نمونهای از روایات اهل سنت

۱-عن عائشه أن الرسول (ص) قال : لانکاح إلا بولی و شاهدی عدل؛ نکاح واقع نمیشود، مگر با اجازه ولی و حضور دو شاهد عادل. (البیهقی، ۱۹۹۴ : ۷، ۱۲۵)
وجه دلالت : منطوق حدیث دلالت دارد بر اینکه نکاح صحیح نیست، مگر اینکه دو شاهد عادل بر آن شهادت دهند.
۲- عن ابن عباس :أن النبی قضی بیمین و شاهد ؛ ابن عباس میگـوید :پیامبر (ص) قضـاوت میکردند با قَسمِ منکر و شاهد مدعی (النیشابوری، بی تا :۹۴۱ و ۱۷۱۲).
وجه دلالت :این روایت دلالت میکند که پیامبر (ص) شهادت را از موجبات و مقومات قاضی و حکم کردن او قرار داده است (الزیلعی، ۱۳۵۷: ۴، ۷۶).
۳- عن زید بن خالد الجهنی، اَن النبی (ص) قال : ألا أخبرکم بخیر الشهداء الذی یأتی بشهادته قبل اَن یسألها؛ زید بن خالد جهنی میگوید، پیامبر (ص) فرمودند: آیا خبر ندهم شما را به بهترین شاهدها، آن کسی که خودش میآید، شهادت میدهد، قبل از اینکه از او سئوال بشود ». (همان ،۹۴۶، ح۱۷۱۹)
وجه دلالت: مقصود از بهترین شاهدها، کاملترین شاهدها در مرتبه شهادت نزد خداوند است و آن، شهادت بدون درخواست است؛ پس شاهدش بهترین شاهدهاست؛ زیرا اگر او شهادتش را اظهار نکند، حکمی از احکام دین و قاعدهای از قواعد شرع ضایع میشود و واجب است شهادت بر شاهد، تا زمانی که ادای شهادت بدون ضرر مالی و جانی و عرضی برای خودش و خانوادهاش باشد (عسقلانی، ۱۹۶۴ :۴، ۲۰۴).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اجماع

فقهای امامیه در همه ابواب فقه از طهارت تا دیات، بر بیینه اعتماد کردهاند و حجیت بیینه نزد ایشان ثابت بوده است؛ ولی نمیتوان به این اجماع به عنوان دلیل مستقل استدلال کرد؛ زیرا این اجماع، کاشف از قول معصوم نیست و مدرکی است (مکارم شیرازی، ۱۴۱۶ :۲، ۶۲).
حال برخیاز نمونههاییکه شیخالطائفه، دلیل قبول شهادت را اجماع امامیه دانستهاند، بیان میکنیم:
در کتاب الخلاف، کتاب الصیام، در مسئله ۸ میفرماید: « لایقبل فی رؤیه هلال رمضان إلا شهاده شاهدین، … دلیلنا اجماع الطائفه و الأخبار؛ رؤیت هلال رمضان ثابت نمیشود، مگر با شهادت دو شاهد و دلیل امامیه، اجماع و اخبار امامیه است » (طوسی، ۱۴۱۷ : ۱ ، ۳۴۱) .
همچنین در کتاب الخلاف، کتاب الطلاق، در مسئله ۵ می فرماید: « کل طلاق لم یحضره شاهدان مسلمان عدلان و ان تکاملت سائرالشروط فانّه لایقع، دلیلنا اجماع الفرقه و اخبارهم؛ هر طلاقی که در حضور دو شاهد عادل مسلمان واقع نشود، ولو اینکه سایر شروط آن کامل باشد، واقع نمیشود » (همان :۲، ۲۴۲).
عموم و شمول کلام شیخ، واضح است و همچنین مسائل دیگری نیز درباره شهادت در کتاب قضاء، شهادات و لعان مطرح کردهاند و در آنجا نیز دلیل امامیه را اجماع ذکر کردهاند و دیگر اکابر متقدمین و متأخرین نیز در این باره ادعای اجماع کردهاند که به دلیل طولانی شدن بحث، از بیان آنها صرفنظر میکنیم.
اهل سنت نیز درباره حجیت شهادت، ادعای اجماع کردهاند و هیچ گونه منکر و مخالفی در اینباره وجود ندارد (ابن نجیم، ۱۹۹۳: ۶۰؛ العبدری، ۱۹۸۶: ۸، ۲۳۳؛ الهیتمی، ۲۰۰۴ : ۱۰، ۲۶۷؛ الجصاص، ۱۴۰۵: ۲، ۲۳۳؛ المرداوی، بی تا، ۱۲، ۴؛ ابن قدامه، ۱۴۰۵ : ۱۰، ۱۵۶)

بنای عقلا

از دیدگاه امامیه شکی نیست که بنای عقلا در اثبات موضوعات در مقام قضاوت و غیر آن، بر قبول قول ثقه بوده است و نهی و ردعی هم از جانب شارع مقدس نشده، بلکه آن را امضا کرده است؛ البته با شرایط لازم در شاهد که به تفصیل در مباحث بعدی به آن میپردازیم (مکارم شیرازی، ۱۴۱۶: ۲، ۶۴)

شاهد

شاهد کسی است که وجود امری را به نفع یکی از متداعیین و زیان دیگری اعلام میدارد (محقق داماد، ۱۳۸۷: ۳، ۵۹). همچنین گفته شده است: « الشاهد هو من یخبر عما فی ید غیره لغیره و هو حامل الشهاده و مؤدیها؛ شاهد کسی است که خبر میدهد از چیزی که در دست شخصی است، برای شخص دیگری و در واقع او حامل شهادت و اداکننده آن است » (الکاسانی، ۱۹۸۲: ۶، ۲۲۴؛ ابن قدامه، ۱۴۰۵ : ۶، ۳۳۹؛ قیلوبی، ۱۹۹۸: ۴، ۳۹۱)

شرایط شاهد

درباره شرایط شهود، میان فقهای امامیه و اهل سنت اختلافاتی وجود دارد که ضمن بیان شرایط، این اختلافات را نیز مشخص میکنیم.

بلوغ

علمای امامیه (نجفی، ۱۳۹۶: ۱۴؛ روحانی، ۱۴۲۹، ۳۸: ۴۲۳) و همچنین علمای اهل سنت (الزیلعی،۱۳۱۳: ۴، ۲۱۰؛ المقدسی، ۱۴۱۸: ۶، ۵۵۳؛ المرداوی، بی تا، ۳۹؛ البجیرمی، ۱۹۹۶: ۴، ۳۳۴؛ الانصاری، بی تا: ۴، ۳۵۶؛ ابن حزم، بیتا: ۸، ۵۰۴؛ ابن اطفیش، ۱۹۷۲، ۱۱۲؛ العسنی الصنعانی، ۱۹۶۱:۷۰) به اتفاق، شهادت غیرممیز را مردود دانستهاند؛ ولی درباره شهادت طفل ممیز، میان علما اختلاف است و منشأ اختلاف، برداشت از آیات و روایات است که این اقوال را بررسی میکنیم.

اقوال امامیه

۱-شهادت طفل ممیز فقط در جراحات سر و صورت پذیرفته است و هرگاه گفتارشان مختلف شد، گفته اول آنان معتبر است (علم الهدی، ۱۴۱۵: ۴۳؛ ابن زهره، ۱۴۱۷: ۱۹۲).
۲- شهادت اطفال ممیز فقط در قصاص و جراحات پذیرفته است، به شرط اینکه اطفال ده ساله باشند و بعد از وقوع حادثه، تا ادای شهادت متفرق نشده باشند و اجتماعشان بر امر مباح باشند (علامه حلّی، بی تا : ۲ ، ۲۰۷ ؛ شهید ثانی، بی تا : ۳ ، ۱۲۵)
۳-شهادت اطفال ممیز فقط در قتل و جراحات سر و صورت به دو شرط پذیرفته می شود: اول، اطفال همه به یک گونه شهادت دهند؛ دوم، عدم تناقص گویی در شهادت (مروارید، ۱۴۱۰: ۱۱، ۶۲ و ۸۹).
۴- شهادت اطفال ممیز درباره قتل، پذیرفتهاست و درباره جراحات، بلااشکال نیست (خویی، بی تا: ۲، ۲۳).
۵-شهادت اطفال ممیز فقط در جراحات پذیرفته میشود، مشروط به اینکه اطفال در شهادتشان اختلاف گفتار نداشته باشند و درباره مشهود به، بر کار حرامی جمع نشده باشند (مروارید: ۱۴۱، ۱۱، ۶۲ و ۸۹).
۶- شهادت اطفال ممیز فقط درباره خود اطفال، به دو شرط پذیرفته میشود: اول: عدم پراکنده شدن آنها بعـد از حادثه، دوم: به خاطـر امر مباحی جمع شده باشنـد (همان، ۳۳ :۳۵) و یا درصـورت تناقضگویی اطفال، گفته های اولیه آنها اختیار شود (همان، ۱۱، ۶۲ و ۸۹).
۷- شهادت اطفال ممیز فقط در قتل خطایی و دیه ثابت میشود و این نظر مرحوم صاحب جواهر است. ایشان می فرمایند: « چون از یک سو روایاتی داریم دالّ بر اثبات قتل از طریق شهادت اطفال ممیز و از سوی دیگر، مسئله قتل که موجب قصاص است، از مسائل بسیار مهم و خطیر است و باید در آن به شدت احتیاط کرد و همچنین فتاوای فقها هم در این رابطه مختلف است؛ لذا بهتر است که برای جمـع بین همه آنهـا بگوییم به وسیله شهـادت اطفال ممیز فقط دیه و قتـل خطـایی اثبات میگردد » (نجفی، ۱۳۹۶: ۱۴، ۱۲۰)
۸-شهادت اطفال ممیز مطـلقاً پذیرفته نمیشود (اردبیلی،۱۴۲۰: ۱۲، ۲۹۲) محقق حلّی میفرماید : « شهادت اطفال، به هیچ عنوان و در هیچ موردی مقبول نیست، مگر اینکه بالغ شوند » (محقق حلّی، ۱۳۶۸: ۴، ۱۷۸۲)
دلیل آن دسته از فقها که شهادت طفل ممیز را مقبول میدانند، دو روایت از امام صادق(ع) است :
روایت اول: روایت محمد بن حمران از امام صادق (ع) : « سألت اباعبدالله (ع) ن شهادهالصبی، قال: فقال: لا، إلا فی القتل، یؤخذ بأول کلامه ولایؤخذ بالثانی؛ سئوال کردم از امام صادق (ع) در مورد شهادت کودک، پس ایشان فرمودند: پذیرفته نیست، مگر در قتل؛ پس گفتار اول آنها را اخذ نمایید و گفتارهای بعدی را طرح کنید» (حرّ عاملی، ۱۴۰۳، ۱۸: باب ۱۲، ح ۱)
روایت دوم: روایت جمیل از امام صادق (ع): « عن جمیل، قال: سألت اباعبدالله (ع) عن الصبی تجوز شهادته ف یالقتل؟ قال : یؤخذ باول؛ کلام اول آنها را اخذ نمایید و گفتارهای بعدی را طرح کنید » (همان : ح۴)
محقق اردبیلی دلایل ذیل را برای عدم پذیرش شهادت اطفال بیان کرده است:
دلیل اول :چون شخص غیربالغ، تکلیف ندارد و عقاب نمی شود، ایمن از دروغ نیست؛ بنابراین شهادت چنین شخصی قابل اعتماد نیست.
دلیل دوم :شاهد، مکلف است به تحمل و ادای شهادت، در حالی که طفل، تکلیفی ندارد و مکلف بودن شاهد و عدم تکلیف طفل، با هم مغایرت دارند.
دلیل سوم :در شاهد، عدالت داشتن شرط است و در طفل، این شرط وجود ندارد.
دلیل چهارم :اصلاولی، عدم اثبات حق به وسیله شهادت است و شهادت شخص بالغ جامعالشرایط، از این اصل خارج میشود؛ ولی شهادت طفل ممیز، ذیل این اصل باقی میماند؛ بنابراین در مخالفت با اصل باید به قدر متیقن اکتفا کرد.
دلیل پنجم :شهادت طفل بر خود او قابل قبول نیست، پس به طریق اولی بر دیگران نباید مقبول باشد.
دلیل ششم :خداوند در قرآن فرموده است : « واستشهدوا شهیدین من رجالکم » (بقره:۲۸۲) و کلمه رجال بر طفل صدق نمیکند (اردبیلی : ۱۴۰۹ ، ۲۹۳ )
در ادامه ایشان روایات ذکر شده پیش گفته (حسنه جمیل و روایت محمد بن حمران) را مطرح کرده و به طور مفصل آنها را پاسخ دادهاند (همان).

اقوال فقهای اهل سنت

۱-قول جمهور :شهادت اطفال و صبیان به دلایل ذیل مقبول نیست:
دلیل اول :آیه شریفه : « واستشهدوا شهیدین من رجالکم » کلمه رجال بر طفل صدق نمیکند.
دلیل دوم :روایت عایشه از پیامبر(ص) : « رفع القلم عن ثلاثه :عن الصبی حتی یحتلم، عن المجنون المغلوب علی عقله حتی یعقل و عن النائم حتی یستقیظ؛ تکلیف از سه دسته برداشته شده است: الف) کودک تا زمانی که محتلم شود؛ ب) مجنون تا زمانی که عقلش برگردد؛ ج) شخص خواب تا زمانی که بیدار شود » (النیشابوری، بی تا : ۲، ۶۷)
دلیل سوم :کودک بر اموال خودش تسلط ندارد؛ پس بر حفظ حقوق دیگران نیز به طریق اولی تسلط ندارد و همچنین اگر کودک دروغ بگوید، گناهی مرتکب نمیشود؛ زیرا تکلیفی ندارد و این اعتماد به شهادتش را از میان میبرد.

درحقوق لبنان همان گونه که قبلاً بیان نمودیم، معاونین در جرم به دو دسته معاونین اصلی ومعاونین عادی قابل تقسیم هستند. تعریف مشخصی درخصوص این دو دسته در قانون جزای این کشور وجود ندارد تنها در صدر ماده ۲۲۰ قانون مذکور، در بیان مجازات معاون جرم اصلی عبارت کوتاهی درتعریف وی آورده است که به نظر میرسد تعریف جامع و مشخصی نیست. در صدر ماده ۲۲۰ قانون جزای لبنان قانونگذار مقرر میدارد، معاون اصلی جرم که اگر مساعدت او نبود، جرم محقق نمی شد، مجازات فاعل را دارد…»
و در مورد معاون عادی جرم نیز از خلال مفهوم ضمنی ماده ۲۱۲ قانون جزای لبنان که در تعریف فاعل اصلی جرم مقرر میدارد: «فاعل جرم کسی است که خود به تنهایی عناصر تشکیل دهنده جرم را انجام داده و مستقیماً در عملیات اجرایی دخالت دارد» استنباط می شود که معاون عادی شخصی است که همکاری او در ارتکاب جرم، غیر مستقیم بوده و اقدام وی مکمل اقدام فاعل اصلی جرم است. ۱
با توجه به تعاریف فوق از معاونت درجرم، استنباط می گردد که قانونگذار لبنان اصل عمل معاون را جرم ندانسته است بلکه جرم بودن عمل معاون را منوط به جرم بودن عمل مباشر اصلی جرم دانسته است و به این ترتیب از سیستم استعاره مجرمیت تبعیت نموده است. زیرا مجازات معاون اصلی جرم ر ا برابر مجازات مباشر اصلی جرم قرار داده است. و با توجه به ادامه ماده ۲۲۰ ق.م.ل که بعد از تعیین مجازات، مجازات معاون اصلی جرم، در بیان مجازات معاونین عادی مقرر میدارد: «… سایر متدخّلین، در صورتی که مجازات فاعل اصلی جرم اعدام باشد، مجازات ایشان اعمال شاقه ابدی یا موقت از ده تا بیست سال می باشد. و اگر مجازات فاعل جرم اعمال شاقه ابدی یا حبسابد باشد مجازات معاونین جرم از هفت تا پانزده سال حبسمیباشد. استنباط میشود که مجازات معاونین عادی خفیفتر از مجازات فاعل اصلی جرم بوده ولذا سیستم استعاره نسبی مجرمیت نیز دراین کشور پذیرفته شده است. بنابراین به طور کلی سیستم مجرمیت استعاره مورد پذیرش قانونگذار لبنان قرار گرفته است و مصادیق معاونت درجرم در قانون جزای این کشور دراصلشروع بودهو لیکن وصف مجرمانهایرا ازفعلمجرمانه فاعل یا شریکجرم به عاریه می گیرد. ۲

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

البته سیستم استعاره مجرمیت نیز تا حدودی در قوانین جزایی این کشور نفوذ کرد، و موجب شد تا برخی از انواع معاونتها به تنهایی و اعم از اینکه جرم اصلی واقع شود یا خیر به عنوان جرم مستقل شناخته شود. به طور مثال قانونگذار لبنان در ماده ۲۱۷ ق.م.ل تحریک دیگری به ارتکاب جرم را که از مصادیق معاونت در جرم محسوب میشود، جرم مستقل قلمداد نموده است و مقرر می دارد:«شخصی که دیگری را به هر وسیله وادار به ارتکاب جرم نماید یا برای این کار تلاش نماید،محرّض نامیده میشود ومسئولیت وادار کننده به ارتکاب جرم مستقل از مسئولیت وادارشده میباشد.» ۳
بند دوم: ارتکاب یافتن رفتار مجرمانه توسط مباشر
تحقق مسئولیت کیفریواعمال مجازات نسبت به معاون جرم مستلزم آن است که جرم اصلی کلاً ارتکاب یافته و یا شروع به اجرای آن شده باشد.درادامهاین بحث معاونت درجرم عقیم و محال، معاونت در شروع به جرم و معاونت در جرم تام به طور جداگانه تبیین خواهد شد.
۱- معاونت درجرم عقیم و محال
جرم عقیم، وقتی است که مجرم به واسطه عدم مهارت یا بیفکری خود یا یک علت اتفاقی غیرقابل پیشبینی،نتیجه از عمل خویش نمیگیرد. دراین مورد مقتضیاتی که به وجود آمدهاند مستقل از اراده فاعل هستند. مثلاً فردی که با وجود تهیه مقدّمات و تیراندازی نمی تواند مجنی علیه خود را به لحاظ اشتباه در دید و عدم مهارت در تیراندازی بکشدکهاصطلاحاً بهآن جرم عقیم میگویند.مجازات جرم عقیم درحدی متصور است، که مقدار عملیات انجام شده طبق ماده ۴۱ ق.م.ا همانند شروع به جرم، جرم باشد. ۱ بنابراین در صورتی که اقدامات انجام شده درجرم عقیم، جرم باشد معاونت درآن نیز جرم بوده و مستحق مجازات است.
جرم محال نیزهمانند بزه عقیم، مرتکب تا پایان مسیر مجرمانه پیش میرود، اما گاه به این علت که نمیداندموضوع جرم وجود ندارد وگاه به این د لیل که آگاه نیست وسایل مورد استفاده او برای ارتکاب جرم بیاثرند، انجام بزه محال مینماید. در شکل اول مثل آنکه مجرم به گمان آنکه شخص زندهای را میکشد به مرده ای تیراندازی کند و در شکل دوم مانند آنکه برای قتل دیگری ازشکربه جای ماده سمی استفاده نماید. لذا میتوان گفت در جرم محال، برخلاف جرم عقیم که عدم وقوع بزه به دلیل عدم مهارت و بیکفایتی مجرم است، یا موضوع جرم وجود ندارد ویا وسیله به کار گرفته شده کافی نیست.۲
به نظرمیرسد که تهیه کنندگان قانون نخواستهاند جرم محال را مورد مجازات قرار دهند. (درمقررات جزای اسلامی از«تجری» بحث شده و برخی خواستهاند جرم محال را نوعی تجری بدانند). درقانون مجازات اسلامی (ماده ۴۱ و۲ تبصره آن) میتوان دید، در مورد جرم محال مطلبی عنوان شده و به فرض وقوع این جرم شاید از طریق دیگری غیر از قانون، مانند استفاده از فتاوی معتبر یا منابع فقهی بتوان مجرم را تعقیب و مجازات کرده بدیهی است اگر مقدار عملیات انجام شده مستقلاً عنوان مجرمانه داشته باشد،تحت همان عنوان باید موضوع را مورد بررسی قرار دادومجرم را درحد همان مقدار عمل کیفر داد. ۳
در برخی کشورها ازجمله فرانسه که نظریه ذهنی را درباره شروع به جرم پذیرفته اند، مرتکبان جرایم محال یا عقیم را به سبب خطرناک بودنشان برای جامعه درخور مجازات میدانند.اما به موجب ماده ۴۱ ق.م.ا ارتکاب این کارها اصولاً جرم به شمار نمیرود، مگر آنکه اعمال انجام شده، خود مصداق جرم مستقلی باشد.^[۲۴]
میدانیم معاون به انحاء مختلف به مباشر و یا شرکای جرم کمک میکند تا جرم واقع شود. ممکن است به عللی مباشرجرم قابل تعقیب و مجازات نباشد و یا جرم اصولاً توسط مباشر به شکلی که با معاون قصد کردهاند انجام نگیرد. عدم نتیجه مجرمانه تاثیری در حق معاون ندارد، و معاون قابل مجازات است.^[۲۵]
در قانون لبنان، قاعده این است که محرّض به موجب جرمی که بر آن تحریض نموده، مجازات می شود و فرقی ندارد که تام یا شروع شده یا ناقص باشد (م ۲۱۸ ق.م.ل)
قانون مجازات لبنان مجازات معاون را ازاینکه جرم فاعل اصلی به صورت کامل تحقق یافته باشدیا به مرحله شروع رسیده باشد، برای آن مجازات تعیین نموده است.^[۲۶]
همانطور مجازات معاون در جرم محال قابل تصور است مثلاً کسی در سقط جنین زنی مداخله کند که طبق قانون مجازات میشود. ۴ (م ۵۴۴ مجازات).
۲- معاونت در شروع به جرم
از جمله آثار وارد بر تبعی بودن عمل معاونت این است که، ضرورت دارد که مباشر اصلی عمل مجرمانه را انجام دهد یا لااقل شروع به اجرای آن نموده باشد. در مواردی هم که شروع به اجراء نموده و جرم منظور واقع نشده است، ضرورت دارد که شروع به جرم مزبور قابل مجازات باشد، در این صورت است که میتوان تصور نمود که معاونت در شروع به جرم قابل مجازات است و لیکن شروع به معاونت جرم نمیباشد. اگر زنی به طفل ۱۲ ساله خود سم بدهد که به شوهرسابق او بخوراند ولی هیچ عملی از او سر نزند با اینکه عمل زن در معاونت تمام است ولی چون جرمی از طفل سر نزده معاون نیز قابل مجازات نیست.۵ به همین دلیل چنانچه اعمال مباشر اصلی در مقدمه جرم بوده و یا پس از شروع به میل و اراده او متوقف بماند، به شرط آنکه این مقدار عمل خود جرم نباشد، فعل معاونت نیز محقق نخواهد شد. دراین باره دیوان عالی کشور چنین اظهار نظرکرده است: «… به طورکلی معاون وقتی مستوجب مجازات است که فاعل اصلی مرتکب جرمی شود و یا شروع به اجرای آن نماید. (حکم شماره ۳۵۹۸- ۳۰/۱۰/۱۹) ۶ همکاری و دستیاری فاعل چه درمرحله مقدّماتی وچه درمرحله اجرای جرم اصلی، هنگامی معاونت به شمار می رود که مباشر، جرم را شروع کرده باشد، از این رو مشهور است که معاونت در شروع به جرم مجازات دارد، لیکن شروع به معاونت مجازات ندارد.۱
بنابراین برای اینکه معاونت در شروع به جرم مصداق یابد، لازم است فعل اصلی قابل مجازات باشد یعنی به مرحله ای از اقدام رسیده باشد که بتوان همین مقدار از عمل را مجازات کرد؛ خواه به صورت جرم تام و خواه به صورت جرم عقیم و یا شروع به جرم باشد، در کلیه این حالات معاون نیز قابل تعقیب و مجازات است.
با توجه به اینکه در سیستم حقوق ما معاون، مجرمیت و مسئولیت خود را از مباشر به عاریه میگیرد پس بزهکاری معاون وابسته به عمل مباشر است. پس هرگاه مجرم اصلی قصد ارتکاب جرمی را بنماید ولی خواه به علت انصراف ارادی و خواه به این علت که براثر وقوع اوضاع و احوالخارجی که اراده فاعل در آن تاثیر و دخالتی نداشته، قصدش معلق یا بی اثر مانده باشد ودرنتیجه حتی شروع به اجرای آن نکرده باشد، درچنین مواردی معاون جرم به دلیل عدم وقوع جرم درخارج، قابل مجازات نیست. پس درحقیقت شروع به معاونت هرگز مصداق خارجی پیدا نمیکند؛ زیرا اصولاً جرمی در عالم خارج واقع نشده تا بتوان معاونتی برای آن تصور نمود.۲
قانونگذار لبنان در ماده ۲۰۰ ق.م.ل شروع به جرم را چنین تعریف نموده است: «هرتلاش برای ارتکاب یک جنایت که با اعمالی آغاز می شود که مستقیماً منجر به ارتکاب جرم میشود همانند جنایت محسوب میشود، مشروط براینکه عواملخارج از ارادهی مرتکب مانع پایان جرم شود… هرکسی شروع به جرمیکند وبا ارادهخودازآن برگردد فقط نسبت به اعمالی که انجام داده است مجازات میشود. در صورتی که آن اعمال جرم خاصی را تشکیل دهند»
بنابراین به نظر می رسد با توجه به اینکه قانونگذار لبنان شروع به جرم را، جرم محسوب نموده و در مورد مجرمیت و مسئولیت معاون جرم نیز از نظام استعارهای، تبعیت نموده است؛ لذا معاونت در شروع به جرم درحقوق لبنان نیز همانند حقوق ایران پذیرفته شده است.
صاحب نظران این کشور معتقدند که در صورتی که اعمال معاونت تمام شده باشد و شروع به جرمی که مورد نظر معاون و مباشر بوده است، بشود ولی به دلائلی خارج از اراده فاعل،جرم محقق نگردد معاونتشروع به جرم محقق بوده وقابل تعقیب و مجازات خواهد بود. ۳
در شروع به معاونت نیز هنگامی که معاون اقدام به انجام فعل معاونت نموده ولی به دلایلی خارج از ارادهاش موفق به انجام آن فعل نمیگردد، شروع به معاونت محقق نمیگردد. به طور مثال معاون به منظور گذاشتن اطلاعات در اختیار فاعل جرم اقدام به جمع آوری اطلاعات مینماید، ولی نمیتواند به این اطلاعات دست یابد.^[۲۷] و بنابراین درحقوق لبنان عقیده براین است که درحالت شروع به معاونت، معاون قابل تعقیب و مجازات نیست، زیرا معاون وصف مجرمانه عمل خویش را از فعل مجرمانه اصلی به عاریه میگیرد. پس هنگامی که فعل اصلی محقق نمیگردد، معاونت نیز محقق نمی شود. ۲ لذا درحقوق لبنان همانند ایران، معاونت در شروع به جرم مجازات دارد، اما شروع به معاونت مجازاتی ندارد.
۳- معاونت در جرم تام
در صورتیکه تمام عملیات اجرایی جرم به وقوع بپیوندد آن را جرم تام میگویند. برای تشخیص اینکه جرم در چه زمانی تام تلقی میشود میان جرایم مطلق و مقید تفکیک قائل شدهاند. در برابر جرم تام، جرم عقیم و محال قرار دارد.۳
درجرم تام مرتکب پس از طی مسیر فعل مجرمانه یا با طی بخشی از آن به نتیجه مورد نظر خود دست پیدا میکند. بنابراین تحقق معاونت در جرم تام، مستلزم تحقق کامل فعل مثبتی از مصادیق معاونت در جرم از سوی معاون است و ترک فعل در جرم تام امکان پذیر نیست.
گفتار دوم: رفتار معاون
هرنوع عملی که به ار تکاب جرم کمک میکند، جرم معاونت به حساب نمی آید. برای آنکه جرم معاونت مصداق پیدا کند، باید اعمال خاصی که از طرف قانونگذاردر ماده ۴۳ ق.م.ا به صورت حصری پیش بینی گردیده انجام گیرد ودادگاه هم درحکم خود تصریح کند که معاونت به کدام یک از طرق مذکور درقانون انجام گرفته تا دیوان نیز بتواند نسبت به انطباق عمل با قانون، کنترل لازم را بنماید. ۴ بنابراین برای ارزیابی بهتر رفتار معاون لازم است ماهیت رفتار معاون و مصادیق رفتار معاون مورد بررسی قرار بگیرد.
بند اول: ماهیت رفتار معاون
برای اینکه معاونت درجرم قابل مجازات باشد، بایستی همکاری ومساعدت در ارتکاب جرم حتماً به یکی از طرق مذکور درماده ۴۳ ق.م.ا به عمل آمده باشد.۵
ظهور اندیشه مجرمانه گاهی به صورت یک فعل وناشیازآناست و گاهی ناشیازیک ترک فعل است.
الف) فعل و ترک فعل
ممکن است مباشرمرتکب فعل یا تر ک فعلی شود که به موجب قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.این سؤال مطرح میشود که معاون در کمک و مساعدت به مرتکب اصلیجرم آیا میتواند با فعل مثبت و منفی رفتار مجرمانه را از خود بروز دهد یا خیر؟ برای پاسخ به این سؤال، هریک ازرفتار مثبت ومنفی را به طور مفصل توضیح داده تا مشخص شود معاونت درجرم برطبق ماده ۴۳ ق.م.ا بر کدامین رفتار شکل میگیرد.
۱- فعل: با توجه به اینکه کلیه مصادیق معاونت در جرم در ماده ۴۳ ق.م.ا از اعمال و افعال مثبت تشکیل یافته و دارای عوارض و تظاهرات بیرونی است.^[۲۸]
از طرف دیگر هنگامی ترک فعل و یا فعل منفی یا اجتماع سایر شرایط مربوط به تشکیل جرم، عنوان مجرمانه به خود میگیرد، که مرتکب انجام امری را که از طرف قانونگذار در شرایطی که شخص ملزم به انجام کاری باشد عنوان فعل مجرمانه ی منفی به خود میگیرد. ۲ بنابراین کسی که فقط ناظر ارتکاب جرمی بوده و از وقوع آن جلوگیری به عمل نیاورده را نمیتوان به عنوان معاونت درجرم مجازات نمود؛ به عبارت ساده تر معاونت از طریق خودداری از انجام عمل یا ترک فعل وجود ندارد. ۳
عمل معاون همواره باید به شکل فعل باشد، لیکن عمل مرتکب اصلی میتواند فعل یا ترک فعلباشد. برایمثال ممکن استکسی شوهری را تشویق به ترک نفقه کند و در اثر این تشویق شوهر نفقه زوجه دائمی خود را تادیه نکند. در این صورت معاونت با فعل مثبت تشویق درجرم ترک انفاق صورتگرفته است. در این مثال فعل معاون یک عمل مثبت است هر چند عمل مرتکب اصلی ترک فعل است.
دراین مورد آراء متعددی از دیوان کشور صادر گردیده است. به موجب یکی از این آراء «سکوت و عدم اقدام به جلوگیری از ارتکاب بزه را نمیشود، معاونت تلقی کرد. بنابراین اگر کسی درحضور دیگری مرتکب قتلی شود و شخصی با امکان جلوگیری، سکوت اختیار کند شخص حاضر مستوجب هیچ گونه مجازاتی نیست. ۴ بنابراین تحقق معاونت درجرم، مستلزم تحقق یک عمل مثبت مادی است و ترک فعل نمی تواند عنصر مادی جرم معاونت قرارگیرد. ۵
۲- ترک فعل
جرایم ترک فعل از جمله جرایمی هستند که عنصرمادی آنها از «عمل منفی» و «خودداری از اجرای دستور قانونگذار» تشکیل میشود. چون عمل منفی تشکیل دهنده عنصر مادی این قبیل جرایماست؛ لذا این مساله مطرح میشود که آیا معاونت در جرایمترک فعل هممصداق پیدا میکند یا خیر؟
عده کمی ازحقوقدانان عقیده دارند که چون عنصر مادی ترک فعل از یک عمل منفی تشکیل میشود و باتوجهبه اینکه معاونت با«فعل مثبت یا ایجابی» محقق میشود؛لذا درجرایمترک فعل معاونت مفهوم ندارد.
این استدلال صحیح نیست. زیرا اگرچه عنصر مادی جرایم ترک فعل را خودداری مجرم از اجرای دستور قانونگذار تشکیل میدهد، اما مجرمی که جرم او ترک فعل است، ممکن است به طور مستقل ویا به تصمیم خود از اجرای دستور قانونگذار خودداری کند یا به تحریک و ترغیب و تطمیع ویا تهدید دیگری. دراین صورت هیچ مانعی در بین نیست که شخص محرک یا تهدید کننده به عنوان معاون جرم هم تحت تعقیب قرار بگیرد.۱
به عنوان مثال جرم ترک انفاق یکی از جرایم ترک فعل است. قانون شوهر را مکلف کرده که درصورت داشتن استطاعت و تمکین زن (مواد ۱۱۰۸ و ۱۱۹۸ ق.م) نفقه او را پرداخت نماید حال ممکن است که شوهر دراثر تحریک یا ترغیب ویا تهدید دیگری ازپرداخت نفقه زن خودداری کند. دراین حال چون این جرم با معاونت دیگری به وقوع پیوسته است؛ لذا این شخص نیزبهعنوان معاونت درترک انفاق قابل تعقیب و مجازات است. ادارهحقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره ۴۳۰۹۷/۷-۱۷/۶/۱۳۷۷ اشعار می دارد: «درجرایمیکه با ترک فعل محقق می شود، معاونت قابل تصور است؛مانند: ترغیب به ترک نفقه از جانب شخص غیر»
به نظر میرسد باید میان کسی که شاهد و ناظر ارتکاب جرم بوده و نقش انفعالی در وقوع آن داشته است و کسی که رفتارش دلالت بر پیوند معنوی با مباشر جرم اصلی میکند قائل به تفکیک شد. در صورت نخست، مشکل است بتوان سکوت را حمل بر معاونت کرد. هر چند رفتار کسی که قادر به جلوگیری از وقوع جرم بوده و کوششی از خود نشان نداده است از نظر موازین اخلاقی، ناپسند و در خور سرزنش است… تنها زمانی میتوان کسی را با سکوت یا عدم تحرک خود مانع وقوع جرم نشده مجازات کرد که مکلف به جلوگیری از وقوع جرم مذکور باشد.بنابراین سکوت مامور نیروی انتظامی درقبال سرقتی که مامور دیگر در حضور او مرتکب می شود معاونت درجرم سرقت نیست، بلکه خود جرم مستقلی است. ۲
ولی در عین حال قانون مجازات خودداری از کمکبهمصدومینورفعمخاطرات جانی مصوب ۱۳۵۴ تحت شرایطیموضوعجرم مستقلی شده است. ۱
درحقوق جزای لبنان نظراکثریت حقوقدانان این است که رفتار معاون با هر یک از وسایل معاونت که باشد لازم است ایجابی باشد؛ مثلاً توافق یعنی انعقاد اراده و تبانی برای تدخل (معاونت) در جرم ومساعدت یعنی یاری کردن فاعل و توانایی بخشیدن به او جهت انجام جرم است؛ بنابراین به مجرد اینکه کسی دراثنای ارتکاب جرم توسط فاعل موضع سلبی داشته باشد و از اینکه از وقوع جرم امتناع کند، تدخل (معاونت) در آن جرم محسوب نمی شود. هرچند که ثابت شود او توانایی ممانعت از جرم را داشته است. پس هر کسی شخصی را ببیند که دیگری را مورد ضرب قرار می دهد یا اموالش را میدزد، و او جلوی ارتکاب جرم را نگیرد، معاون در آن جرم به شمار نمیآید. این نظر با نص قانون که وسایل معاونت را به طور حصری تعیین نموده، استدلال میکند که جایز نیست که رفتار سلبی شخص یا امتناع او، موجب مجازات او شود. در مصر هم معاونت درجرم تنها از طریق افعال ایجابی و مثبت شکل مییابد و اصلاً از افعال سلبی و ترک فعل حادث نمیشود.
در لبنان مطلع شدن از وقوع جرم یا اقداماتی جهت ارتکاب جرم، هیچ جرمی را که قانون برآن مجازات تعیین کرده باشد، شکل نمیدهد. چه بسا علم وآگاهی از وقوع جرم بدون هیچگونه مساعدت جهت ارتکاب جرم یا تشدید اراده و تصمیم مجرم باشد، که در این صورت جرم نمی باشد (دیوان تشخیص لبنان حکم شماره ۱۱۲ تاریخ ۲۵/۳/۱۹۷۴ وهمچنین دیوان تشخیص سوریه حکم شماره ۵۱۴ تاریخ ۱۶/۱۲/۱۹۶۱ ودیوان تشخیص مصربه این نظررأی مثبت دادهاند.) ۲
درعین حال برخی معتقدند که قانونگذار کمک و مساعدت را شرط تحقق معاونت در جرم دانسته و قلمرو این کمک ومساعدت را محدود به فعل ایجابی ننموده است. درتحقق معاونت درجرم طبیعت وجوهره مساعدت منظور قانونگذار بوده است نه شکل آن، بنابراین خواه به شکل فعل ایجابی باشد، خواه سلبی در هر حال معاونت محقق میگردد. ۳
بیشترآرای صادره از دادگاههای عالی لبنان وجود توافق پیشین، شرط تحقق معاونت در جرم دانسته شده است وصرف حضور درصحنه ارتکاب جرم و عدم ممانعت از ارتکاب جرم چنانچه مسبوق به توافق پیشین باشد، معاونت درجرم را محقق دانسته اند؛ به طور مثال شعبه تشخیص لبنان درتاریخ ۶/۶/۱۹۷۳ این گونه رأی داد:«صرف حضور درصحنه جرم و عدم ممانعت از ارتکاب جرم، درصورتیکه مسبوقبهتوافق پیشین نباشد، معاونتدرجرممحسوب نمیگردد. ۱»
البته درنظرانتقادازاین رأی میتوان گفت که به منظور تحقق معاونت، وجود توافق پیشین شرط ضروری نبوده، و معاونت به صورت آنی و یکی شدن و وحدت نیت مجرمانه معاون و فاعل محقق خواهد شد. آنچه مهم است این است که حضور معاون درصحنه ارتکاب جرم باید بر ذهن فاعل تأثیرگذاشته و وی را تشویق به ارتکاب جرم نماید.

۲- رسم منحنی سنجه رسوب
۳- استفاده از جدول USBR

۲-۱۳-۱- منحنی سنجه رسوب

طبق نظر Horowitz(2002) هیدرولوژیست­ها در صورت کمبود داده ­های واقعی غلظت رسوب معلق، از منحنی­های سنجه رسوب برای پیش ­بینی و برآورد غلظت رسوب معلق استفاده می­ کنند. منحنی سنجه رسوب منحنی است که بین پارامترهای دبی آب ورسوب رسم می شود و یکی از راه­های برآورد رسوبات معلق است. سنجه رسوب در واقع رابطه بین دبی آب و رسوب می باشد. همان­طوری که گفته شد با ترسیم منحنی سنجه رسوب می توان رسوب را پیش بینی کرد و عموما معادله خط آن به صورت توانی می باشد. اگر داد­ه­های دبی موجود با شد آن را در معادله قرار داده و بدین ترتیب می توان مقدار رسوب را بدست آورد. در اکثر ایستگاه­های هیدرومتری کشور دستگاه­های خودکاری که بتوان به طور همزمان دبی آب و رسوب را برداشت کند وجود ندارد معمولاً از منحنی سنجه رسوب استفاده می­ کنند. از دلایل دیگر استفاده از این روش می تواند آن باشد که معمولاً در مواقع سیلاب اندازه ­گیری رسوب کار دشواری است. کاربرد منحنی­های سنجه رسوب یکی از معمولی­ترین روش های برآورد بار رسوبی معلق رودخانه هاست. به علت عدم وجود داده های غلظت رسوب پیوسته و تقریباً مداوم، هیدرولوژیست­ها از منحنی­های سنجه ( انتقال رسوب ) برای تخمین و یا پیش بینی غلظت رسوب معلق با بهره گرفتن از محاسبه داده های دبی جریان استفاده می­ کنند (یوسفوند، ۱۳۸۴).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برآورد کننده­ های رگرسیونی (منحنی های سنجه) در اغلب موارد به صورت لگاریتمی به کار برده می شوند زیرا توزیع مناسب غلظت و جریان توزیع لوگ نرمال دو متغیره می­باشد منحنی های سنجه رسوب بر اساس روابط بدست آمده از اندازه ­گیری­های مستقیم دبی جریان- غلظت رسوب به دست می آیند. برای ترسیم منحنی سنجه رسوب از روش اداره عمران ایالت متحده (USBR) امریکا استفاده می­ شود.
(۲)
لازم به ذکر است که در اصل این رابطه سنجه از یک معادله خطی لگاریتمی طبق رابطه زیر بدست آمده است :
(۳)
که در روابط فوق Qsغلظت رسوب بر حسب میلی­گرم در لیتر یا تن در روز Qwدبی جریان بر حسب مترمکعب بر ثانیه؛ و aوb ضرایب ثابت معادله هستند. در مختصات لگاریتمی مقدار ضریب aفاصله قائم محل تقاطع خط بهترین برازش با محور قائم تا مبدأ مختصات است و مقدار نمایb برابر با شیب خط بهترین برازش است (حیدرنژاد و همکاران، ۱۳۸۳). عوامل موثر بر مقدار این ضرایب شامل شرایط محیطی از جمله طبیعت منطقه و حوزه، شرایط هیدرولیکی رودخانه و نوع رسوبات می­باشد (Mimikou. 1982). با توجه به اینکه ضرایب a وb در معادله سنجه بصورت مقادیر ثابت تعریف شده ­اند، لذا استفاده از روابط سنجه منوط به ثابت ماندن سایر شرایط حوزه است که خود از مهمترین محدودیت­های استفاده از آنها در تخمین و برآورد رسوب می­باشد. در واقع می توان در هر ایستگاه هیدرومتری رابطه فوق را برقرار نمود و برای تخمین مستقیم مقدار رسوب در ایستگاه­های مشابهی که صرفاً جریان آب اندازه گیری شده است، استفاده کرد. بایستی توجه داشت که آمار مورد استفاده مربوط به دوره زمانی طولانی مدت باشد، در غیر این­صورت پراکندگی و تفرق زیادی در منحنی رسوب (منحنی سنجه رسوب) وجود خواهد داشت (جواهری و همکاران، ۱۳۸۴).

۲-۱۳-۲ – انواع منحنی سنجه

روش­های برآورد رسوب بسته به نوع منحنی سنجه و استفاده از دبی جریان، به منحنی سنجه یک خطی، چندخطی و حدوسط دسته­ها طبقه ­بندی می­ شود که در این قسمت به اختصار تشریح می­شوند (اعظمی و همکاران، ۱۳۸۴).
۱-منحنی سنجه یک خطی یا روش USBR
در این روش داده های موجود از اندازه گیری QWو QS متناظر با آن به صفحه مختصات لگاریتمی منتقل شده و خط بهترین برازش بر مبنای روش حداقل مربعات خطا ازمیان آن­ها عبور داده می­ شود و یک رابطه به صورت معادله توانی استخراج می­گردد که به منحنی سنجه رسوب یک خطی معروف است ، یعنی تنها از یک رابطه رگرسیونی بین تمامی مقادیر رسوب اندازه گیری شده و دبی جریان استفاده می­ شود. برآورد رسوب معلق درازمدت به چگونگی کاربرد دبی جریان رودخانه بستگی دارد (میر ابوالقاسمی مرید، ۱۳۷۴).
۲-منحنی سنجه چند خطی
براساس توصیه USBRبرمبنای دسته بندی گذرحجمی رودخانه­ها و چنانچه وضعیت پخشیدگی داده ­ها اقتضا کند به جای یک خط رگرسیون می توان دو یا چند خط از میان داده ­های اندازه گیری شده عبور داد که خط بهترین برازش نیز بر مبنای روش حداقل مربعات می­باشد یعنی از دو رابطه رگرسیونی یا بیشتر برای محاسبه بار معلق درازمدت با توجه به چگونگی کاربردهای مختلف گذر حجمی استفاده می شود. خطوط برازش داده شده بایستی از ضریب همبستگی قابل قبولی برخوردار باشند (میرابوالقاسمی مرید، ۱۳۷۴).
۳- منحنی سنجه حد وسط دسته­ها
معمولاً بیشتر اندازه ­گیری­های غلظت رسوب در رودخانه­ها مربوط به حالت­های آرام رودخانه و شرایط دبی پایین می­باشد و در شرایط طغیان و مواقع سیلابی نمونه برداری کمتر صورت می­گیرد. Jansson(1996) روشی را در نظر گرفت که به دبی­های بالا ارزش بیشتری داده شود که در این روش دبی های جریان با یک نمونه معین به تعدادی دسته تقسیم شده و برای دبی متوسط هر دسته رسوب متوسط اندازه گیری شده همان دسته تعیین می­ شود و نهایتاً منحنی سنجه رسوب با بهره گرفتن از آن­ها بدست می ­آید.

۲-۱۴- معرفی اجمالی برخی از مدل­های کامپیوتری توسعه یافته برای مطالعات فرسایش و رسوب

مدل­های ریاضی زیادی توسط محققان مختلف برای مطالعه جریان و رسوب در رودخانه­ها توسعه یافته است که برخی از آن­ها جنبه تجاری پیدا کرده و به دفعات در پروژه­ های متعدد در نقاط مختلف جهان مورد استفاده قرار گرفته­اند. مدل­های MOBED, MIKE11, SEFLOW, GSTARS2, HEC6 و FLUVIAL از جمله این مدل­ها می­باشند. در زیر به معرفی جزئیاتی از مدل­ها پرداخته می­ شود.
مدل MOBED: برای تحلیل جریان و رسوب در رودخانه­ها در کشور کانادا توسعه یافته است. این مدل یک بعدی بوده و برای جریان غیرماندگار کاربرد دارد. این مدل برای پیش ­بینی تغییرات تراز بستر، بررسی تأثیر انحراف جریان، بررسی اثر سازه­های هیدرولیکی مانند سد بر پروفیل بستر و بررسی تغییرات در مشخصات رسوبی بستر کاربرد دارد (Krishnappan, 1981). مدل در مسائلی که نیاز به تحلیل دو بعدی یا سه بعدی جریان داشته باشد، کاربرد ندارد. این مدل فقط برای رسوب غیر چسبنده قابل کاربرد بوده و به دلیل اینکه فقط از یک رابطه برای انتقال رسوب کرده، محدوده کاربرد آن کم می­باشد.
مدل SEFLOW: برای مطالعه جریان، انتقال رسوب و تغییرات ریخت­شناسی در شبکه کانال­ها و رودخانه­ها در کشور هلند توسعه یافته است. این مدل یک بعدی بوده و در شرایط جریان ماندگار و غیرماندگار کاربرد دارد. عمده قابلیت ­های این مدل به شرح زیر می­باشد. روندیابی جریان و رسوب برای جریان ماندگار و غیر ماندگار در شبکه رودخانه­ها و کانال­ها، بررسی اثرهای ناشی از ساخت سازه­های هیدرولیکی بر شرایط جریان، تغییرات بستر و ریخت­شناسی رودخانه، بررسی جریان­های سیلابی در رودخانه­های جزرومدی، مطالعه انتقال رسوب به صورت بار معلق و بارکل. مدل برای پدیده­هایی که شرایط دو بعدی یا سه بعدی در آن­هاحاکم است کاربرد ندارد. به دلیل اینکه تعداد روش­های به­کار گرفته شده در این مدل برای انتقال رسوب کم است (سه روش)، قابلیت انعطاف برای انتخاب روش­های مختلف محدود است.
مدل MIKE11: برای شبیه­سازی جریان، انتقال رسوب و کیفیت آب در شبکه کانال­ها و رودخانه­ها در کشور دانمارک توسعه یافته و در سطح وسیعی از دنیا و از جمله کشور ایران مورد استفاده قرار گرفته است. این مدل دارای مؤلفه­ های مختلف برای مطالعات هیدرولوژی، پیش ­بینی سیلاب، شبیه­سازی جریان، انتقال رسوبات چسبنده و غیر چسبنده، تغییرات ریخت­شناسی و کیفیت آب در شبکه کانال­ها و رودخانه­ها در حالت جریان ماندگار و غیرماندگار می­باشد. قابلیت ­های عمده این مدل به شرح زیر می­باشد(Danish Hydraulic Institute, 2003) مدل MIKE11 تاثیر سازه‌های هیدرولیکی را در نظر می‌گیرد اما قادر به شبیه‌سازی هندسه پل نمی‌باشد.
مدل GSTSRS2: برای شبیه­سازی جریان و رسوب در بسترهای آبرفتی در کشور آمریکا توسعه یافته است و با توجه به اینکه از مفهوم لوله جریان در تعیین عوامل هیدرولیک جریان و انتقال رسوب استفاده شده، یک مدل شبه ­دو بعدی محسوب می­ شود که علاوه بر تغییرات طولی، توانایی تعیین تغییرات در عرض را هم دارد. با توجه به اینکه روش­های مختلف انتقال رسوب (یازده روش) در مدل مورد استفاده قرار گرفته، امکان به­ کارگیری مدل در شرایط مختلف وجود دارد. قابلیت ­های عمده این مدل به شرح زیر می­باشد(U.S. Department of Interior, 1998).
محاسبه پروفیل سطح آب با و بدون انتقال رسوب، محاسبه پروفیل سطح آب در شرایط جریان زیر بحرانی، فوق بحرانی و بینابین، انتقال رسوب و تغییرات طولی و عرضی بستر، محاسبات سپرشدگی و جور شدگی مصالح بستر، محاسبات تغییرات در عرض و عمق مقطع بر اساس تئوری حداقل قدرت جریان (شبه­سه بعدی). با توجه به اینکه مدل شبه دائمی و شبه دو بعدی می­باشد، برای جریان­های متغیر سریع، جریان­های غیر دائمی و شرایطی که جریان دو بعدی و سه بعدی می­باشد و همچنین برای جریان­های ثانویه کاربرد ندارد.

۲-۱۵- دلیل انتخاب مدل HEC RAS

در آخرین نسخه­های جدید حل جریان­های ناپایدار (غیردائمی) همچنین محاسبات جریان مختلط، توزیع شبه دو بعدی سرعت در مقاطع، خروجی به محیط GIS جهت ارائه سیلابدشت و بسیار قابلیت های دیگر وجود دارد و این نرم افزار را با توانایی های یک نرم افزار حرفه‌ای و معتبر مطرح ساخته است. لذا مدل ریاضی HEC-RAS نرم افزاری بسیار کاربردی و مناسب در مطالعات هیدرولیک رودخانه بوده و نزدیک به سی سال است که در تحلیل جریان­های ماندگار در رودخانه‌ها و آبراهه‌‌های مصنوعی به کار گرفته می‌شود. اگر چه این برنامه روابط هیدرولیکی یک بعدی و ساده شده‌ای را مورد استفاده قرار می‌دهد، لیکن با پشتیبانی تجربه کاری، نتایج حاصل از این نرم افزار با توجه به اطلاعات میدانی موجود بعضاً مطمئن‌تر از مدل­های چند بعدی می‌باشد. این نرم افزار قادر به شبیه سازی جریان در حالت­های دائمی و غیر دائمی می‌باشد. نرم­افزار HEC-RAS، یک سیستم مجتمع نرم­افزاری می­باشد که برای استفاده متقابل در محیط شبکه چند منظوره چند کاربره طراحی شده است. این سیستم از یک واسط گرافیکی کاربر (GUI)، مؤلفه­ های تحلیل هیدرولیکی مجزا، قابلیت ­های ذخیره سازی و مدیریت داده ­ها، امکانات گرافیکی و گزارش­گیری تشکیل شده است. سیستم HEC-RAS شامل سه مؤلفه تحلیل هیدرولیکی یک بعدی برای محاسبات پروفیل سطح آب در حالت جریان ماندگار، شبیه­سازی جریان غیر ماندگارو محاسبات انتقال رسوب در مرز متحرک خواهد بود. همچنین مدیریت فایل، داده­دهی و ویرایش، تحلیل هیدرولیکی، جدول­بندی و نمایش گرافیکی داده ­های ورودی و خروجی، امکانات گزارش­گیری، راهنمای در دسترس دارد.

۲-۱۶- دلایل انتخاب GEP4.3

این نرم­افزار قادر است تعداد زیادی از متغیرهای وابسته با یک عامل را در خود جای داده و پدیده هدف را با آن­ها شبیه­سازی کند. داده ­های ورودی را به صورت فایلTEXT و EXCELدریافت می­ کند. نیازی به داشتن برنامه پیشین خاص برای اجرا نیست. در این نرم­افزار کار واسنجی به صورت دستی است که با هر بار اجرا امکان انتخاب بهترین همبستگی و اجرای مجدد برنامه تا رسیدن به نتیجه مناسب ادامه دارد. این برنامه دارای ۱۹ کد زبان می­باشد
(Ada, C, C++, C#, Excel VBA, Fortran, Java, JavaScript, Matlab, Octave, Pascal, Perl, PHP, Python, R, Visual Basic, VB.Net, Verilog, and VHDL)..
مراحل اجرای این مدل می ­تواند در هر سه قسمت به صورت جداگانه یا به صورت ترکیبی با فایل­های EXCEL صورت گیرد. روش اجرای آن به سادگی قابل یادگیری می­باشد. کاربر در هر لحظه که بهترین تطابق را بین خروجی مدل با مقدار اندازه ­گیری شده ببیند می ­تواند در هر مرحله آن را قطع کند یا اینکه ادامه دهد. این نرم­افزار در بسیاری از علوم استفاده می­ شود و برنامه آن از قبل نوشته شده و نیازی به برنامه­نویسی مجدد ندارد. رابطه خطی بین مواد وابسته و خروجی دارد. یکی از موارد مشابه این نرم­افزار در بحث انتقال رسوب امکان استفاده از داده ­های ژئومتری برای بررسی سرعت و تنش برشی آن در مقاطع می­باشد. لازم به ذکر است که در کشور ایران از این نرم­افزار برای انتقال رسوب در حوزه ­های آبخیز استفاده نشده بلکه کاربرد آن در علوم پزشکی و مقاومت پایه­ های پل در برابر سیلاب بوده است. در حوزه آبخیز کشکان نیز برای انتقال رسوب از این نرم­افزار استفاده نشده است.
۲-۱۷- بررسی پیشینه تحقیق در داخل و خارج کشور
Linsley(1975) دهه هشتاد را می توان سرآغاز تحولی بزرگ در عرصه مطالعه و تعیین رسوب رودخانه­ها قلمداد نمود. در این دوره با ورود رایانه به حوزه مطالعات و به تبع آن توسعه سریع مد ل­ها­ی کامپیوتری بررسی فرایند انتقال و تعیین کمیت رسوب حمل شده شتاب بیش­تری به خود گرفت و امکان تحلیل عملکرد رودخانه­ها در شرایط طبیعی و چگونگی تاثیرپذیری آن از طرح های مختلف مهندسی تحقق یافت. (Jansen (1983 با فرا رسیدن دهه پنجاه میلادی نظر متخصصین به ارائه رو ش­هایی برای تعیین بارکل معطوف و تا دهه هفتاد معادلات و راهکارهای مناسبی فراهم گردید.
Graf (1984) بررسی پیشینه مطالعات بیانگر آن است که تا قبل از ۱۳۹۰ توجه اصلی در عرصه رسوب به ارائه معادلات برای تعیین بار بستر معطوف بوده است. تعیین بار معلق و ارائه روابط محاسباتی آن نیز به دهه­های سی وچهل میلادی معطوف می­گردد . در این مرحله همچنین توسعه تجهیزات اندازه ­گیری بار معلق و باربستر به عنوان راهکار موثر در تعیین کمیت رسوب و سنجش اعتبار معادلات، انتقال را، می توان عنوان نمود. امروزه با توسعه امکانات نرم افزاری و بهره­ گیری از فناوری­های جدید، انجام سنجش­های میدانی، بررسی­ها­ی دقیق آزمایشگاهی و پردازش سریع اطلاعات ، شناخت هرچه بهتر فرایند انتقال رسوب فراهم گردیده و با تکیه بر تجارب ارزنده دهه های اخیر زمینه لازم برای معرفی روش­ها­ی مناسب، محاسبه بار رسوبی رودخانه ها محقق شده است (Langendoen, 2002؛ راهنمای عملیات صحرایی نمونه برداری مواد رسوبی رودخانه ها و مخازن سدها، ۱۳۸۶).

منابع داخلی

حبیبی (۱۳۷۴) رابطه همبستگی بدست آمده بین دبی آب و رسوب ر ا بیانگر رسوبدهی حوزه طی دوره زمانی خاصی که در آن اندازه گیری ها انجام شده است ، می­داند و به نظر وی برای محاسبه رسوبدهی متوسط سالیانه حوزه لازم است ، حداقل دوره آماری به اندازه ای باشد که سال­های پر آب و کم آب را شامل شود.
روزخش (۱۳۷۵) نیز اقدام به پهنه­ بندی خطر سیل تا دوره بازگشت ۱۰۰۰ ساله، با بهره گرفتن از نرم افزار HEC-2، برای یک کیلومتر از مسیر رودخانه کسیلیان نموده است. همچنین مهدوی (۱۳۷۶) و تلوری (۱۳۷۶) به تحلیل کیفی نقش مؤثر سازه­های هیدرولیکی بر افزایش شدت سیلاب پرداخته­اند. وهابی(۱۳۷۶) با به‌کارگیری روش‌های سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و نرم افزار HEC-1 و Mike 11 به کمک مقاطع عرضی تهیه‌شده از رودخانه، در حوزه آبخیز طالقان، اقدام به پهنه بندی خطر سیل کرد. در نقشه پهنه‌بندی تهیه‌شده، مناطق ممنوع،‌ مشروط و مجاز با ذکر شرایط، مشخص شده است.
مرتضایی (۱۳۷۶) با برقراری روابط رگرسیونی بین ضرایب معادله سنجه رسوب و شماری از عامل­های موثر در تولید رسوب، به این نتیجه رسید که عامل­های خاک، پوشش گیاهی، زمین­ شناسی و مساحت بر روی شیب منحنی­های سنجه رسوب موثراند.
زینی­وند (۱۳۷۹) در پهنه­ بندی سیل با بکارگیری نرم­افزار HEC RAS در دشت سیلابی سیلاخور بروجرد، پس از تهیه نقشه­ پهنه سیل­گیر، در نقاط بحرانی و مشخصی و به روش­های مختلف، دقت و صحت این نقشه­ها را مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که در صورت درنظر گرفتن محدودیت­های نرم­افزار فوق و رفع محدودیت­های آن با روش­های مختلف، نقشه­های حاصله از دقت و صحت بالایی برخوردار خواهند بود.
طرخورانی (۱۳۸۰) در بهینه­سازی رابطه دبی آب و دبی رسوب معلق در حوزه لیقوان با آزمون­ مدل­های متعدد بیان می­ کند که مدل متداول (USBR) برآورد رسوب بیشترین مقدار خطا در برآورد رسوب معلق را داراست.
رستمی و اردشیر (۱۳۸۰) به منظور برآورد بار معلق، ۸ ایستگاه هیدرومتری را در رودخانه های قزل اوزن و شاهرود انتخاب نموده و بار معلق آن ها را با چند روش مختلف محاسبه کردند و نهایتاً روش تلفیق منحنی سنجه رسوب حد وسط دسته ها و دبی متوسط روزانه را به عنوان روش مناسب برآورد بار معلق معرفی نمودند.
طرخورانی (۱۳۸۰) تفکیک داده های متناظر دبی آب و رسوب حوزه لیقوان در تبریز را براساس وجود یا عدم وجود پوشش گیاهی سبز و با در نظر گرفتن مراحل هیدروگراف جریان رودخانه، در برآورد دقیق تر بار معلق سالانه از طریق معادله سنجه رسوب را مهم ارزیابی می کند.
صفری (۱۳۸۰) با بهره گرفتن از مدل HEC-RAS اقدام به پهنه بندی خطر سیل در رودخانه نکا واقع دراستان مازندران نمود و نتیجه گرفت که این مدل کارایی زیادی در محاسبه پروفیل سطح آب و پهنه‌های سیل گیر دارد.
توکلی(۱۳۸۰) در بررسی یک دوره ۴۰ ساله آمار دبی حداکثر لحظه­ای در رودخانه اترک در ایستگاه هیدرومتری مراوه به این نتیجه رسید که سالانه بطور متوسط ۸ سیل در محدوده آن ایستگاه رخ می­دهد و خسارات فراوانی را وارد می­ کند.
رضایی­فرد و همکاران (۱۳۸۱) در بررسی کارائی مدل MUSLE در برآورد رسوب رویدادهای منفرد در زیر حوزه افجه (لتیان) بیان می­دارد که برآورد رسوبدهی هریک از رویدادها با بهره گرفتن از ضریب و نمای اولیه مدل به مراتب بیشتر از میزان مشاهده­ای است. با توجه به این موضوع ضریب و نمای مدل اصلاح شد که به ترتیب میزان ۰۴۶/۰ و ۶۸/۰ برای آن­ها پیشنهاد شد.
محمدی استاد کلایه (۱۳۸۱) با بررسی آمار دبی آب و رسوب معلق ایستگاه­های هیدرومتری واقع بر رودخانه گرگانرود با بهره گرفتن از رابطه انتقال رسوب Qs=aQw^b با لحاظ میانگین مربعات خطا نتیجه گرفت، مدل بهینه انتخاب شده در ایستگاههای مختلف یکسان نبوده و نمی توان یک مدل خاص را جهت بهینه سازی رابطه دبی آب و رسوب معلق در تمامی ایستگاه­های هیدرومتری مورد مطالعه پیشنهاد نمود و تعداد مدل­های پیشنهادی به منظور بررسی و انتخاب مدل بهینه انتقال رسوب بیش از هر چیز به زمان و وضعیت رودخانه هنگام نمونه برداری رسوب و تعداد نمونه های برداشت شده بستگی دارد .
عرب خدری و همکاران (۱۳۸۲) ، اعتبار روش­های برون یابی در برآورد میانگین رسوبدهی معلق سالانه در ۱۷ ایستگاه هیدرومتری کشور انجام دادند که در آن تحقیق، روش تلفیق جریان روزانه و منحنی سنجه حدوسط دسته ها به عنوان روش مبنای برآورد رسوبدهی با کمترین خطای آماری انتخاب گردید.
شاهرخ­نیا و همکاران (۱۳۸۲) در مقایسه عملکرد مدل­های HEC-RAS و Mike 11 در سیستم آبیاری درودزن، نتایج نشان داد که الگوریتم جدید می ­تواند مفید باشد و مدل HEC-RAS می ­تواند در جریان­های ماندگار کانال­های آبیاری مناسب باشد و نتایج آن دارای خطای کمتری می­باشد عبقری (۱۳۸۳) نیز نقش پل­های احداث شده به ترتیب روی رودخانه­های دارآباد و جاجرود را بر افزایش پهنه سیلاب و توسعه آن به اراضی کناری بررسی نموده ­اند
یوسفوند و همکاران (۱۳۸۳) با مقایسه روش­های مختلف برآورد بار معلق رودخانه­ها در رودخانه قره­سو کرمانشاه با بهره گرفتن از منحنی سنجه رسوب به این نتیجه رسیدند که روش­های مختلف دارای اختلاف زیاد با روش­های دیگر بوده و با توجه به انواع روش­های رسم منحنی سنجه رسوب، روش تلفیق دبی متوسط روزانه جریان و منحنی سنجه حد وسط دسته­ها به عنوان مناسب­ترین روش برآورد رسوبدهی انتخاب گردید.

۶۹

کف

۹۲

نیرو محرکه

۳-۹) روش جمع آوری اطلاعات
در این تحقیق برای جمع آوری داده ها از دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. در بخش کتابخانه ای مبانی نظری تحقیق از کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین و کتابخانه های دیجیتالی و سایت های اینترنتی استخراج شده است و در بخش میدانی تحقیق اطلاعات مورد نیاز از فایل هایی فشرده شده توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران و نیز نرم افزارهای ره آورد نوین و تدبیرپرداز و همچنین سایت های مرتبط با بورس اوراق بهادار تهران به ویژه سایت «مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی» استفاده شده است. داده‌های جمع‌ آوری شده نیز با بهره گرفتن از نرم‌افزار Excel محاسبه و با نرم‌افزار Eviews مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۱۰) متغیرهای پژوهش و تعریف عملیاتی آنها
تعریف عملیاتی متغیر ها به شرح زیر می باشد
۳-۱۰-۱)تعوض حسابرس:
متغیر مجازی به اینصورت است که اگر حسابرس شرکت به حسابرس کوچکتر تغییر کرده باشد عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر به آن اختصاص می یابد. برای شناسایی حسابرس کوچکتر و حسابرس بزرگتر از تعداد کارهایی که یک حسابرس در یک سال در بورس اوراق بهادار تهران مورد حسابرسی قرار می دهد، استفاده می گردد. لذا شیوه ارزیابی متغیر تعویض حسابرس بصورت زیر می باشد.

• اگر حسابرس یک شرکت نسبت به سال قبل تغییر پیدا نکرده باشد عدد صفر

• اگر حسابرس یک شرکت نسبت به سال قبل تغییر پیدا کرده باشد و حسابرس جدید بزرگتر از حسابرس قدیم باشد عدد صفر اختصاص می یابد. بزرگتر بودن حسابرس جدید یعنی اینکه تعداد کارهایی که حسابرس جدید در بورس اوراق بهادار تهران دارد بیشتر از تعداد کارهایی است که حسابرس قدیم در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

• اگر حسابرس یک شرکت نسبت به سال قبل تغییر پیدا کرده باشد و حسابرس جدید کوچکتر از حسابرس قدیم باشد عدد یک اختصاص می یابد. کوچکتر بودن یعنی اینکه تعداد کارهایی که حسابرس جدید در بورس اوراق بهادار تهران دارد کمتر از تعداد کارهایی است که حسابرس قدیم در بورس اوراق بهادار تهران دارد.

۳-۱۰-۲) سایر متغیرهای پژوهش
سایر متغیرها مورد استفاده در تحقیق حاضر و تعریف عملیاتی آنها بصورت زیر می باشد:
جدول (۳-۳): تعریف عملیاتی متغیرها

عنوان متغیر

نوع متغییر

نماد

تعریف

تمرکز مالکیت

مستقل

LSH

عبارت است از درصد بزرگترین سهامدارن شرکت

استقلال هئیت مدیره

مستقل

SB

عبارت است از نسبت تعداد اعضای غیرموظف هیئت به مدیره به کل اعضای هئیت مدیره

تفکیک وظیفه

مستقل

CEOCHR

متغیر مجازی: اگر مدیر عامل ریاست هئیت مدیره را نیز بعهده داشته باشد عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر

مالکیت دولت

کنترلی

۹)کلیسا و زیارتگاه پادره پیو در سن جیووانی روتوندو ایتالیا
زائران در این منطقه در امتداد مسیر پیاده روی مستقیم، طولانی و شیبدار با مناطقی تراس بندی شده به صورت باغ های گسترده در اطراف آن به محل کلیسا هدایت می شوند.((پادره پیو)) یک راهب کاپوچین بود که در دهه ۱۹۱۰ معروفیت یافت و این کلیسا به اسم وی نام گذاری شد.هر ساله بین ۶ تا ۷میلیون زائر به این مکان سفر می کنند.
۱۰)کلیسایی در لورد فرانسه
همه ساله هزار زائر مسیحی کاتولیک به((لورد)) در فرانسه سفر می کنند تا از مریم مقدس برای بیمارانشان تقاضای شفا کنند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آب چشمه لورد بنا به اعتقاد زائرین کاتولیک معجزه آساست و سالانه حدود ۵ میلیون نفر به این مکان سفر می کنند.
۱۱)کلیسای باسیلیکای سنت فرانسیس در آسیسی ایتالیا
شهر باستانی آسیسی محل زادگاه سنت فرانسیس،قدیس حامی حیوانات و محیط زیست است.در سال ۱۹۶۲ حدود ۲ میلیون نفر در هفتمین سالگرد مرگ سنت فرانسیس شرکت کردند.آسیسی در حال حاضر سالانه پذیرای ۴ تا ۵ میلیون زائر است.
۱۲)کلیسای بزرگ نوتردام در پاریس فرانسه
این کلیسا به عنوان پرآوازه ترین کلیسای پاریس،شاهکار معماری گوتیک به شمار می رود و در سال ۱۱۶۳ میلادی بنا شده است.کلیسای نوتردام امروزه شهرت بین المللی دارد و سالانه ۱۳ میلیون نفر از آن دیدن می کنند.
۱۳)کلیسای آپارسیدا در برزیل
شهر آپارسیدای برزیل محل بزرگ ترین زیارتگاه مریم مقدس در جهان است که سالانه هشت میلیون نفر بازدیدکننده دارد. قدمت این زیارتگاه به قرن ۱۸ میلادی باز می گردد.در سال ۱۹۵۵ یک کلیسا در آپارسیدا ساخته شد که با گنجایش ۴۵ هزار نفر دومین کلیسای جهان پس از سن پیترز رم است.
۱۴)کلیسای کلن آلمان
کلیسای کلن با سبک گوتیک یکی از بزرگ ترین کلیساهای جهان است و امروئزهاین کلیسا پذیرای حدود ۶میلیون بازدیدکننده در سال است.
۱۵)معبد سن سوجی ژاپن
این معبد به افتخار الهه((رحمت و شادمانی))مذهب بودا در کنار رودخانه سومیدا ساخته شده و به گفته مسئولان گردشگری ژاپن سالانه ۳۰ میلیون نفر از آن دیدن می کنند.
۱۶)اماکن مقدس در رشته کوه های “کی”ژاپن
سه مکان مقدس و زیارتی توسط مسیرهای کوهستانی به شهرهای باستانی نارا و کیوتو ژاپن منتهی می شود وریشه در سنن قدیمی عبادت در مناظر طبیعی دارد.این اماکن سالانه حدود ۱۵ میلیون بازدیدکننده را جذب می کنند.
۱۷)مرکز زیارتی ساباریمالا در استان کرالا هند
مرکز زیارتی هندوها در رشته کوه غربی”گات”که معبد “سات ها”در آن واقع است،قرار دارد.موسم زیارت در این منطقه از ماه نوامبر آغاز و تا ژانویه ادامه می یابد و بین ۵ تا ۶ میلیون نفر سالانه ازآن دیدن می کنند (جمالی نژاد،۱۳۹۱: ۱۰۴-۱۱۳).
۵-۳-گردشگری مذهبی در ایران و سایر کشورها
زیارت بخش مهمی از فعالیت های مربوط به گردشگری مذهبی را در بر می گیرد و چون در فرهنگ اسلامی هدف اصلی از خلقت، رشد و ارتقای معنوی است، می توان گفت یکی از بهترین راهای تقویت معنویت ایجاد ارتباط با معبود، زیارت است. دیدار از جاذبه های مذهبی ایران نظیر مساجد، بقاع متبرکه و نظایر آن که پیوستگی تعالیم مذهبی با اندیشه و هنر و زندگی ایرانی را به نمایش می گذارد، هنوز جزو اولین اولویت ها ی گردشگری خارجی برای سفر به ایران است. اگر از این زاویه بتوانیم به موضوع گردشگری خارجی بنگریم، بساری از موانع و مشکلات که در تعریف ما از پدیده گردشگری نهفته است برطرف می گردد و راه برای توسعه این صنعت هموار تر خواهد شد. گردشگری مذهبی یکی از شاخه های مهم گردشگری بشمار می رود و سهم قابل توجهی از فعالیت های گردشگری را شامل می شود. صاحب نظران گردشگری بر این باورند که به لحاظ موقعیت فرهنگی مذهبی خاص ایران در میان کشور های دیگر، گردشگری مذهبی جای رشد و توسعه بسیار در کشور ما دارد؛ با وجود این، گردشگری مذهبی در ایران با توجه ۸۹۱۹ مکان مذهبی مقدس، هنوز فاقد سازماندهی تخصصی و متمرکز بوده و این وضعیت نابسامان حتی در شهرهای مهمی چون مشهد و قم نیز مشاهده می شود. اگر در هر سال از جمعیت ۳۰۰ میلیون نفری شیعیان جهان، تنها یک درصد را بتوانیم به ایران جذب کنیم، رقم ۳ میلیون گردشگر خارجی علاوه بر ارائه چهره واقعی از کشورما در دنیا، برای اقتصادمان نیز تعین کننده خواهد بود. در کشورمان ۵۸۰۰ بقعه متبرکه به عنوان آرامگاهی امام زادگان ثبت شده است که از این تعداد، ۱۲۰۰ بقعه به دلیل داشتن شرایط معماری، فرهنگی و تاریخی، در فهرست آثار ملی به ثب رسیده است. گردشگری مذهبی خصوصیات ویژهای دارند که از جمله از آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • به عنوان اولین شاخه از گردشگری آرام و بی آزار به حساب می آید.

• • تلاش می کنند در استفاده از امکانات طبیعی موجود حداکثر صرفه جویی را بنمایند.

• • در رسیدن به اهداف خود بیش تر هزینه کنند و سوغات بیشتری نیز می خرند.

• • برای این گونه گردشگران بعد سفر اهمیت چندانی ندارد.

• • قابل اعتماد و کم مدعا هستند.

با توجه به تمرکز مراکز عمده مذهبی کشور در کلانشهرهای قم و مشهد، این شهرها محور گردشگری مذهبی و زیارتی کشورمان هستند و باید با ارتباط با دیگر مراکز مذهبی جهان، این شهرهای اسلامی را به آن ها معرفی کنیم. علاوه بر این ساختار شهرهای ایران اسلامی نیز جذابیت سرشاری برای گردشگران مذهبی دارند. شهر ایرانی متاثر از فرهنگ و اندیشه اسلامی، کالبدی را برگزیده که سیمای آن با آنچه پیش از ورود اسلام داشته، متفاوت می نماید که هماهنگ با اندیشه، ساختار ویژه ای از معماری و جذابیت هنری را جهت گردشگران مذهبی پدید آورده است.
شهر ایرانی – اسلامی با انگاره عدالت، از سازمان خاصی برخوردار می شود که مبتنی بر برابری شهروندان و اماکن دسترسی برابر آن ها به خدمات شهر است. سازمان فضایی شهر، مبتنی بر تعریف مرکز خدمات عمومی، محل های کوچک(زیر نظام) شامل محلات نیمه مستقل و مجموعه های خدماتی و ساختاری است که همه این ها را در پیوند و وحدت با یکدیگر قرار می دهد. در تحولات دوره های مختلف نیز جوهر سازمان فضایی شهر ایرانی و نظم مذکور در دوره اسلام همواره ثابت مانده و مکان گزینی اجرای ان بر حسب خواست حاکمان تعقیر کرده است و حاکمیت اندیشه ایرانی – اسلامی در کالبد شهرها، زمینه ساز ایجاد بافت های بی بدیل و در ساختار فیزیکی شهرها گردیده و جذابیت ویژه ای را برای گردشگران مذهبی فراهم آورده اند (جمالی نژاد،۱۳۹۱: ۷۷-۷۸).
۶-۳- انواع گردشگری مذهبی
تمام ادیان مهم و تاثیر گذار دنیا، از مسایل مختلفی چون داستان هایی درباره خدا، نظام های اعتقادی و اخلاقی، تجربیات مشترک، تشریفات مذهبی، نمادها، اجتماعات، نهادها و سازمان ها، رهبران مذهبی و افراد مقدسی که مفسز آداب و اصول دین هستند تشکیل شده است. آئین اسلام با داشتن بیش از ۱،۲ میلیارد پیرو دومین آئین بزرگ جهانی بشمار می آید. اسلم آینی است که در کتاب مقدس آن صراحتا آیاتی در مورد توصیه به زیارت، گردشگری و سفر آمده در حقیقت قرآن در بسیاری از آیات به مسافرت اشاره کرده است و مسلمانان را به سیر در دنیا به منظور عبرت گیری، تبادلات فرهنگی کسب دانش، ارتباط با مسلمانان دیگر، تبلیغ کلام خداوند و تحسین کردن و لذت بردن از آفریده های پروردگار تشویق می کند. اما در کنار اسلام باید از آئین مسیحیت نام برد،مسیحیت یکی از بزرگترین و گسترده ترین ادیان جهان بحساب می آید،حدود دو میلیارد مسیحی وجود دارند که در مجموع ۳۲ درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند. از این میان، نیمی از آنها کاتولیک هستند، یعنی ۱۸ درصد کل جمعیت جهان به این آئین معتقدند. (پارک علم و فناوری خراسان،۱۲۵:۱۳۹۱).
۱-۶-۳- گردشگری و زیارت در اسلام
اسلام با بیش از یک میلیارد پیرو، دین اصلی در ۴۶ کشور جهان و دین دوم در بسیاری از دیگر کشورها است. بیشتر مسلمانان جهان در آفریقای شمالی، خاور میانه، آسیای مرکزی و آسیای جنوبی شرقی زندگی می کنند. در اروپاا، افریقای شرقی و امریکای شمالی نیز جمعیت های زیادی از مسلمانان دیده می شود. در اکثر کشور هایی که دین اسلام، دین اصلی است، همه چیز حول محور این دین می گردد. دین در این گونه کشورها، هسته ی مرکزی زندگی است و تمام رفتارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر مبنای آن شکل می گیرد. در بسیاری از کشورهای اسلامی، به خصوص در خاورمیانه و افریقای شمالی، اسلام پایه و اساس جامعه و تعیین کننده قانون آن کشور است. بنابراین این زیربنای سیاست ها، اهداف و مدیریت صنعت گردشگری بر اساس تعالیم انسانی شکل می گیرند. در اواسط قرن بیستم و پس از دوره استعمار، بسیاری از کشورهای اسلامی در شمال افریقا، خاور میانه و آسیا به مکان های گردشگری تبدیل شدند. بازدید از معماری بی نظیر اسلامی(مانند، تاج محل و کاخ ها عثمانی در کشور ترکیه ) و مکان های باقی مانده از امپراتوری های باستان، موقعیت های شغلی، آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم ملت ها، شرایط خوب آب و هوایی جزو جاذبه های گردشگری کشورهای اسلامی محسوب می شوند. با این وجرود، اکثر ملل اسلامی در خاورمیانه، با آغوش باز از گردشگری جهانی استقبال نکرده اند. تحقیقات بسیاری در ممورد پویایی گردشگری در کشورهایی که اسلام، مذهب اکثزیت مردم است، انجام شده و همه آنها بر نقش دین در صنعت گردشگری تاکید داشته اند.یکی از دلایل عدم رشد گردشگری در بسیاری از ملل اسلامی، نگرانی مسلمانان در خصوص اثرات غیر اخلاقی گردشگری است برخی از کشورهای اسلامی دو راهکار عمده برای مقابله با با مضرات غیر اخلاقی گردشگری پیش گرفه اند: راهکار اول، ایجاد نواحی تفکیک شده گردشگری است که به طور مثال، کشور مالدیو که اقتصاد توریستی پر رونقی دارد، جزیره های تفریحی تفکیک شده برای گردشگران در نظر گرفته اند و بدین ترتیب، هر جزیره یک مکان اقامتی مستقلی محسوب می شود. راهکار دوم، تاکید بر گردشگری داخلی و تشویق مسلمانان دیگر کشورها به بازدید از مکان های دیدنی است تا از این طریق تعارضا فرهنگی به حداقل برسند(پارک علم و فناوری خراسان،۱۲۷:۱۳۹۱). به طور قطع، مهمترین رویداد مسافرتی مسلمانان اصل پنجم از از احکام دهگانه اسلام، یعنی سفر حج استسفر حج سفر دینی به مکه در عربستان سعودی استکه بر هر مسلمان در صورت داشتن استطاعت مالی و جسمی واجب است. در بسیاری از کشورهای اسلامی، دولت ها حتی بعضی از سازمان های بین المللی، از طریق اختصاص وام، کمک هزینه و برای انجام سفربه مردم کمک می کنند. حج در روز هفتم از دوازدهمین ماه تقویم اسلامی(ذی الحجه) آغاز می شود.آخرین آمار در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ نشان می دهد که سالانه بیش از دو میلیون مسلمان از سراسر جهان در مراسم حج شرکت می کنند.(تیموتی و السن،۱۹۲:۱۳۹۲). از دیدگاه گردشگری جهانی، حج یکی از بزرگترین گردهمایی های گردشگری است که بسیاری از عناصر سنتی گردشگری را در خود دارد در سالهای اخیر برخی مسلمانان و دانشمندان اسلامی به جنبه های تجاری زیارت انتقاد های شدیدی داشته اند.آن ها بر این باورند که حرمت حج با مادی گرایی افراطی شکسته است و شیوع کارهای سطحی و تجاری شدن به مرور زمان معنای حقیقی این زیارت مقدس را از بین خواهد برد مسلمانان علاوه بر حج که سفری واجب است، سفرهای دینی دیگری نیز انجام می دهندکه زیارت نامیده می شود. زیارت ها شامل بازدید از حرم ها، مساجد و آرامگاه ها مربوط به حضرت محمد(ص)، اولیای خدا، شهدا، امامان و افراد واراسته است. این زیارت های اختیاری از نظر انگیزه و کارکرد شبیه زیارت در معنای مسیحی آن استکه در آن مردم به خاطر نزدیکی به پروردگار، طلب برکت، آمرزش و گشایش در زندگی شان و گرامی داشت شخصیت های برجسته تاریخی به سفر می روند. نوع دیگر زیارت شامل سفرهای مرتبط با مسایل زندگی روزمره است.این مسافرت ها برای کسب منافعی انجام می شود. از آن جمله می توان به بازدید از آرمگاه هایی که به شفای بیماران یا درمان ناباروری انجام می شود، اشاره کرد. بعضی از سفرها از نوع دوم به شکل نذر و پیمان هایی است که بین مسلمانان با خداوند یا یک امام برای طلب برکت و بخشش بسته می شود. علاوه بر مکه، در سراسر خاورمیانه و حتی جاهای دیگر، اماکن مقدس بسیاری از لحاظ تاریخی حائز اهمیت هستند وجود دارد و مسلمانان زیادی به زیارت این اماکن می روند. در حقیقت قرآن در بسیاری از آیات به مسافرت اشاره کرده است و مسلمانان را به سیر در دنیا به منظور تبادلات فرهنگی، کسب دانش، ارتباط با مسلمانان دیگر، تبلیغ کلام خداوند و تحسین کردن و لذت بردن از آفریده های خداوند تشویق می کند. علاوه بر سفرش به سفر در اسلام به مهمان نوازی نیز تاکید بسیار شده است. بنابرین مسلمانان در مقام میزبان، مهمان نوازان خوبی هستند. (پارک علم و فناوری خراسان،۱۲۹:۱۳۹۱)
۲-۶-۳- مفهوم گردشگری در مسیحیت
مسیحیت بر پایه زندگی .و آموزه های عیسی مسیح استوار است. اکثر مسیحیان به یکی از سه شاخه کاتولیک، پروتستان و یا ارتدوکس شرقی تعلق دارند. تفاوت بین آموزه های این سه گروه نسبتا اندک است، اما تفاوت در آداب و تشریفات و تجلی علمی آموزه ها بیشتر می شود اما بیشترین تفاوت مربوط به سازماندهی کلیساها است. تمام مسیحیان به خدای یکتا که خالق و حافظ جهان است اعتقاد دارند. کاتولیک ها بر این باورند که حیات فانی آنها به مثابه مسافرتی است و کلیسا ها چون مسافر خانه هایی هستند که انسان ها برای رسیدن به آن هدف غایی به آن ها احتیاج دارند. صاحب نظران در عرصه دین، از دیدگاه سفر از زندگی دنیوی به اخروی، برای نشان دادن جایگاه گردشگری در زندگی مدرن استفاده می کنند.
چندین اصل به رابطه کلیسای کاتولیک و گردشگری تاثیر می گذارند. اصل اول به اعتقاد به دین و مسئولیت پذیری انسان در برابر خدا مربوط می شود خداوند سر منشآ عشق و دوستی نسبت به انسان است، لذا انسان ها می خواهند که خود را تسلیم مشیت او بدانند. کاتولیک ها بر این باورند مریم مقدس به هر خانه و منطقه ای صلح و دوستی می بخشد، بنابراین تمام مکان های که او در آن اقامت داشته و یا در آن ظهور کرده نیز مقدس هستند. از دیگر موارد مرتبط با این موضوع می توان به تقدس آثار دینی – مجسمه و نقاشی های مربوط به عیسی، مریم مقدس، حواریون و سایر افراد و حوادث اشاره کرد، که معمولا در محراب کلیساهای سراسر جهان نگهداری می شوند. تقدس این آثار یکی از ویژگی های مهم آئین کاتولیک و یک رابطه مهم بین کلیسا و گردشگری است. گستردگی جغرافیایی کاتولیک ها در سراسر جهان، باعث رونق گردشگری دینی در این دین شده است. از نظر دینی، هنگامی که حقیقت بر انسان آشکار می شود، تاثیر شگرفی بر آن می گزارد. هنگامی که یک گردشگر عیسی را از طریق ستایش زیبای یک اثر هنری ساخته شده و یا از طریق ارتباط با مردم لمس می کند، صحت این جمله تایید می شود. هنگامی که یک گردشگر غیر مسیحی از کلیساهای مسیحی دیدن می کند و با آئین آنها آشنا می شود و آنها را بیشتر می شتاسد به دانستن بیشتر در مورد زندگی عیسی مسیح بیشتر ترغیب می گردد. این مساله از نقطه نظر دینی، توجیه کننده گردشگری و توسعه آن در مقیاس جهانی است. اصل دوم به آداب و آئین مذهبی کاتولیک ها در مراسم عشای ربانی و شعائر هفتکانه می پردازد. این مراسم نشانه هایی از فعالیت ها و رفتار دینی انسان است. بسیاری از پیروان کلیسای کاتولیک، حتی هنگامی که از موطن خود دور هستند، مایل اند این آداب و آئین را به جای آورند. رهبران مذهبی نیز این تمایل را مد نظر قرار داده و آن را در کشورهای کاتولیک مذهب و کلیساهایی که گردشگری زیادی دارند، به اجرا می گذارند. به همین دلیل، تقریبا در همه کشورهایی که جاذبه های گردشگری زیادی دارند، رهبران کلیسا مردم را به سفر کردن و شرکت جستن در مراسم مختلف در آن مکان ها دعوت می کنند. سومین اصل، در برسی گردشگری دینی باید به انسان ها در یک بستر اعتقادی دینی نگاه کنیم. چارمین اصل، رابطه گردشگری با آئین کاتولیک را در بستر دینی، با رابطه انسان و خدا مقایسه می کند این رابطه، رابطه دو فرد است که یکی خالق و دیگری مخلوق است، دو اصل باقی مانده به نحوی به گردشگری مربوط می شوند و حتی می توان آنها را در بطن پدیده گردشگری نیز یافت. اصل اول عشق است، چیزی ورای حس محبت پرهیزکارانه است عشق به صورت یک قانون جهانی و یکی از دلایل اصلی زیارت مسیحیان و از روش های ابراز اعقاید آن ها است. اصل دوم که به گردشگری مربوط می شود، اصل مهمان نوازی است. کلیسای کاتولیک همواره همگام با کلام خدا به مهمان نوازی و رسیدگی به مهمانان نیز توجه کرده است. کلیسای کاتولیک ردر مورد گردشگری مذهبی دیدگاه ویژه ای دارد که به طور کلی از مفهوم گردشگری منفک است. به زبان ساده، اگرچه کلیسای کاتولیک روم به طور علنی از مفهوم گردشگری دینی حمایت نکرده است. به دلیل منشا متضاد مفاهیم گردشگری و دین این دو مفهوم با هم جمع نمی شوند. (پارک علم و فناوری خراسان،۱۳۴:۱۳۹۱).
۳-۶-۳- مفهوم سفر و گردشگری در یهودیت
برخی محققان بر این باورند که یهودی ها به جر اورشلیم، هیچ علاقه ای به مکان های دینی و زیارتی دیگر ندارند. آن ها بر خلاف کاتولیک ها، مسلمانان و هندو ها که به ترتیب مکان های لوردس، مکه وارناسی را مقدس می دانند، مکان های خاصی را مقدس تلقی نمی کنند. آبراهام هرشل(۱۹۵۵) دین شناس، در مورد یهودیت می نویسد:”یهودیت دین تاریخ و دین زمان است…”، بنابراین در این دین، مکان ها در درجه اول اهمیت قرار ندارند، بلکه زمان یک اتفاق، مهم تر از مکان آن است. برخلاف مسیحیت که به کلیساها اهمیت زیادی می دهند، یهودی ها کنیسه ها را مکان های مقدس نمی دانند. علاوه بر این برای بسیاری از یهودیان انگیزه سفر چندان مهم نیست و قانون یهود نقش اساسی در مسافرت ها ایفا می کند
در کتاب مقدس یهودیان، تنخ اشارات معدودی به زیارت وجود دارد. در سفر خروج آمده است: ” تمام شما مردم، سه بار در سال باید به زیارت یهوه، خدای بنی اسرائیل در معبد اورشلیم بروید.” عید فصیح یکی از این زیارت ها است. این مراسم به مناسبت جشن درو و همچنین برای یاد بود فرار عبریان از بردگی در مصر برگزار می شود. زائران در این روز، روزه می گیرند و حیوانی را به عنوان قربانی به معبد تقدیم می کنند. دومین زیارت یهودیان در شاووت برگزار می شود که در آن مفاهیم تاریخی و کشاورزی در هم می آمیزند. اگرچه در کتب مقدس هیچ اشاره ای به بعد تاریخی این مراسم نشده است، اما یهودیان معتقدند که این جشن به خاطر نزول تورات در سینا برگزار می شود. سومین زیارت اورشلیم در شوکوت برگزار می شود.این جشن، در ادامه سفر خروج بیان می شود. و به سرگردانی های عبریان در صحرا می پردازد. همچنین جشنواره کشاورزی در این زمان برگزار می شود، به همین دلیل آن را جشن گردهمایی نیز می نامند. علاوه بر عید ها و جشن های زیارتی که به آنها اشاره شد، اشارات دیگری نیز در کتب مقدس یهودیت وجود دارد که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر مسافرت یهودیان تاثیر می گزارد. در سفر خروج خداوند موسی را به رعایت سبت(شنبه) هشدار می دهد: ” چرا که سبت نشانه ای است بین من و شما و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود تا بدانید که این من هستم، یهوه، که شما را از گنا هان تطهیر کرده ام.” رعایت قوانین سبت، مسافرت رفتن را با مشکل مواجه می کند، چرا که در هفتمین روز هفته یهودیان نمی توانند هیچ کاری انجام دهند. تهیه غذای حلال نیز یکی از مهمترین مشکلات مسافران است. کاشروت، قوانین مخصوص غذا خوردن یهودیان است که مشخص می کند چه چیز هایی حلال و چه چیز های حرام است. غذاهای ممنوع شده شامل حلزون، جانوران گوشت خوار، جانوران گیاه خواری که نشخوار می کنند و سم ندارند، خون حیوانات، و نیز خوردن گوشت و لبنیات در یک وعده غذایی می شوند. زیارت آرامگاه خاخام ها و سایر مقام های دینی نیز در بین یهودیان متداول است.اگرچه در کتب مقدس یهودیان هیچ اشاره ای به زیارت اهل قبور نشده است، اما احترام به درگذشتگان همواره مورد تاکید بوده است برخی از یهودیان بر این باورند که زیارت اهل قبور می تواند آن ها را ازمصیبت مصیبت ها رهایی بخشد (تیموتی و السن،۱۶۸:۱۳۹۲).
۷-۳- نقش امام زاده ها در گردشگری مذهبی
یکی از مهمترین انگیزه های مهم گردشگری در جهان، انگیزه مذهبی و زیارت است. این نوع از گردشگری یکی از پایدارترین انواع گردشگری است.در این راستا بقاع متبرکه علاوه بر نقش و تاثیر مذهبی می توانند بر عمران و آبادانی منطقه تاثیرگذار باشند و در کنار فضای معنوی ، فضای تفریحی برای مردم ایجاد کنند.در ایران این جاذبه های فرهنگی- مذهبی (امامزادگان، زیارتگاه ها، مساجدتاریخی و …) در کنار اجرای مراسم مذهبی و فرهنگی در آنها که ریشه در باورها و اعتقادات دارند. منجر به پیوند بین فرهنگ و مذهب شده است و تعداد زیادی از گردشگران مذهبی و فرهنگی را به خود جذب کرده است (قادری و همکاران،۷۷:۱۳۸۸).
گردشگری به عنوان یک امر فرهنگی در دو سوی جریان گردشگری در یک مکان، تعامل ها و تبادل های را سبب می شود و با انسانهای دیگر، انگیزه ها، خواسته ها، نیازها و آرزوهای آنها منبعث از فرهنگ جامعه است ارتباط می یابد. توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی – مذهبی موجب می شوند که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی مذهبی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید(پاپلی یزدی و سقایی، ۸۹:۱۳۹۰). این گردشگری به سرمایه کل یک مکان بسیار علاقمند و مایل به تماشای تمام آنند زیرا به آن روش می توانند زاز طریق تجربیات جدید خود به فرهنگ خود بیفزایند. به این دلیل، گردشگران فرهنگی خاص نوعی گردشگر هستند که غالبا در بازار گردشگری مورد تقدیرند آنان بخش بسیار حیاتی تقاضای گردشگران فرهنگی را تشکیل می دهند و تکراری ترین مصرف کنندگان سرمایه فرهنگی و یکی از بانفوذترین مصرف کنندگان سرمایه فرهنگی و نیز از با نفوذترین بخش های جمعیتند، به نظر می رسد این گردشگران بر ذائقه و رفتارهای مربوط به محصولات فرهنگی معین تاثیر گذار باشند. این موارد دلایل مهمی است که بخاطر آن، گردشگران فرهنگی خاص از بقیه گردشگرانی که گردشگر عادی نامیده می شوند و به خاطر فرهنگ سفر نمی کنند، متمایز می شوند. علاوه بر این، این تفکیک بین این دو نوع گردشگر می توان با مخاطب کلی فرهنگ مقایسه نمود. در هر دو مورد محصولات به طور شایسته طراحی و در محل قرار داده شود تا بخش واقعی بازار را جذب و درگیر کند تقاضا را همواره باید مد نظر قرار داد (موسوی و همکاران،۱۴:۱۳۹۲).
در نتیجه ترکیب امتیازاتی چون وجود بقاع متبرکه(امامزاده ها،زیارتگاها،کلیساها و …)، مراسم و آئین های مذهبی، تاریخ شکل گیری بقاع متبرکه، وجود امکانات اقامت در شب در بقاع متبرکه، فرصت های خرید،جاذبه های گردشگری مذهبی عمومی و غیره، یک امامزاده یا سایر اماکن مذهبی می توانند بازدید کنندگان را از مکان های متعدد جذب کند. به ویژه هنگامی که جاذبه های خاصی در بین این جاذبه ها وجود داشته باشد.احتمال دارد که بازدید کنندگان مسافت طولانی تری را طی کنند. یکی از دلایل این امر، میزان زیاد معجزات بقاع متبرکه و دستیابی به آرامش روحی و معنوی و اجرای مراسم و آین های مختلف مذهبی طی دهه های گذشته است. گردشگران مذهبی بیشتر به سبب جاذبه های مذهبی-فرهنگی به سفر به مکان های مذهبی علاقمند می شوند (prentice,1993:62).
۸-۳- کلان شهرها و شهرهای مذهبی ایران
ایران دارهای مکان های مذهبی بسیاری می باشد که شهرهای مشهد، قم وشیراز از جمله کلان شهر های مذبی ایران در کنار شهرهای مذهبی چون شهرهای ری، شوش و…قابلیت های بیشماری در جذب گردشگران داخلی و خارجی دارا می باشند.
مشهد مقدس