۱-۴-نوآوری تحقیق

تحقیقات زیادی در زمینه مدیریت زنجیره تأمین و تأثیر آن بر متغییرهای مختلف انجام شده است، که در بخش مرور ادبیات و سوابق به تعدادی از آن ها اشاره می شود. اما با توجه به بررسی های به عمل آمده در بین پایان نامه ها و مقالات انجام شده از طریق سایت های دانشگاه های کشور و سایت پایگاه های علمی، هیچ کار تحقیقاتی مبنی بر تأثیر تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات بر نتایج فرایند و کار، در ایران صورت نگرفته است. و همچنین این پژوهش برای اولین بار در شرکت پتروشیمی ایلام انجام می‌گیرد. لذا به نظر می‌آید که پژوهش حاضر از نوآوری لازم برخوردار است.

۱-۵-اهداف تحقیق

۱-۵-۱-اهدف اصلی

بررسی شناخت تأثیر تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات بر نتایج فرایند و کار.

۱-۵-۲-اهداف فرعی

1. 1. شناسایی تأثیر سازه‌های تأثیرگذار تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات مؤثر بر نتایج فرایند و کار.

1. 1. اندازه گیری میزان تأثیر سازه‌های تأثیرگذار تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات مؤثر بر نتایج فرایند و کار.

1. 1. رتبه بندی سازه‌های تأثیرگذار تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات مؤثر بر نتایج فرایند و کار.

1. طراحی و تبیین مدل مفهومی سازه‌های تأثیرگذار تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات مؤثر بر نتایج فرایند و کار.

۱-۶-کاربرد تحقیق

شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، شرکت پتروشیمی ایلام و سایر شرکت های پتروشیمی.

۱-۷-قلمرو تحقیق

۱-۷-۱-قلمرو مکانی

شرکت پتروشیمی ایلام

۱-۷-۲-قلمرو زمانی

شش ماهه اول سال ۱۳۹۳

۱-۸-فرضیه های تحقیق

۱-۸-۱-فرضیه اصلی

تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات بر نتایج فرایند و نتایج کار تأثیر مثبت دارد.

۱-۸-۲-فرضیه های فرعی

فرضیه ۱: پیاده سازی سیستم مدیریت زنجیره تامین، بر پیچیدگی فرایند تاثیر مثبت دارد.

فرضیه ۲: تغییرات در پیچیدگی فرایند زنجیره تأمین، بر ‌عملکرد شغلی، رضایت شغلی، امنیت شغلی و اضطراب شغلی تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۳: تغییرات در پیچیدگی فرایند زنجیره تأمین، بر عملکرد فرایند و کیفیت ارتباط تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۴: پیاده سازی سیستم مدیریت زنجیره تأمین، بر ثبات فرایند تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۵: تغییرات در ثبات فرایند زنجیره تأمین، بر ‌عملکرد شغلی، رضایت شغلی، امنیت شغلی و اضطراب شغلی تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۶: تغییرات در ثبات فرایند زنجیره تأمین، بر عملکرد فرایند و کیفیت ارتباط تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۷: تغییرات در پیچیدگی فرایند و ثبات فرایند، بر شناخت تغییرات ریشه ای تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۸: شناخت تغییرات ریشه ای بر ‌عملکرد شغلی، رضایت شغلی، امنیت شغلی و اضطراب شغلی تأثیر مثبت دارد.

فرضیه ۹: شناخت تغییرات ریشه ای بر عملکرد فرایند و کیفیت ارتباط تأثیر مثبت دارد.

۱-۹-بیان متغییرهای مورد مطالعه در قالب مدل مفهومی

ویژگی‌های تغییرات فرایند زنجیره تأمین فعال در بخش فناوری اطلاعات

نتایج کار

عملکرد شغلی

پیچیدگی فرایند

زنجیره تأمین شامل

• • پیچیدگی اجزاء

• • پیچیدگی هماهنگ

• پیچیدگی پویا

رضایت شغلی

اضطراب شغلی

امنیت شغلی

تغییرات ریشه ای

ثبات فرایند زنجیره تأمین

نتایج فرایند

عملکرد فرایند

کیفیت ارتباط

منبع: Hilol Bala, 2013

نمودار ۱-۱- متغییرهای مورد مطالعه در قالب مدل مفهومی

۱-۱۰-شرح مفاهیم و اصطلاحات

۱-۱۰-۱-تعاریف مفهومی

۱-۱۰-۱-۱-عملکرد شغلی:

عملکرد شغلی را می توان به عنوان ارزش کلی مورد انتظار سازمان ها از رویدادهای رفتاری مجزایی که افراد طی یک دوره زمانی مشخص انجام می‌دهند تعریف نمود. نکته مهم در این تعریف آن است که ویژگی رفتار و عملکرد که به آن اشاره دارد، ارزش مورد انتظار سازمان است. (موتو ویدلو ۲۰۰۳ به نقل از ارشدی ۱۳۸۶)

۱-۱۰-۱-۲-رضایت شغلی:

رضایت شغلی را ارزیابی کلی فرد از کار و تجارب مربوط به کار وی که از ارزش ها و عقاید فرد تأثیر می پذیرد تعریف کرده‌اند.(چان و همکاران ۲۰۰۴ به نقل از چو و باولی ۲۰۰۷) همچنین آن را عاطفه مثبت کارکنان نسبت به شغل و موقعیت های شغلی تعریف نموده اند. (لوک ۱۹۷۶ به نقل از داویس ۲۰۰۴)

۱-۱۰-۱-۳-اضطراب شغلی:

اضطراب شغلی عبارت است از واکنش متقابل بین شرایط کار و ویژگی های فردی شاغل به گونه ای که خواست های محیط کار و در نتیجه فشارهای مرتبط با آن بیش از آن باشد که فرد بتواند از عهده آن ها برآید.(دیوید ۱۳۸۵) واکنش های افراد نسبت به عوامل جدید یا تهدیدکننده در محیط های کارشان فشار عصبی شغلی تعریف می‌کنند.(نایک ۱۳۸۳)

۱-۱۰-۱-۴-امنیت شغلی:

۲-۳- تغییر در احوال شخصی طرفین^[۶۶]

مطابق بند ۲ ماده ۴۸۱ قانون داوری «با فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا از بین می‌رود.» با این نص جای تردید نیست که داوری قائم به شخص است و نماینده قانونی یا قضایی نیز نمی‌تواند به جای او داوری را ادامه دهد؛ البته از این نص نمی‌توان چنین برداشت کرد که اولیای محجوران حق ندارند از قبل او قرارداد داوری را منعقد کند بلکه این نص تنها دلالت بر از بین رفتن داوری در وضعیتی دارد که شخص با دارا بودن اهلیت استیفا قرارداد داوری را منعقد کند و متعاقب آن محجور شود.

ماده ۴۸۱ قانون در این خصوص صریح است و برخلاف نظر برخی نویسندگان^[۶۷] شرط یا قرارداد داوری بعد از مرگ یکی از طرفین باقی نمی‌ماند و حتی قید طرفین مبنی ‌بر اینکه داوری بعد از مرگ آن ها نیز باقی باشد و وراث را پایبند بر خلاف قانون است. قائم مقامی نیز حدودی دارد و توسل به دادگستری حق به معنای امری که قابل انتقال باشد محسوب نمی‌شود تا بتواند موضوع انتقال قهری یا ارادی قرار گیرد بلکه تجویز طبیعی و رخصت قانونی است که ‌در مورد هر شخص باید مستقلاً محدود شود. ورشکستگی نیز به دلیل ماده ۴۱۹ قانون تجارت که بیان می‌دارد: «از تاریخ حکم ورشکستگی هر کس نسبت به تاجر ورشکسته دعوایی از منقول یا غیرمنقول داشته باشد باید بر مدیر تصفیه اقامه یا به طرفیت او تعقیب کند. کلیه اقدامات اجرایی نیز مشمول همین دستور خواهد بود.»، از جهات زوال داوری است. همچنین بند یک ماده ۴۹۶ قانون به دلیل نظم عمومی و جمعی بودن تصفیه اموال تاجر ورشکسته مؤیدی بر این امر می‌باشد که نه تنها، این جهت ابتداً مانع از داوری است بلکه در ادامه نیز داوری را منتفی می‌کند. سایر جهاتی که اسباب حجر در فقه آمده است از موارد زوال داوری نیست. برای مثال در رهن قرار دادن مالی که مورد اختلاف طرفین است. نمی‌تواند داوری را زایل کند. رویه قضایی آرایی را در خصوص فوت یکی از طرفین و اثر آن در ابطال رأی داور دارد در میان دادنامه شماره ۸۹۰۹۹۷۷۳۴۱۰۵۰۰۳۴۲ شعبه ۵ دادگاه عمومی حقوقی کرمان جالب توجه است زیرا داور در زمانی مبادرت به صدور رأی می‌کند که هفت سال از فوت یکی از طرفین گذشته بود و روشن است که رأی داور توسط دادگاه ابطال می‌گردد.

سوالی که ممکن است مطرح شود این است که آیا انحلال شرکت تجاری (جز ‌در مورد ورشکستگی) باعث از بین رفتن داوری می‌شود و یا به دلیل بقای شخصیت حقوقی در زمان تصفیه داوری باقی است و داور در این زمان می‌تواند رأی خود را صادر نماید؟ از برخی اشارات قانون تجارت مصوب ۱۳ اردیبهشت ماه ۱۳۱۱ شمسی (کمیسیون قوانین عدلیه)^[۶۸] و لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب ۲۴/۱۲/۱۳۴۷ کمیسیون خاص مشترک مجلسین^[۶۹] در خصوص شرکت‌های سهامی مستفاد می‌شود که شخصیت حقوقی شرکت بعد از انحلال نیز باقی می‌ماند هر چند فعالیت محدودتری دارد و در واقع برای پایان دادن به وضعیت سابق شرکت حق معامله خواهد داشت. همچنین در این قوانین پیش‌بینی شده است که امکان رجوع به داوری در زمان انحلال وجود دارد.^[۷۰]

‌بنابرین‏ باید گفت که با انحلال شرکت، داوری از بین نمی‌رود و اگر رأی داور قبل از تصفیه کامل شرکت صادر شود نافذ می‌باشد. با این حال در دادنامه شماره ۸۷۰۹۹۸۲۱۶۲۱۰۰۵۰۵ شعبه ۸۹ دادگاه عمومی تهران نظر دیگری پذیرفته شده است: «با در نظر گرفتن تاریخ صدور رأی داوری اولاً با توجه به اینکه در تاریخ ۱۵/۷/ ۸۶ قبل از صدور رأی [داور] شرکت به لحاظ اتمام مدت قانونی حسب اعلام ثبت شرکت‌های اداره ثبت اسناد و املاک کرمانشاه منحل اعلام گردیده و مدیر تصفیه شرکت نیز تعیین گردیده ‌بنابرین‏ صدور رأی از این حیث با توجه به انحلال در تاریخ صدور رأی فاقد وجاهت قانونی بوده؛ چرا که شرکتی که منحل شده حق صدور رأی به طرفیت چنین شرکتی مطابق قانون تجارت فاقد وجاهت بوده و از این حیث رأی صادره فاقد جنبه اجرایی خواهد داشت. ثانیاًً صرف نظر از صدور رأی نظر به اینکه با وصف اعلام انحلال و تعیین مدیر تصفیه، حق طرح دعوا و اعتراض به کیفیت مذبور را نداشته… دعوای خواهان از این حیث به لحاظ انحلال شرکت در زمان صدور رأی قابلیت استماع نداشته چرا که مدیر تصفیه حق طرح دعوا نسبت به موضوع را داشته مستنداً به بند «ب» ماده ۳۳۲ بود و ۲ قانون قرار رد دعوای خواهان صادر و اعلام می‌دارد.»

گفتار چهارم: قلمروی اجرای آرای داوری در ایران

مقدمه

توجه به اجرای رأی داوری در سطح ملّی و بین‌المللی از اهمیت خاصی برخوردار است و آخرین مرحله جریان حل و فصل اختلافات بین‌المللی از طریق داوری مربوط به اجرای رأی داوری می‌باشد. همان طور که می‌دانیم داوری نوعی دادرسی است و این نوع دادرسی ویژگی‌های خاصی دارد ازجمله اینکه توسط اشخاص منتخب طرفین صورت می‌گیرد و همچنین رأیی که داور(ان) صادر می‌کنند طوعاً توسط محکوم علیه پذیرفته شده و اجرا گردد. اما سؤال و مشکل اصلی اینجا است که چنانچه رأی داوری به طور اختیاری اجرا نگردد آیا می‌توان از طریق مراجع ذی‌ربط عمومی یا دولتی محکوم علیه را مجبور به اجرای رأی نمود؟ در این گفتار به پاسخ پرسش‌هایی این‌چنینی می‌پردازیم.

بند اول رسیدگی‌های اجرایی

• 1. رژیم اجرایی قانون آیین دادرسی مدنی^[۷۱]

خدمات را می‌توان به روش های مختلف دیگری نیز طبقه بندی نمود از جمله:

تقسیم خدمات بر اساس منشأ ایجاد آن: منظور از این تقسیم بندی آن است که آیا منشاء ایجاد خدمت، انسان است یا ماشین خدمات ماشینی، بسته به آن که خودکار باشند یا نیازمند نظارت افراد ماهر یا نیمه ماهر، متفاوت هستند، خدمات انسانی نیز از این نظر که توسط افراد ماهر، نیمه ماهر یا حرفه‌ای انجام شوند نیز با هم فرق دارند.

تقسیم خدمات بر اساس نوع نیاز:خدمات از این نظر که، برطرف کننده نیاز شخصی یا نیاز غیر شخصی نیز باشند با یکدیگر متفاوت هستند. به عنوان مثال، میزان وجهی که پزشکان از بیماران خصوصی خود دریافت می‌کنند با مبلغی که بر اساس قرارداد از کارکنان شرکت‌های دولتی دریافت می‌کنند متفاوت است[۵۰].

۵٫۲٫۵٫۲٫ انواع صنایع خدماتی

صنایع خدماتی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

خود خدمت ^[۳۳]:‌ به آن دسته از صنایع خدماتی گفته می‌شود که، مشتری به گونه‌ای فعال در تولید و خدمت مشارکت داشته باشد، مانند: رستوران‌ها، مراکز آموزشی و بانک‌ها می‌باشد.

خدمات انبوه: خدمات انبوه به آن دسته از صنایعی اطلاق می‌شود که، انواع محدود و خاصی از خدمات را، در مقطع زمانی مشخص (ماه، سال) به صورت یکسان و به تعداد زیادی از مشتریان ارائه می‌نمایند، صنایعی مانند حمل و نقل، بیمه … از این دسته می‌باشند.

خدمات تخصصی: خدمات تخصصی آن دسته از خدماتی هستند که در انواع کاملاً محدود و بر اساس درخواست مشتری ارائه شده و مطلوبیت آن بستگی به زمان و مکان موردنیاز مشتری دارد. به عنوان مثال: مؤسسات کارگزاری بورس، آژانسهای مسکن، شرکت‌های ساختمانی … جزء این دسته از خدمات می‌باشند.

در خصوص خدمات هزینه ذخیره و نگهداری یک خدمت برابر است با هزینه کسی که خدمت را ارائه می‌دهد به علاوه هر نوع وسیله مورد نیازی که او برای ارائه خدمت احتیاج دارد. به عنوان مثال: چنانچه پزشکی آماده دیدن بیماران باشد و کسی قبلاً از او وقت نگرفته باشد. هزینه ثابت مربوط به حقوق بیکاری پزشک، هزینه ذخیره خدمت بالایی را تشکیل می‌دهد[۵۰].

۶٫۲٫۵٫۲٫ اجزای هشت گانه در مدیریت یکپارچه خدمت

در بازاریابی کالایی، آمیخته بازاریابی، شامل محصول، مکان (توزیع)، قیمت و ترفیع می‌باشد. اما در بازاریابی خدمات با توجه به نقاط تمایز و تفاوت برشمرده شده خدمات با کالاها، اجزای دیگری نیز به آن اضافه شده‌اند که در اینجا آخرین مدل ارائه شده توسط لاولاک در سال ۱۹۹۹،‌ برای آمیخته بازاریابی خدمات، معرفی می‌شود[۵۱].

این مدل هشت جزء دارد و آن را به مقایسه قایقرانی هشت نفره (مسابقه سنتی با سابقه ۱۵۰ ساله ابداعی دانشگاه آکسفورد و کمبریج انگلستان) تشبیه ‌کرده‌است. در این مسابقه، برنده شدن، هم وابسته به توانایی فردی هر یک از اعضای تیم بوده و هم به میزان هماهنگی گروهی و هارمونی حرکت پاروهای قایق مطابق جهت هدایت سکان بستگی دارد. سکان دار قایق کسی است که قایق را هدایت و رهبری کرده، سرعت گام‌های پاروها را تنظیم و بین اعضای تیم ایجاد انگیزه و تشویق می‌کند. اعضای تیم هستند که با چشمان باز ‌قایق‌های رقیب دیگر را در مسابقه زیر نظر دارند. به استعاره، سکاندار مدیریت قایق را عهده‌دار است. در خدمات بازاریابی کلیه نقشهای گفته شده برای مدیریت وجود دارد.

اجزای مدیریت یکپارچه خدمات به شرح زیر هستند:‌

اجزای محصول: تمام اجزای خدمت که برای مشتریان تولید ارزش می‌نمایند.

مکان و زمان: تصمیم‌گیری در خصوص اینکه، کی، کجا و چگونه خدمت به مشتری ارائه می شود.

بهره‌وری کیفیت: بهره‌وری میزان کارآمدی خدمات در تبدیل ورودی‌ها به خروجی ها که برای مشتری تولید ارزش می‌کند. یا به عبارتی «کیفیت درجه رضایت مشتری از خدمات دریافتی جهت تامین نیازها، خواسته‌ها و انتظارات وی».

فرایند: یک روش ویژه و شاید منحصر به فرد، جهت انجام خدمت با فعالیت‌های متوالی که به ترتیب معین شده‌ای اتفاق می‌افتند.

افراد: اشخاصی که در جریان تولید خدمت درگیر می‌شوند.

ترفیع و آموزش: تمام فعالیت‌های ارتباطی، طرح‌های تشویقی و انگیزشی که موجب شوند مشتری، یک خدمت بخصوص یا یک ارائه کننده خدمت را به دیگران ترجیح دهد.

شواهد و ظواهر فیزیکی: علائم و نشانه های ظاهری و ملموس که موجب عینی کردن خدمت می‌شوند.

قیمت و سایر هزینه های خدمت: مخارج، هزینه ها، زمان و تلاش‌های انجام شده برای اینکه مشتری خدمت را خریداری و مصرف نماید[۵۰].

۳٫۵٫۲٫ کیفیت خدمات:‌

یکی از راه های اساسی که یک مؤسسه‌ خدماتی با توسل بدان خود را از سایر رقبا متمایز می‌کند. ارائه دایمی کیفیت خدماتی برتر نسبت به آن‌ ها است. بسیاری از شرکت‌ها ‌به این نکته پی برده‌اند که خدمات دارای کیفیت، می‌تواند مزیت رقابتی محکم و نیرومندی برای آنان به ارمغان آورد. مزیتی که در نهایت به فروش و سود بالاتری می‌ انجامد. برای رسیدن ‌به این هدف، کافی است که به انتظارات مشتریان از کیفیت خدمات پاسخ مناسبی داده شده یا از آن پیشی گرفته شود. بدین ترتیب این وظیفه ارائه کننده خدمات است که انتظارات مشتریان خود را از کیفیت خدمات، مورد بررسی و شناسایی قرار دهد. هر چند تعیین کیفیت خدمات به مراتب دشوارتر از تعیین کیفیت کالا است. در خرید یک محصول و یا دریافت یک خدمت انتظار مشتری این است که ارزشی را دریافت کند. در این مقوله ارزش به عنوان پیوندی بین آنچه مشتریان به دست می‌آورند در مقابل آنچه می‌دهند تعریف شده است[۵۲].

‌بنابرین‏ در تلقی عمومی از خدمات با کیفیت، خدماتی مدنظر قرار خواهند گرفت که مشتری را قادر می‌سازد تا احساس نماید که در معامله انجام شده، ارزشی را دریافت ‌کرده‌است.

۱٫۳٫۵٫۲٫ ضرورت توجه به کیفیت خدمات

دلایل ارائه‌ خدمات با کیفیت برتر که به طور خلاصه در شکل ۲ آورده شده است، عبارتند از:

افزایش انتظارات مشتریان: واقعیت آن است که انتظارات مشتریان نسبت به گذشته افزایش یافته است. افزایش انتظارات مشتریان را می‌توان به چندین عامل ربط داد؛ از جمله افزایش آگاهی و سطح دانش مشتریان، تبلیغات سازمان و عملکرد رقبا و …

فعالیت رقبا: رقبا با تغییر مداوم خدمات خود و چگونگی ارائه‌ آن به مشتریان، به طور پیوسته در حال متغیر کردن بازار هستند تا سهم بازار خود را افزایش دهند. این امر خود باعث افزایش انتظارات مشتریان می‌شود. این امر سایرین را وادار می‌سازد تا در جهت ارتقاء کیفیت خدمات خود گام بردارند.

عوامل محیطی: عوامل محیطی از جمله عوامل سیاسی، قانونی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سازمان‌ها را وادار به ارائه‌ خدمات با کیفیت تر، می‌کنند. برای مثال طرح تکریم ارباب رجوع و جلب رضایت آنان در نظام اداری از جمله عوامل سیاسی به‌شمار می رود. علاوه بر آن، امروزه با گسترش دسترسی به اینترنت، مشتریان بهراحتی می‌توانند اطلاعات به هنگام را از سراسر جهان به دست آورند که این موضوع خود، باعث افزایش انتظارات مشتریان می‌گردد.

ماهیت خدمات: ارزیابی کیفیت خدمات با توجه به ویژگی‌های خدمات برای دریافت کنندگان آن مشکل است. بدین دلیل، مشتریان با توجه به شواهد فیزیکی احاطه کننده خدمات و نیز رفتار و برخورد کارکنان (که دو عامل اساسی در ارزیابی خدمات به شمار می‌روند)، به ارزیابی کیفیت خدمات می‌پردازند.

رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ اﻧﮕﻴﺰش در ﻳﺎدﮔﻴﺮی ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﺎدآوری ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ:

1. 1. اﻧﮕﻴﺰش ﺷﺮط و ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪه ﻳﺎدﮔﻴﺮی اﺳﺖ.

1. ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﮕﻴﺰش ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮﻛﺰی رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و روش ﻛﻼس‌داری اﺳﺖ (ﺷﻌﺎری ﻧﮋاد، ۱۳۶۸).

در نظریه های آموزشی انگیزه یک مفهوم اساسی به شمار می رود که به تعبیرهای مختلفی از جمله، انگیزش دانش آموز، انگیزش یادگیری، انگیزش تحصیلی به کار رفته است. هر چند متخصصان همواره در متمایز نمودن این اصطلاحات فعالیت هایی انجام داده‌اند. از جمله این که انگیزش یادگیری را به معنای معنا دار بودن، ارزشمندبودن کارهای آموزشی برای یادگیرنده تعریف نموده اند. ایمز (۱۹۹۰) انگیزش یادگیری را با درگیری طولانی مدت و کیفی با یادگیری و تعهد نسبت به فرایند یادگیری مشخص نموده است. بروفی (۱۹۸۷) انگیزش یادگیری را شایستگی تعریف می‌کند. به اعتقاد وی درک شایستگی از طریق تجارب عمومی آموخته می شود اما بیشتر توسط مدل سازی، تباین انتظارات و آموزش مستقیم یا اجتماعی شدن از سوی افراد مهم بر انگیخته می شود (صمدی، ۱۳۸۸).

پیشرفت تحصیلی

لوین^[۲] (۱۹۶۷)، پیشرفت تحصیلی را تجلی جایگاه تحصیلی یک دانش آموز می‌داند. این جایگاه ممکن است به نمره ای برای یک درس یا معدل مجموعه ای از دروس در یک گروه یا معدل در تمامی دروس اطلاق می‌گردد. بالسون^[۳] (۱۹۹۴)، پیشرفت تحصیلی را اصطلاحی می‌داند که به جلوه ای از جایگاه تحصیلی دانش آموزان اشاره دارد و این جایگاه می‌تواند نمرات دوره های مختلف یا میانگین نمرات در دوره خاص یا نمره ای برای یک دوره باشد. پورشافعی (۱۳۷۰)، پیشرفت تحصیلی را انجام تکالیف و موفقیت دانش آموزان در گذراندن دروس یک پایه تحصیلی مشخص و یا موفقیت دانش آموزان در امر یادگیری مطالب درسی می‌داند. در تحقیقات مختلف عملکرد تحصیلی با موفقیت تحصیلی به صورت مترادف به کار برده شده است که البته متفاوت از یکدیگرند. موفقیت تحصیلی فرآیندی از توانایی‌های گوناگون افراد شامل توانایی‌های جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی آنان از یک سو و عوامل برانگیزنده مانند علاقه، پشتکار و پاداش از سوی دیگر می‌باشد (ذکایی، ۱۳۷۸).

مطالعه در زمینه پیشرفت یا افت تحصیلی با یادگیری ارتباط مستقیم دارد. به‌طوری‌که هرگهان- بی^[۴] یادگیری را تغییر رفتار ناشی از کسب تجربه تعریف ‌کرده‌است. وی اعتقاد دارد که یادگیری از دو طریق به دست خواهد آمد. طریقه نخست شرطی سازی کلاسیک است که اورگانیسم هیچگونه کنترلی بر روی تقویت کننده ندارد و از طریق آن می آموزیم که چه چیزهایی برای ما سودمند و کدام مضر است و طریقه دوّم: شرطی سازی وسیله است که تقویت کننده به رفتار اورگانیسم ارتباط دارد. رفتار وسیله ای جهت دریافت خواسته ها است (شریفیان، ۱۳۷۴).

عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی

۱- هدف: اگر بخواهیم بازده و نتایج ‌هدف‌های‌ تربیتی به طور دلخواه و رضایت بخش حاصل شوند هدفها باید کاملا گویا و روشن باشند.

۲- آمادگی: برای اینکه یادگیرنده در تجربه های آموزشی و تحصیلی خود شرکت فعال و موفقیت آمیز داشته باشد باید از آمادگی های بدنی و روانی کافی برخوردار باشد.

۳- انگیزش: انگیزش یا علاقه به یادگیری در حقیقت ترکیبی از چه چیز آموختن یا چرا آموختن است. بدین معنا که چه چیز بیاموزیم تا آموختن آن برای ما سودمند و مطلوب باشد بسیاری از روان شناسان معتقدند که انگیزش مهمترین عامل مؤثر در کارایی و یادگیری است..

۴- فعالیت: برای اینکه حداکثر یادگیری حاصل شود یادگیرنده را نمی‌توان موجودی انفعالی یا فعل پذیر دانست فعالیت هایی مانند چابکی و هوشیاری ذهنی از شرایط لازم در یادگیری است.

۵- تمرکز: تمرکز را باید متمایز از توجه صرف دانست در واقع تمرکز توجه یا هدفی است که به گونه ای مؤثر به سوی یادگیری گرایش می‌یابد.

۶- سازماندهی: فرایندی است که مواد خام یادگیری را به یک وسیله سازنده تبدیل می‌کنند که نیل به هدف های تربیتی را آسان می‌سازد.

۷- پاسخ: پاسخ را می توان یک عمل یا یک تغییر درونی دانست که موجود زنده را برای فعالیت آماده می‌سازد.

۸- فهم ادراک معناها: استنتاج ها و پیامدها و کاربردهایی است که تجربه معنی را برای یادگیرنده قابل درک می‌سازد.

۹- تمرین و تکرار: تکرار اگر درست به کار گرفته شود گرایش و توانایی یادگیرنده را برای بخاطر سپردن یا کاستن از تاثیر نامطلوب فراموش افزایش می‌دهد تکرار دوباره کاری یا دوباره سازی محض نیست فعالیت برای یادگیرنده باید با هدف و دارای ارزش واقعی باشد.

۱۰- واکنش نسبت به ناکامی: وقتی شخص به مانعی برمی خورد یا برای رسیدن به هدف ناکام می شود باید به تعبیر و تفسیر و سازماندهی مجدد رفتارش بپردازد این عمل به لحاظ گزینش مسیر جدید و برای وصول به هدف یا گزینش هدفی که جانشین آن شود ضرورت دارد (پارسا، ۱۳۷۵).

انگیزه پیشرفت تحصیلی

بررسی های مرتبط با رضایت، سازگاری و سلامت عمومی به مطالعه این امر می پردازد که افراد چگونه و به چه دلایلی تجارب خوشایندی در ابعاد مختلف زندگی شان به جا می‌گذارند.

محققان در این زمینه متغیر های گوناگونی چون سن، جنس، و … را در حیطه های زیستی و اجتماعی، در سازگاری عمومی افراد مؤثر دانسته اند. اما، نتایج حاکی از آن بوده است که این متغیرها تأثیر اندکی در سازگاری و سلامت عمومی افراد دارند(فریدمن^[۲۰]،۲۰۰۰).از آن پس محققان به طور فزاینده ای، طی مطالعات و بررسی ها نشان دادند که شخصیت افراد می‌تواند مهم ترین عامل تأثیرگذار در سازگاری آنان به شمار آید(مک کری ^[۲۱]و کوستا^[۲۲]، ۲۰۰۴؛ هایز^[۲۳] و جوزف^[۲۴]، ۲۰۰۳). بعضی از صفات شخصیتی نقش مهمی در سبب شناسی و پیشرفت اختلالات دارند و شخصیت فرد می‌تواند به طور غیر مستقیم و از طریق ایجاد رفتارهای ناسالم نظیر سوء استفاده از مواد، بی خوابی ، سوءتغذیه، … باعث رفتارهای پرخاشگرانه شود (گوستاوسون^[۲۵]و همکاران ،۲۰۰۳).

در پژوهش حاضر با توجه به آنچه که بیان شد، مسئله این است که آیا بین ویژگی های شخصیتی و سبک های حل مسأله با انواع پرخاشگری رابطه ای وجود دارد یا خیر؟ و اگر رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است؟ همچنین ، پژوهش حاضر در پی ‌پاسخ‌گویی‌ ‌به این سؤالات نیز هست که : آیا استفاده از سبک های حل مسأله(سازنده^[۲۶] و غیرسازنده^[۲۷])، با توجه به متغیر جنس، متفاوت است؟ آیا بین دو جنس ( دختر و پسر) از لحاظ ویژگی های شخصیتی تفاوت معناداروجود دارد؟ و آیا بین دو جنس از لحاظ انواع پرخاشگری تفاوت معنادار وجود دارد؟

پاسخ ‌به این سؤالات می‌تواند، در فهم بیشتر مسئله و چاره جوئیهای منجر به حل مشکل ، کمک مؤثری نماید.

ضرورت و اهمیت مسئله:

بى تردید، شیوع پرخاشگریدر میان نوجوانان، موجب نگرانى بسیارى از خانواده ها، اولیا، مربیان و مسؤولان کشور است.گسترش روزافزون این نابهنجارى رفتارى در شکل هاى گوناگون، بر زندگى فردى و اجتماعى انسان ها تأثیرات منفى گذاشته و آرامش و احساس ایمنى را مورد تهدید قرار مى دهد.شاید بتوان گفت که یکى از علل بروز جنگ هاى خانمان سوز، که همواره جوامع بشرى از آن رنج مى برد و خسارت هاى جبران ناپذیرى در پى داشته، ادامه همان رفتارهاى پرخاشگرانه دوران نوجوانى، جنگ افروزان است.

کشور ما امروز از جوانترین کشورهای جهان بشمار می‌آید و نوجوانان که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند، می‌توانند نقش بسزائی در تمامی ارکان جامعه داشته باشند. هر چه نسل جوان تر، سالمتر و به دور از معضلات اخلاقی و اجتماعی باشد، جامعه ای سالم تر و مترقی خواهیم داشت و رشد و ترقی هر جامعه ای در گرو نیروهای فعال انسانی آن جامعه است و با اینکه همه می‌دانیم که اکثریت قشر جامعه ما را دانش آموزان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، باید توجه بیشتری به مسائل آنان بالاخص نابهنجاری آنان ‌بنماییم.بیشترین بروز و ظهور پرخاشگری در سنین نوجوانی است و مسلماًً تربیت و آموزش افراد در دوران نوجوانی و قبل از آن ، عامل مؤثری در بروز یا عدم بروز واکنش‌های خصمانه خواهد بود. به نظر می‌رسد که اگر افراد از شرایط تربیتی و آموزشی سالمی در محیط خانه، مدرسه و اجتماع برخوردار باشند، چنین رفتارهای ناهنجاری از خود بروز نخواهند داد. در تربیت اجتماعی کودک و نوجوان خواه از نظر سازگاری خود نوجوان و خواه از نظر تأثیرات آن روی جامعه، هیچ قالب رفتاری به اندازه پرخاشگری حائز اهمیت نیست. در عین حال که پرخاشگری یک رفتار مطلوب و طبیعی در مسیر رشد نوجوان است، ولی اگر تحت کنترل صحیح نباشد، می‌تواند به صورت رفتار هیجانی از هم گسیخته ای در آید، اوقات مفید زندگی این قشر از افراد را به مخاطره انداخته ، وقت آن ها را هدر دهد، میزان آسیب های اجتماعی را به شدت بالا ببرد و به بزهکاری در بزرگسالی منجر شود (حاشیه باف،۱۳۸۲).

عامل دیگر توجه به پرخاشگری، شیوع نسبتا زیاد آن و اثرات جانبی آن است. به گونه- ای که پرخاشگری زمینه ابتلا به سایر مشکلات روانی- اجتماعی را فراهم می آورد. چون رفتار پرخاشگری افراد معمولا متوجه دیگران است، مداخله درمانی که رفتار پرخاشگری کلامی و بدنی

را کاهش دهد، مستقیما به نفع قربانیانی خواهد بود که در معرض پرخاشگری قرار دارند. به طور کلی، کنترل پرخاشگری هم به نفع فردی استکه این رفتار را از خود بروز می‌دهد و هم افرادی که پرخاشگری متوجه آن ها‌ است. از آن جایی علت بسیاری از شکست های تحصیلی، پرخاشگری، آشفتگی های شدید رفتاری یا عاطفی و انزوای اجتماعی نوجوانان از مقابله ناموفق با مسائل و مشکلات روزمره و عدم توفیق در تعامل مثبت با دیگران ناشی می شود و همچنین از آن جایی که برخی از مشکلات مربوط به ناسازگاری رفتاری نوجوانان از تردید آنان در تصمیم گیری سرچشمه می‌گیرد، ‌بنابرین‏ به کارگیری شیوه حل مسأله سازگارانه می‌تواند، وسیله مفیدی برای روبرویی با این مشکلات باشد، شیوه ای که اخیراً در درمان بسیاری از مشکلات رفتاری به کار رفته و اثر بخشی آن به ثبوت رسیده است(کاپلان^[۲۸]و سادوک^[۲۹]،۱۳۸۴). نوجوانان پرخاشگر ممکن است ‌به این دلیل به شیوه ای خصمانه و نادرست رفتار کنند که مهارت چندانی در حل مسائل بین فردی ندارند(نانجل و همکاران،۲۰۰۲). از لحاظ نظری نیز، پژوهش حاضر از اهمیت بالایی برخوردار است. پرخاشگری یک سازه پیچیده و چندبعدی است که اتفاق نظر زیادی بین پژوهشگران درباره خود آن و نحوه بروز آن وجود ندارد. یک راه شناخت آن، توجه به همبسته ها و پیش­بین کننده های پرخاشگری است. شخصیت به عنوان یک سازه جامع، نسبتا پایا و در عین حال پویا، پایه بسیاری از رفتارها و کنش های روانی انسان است.

درباره نقش ویژگی های شخصیت بر پرخاشگری بررسی های متعددی انجام شده است. این بررسی ها گویای آن هستند که برخی ویژگی های شخصیت در شروع، گسترش و تداوم پرخاشگری نقش دارند (بال^[۳۰]،۲۰۰۵). از سوی دیگر در مدل پردازش اطلاعات اجتماعی – شناختی ( دادج و کرایک، ۱۹۹۰؛ نقل از محمدی،۱۳۸۵)، پرخاشگری یک سازه ذاتی یا محتوایی نیست، بلکه حاصل بروز نقص در فرایند پردازش اطلاعات است. حل مسأله یکی از این پردازش های سطح بالای اطلاعات است که با فراوانی زیادی مورد استفاده افراد قرار می‌گیرد. این سؤال مطرح است که آیا نقص در مهارت صحیح حل مسأله یا به عبارت دیگر استفاده از شیوه های حل مسأله ناسازگارانه می‌تواند عاملی در ایجاد و بروز پرخاشگری باشد یاخیر؟

هرچند این پژوهش در پی رابطه علی میان متغیرها نیست، اما در صورتی که رابطه قابل توجهی میان متغیرها برقرار باشد، می توان به جستجوی رابطه علی نیز پرداخت.

در نهایت، معضل « پرخاشگری» یکی از موارد ‌آسیب‌های اجتماعی است که متأسفانه در جامعه ، بخصوص در سنین نوجوانی شیوع ویژه ای دارد. با توجه به اهمیت موضوع واین نکته که وجود چنین معضلی در سنین نوجوانی، نقش مؤثری در رفتار آینده او در جامعه خواهد داشت ، ایجاب می‌کند که پژوهش‌های متعددی در این خصوص صورت گیرد.

اهداف پژوهش:

الف) هدف کلی:

هدف کلی پژوهش حاضر تعیین روابط ویژگی های شخصیتی و سبک های حل مسأله با پرخاشگری در دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع سوم دبیرستان می‌باشد.

ب) اهداف جزئی: