ۵۰-۵۲)

۲-۴-۲-۲رویکرد درون گرایی ( ابعاد نامشهود )

برخی اندیشمندان همچون دین تی، رابینز، گردن، بنیس، ریگل، جکسون، و اسلوکم بر ابعاد نامشهود انسان – همچون احساسات و ارزش ها – تمرکز کرده‌اند. این دسته از صاحب نظران تحت عناوینی همچون مدیریت برخود و خود رهبری مباحث خویش را ارائه نموده اند. بر اساس این رویکرد، مدیریت بر خود به معنای شناخت و استفاده مؤثر از ابعاد نامشهود خود به منظور تحقق اهداف می‌باشد.

1. توانایی‌ها شخصی مدیران شامل توانایی شناختی – کسب مقادیر زیاد اطلاعات و تفکر ‌در مورد موضوعات – توانایی رشد – توانایی فهم احساسات و ارزش های خود و استفاده ی مؤثر از احساسات خود به منظور مدیریت برخود و دیگران – توانایی بهبود – توانایی فهم محدودیت های خود – ایجاد بازخورد و ایجاد چالش های جدید یادگیری و بهبود – می‌باشد.

لذا مدیریت بر خود در حوزه ی توانایی رشد بوده و مستلزم استفاده ی مؤثر از احساسات خود می‌باشد.

1. خود مدیریتی یکی از ابعاد پنج گانه ی هوش عاطفی بوده و به معنای (( توانایی مدیریت احساسات و محرکات خود می‌باشد.

هوش عاطفی به معنای طبقه بندی مهارت های غیر شناختی و توانایی هایی است که بر توانایی شخصی در سازگاری در تقاضاها و فشارهای محیط تأثیر دارد.

سایر ابعاد هوش عاطفی عبارتند از:

1. 1. خود آگاهی: توانایی شناخت احساسات خود؛

1. 1. خود انگیزشی: توانایی پافشاری کردن در برابر موانع و شکست ها؛

1. 1. انتقال فکر، تلقین: توانایی درک چگونگی احساس دیگران؛

1. 1. مهارت های اجتماعی: توانایی ادره ی احساسات دیگران.

1. 1. خود رهبری نفوذی است که مابر خود اعمال می‌کنیم تا به خود انگیزشی و خود هدایتی که برای عملکرد بدان نیاز داریم برسیم.

1. 1. شایستگی مدیریت برخود شامل صداقت و هدایت اخلاقی، محرک و انگیزه ی شخصی، ایجاد تعادل در تقاضاهای کار و زندگی و خود اگاهی و بهبود می‌باشد.

1. 1. مدیریت بر خود به معنای توانایی شناخت خود و استفاده از مهارت های خود در چهارچوب محدودیت های نقاط قوت و ضعف خود می‌باشد.

1. مدیریت برهود به معنای تعیین اهداف شخصی، پاداش به خود و نظارت بر نتایج عملکرد خود می‌باشد.(رضایی ، ۱۳۸۵، ص ۵۲-۵۴)

۳-۴-۲-۲رویکرد برون گرا – درون گرا

انجمن ملی بهداشت روانی در آمریکا در ارتباط با اثرات هیجانی و سودمندی ورزش و فعالیت‌های ورزشی بر سلامت روانی و جسمانی به موارد ذیل اشاره می کند:

معمولاً ورزش با کاهش حالت اضطراب همراه است.

ورزش و فعالیت‌های ورزشی، باعث می شود که افسردگی به طور مناسبی کاهش یابد.

فعالیت‌های طولانی مدت معمولاً با کاهش صفاتی همچون اضطراب و عصبانیت همراه است(سالاری، ۱۳۹۲).

اگرچه از تاریخچه بهداشت روانی در ایران اطلاعات کافی در دسترس نیست ولی از مدارک ناکافی به دست آمده و با توجه با اعتقادات مذهبی، سنت و علمی آن زمان در کشورهای ایران و عربی می توان قبول کرد که رفتار یا بیماران روانی به محو مطلوب انجام می شود و از زمان‌های قدیم معلم هایی برای نگهداری بیماران روانی وجود داشته است اکثر تصورها این است که علوم پزشکی یونان در نگرش کشورهای عربی زبان و ایران تأثیر گذارده ولی شواهد وجود داشته و از کتاب‌های یونانی حتی به صورت ترجمه در این مدرسه استفاده می شد. از زمان ساسانیان در جندی شاپور اهواز برای بیماران روانی مکان بخصوصی ترکیب یافته و در قرن هشتم چندین بیمارستان در بغداد وجود داشته است که از پرشکان حاذق در اسلام ابو علی سینا و نیز مانند زکریای رازی برای بیماران روانی که آن ها را هر مریض های دماغی نیز می‌گفتند دستورات دارویی تجویز می کرد ابوعلی سینا برای درمان بیماران روانی عقیده به تلقین داشت و به عقیده اکثر مورخان به پیوند اعصاب را برای اولین بار عرضه ‌کرده‌است از تألیفات او می توان به کتاب قانون که معرفیت جهانی دارد اشاره کرد که در این کتاب فصولی برای بیماران روانی وجود دارد که تا چند قرن در کتب اروپایی چنین چیزی به چشم نمی خورد و همچنین در کتاب (شفا) که مربوط به فلسفه است درباره مزاجها آن ها را به چهار نوع ملانکولی دموی صفرایی، بلغمی، بودایی، اشاره کرد ابعاد سرشتی در سایت پاتولوژی بیماران داشته است حدود دو دهه قبل برای اولین بار نخستین کتاب بهداشت روانی توسط دکتر سعید شاملو به رشته تحریر درآمد در این زمان در ایران تنها عده محدودی نسبت ‌به این موضوع بسیار مهم توجه، علاقه و یا اطلاعات دقیق و صحیحی داشته اند و مسئله بهداشت روانی نه تنها مطرح نبود بلکه حتی از سوی مسئولان و متخصصان به درمان بیماران روانی که به سبب مشکلات فردی و اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرند(ابراهیم پور، ۱۳۹۰).

در سال های اخیر در کشور ایران مانند سایر کشورهای جهان علاقه مخصوص هم از طرف مقامات دولتی و هم از جانب مردم به امر بهداشت روانی نشان داده است اگر چه هنوز مدت زمانی از توجه علاقه نگذشته ولی اثرات آن در بهبود اوضاع بیمارستان‌ها و بکاربردن روش های صحیح در پیشگیری مشاهده می‌گردد تأثیر وقایع مهم زندگی بر سلامی بارها و به دفعات نشان داده شده است(کریم پور، ۱۳۸۹).

۲-۳-۶- تاریخچه بهداشت روانی در ایران

نگاهی به تاریخچه بهداشت روان در ایران نشان می‌دهد که در طی چند دهه گذشته پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه ارائه خدمات بهداشت روان در ایران صورت گرفته است، بالاخص در سال‌ های اخیر، برنامه ادغام بهداشت روان در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه در ایران به عنوان الگویی برای سایر کشورهای منطقه پذیرفته شده است. به همین دلیل در چهل و چهارمین اجلاس سالانه وزرای بهداشت کشورهای منطقه مدیترانه شرقی در تهران در سال ۱۳۸۰، برنامه های بهداشت روان ایران به عنوان یکی از بهترین الگوهای موجود شناخته شد (شاملو، ۱۳۸۱).

مورتی (۱۳۸۱) به نقل از خیر و شیخ الاسلامی(۱۳۸۱) تاریخچه پیشرفت و گسترش برنامه های بهداشت روان در ایران را به ۴ دوره زمانی تقسیم نموده‌اند:

الف) در دوره اول که تا سال‌های ۱۳۲۰ ادامه داشت، شرایط بسیار نامناسبی از نظر خدمات بهداشت روان وجود داشت. در این دوره در شهرهای تهران، همدان، شیراز و اصفهان تیمارستان‌هایی با امکانات بسیار محدود و ضعیفی وجود داشتند که در آن‌ ها بیماران با شرایط بسیار رقت باری نگه‌داری می‌شدند.

ب) در دوره دوم، که از اواخر دهه ۱۳۲۰ شروع و تا سال‌های ۱۳۵۰ ادامه داشت. در این دوره، فعالیت‌هائی در زمینه بهداشت روان انجام گرفت. به عنوان مثال، در سال ۱۳۳۶ پخش برنامه های روان‌شناسی و بهداشت روانی از رادیو ایران شروع شد و در سال ۱۳۳۸، اداره بهداشت روانی در اداره کل بهداشت وزارت بهداری تأسیس شد (میلانی فر، ۱۳۷۴). همچنین از دهه ۱۳۴۰ فعالیت‌های پژوهشی در زمینه همه‌گیرشناسی اختلالات روانی و برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات بهداشت روان در ایران آغاز شد.

با تأسیس دانشکده پزشکی در کشور و معرفی روان‌پزشکی به عنوان شاخه‌ای از طب مدرن و ایجاد و گسترش دپارتمان‌ها و بیمارستان‌های روان‌پزشکی، بهبود قابل ملاحظه‌ای در اداره وارائه خدمات در بیمارستان‌های روان‌پزشکی حاصل شد. در اوائل دهه ۱۳۴۰ آموزش دستیاری روان‌پزشکی در بیمارستان روزبه وابسته به دانشگاه تهران شروع شد و بعد از آن، برنامه های مشابهی در دانشگاه‌های شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد به مرحله اجراء درآمد.

ج) در دوره سوم که از سال‌های ۱۳۵۰ شروع شد، ‌تلاش‌هایی در جهت ارائه خدمات بهداشت روان جامعه‌نگر آغاز گردید. برنامه های این دوره شامل ارائه خدمات جامعه بهداشت روان، ایجاد بیمارستان‌ها و مراکز جدید روان‌پزشکی در استان‌های مختلف و انجام پژوهش‌های همه‌گیرشناسی بود (مورتی، ۱۳۸۱). در سال ۱۳۵۰ اداره بهداشت روان به اداره کل تبدیل شد. ولی بعد از دو سال مجدداً تحت نظارت اداره کل خدمات بهداشتی قرار گرفت. اولین دوره بازآموزی پزشکان عمومی تهران و شهرستان‌ها در سال ۱۳۵۴ به مدت یک ماه در مرکز بهداشت روان تهران و مرکز روان‌پزشکی رازی به مدت یک ماه انجام گرفت. موفقیت این برنامه باعث شد که در سال ۱۳۵۵ دو دوره بازاموزی برای پزشکان عمومی، متخصصین رشته‌های مختلف، پرستاران، لیسانسیه‌های مامایی برگزار شود. در همان سال پس از ادغام دو وزارت بهداری و رفاه اجتماعی، بیمارستان‌های روانی و مراکز وابسته، به انجمن توانبخشی وابسته به وزارت بهداری و بهزیستی واگذار شد. از همان سال مراکز جامع روان‌پزشکی منطقه‌ای در نقاط مختلف تهران تأسیس شد.

د) چهارمین دوره از مهر ماه ۱۳۶۵، ‌زمانی که برنامه کشوری بهداشت روان تدوین و مورد تأیید دولت قرار گرفت شروع شد. در این سال،‌برنامه کشوری بهداشت روان ایران توسط کمیته‌ای متشکل از کارشناسان و متخصصان بهداشت روان کشور و مشاور وقت بهداشت روان منطقه‌ای سازمان جهانی بهداشت تدوین و در سال ۱۳۶۷ پس از تصویب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به مرحله اجرا گذاشته شد. اولین مرحله آزمایشی این طرح در سال ۱۳۶۷ در شهر کرد و شهرضا به اجرا درآمد. هدف این برنامه آزمایشی بررسی اثربخشی ادغام بهداشت روان در نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه بود. نتایج این برنامه آزمایشی اثربخشی این برنامه را نشان داد (شاه‌محمدی، ۱۳۷۲؛ حسن‌زاده، ۱۳۷۱). موفقیت چشم‌گیر طرح آزمایشی منجر به گسترش فعالیت‌ها در این زمینه شد. در سال ۱۳۷۰، این طرح در منطقه هشتگرد نیز به اجراء درآمد، که نتایج آن اثربخشی و کارایی ارائه خدمات بهداشت روان به عنوان بخشی از مراقبت‌های بهداشتی اولیه را مورد تأیید قرار داد.

۲-۳-۷- دستاوردها

ب. مؤلفه‌ های رشد شخصی: مؤلفه‌ های رشد شخصی به موضوع استقلال، جهت یابی پیشرفت ، جهت یابی فکری، فرهنگی، جهت یابی، فعالیت های تفریحی و تاکیدات اخلاقی- مذهبی اشاره دارد.

ج. مؤلفه‌ های نگهداری سیستم: مؤلفه‌ های نگهداری سیستم نیز شامل سازمان و کنترل در خانواده می شود.

بر اساس بررسی های انجام شده، در زمینه مؤلفه‌ های محیط خانواده موس و موس(۱۹۹۳) اعتیاد به اینترنت در میان نوجوانان تایوانی را مورد بررسی قرار دادند( ین، ین، چن، چن و کو، ۲۰۰۷)، مشخص شد که عوامل و شرایط خانوادگی همچون رضایت و آرامش در محیط خانواده، توانایی و وسع مالی خانواده، رابطه بین والدین ( شامل رابطه صمیمانه، متارکه، طلاق و غیره)، میزان استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر توسط اعضای خانواده می‌تواند تاثیر بسزایی در میزان گرایش و اعتیاد فرزندان به اینترنت داشته باشد. در پژوهش کیونگ، جی و چون(۲۰۰۸) روی نوجوانان کره جنوبی نتایج حاکی از رابطه بین برخی ویژگی های خانوادگی با احتمال اعتیاد به اینترنت بود، سبک تربیتی پدر، سبک تربیتی مادر، صمیمیت در خانواده، انسجام و دلبستگی در درون خانواده تعیین کننده های احتمال اعتیاد به اینترنت در نوجوانان هستند، این در حالی است که تعداد ساعات مصاحبت اعضای خانواده در این بین نقشی ندارد.

۲-۱۱ علایم و نشانه های اعتیاد به اینترنت

دیویس(۲۰۰۱) اعتیاد به اینترنت را با دودسته از علایم و نشانه ها مشخص کرد.

الف) نشانه های رفتاری، نشانه های رفتاری اعتیاد به اینترنت شامل؛ مشکلات درسی، شغلی یا بین فردی؛ کناره گیری و غفلت از دوستان، خانواده، شغل یا مسئولیت شخصی؛ بی قراری روانی- حرکتی در صورت کاهش یا متوقف کردن استفاده از اینترنت؛ کاهش عمومی و در خور ملاحظه فعالیت جسمی؛ محرومیت و تغییر در الگوی خواب با هدف اختصاص وقت بیشتر برای کار با اینترنت، دروغ گفتن به خانواده، دوستان و درمانگر به منظور پنهان کردن مدت زمان استفاده از اینترنت، ماندن در فضای اینترنت بیش از زمان مورد نظر، اشتغال فکری در خصوص اینترنت در زمان قطع تماس و ترک فضای مجازی می‌شوند.

ب) نشانه های شناختی غیر سازشی: این نشانه ها شامل؛ داشتن افکار وسواسی درباره اینترنت، کاهش فعالیت‌های لذت بخش و سرگرمی‌های قبلی به منظور استفاده از اینترنت، کناره گیری از دوستان قدیمی واقعی و ترجیح دادن دوستان اینترنتی، دروغگویی، نگرانی و اشتغال ذهنی به علت ناتوانی در متوقف کردن استفاده از اینترنت می شود. افراد دارای اختلال اعتیاد به اینترنت ترجیح می‌دهند زمانی که رایانه در حال بارگذاری داده هاست به دستشویی بروند. دائماً از درد مچ دست شکایت می‌کنند. هنگام اشتغال به اینترنت جلوی رایانه غذا می خورند. هر جا باشند سریع خود را به منزل می رسانند تا به ایمیل خود سر بزنند. در محیط های زندگی واقعی از اصطلاحات و نشنه های گفتگوی اینترنتی استفاده می‌کنند. همه دوستان آن ها نشانی ایمیل دارند با دوستان اینترنتی رابطه عاطفی برقرار می‌کنند و با آن ها به گردش و تفریح می‌روند و پیام های عاطفی رد و بدل می‌کنند. حداقل دو نشانی اینترنتی را از حفظ دارند و به سرعت می‌توانند آن ها را بیان کنند. ده اصطلاح گفتگوی اینترنتی را به خوبی می دانند و آن را در مکالمات روزمره به کار می‌برند ترجیح می‌دهند با دوستان و حتی همسرشان گفتگوی اینترنتی کنند تا با آن ها به طور مستقیم صحبت کنند. وقتی رایانه را پرورش می‌کنند، از دیگران می خواهند که ساکت باشند، وقتی اتصال به اینترنت را قطع می‌کنند درست مثل فردی که در زندگی عشقی شکست خورده است، احساس خلاء می‌کنند( دیویس، ۲۰۰۱).

۲-۱۲ الگوهای نظری اعتیاد به اینترنت

نظریه هایی که در حوزه ی روانشناسی اعتیاد به اینترنت وجود دارد، عبارت است از : نظریه ی زیستی پزشکی، نظریه روانکاوی، نظریه رفتاری و نظریه شناختی.

۲-۱۲-۱ نظریه ی زیستی – پزشکی

این نظریه بر عوامل ارثی و مادرزادی در زمینه ی بی توازنی مغزی و انتقال دهنده های عصبی تأکید دارد. ‌بنابرین‏ ممکن است یک کروموزوم، هورمون، افزایش یا کاهش مواد شیمیایی در انتقال دهنده های عصبی که تنظیم کننده فعالیت های مغز و بقیه ی نظام عصبی است، باعث شود فرد آسیب پذیری به اعتیاد داشته باشد که در زمینه ی اعتیاد به اینترنت نیز صدق می‌کند ( صحراییان، ۱۳۹۰).

۲-۱۲-۲ نظریه ی روانکاوی

بعضی افراد به علت عوامل گوناگون ممکن است آمادگی بیشتری را برای اعتیاد به یک چیز مثلا الکل ، هروئین ، قمار بازی ، خرید کردن ، بازی های رایانه و اینترنت را داشته باشند. بعضی از این افراد ممکن است در تمام عمر به چیزی معتاد نشوند اما اگر عوامل استرس را در زمان معینی آن ها را تحت فشار قرار دهد ممکن است به اعتیاد روی بیاورند. ‌بنابرین‏ اگر ترکیب مناسبی از زمان، شخص و واقعه فراهم شود، فرد ممکن است به اینترنت معتاد شود. در این نظریه نوع فعالیت یا موضوع اهمیت چندانی ندارد بلکه آنچه مهم است خود فرد است. مینرکوهات. بسیاری از انواع اختلالت کنترل تکانه، از جمله قمار بازی ، جنون، دزدی و رفتارهای انحراف جنسی را به احساس نقض از خویشتن مربوط می‌داند. او عنوان می‌کند وقتی بیماران در روابط مهم خود از دیدگران واکنش های تأیید کننده دریافت می‌کنند، خویشتن آن ها در هر شکسته و چندپاره می شود و فرد برای مقابله با این چند پارگی و کسب مجدد حس تمامیت و انسجام خود ، ممکن است به رفتارهای تکانشی دست زنند که برای خود و دیگران ویرانگر به نظر می‌رسد ( حسن پور ، ۱۳۸۵) .

۲-۱۲-۳ نظریه رفتاری

این نظریه بر اساس مطالعات اسکینر و بر اساس شرطی سازی کنشگر است که در آن شخص رفتار معینی را انجام می‌دهد و سپس برای انجام این رفتار پاداش دریافت می‌کند. از جهت اینکه مواد ، الکل، قمار، اینترنت و … پاداش عاطفی ، هیجانی، جسمانی و مانند آن را دارند. به عنوان شیوه ای برای فرار از موقعیت در نظر گرفته می‌شوند. اگر فرد یاد بگیرد که چیزی مانند اینترنت می‌تواند برای او شرایطی را فراهم کند که از واقعیت فرار کند، احتمالاً در آینده نیز ‌به این کار مبادرت خواهد ورزید. این کار برای او عامل تقویت کننده خواهد بود و به صورت چرخه ای عمل کرده و باعث افزایش رفتار خواهد شد. ‌بنابرین‏ علت کلیدی در اینترنت و موضوعات وابسته به آن تقویتی است که فرد دریافت می‌کند. اولین باری که فرد با اینترنت تجربه پیدا می‌کند با پاسخ های آن مورد تقویت قرار می‌گیرد و باعث ادامه آن فعالیت می شود. این نوع شرطی سازی ، ممکن است به جنبه‌های وابسته به آن، مثلا صدای رایانه ، احساس لمس صفحه کلید و مانند آن نیز گسترش یابند. این تقویت کننده های ثانوی نیز به نوبه خود به عنوان نشانی برای رشد نشانگان اعتیاد و حفظ نشانه گان همراه آن ، عمل می‌کنند ( رشید، ۱۳۸۷).

بریچ^[۵۶] (۱۹۹۷) در کتاب خود روش های تدریس اثربخش چند رفتار برای تدریس اثربخش بر می شمارد؛ که عبارتند از: شفافیت و وضوح تدریس، تنوع در آموزش، معلم وظیفه مدار، درگیر در فرایند تدریس و متعهد نسبت به آن و برخوردار از نرخ موفقیت ‌در مورد دانش آموزان (وان­های^[۵۷]، ۲۰۰۷).

می توان گفت که اساسی ترین عامل، برای ایجاد موقعیت مطلوب در تحقق هدف های آموزش، معلم است. اوست که می ­تواند حتی نقص کتاب های درسی و کمبود امکانات آموزشی را جبران کند. یا به عکس، بهترین موقعیت و موضوع تدریس را با عدم توانایی در ایجاد ارتباط عاطفی مطلوب؛ به محیطی غیر فعال و غیر جذاب تبدیل کند. در فرایند تدریس، تنها تجربه و دیدگاه های علمی معلم نیست که مؤثر واقع می شود، بلکه کل شخصیت او است که در ایجاد شرایط یادگیری و تغییر و تحول شاگرد تاثیر زیادی می‌گذارد. دیدگاه معلم و فلسفه یی که به آن اعتقاد دارد، در چگونگی کار او تاثیر زیادی می‌گذارد. به طوری که او را از حالت شخصی که فقط در تدریس مهارت دارد، خارج می‌کند؛ و به صورت انسان اندیشمندی در می آورد که مسئولیت بزرگ تربیت انسان ها بر عهده ی او است. بر شمردن ویژگی های معلم کار چندان آسانی نیست؛ زیرا جامعه های مختلف با فلسفه ها و نگرش های مختلف،؛ انتظارهای متفاوتی از معلم دارند (شعبانی، ۱۳۸۲).

هاتیوا و بایرن بام^[۵۸]، به نقل از کمبر^[۵۹] (۱۹۹۳) گفته­اند، جهت گیری معلم در تدریس را می توان در یک پیوستار نشان داد، و برای آن دو قطب مشخص ساخت؛ در یک سمت پیوستار قطب معلم و دانش آموز قرار دارد، یک رویکرد انتقالی وجود دارد. در حد میان آن، که تعامل بین معلم و دانش آموزان قرار دارد، یک رویکرد انتقالی وجود دارد. جهت گیری معلم محور، بر ارتباط مبتنی بر محتوا و دانش آموزان متمرکز می‌باشد. در مقابل، جهت گیری دانش آموز محور، بر رشد دانش آموز و درک او از دانش تمرکز دارد (هاتیوا و بایرن­بام، ۲۰۰۰).

در واقع شیوه ی تدریس، بر معلم و رویکرد منحصر بفرد او نسبت به تدریس اشاره دارد. همان طور که برکفلد اشاره می‌کند، روش تدریس می‌تواند تعبیری از پندار معلم نسبت به تدریس خود باشد. بر اساس سطح آگاهی معلم نسبت به روش تدریس خود، معلمان می‌توانند درک بهتری از توانایی خود در ارتباط با تغییر روش تدریس داشته، آن را اصلاح کنند؛ و یا در راستای تعامل با دانش آموزان آن را بهبود بخشند.

همچنین ایونس^[۶۰] (۲۰۰۴) معتقد است که تفاوت در شیوه­ تدریس می ­تواند در حوزه­ هایی دیگر همچون: نظم کلاس، سازمان­دهی و ارزیابی فعالیت­ها، تعامل میان معلم با شاگرد تاثیر گذار باشد. آپدناکر و ون­دام نیز به بررسی میزان تاثیر شیوه تدریس دانش ­آموز محور که در مقابل آن سبک تدریس محتوا محور و مدیریت­گرا می‌باشد، پرداخته و ‌به این نتیجه دست یافتند که سبک فراگیر محور، فراهم آورنده­ی فرصت­های زیادی برای یادگیری ‌می‌باشد. این که تا چه حد اندازه این شیوه ­ها با سبک­شناختی در ارتباط ‌می‌باشد، سوال مهمی است که به خصیصه­ها و رفتارهای معلم نسبت داده می­ شود؛ و در کلاس تاثیر بسزایی دارد. معلم نقش حیاتی در فرایند یاددهی– یادگیری دارد. رفتار کلاسی معلم بر جنبه­ های زیادی از این فرایند تاثیر دارد. از جمله: آمادگی و تمهیدات معلم، فعالیتی یادگیری و رویکرد وی نسبت به ارزیابی از یادگیری (ایوانس به نقل از مس و پاپوچ^[۶۱]، ۲۰۰۶). کاپلان و کیز روش تریس را به عنوان رفتار فردی معلم و هر آنچه که وی به عنوان واسطه برای انتقال داده ­ها به کار ‌می‌گیرد، تلقی ‌می‌کنند (ایوانس، ۲۰۰۸).

محققانی کخ در خصوص سبک ها تدریس پژوهش کرده‌اند، شاخص های منحصر به فردی را برای بررسی سبک های تدریس به کار برده اند. این امر موجب شد تا تعریف های متنوعی از سبک تدریس، و متعاقب آن انواع مختلفی از بررسی در زمینه ی سبک تدریس گسترش یابد. ماهیت و قلمرو سبک های تدریس بواسطه ی توصیف گرهایی، همچون رفتار فعال و انفعالی به شدت محتوا محور و یا حمع گرا، معلم محور و یا یادگیرنده محور و جز آن قابل شناسایی است (ایوانس، ۲۰۰۸). در این راستا جارویس (۱۹۸۵) برای سبک تدریس طبقه بندی سه گانه یی پیشنهاد می‌کند؛ در سطح اول، سبک تعلیمی مطرح می‌گردد؛ که در این روش معلم محوریت داشته و طی سخنرانی های او دانش آموزان یادداشت برداری می­ کند.

در سطح دوم، سبک سقراطی می‌باشد؛ و معلم تدریس را بر مبنای سوال های مطرح شده از جانب دانش آموز هدایت می‌کند در سطح سوم، سبک تسهیل گرا عنوان می شود، که معلم محیط یادگیری را به گونه یی آماده می‌سازد، که در آن دانش آموزا بتواند خود یادگیرنده باشد و در محیط، یک تسهیل گر یاد می شود؛ و عقیده برآن است که دانش آموزان می‌توانند یاد بگیرند (روزنفیلد، ۲۰۰۷؛ نقل از ایوانس، ۲۰۰۸). در مطالعه های اخیر نیز از نقش معلم به عنوان تسهیل­گر یاد می­ شود؛ و عقیده بر آن است که دانش ­آموزان می‌توانند یاد بگیرند (روزنفیلد، ۲۰۰۷؛ نقل از ایوانس، ۲۰۰۸). هال و ماسلی^[۶۲] (۲۰۰۵) در تحقیق خود الگوها و سبک های یادگیری را مورد بررسی قرار دادند؛ و تصریح کرده‌اند که میزان تاثیر نظریه ی سبک های یادگیری بر تدریس هنوز به اثبات نرسیده است. ‌بنابرین‏ لازم است تاثیر سبک های یادگیری با رویکرد های انتقادی بیش تری مورد بررسی قرار گیرد.

۲-۱-۴-۱- شاخص­ های تدریس کارآمد:

دانستن اینکه یادگیری چگونه و در کجا صورت ‌می‌گیرد ازملزومات معلمان در ارائه تدریس مطلوب است. چگونگی محیط­های یادگیری و فراهم نمودن آن به منظور فرایند تدریس کارآمد از اهداف مهم نظام­های آموزشی محسوب می‌گردد (بابل^[۶۳]، ۲۰۰۸).

امروزه اغلب یادگیری­ها، در محیط­های آموزشی و تحصیلی رخ می­دهد. در ارزشیابی­های رسمی و اداری، بیشتر از کارآمدی تدریس، به کارآمدی مدارس توجه می­ شود؛ و این تلقی عمومی که معلمی، کاری طبیعی است و بیشتر از آنکه فن باشد، هنر است، باعث شده تا ظرایف لازم در تدریس کارآمد، ‌چندان که باید، در پژوهش­های آموزشی مورد بررسی قرار نگیرد.

عوامل موجود در تدریس مؤثر و کارآمد از نظر ریان^[۶۴]: «او و همکارانش مطالعات خود را بر سه دسته تقسیم کرده‌اند ۱ـ ارتباط گرم و صمیمی همراه با درک و فهم در مقابل ارتباط سرد و بی توجهی و بدفهمی ۲ـ فعالیت های سازمان دهی شده با برنامه در مقابل بی برنامگی ۳ـ برانگیختن(فعالیت برانگیزنده) و فعالیت تخیلی در مقابل افسردگی و عادی بودن. عوامل مربوط به نظرات فلاندر: او در روند تدریس دو سبک متفاوت را بازگو نمود: