این روش توسط مایکل پورتر در زمینه بررسی محیط صنعتی ارائه شده است و در آن ماهیت و میزان رقابت در هر محیط صنعتی به مجموعه ای از پنج نیروی مختلف وابسته می گردد]۱۶[. شکل (۲-۳) این نیروها را نشان می دهد که عبارتند از:
الف- تهدید ورود رقبای جدید
ب- قدرت چانه زنی مشتریان
ج- قدرت چانه زنی تأمین کنندگان
د- تهدید کالاهای جانشین
ه- شدت رقابت در میان رقبای فعلی
برای تهیه یک برنامه استراتژیک مناسب در یک سازمان باید دریافت که این عوامل چگونه در صنعت عمل نموده و چگونه به سازمان در موقعیت ویژه اش یاری می رسانند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل ۲-۳: مدل پنج نیروی پورتر. ]۱۶[.
الف- تهدید ورود رقبای جدید
این نیرو شامل عواملی می شود که امکان وارد شدن رقبای جدید به عرصه رقابت در صنعت مورد نظر را تسهیل نموده ویا بالعکس آن را مشکل تر می نماید]۱۶[.
در میان این عوامل می توان به این موارد اشاره نمود:
۱- نیاز به سرمایه گذاری
۲- دستیابی به کانال های توزیع
۳- دستیابی به جدید ترین تکنولوژی ها
۴- تأثیرات تجربه ( منحنی تجربه)
۵- صرفه جویی حاصل از مقیاس تولید
۶- تمایز محصول
۷- شناسایی مارک
۸- هزینه انتقال به وضعیت جدید بعنوان یک رقیب جدید
ب- قدرت چانه زنی مشتریان
خریداران از طریق توانایی خود در کاهش قیمت ها، در وادار کردن تولید کنندگان به تولید کالاهای بهتر و ارائه خدمات بیش تر و هم چنین رو در روی هم قرار دادن رقباء، می توانند بر یک صنعت اثر بگذارند]۱[. قدرت خریدار به تحقق و وجود عوامل زیر بستگی دارد:
۱- خریداری بخش اعظمی از کالا ها یا خدمات فروشنده
۲- تولید محصول مورد نیاز خود توسط خود خریدار
۳- پایین بودن هزینه تغییر فروشندگان
۴- حساس بودن خریدار نسبت به تفاوت هزینه ها و خدمات به دلیل کسب سود اندک
ج- قدرت چانه زنی تأمین کنندگان
تأمین کنندگان به افراد با نهادهایی اتلاق می شود که مواد، قطعات، ماشین آلات، تکنولوژی، نیروی انسانی و عواملی از این دست را برای صنعت مورد نظر تأمین می کند. عواملی که به تأمین کنندگان قدرت لازم را برای دخالت و نفوذ در عرصه رقابت یک صنعت را می دهند متنوع هستند، از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود]۱۶[:
۱- تعداد تأمین کنندگان عمده
۲- امکان جایگزینی محصولات تأمین کننده
۳- هزینه جایگزینی محصولات تأمین کننده
۴- تهدید ناشی از ادغام به جلوی تأمین کنندگان
۵- تهدید ناشی از ادغام به عقب صنعت
۶- تأثیر تأمین کنندگان در قیمت تمام شده محصول نهایی
۷- میزان تأثیر عرضه کنندگان در کیفیت محصول نهایی
۸- اهمیت صنعت برای سود عرضه کنندگان
۹- سود طلبی و ستیزه جویی تولید کننده محصولات جایگزین
۱۰- توازن میان سود حاصی از کالای جانشین و کالای فعلی
د- تهدید کالاهای جانشین
محصولات جانشین (جایگزین)^[۴۴] محصولاتی هستند که متفاوت به نظر می رسند، اما می توانند به عنوان یک جایگزین رضایت مشتری را جلب کنند. اما این نکته شایان ذکر است که گاهی اوقات این امر کار دشواری است و برای پیدا کردن کالاها یا خدماتی که دارای همان خواص باشند، تلاش بسیاری باید نمود]۱[.
ه- شدت رقابت در میان رقبای فعلی
صنایع از نظر شدت و ضعف یا پویایی رقابت با هم یکسان نیستند. از این رو در تجزیه و تحلیل رقابتی در هر صنعت باید عوامل زیر در نظر گرفته شود]۱۶[.
۱- سهم بازار
۲- وضعیت فرایند تولید ( تکنولوژی)
۳- بازاریابی و فروش
۴- قیمت فروش کالا و قیمت تمام شده کالا
۵- نفوذ تبلیغات و ترویج فروش
۶- میزان استهلاک و عمر تجهیزات
۷- امکان افزایش ظرفیت
۸- بهره وری
۹- تجربه
۱۰- هزینه مواد اولیه
۱۱- وضعیت مالی ( تأمین منابع مالی)
۱۲- کیفیت محصول
۱۳- تحقیق و توسعه
۱۴- نیروی انسانی
۱۵- تصویر ذهنی مردم

انرژی برگشتی است، مشخص است که نسبت برای ماشین با مشخصه مغناطیسی غیرخطی کمتر از این نسبت در ماشین با مشخصه مغناطیسی خطی است. پس برای یک توان خروجی معین، توان نامی اینورتر مربوط به ماشین با مشخصه مغناطیسی غیرخطی کمتر از ماشین با مشخصه مغناطیسی خطی است، لذا اثر دوم اشباع نیز مشخص می شود. همواره در طراحی ماشین های سوئیچ رلوکتانس سعی می گردد تا طول فاصله هوائی در حالت همپوشانی کمترین مقدار ممکن را داشته باشدتا ماشین در سطح جریان کمتری به اشباع رفته و در نتیجه نسبت تبدیل انرژی الکتریکی ورودی به انرژی مکانیکی خروجی بزرگتر گردد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(الف)

(ب)
شکل ۲-۵- (الف) مسیر شار پیوندی- جریان برای ماده مغناطیسی با مشخصه خطی – (ب) مسیر شار پیوندی- جریان برای ماده مغناطیسی با مشخصه غیرخطی ]۲۰[

• • 1. 1. انتخاب موتور سوئیچ رلوکتانس برای کاربردهای مختلف

با توجه به نوع کاربرد و توان مورد نیازمی توان یکی از حالتهای زیر را انتخاب نمود:
۲-۷-۱- موتورسوئیچ رلوکتانس سه فاز
موتورهای سوئیچ رلوکتانس سه فاز، مشکل راه اندازی را در صورت رعایت محدودیتهای موجود در پارامترهای طراحی نداشته و نوسانات گشتاور آن نسبت به موتورهای تکفاز و دوفاز کمتر است. در موتورهای سه فاز می توان شش قطب برای استاتور انتخاب نمود و با توجه به ساختار استاتور، تعداد قطبهای روتور را باید به گونه ای انتخاب نمود که امکان راه اندازی موتور درکلیه‌ موقعیت های روتور وجود داشته باشد. به عنوان مثال انتخاب دوازده قطب و یا شش قطب برای روتور، به علت اینکه کلیه قطبهای استاتور و روتور در یک حالت، هم محورمی شوند انتخاب عملی نمی باشد. پس موتورهای سوئیچ رلوکتانس۱۲/۶ و ۶/۶ عملی نمی باشند. از طرف دیگر تعداد قطبهای روتور را نمی توان خیلی زیاد درنظر گرفت مثلاً موتور ۱۴/۶، مشکل مطرح شده در دو نوع موتور قبلی را نداشته اما چون تعداد قطبهای روتور زیاد است قطبهای استاتور باید باریک انتخاب شوند و به همین علت نسبت اندوکتانس حالت هم محوری به غیرهم محوری کاهش می یابد. به همین علت نسبت تبدیل انرژی کوچکی برای موتور حاصل می گردد، پس موتور۱۴/۶ هم ترکیب مناسب و قابل قبولی نمی باشد. یکی از ترکیبهای مناسب از لحاظ تعداد قطبهای استاتور و روتور برای دسته موتورهای سه فاز ترکیب شش قطب برای استاتور و حداکثر تعداد هشت قطب برای روتور است. لازم به ذکراست که می توان ترکیب ۸/۱۲ را نیز برای موتور سوئیچ رلوکتانس سه فاز، در نظرگرفت. در این ترکیب نسبت اندوکتانس حالت هم محوری به غیرهم محوری بزرگتری بدست آمده بنابراین، نسبت تبدیل انرژی بالاتری می توان بدست آورد و چون طول سیم پیچی های موتور کوتاهترمی شود، تلفات مسی کاهش می یابد. در این ترکیب طول مسیر میدان مغناطیسی، به عنوان مثال، نسبت به موتوری باترکیب ۴/۶ کوتاهتراست. مزیت فوق، کاهش نیروی محرکه مغناطیسی هر قطب، که به علت کوچک بودن سطح هر قطب حاصل می شود را جبران می سازد. موتورهای سوئیچ رلوکتانس سه فاز با ترکیبی مانند ۸/۱۲ در سرعت های پائین مناسب می باشند ولی از لحاظ هزینه اولیه نسبت به موتورهای ۴/۶ گرانتر می باشند. یکی از ترکیب های مناسب و اقتصادی برای موتور های سه فاز ترکیب ۴/۶ است. موتورهای سه فاز نسبت به موتورهای تکفاز و دوفاز نوسانات گشتاور کوچکتری ایجاد می کنند، اما به علت میزان نوسانات نمی توانند در همه موارد کاربرد داشته باشند.
۲-۷-۲- موتورسوئیچ رلوکتانس چهارفاز
دراین نوع موتورها اگر محدودیت های موجود در طراحی مد نظر قرارگیرند، مشکل راه اندازی را نداشته و موتور در هرموقعیتی که روتور قرارگیرد می تواند راه اندازی شود. این نوع موتورها نسبت به موتورهای سه فاز نوسانات گشتاور کمتری ایجاد می کنند، امّا به علت بالا بودن تعداد کلیدهای نیمه هادی در مدار سوئیچینگ و زیاد بودن تعداد اتصالات، هزینه اولیه بالاتری نسبت به موتورهای سه فاز دارند. در این نوع موتورها به علت افزایش تعداد قطب های روتور، زاویه گام کاهش یافته وتعداد گام های کارکرد در طی یک دور چرخش افزایش می یابد، که مسئله فوق باعث کاهش نوسانات گشتاور شده، بدون ‌آنکه نسبت اندوکتانس حالت هم محوری به غیر هم محوری را کاهش دهد.
از انواع مختلف موتورهای چهار فاز می توان به ترکیبهای ۶/۸ و۱۰/۸ اشاره نمود. در موتور۱۰/۸ قطبها نسبت به نوع ۶/۸ باریکتر بوده ونسبت اندوکتانس حالت هم محوری به غیرهم محوری نیزکمتر است. همچنین اندوکتانس حالت غیرهم محوری نسبت به موتور ۶/۸ بزرگتراست. به علت کاهش نسبت اندوکتانس هم محوری به غیر هم محوری نسبت تبدیل انرژی کاهش می یابد، لذا تعداد قطبهای روتور را خیلی بالا نمی برند. یکی از ترکیب های مناسب برای موتورسوئیچ رلوکتانس چهارفاز ترکیب ۶/۸ است.

• • • • 1. 1. موتور سوئیچ رلوکتانس پنج فاز

با رعایت محدودیت های موجود در پارامترهای طراحی موتور، این نوع موتورها در هر موقعیت مکانی روتور قادر به راه اندازی هستند. از این نوع موتورها می توان به عنوان موتورهای پله ای استفاده نمود. یک ترکیب مناسب از موتور سوئیچ رلوکتانس پنج فاز، ترکیب ۸/۱۰ می باشد. نوسانات گشتاور این نوع موتورنسبت به موتورهای چهار فاز کمتر بوده اما به علت افزایش تعداد کلیدهای نیمه هادی در مدارسوئیچینگ هزینه اولیه بالاتری نسبت به نوع چهار فاز دارند، به همین علت کاربرد محدودتری دارند.

• • 1. 1. روش های آنالیز موتور سوئیچ رلوکتانس ]۲۰[

روش های آنالیز مختلفی برای موتور سوئیچ رلوکتانس توسط محققان ارائه شده است. بعضی از روشها تقریبی بوده و فقط جهت ارزیابی اولیه طرح مناسب می باشند. از جمله این روشها می توان به روش میلر اشاره نمود. در مقابل روش های آنالیز بسیار دقیقی برای موتور سوئیچ رلوکتانس ارائه شده که در این خصوص می توان به روش اجزاء محدود اشاره نمود. این روش نیازبه محاسبات طولانی داشته و به علت بالا بودن تعداد المانها و در نتیجه زیاد بودن معادلات بدست آمده نیاز به کامپیوترهائی با حافظه بالا و صرف زمان زیاد دارد. درمقابل این دو روش ذکر شده روش مدار معادل مغناطیسی بهبود یافته است^[۴](۱) که هم از دقت بالا و قابل قبول در مقایسه با روش تقریبی میلر برخوردار بوده و هم سرعت بالائی در مقایسه با روش اجزاء محدود دارد.
۲-۸-۱- مدل میلر جهت آنالیز موتور سوئیچ رلوکتانس]۲۱، ۲۲، ۲۳[
روش میلر که در سال ۱۹۹۰ ارائه شد، یک روش تقریبی با سرعت بالا بوده که برای تخمین و تقریب اولیه پارامترهای ماشین سوئیچ رلوکتانس مفید می باشد. در این روش، اثرات اشباع مغناطیسی بطور دقیق درنظر گرفته نشده و منحنی های عملکرد ماشین، با ارائه یک مدل تحلیلی پیش بینی می شود. در این روش مشخصات غیرخطی مغناطیسی موتور توسط توابع مرتبه اول یا دوم تقریب زده می شوند و در نهایت با بهره گرفتن از این تقریب ها، پارامترهای ماشین بدست می آیند.
در روش میلر شبیه سازی کارکرد موتور در واقع محاسبه شار پیوندی بر اساس انتگرال گیری از معادله ولتاژ زیر در حوزه زمان است:
(۲-۱۲)
در این رابطه v ولتاژ DC اعمال شده به سیم پیچی فاز و i جریان فاز است . با توجه به رابطه فوق در موقعیت جدید روتور، شار پیوندی را با انتگرال گیری بر روی گام زمانی قبل بدست آورده و سپس مقدار جدید جریان از اطلاعات شار پیوندی بر حسب جریان و موقعیت روتور محاسبه می گردد. محاسبه‌ انتگرال ساده بوده و مسئله اصلی بدست آوردن مدل صحیح برای داده های مغناطیسی است که با الگوریتمی جهت تعیین جریان زمانیکه موقعیت روتور و شار پیوندی مشخص است همراه می گردد. در روش میلر، منحنی های مغناطیسی در موقعیت هم محوری قطب روتور و استاتور، در موقعیت غیر محوری این قطبها و همچنین در موقعیتهای میانی ارائه شده و مدلهائی برای موتور در هر موقعیت بدست می آید. مدل ارائه شده مشخصات الکترومغناطیسی موتور سوئیچ رلوکتانس را در بر می گیرد. با توجه به تقریبهای که برای منحنی های مغناطیسی در این روش بکار رفته، روش دارای دقت کافی نبوده و فقط در تخمین اندازه تقریبی پارامترهای موتور می تواند بکار رود. جهت بررسی دقیق عملکرد ماشین به مدل سازی کامل که پدیده اشباع را در برگیرد نیاز است.
۲-۸-۲- مدل مدار معادل مغناطیسی جهت آنالیز موتور سوئیچ رلوکتانس ]۲۴-۳۳ [
مدار معادل مغناطیسی از مدلهائی است که به عنوان ابزاری جهت آنالیز سیستمهای الکترومغناطیسی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. برای حل سیستمهای الکترومغناطیسی ساده مانند ترانسفورماتورها و ماشین های جریان مستقیم، مدل، ساختار ساده ای داشته ولی در ماشین های دیگر، مدار معادل پیچیده بوده و بدون استفاده از کامپیوتر بکارگیری مدل عملاً دشوار است. این روش از دقت لازم در محاسبات مهندسی برخوردار بوده و در مقایسه با روش دقیق اجزاء محدود بسیار ساده تر و زمان اجرای آن نیز بسیار کمتر است. این مدل با در نظر گرفتن اثرات اشباع کلی و محلی در آهن، منحنی های عملکرد ماشین را پیش بینی کرده و یک مدل تحلیلی کامل برای موتور بدست می آورد. در مدار معادل مغناطیسی بهبود یافته مدل دقیقتری با درنظر گرفتن اثرات اشباع محلی و کلی ارائه می گردد. این روش بدون آنکه مسئله را بسیار پیچیده سازد توانسته جوابهای دقیقتری که با نتایج حاصله از روش دقیق اجزاء محدود قابل قیاس هستند، بدست آورد. در مدار معادل مغناطیسی منبع نیروی محرکه مغناطیسی و رلوکتانس های مربوط به شار پیوندی و رلوکتانس های مربوط به شار نشتی باید در نظر گرفته شوند.
پس در یک موتور سوئیچ رلوکتانس سه نوع رلوکتانس وجود دارد که عبارنتد از:

1. 1. رلوکتانس مربوط به شار نشتی در روتور و استاتور

1. رلوکتانس آهن استاتور و روتور

قرآن گرچه در طول ۲۳ سال بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده و نزول آیات آن در مراحل و شرایط مختلف بوده است، ولی همه آنها در ارتباط با هم و از نظر معنا دارای انسجام واحدی هستند و خداوند، آیات قرآن را به گونه‌ای بیان کرده که همساز و هم جهت با هم و دارای ارتباط معنایی هستند. اعتقاد به پیوند آیات با یکدیگر از نظر مفسران، اهمیت فراوان دارد و مفسر را به هنگام تفسیر، به همسویی همه آیات و انسجام درونی آنها سوق مى‏دهد و هیچ آیه و یا آیاتی را مستقل از دیگر آیات تفسیر نمى‏کند. در پرتو این دیدگاه، مفسر، کل قرآن را نظام‌مند و مرتبط با هم مى‏داند و بین هر بخش و بخش‌های دیگر آیات، ارتباط وثیقی در نظر مى‏گیرد.^[۶۳]
اما در ارتباط با پیوند این مبنا با «استنباط کلامی از قصص قرآن» گفتنی است که قوانین و آموزه‌های قرآنی که درباره امامت در آیات غیر قصص به صورت مستقیم آمده، در بیشتر موارد همین آموزه‌ها و مقررات در آیات قصص در بیانی غیر مستقیم به صورت تحقق نمونه‌های عینی آن در تاریخ و سیره انبیاء آمده است. این مطلب از یک سو بیانگر تناسب آیات قصص و آیات غیر قصص در موضوع امامت است.^[۶۴] و از سوی دیگر تجلی هماهنگی و انسجام قرآن کریم در بخش قصص آن مى‏باشد. افزون بر اینکه عدم پذیرش این پیوند، آیات قصص را بى‏ارتباط با آیات دیگر نشان خواهد داد و این مطلب با عدم اختلاف در قرآن که از آیه شریفه «وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً»^[۶۵] برداشت مى‏شود، منافات دارد. اینک به برخی از ادله قرآنی و روایی هماهنگی آیات قرآن مى‏پردازیم:
۱-۱-۵-۱- ادله قرآنی
در ارتباط با انسجام و پیوستگی میان آیات قرآن به دو آیه زیر مى‏توان استناد نمود:
۱-۱-۵-۱-۱- آیه نفی اختلاف در قرآن
هماهنگى کامل و نظم و انسجام حاکم در میان آیات قرآن یکی از جنبه‏ه ای اعجاز قرآن کریم است به این معنی که کوچک‏ترین اختلاف و تناقضى در میان آیات و مفاهیم آن وجود ندارد.^[۶۶] در واقع اگر بدین نکته نیز توجه شود که آیات قرآن در مدت بیست و سه سال به تدریج در مناسبت‏ها و حوادث گوناگون نازل شده است، این حقیقت بیش‏تر روشن خواهد گردید که قرآن از ناحیه خداوند نازل شده، از قدرت بشر خارج مى‏باشد زیرا اقتضاى طول زمان و فاصله‏هاى طولانى در نزول آیات قرآن و در عین حال گستردگى آن، این بود که وقتى این آیات در یک جا جمع گردید، در میان آن‏ها ناهماهنگى و اختلاف دیده شود. ولى قرآن در هر دو صورت اعجاز خود را حفظ نموده است: آن روز که قطعه قطعه نازل مى‏شد، در همان متفرق بودنش معجزه بود و زمانى هم که از حالت قطعه قطعه بودن خارج و در یک جا جمع آورى شد، جنبه دیگرى از اعجاز به خود گرفت خود قرآن نیز به این ویژگی اشاره مى‏کند، آن جا که مى‏فرماید: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً»^[۶۷] این آیه شریفه انسان را به یک موضوع فطرى و وجدانى رهنمون مى‏سازد که هر کس در ادعا و گفتار خویش بر کذب و دروغ متکى باشد، در نظریاتش اختلاف و در بیانش تناقض، آشکار خواهد شد ولى این اختلاف و تناقض در کتاب آسمانى(قرآن) وجود ندارد، پس بنابراین، قرآن ساخته و پرداخته فکر بشر نبوده، بر پایه دروغ و افترا بنیان نشده است.^[۶۸] در واقع آیات قرآن هم پیوند با یکدیگر، از ساختار منسجمی برخور دارند و با نگاهی جامع نگر به آنها تفسیرشان به شکل کامل تر صورت مى‏گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۱-۵-۱-۲- آیه «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ..»
یکی دیگر از آیات قرآن که حکایت از هماهنگی و انسجام سراسر قرآن دارد آیه «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ..»^[۶۹] است.
«مثانى» چنانکه زمخشرى در«کشاف» آورده ممکن است جمع «مثنى»(بر وزن مصلى) به معنى مکرر بوده باشد، و یا جمع «مثنى»(بر وزن مبنا) از تثنیه به معنى تکرار گرفته شده است.^[۷۰] به گفته علامه طباطبایی «کِتاباً مُتَشابِهاً» یعنى کتابى که هر بخش آن شبیه سایر قسمت‏ها است، و این تشابه غیر از تشابهى است که در مقابل محکم استعمال شده، چون تشابه دومى صفت بعضى از آیات قرآن است و در آیه مورد بحث همه آیات را متشابه خوانده، پس این تشابه غیر آن تشابه است، آن تشابه به معناى واضح نبودن معناى آیه است، و این تشابه به معناى آن است‏ که سراسر قرآن آیاتش از این جهت که اختلافى با هم ندارند، و هیچ آیه‏اى با آیه دیگر ضدیت ندارد، مشابه یکدیگر هستند. طبق تفسیر علامه «مثانى»- جمع «مثنیه» است که به معناى معطوف است، و قرآن را از آن رو «مثانى» خوانده که بعضى از آیاتش انعطاف به بعضى دیگر دارد، و هر یک دیگرى را شرح و بیان مى‏کند، بدون اینکه اختلافى در آنها یافت شود و یکدیگر را نفى و دفع کنند، همچنان که فرمود: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً».^[۷۱]
۱-۱-۵-۱-۳- طبقه بندی آیات محکم و آیات متشابه
طبقه بندی آیات قرآن به محکم و متشابه که در آیه ۷ سوره آل عمران بیان شده به خوبی بیانگر هماهنگی میان آیات قرآن کریم است. در واقع بدفهمی این دو دسته از آیات موجب حکم به وجود ناهماهنگی ساختاری و محتوایی در قرآن کریم مى‏شود و حال آنکه خداوند با مرجع قرار دادن آیات محکم برای آیات متشابه از بروز این بدفهمی جلوگیری کرده است.^[۷۲] لذا امام رضا(ع) در بیان لزوم ارجاع آیات متشابه به آیات محکم مى‏فرماید: «هرکس آیات متشابه قرآن را به آیات محکم آن برگرداند به راه راست هدایت شده است. همانا در اخبار ما مانند متشابه قرآن، متشابه و نیز مانند محکم قرآن، محکم وجود دارد پس متشابه آن را به محکم آن برگردانید و از متشابه آن پیروی نکنید که گمراه می‌شوید».^[۷۳]
۱-۱-۵-۲- ادله روایی
اما در خصوص ادله روایی این بعد از اعجاز قرآن، در روایتی نقل شده است که مردی نزد امیرالمؤمنین(ع) آمد و عرض کرد: «من در کتاب نازل شده الهی تردید کرده‏ا‏م. حضرت فرمود: چگونه در کتاب نازل شده خداوند شک کرده‏اى؟ گفت: بدان سبب که کتاب خدا را چنان یافتم که بعضى از آن بعضى را تکذیب مى‏کند پس چگونه در آن شک نکنم! حضرت فرمود: «إِنَّ کِتَابَ اللَّهِ لَیُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ لَا یُکَذِّبُ بَعْضُهُ بَعْضاً..» کتاب خدا بعضى از آن بعضى را تصدیق مى‏کند و بعضى از آن بعضى را تکذیب نمى‏کند و تو را چنان گمان مى‏کنم که عقلى به تو روزى نشده که به آن منتفع شوى» و در ادامه آیات متعددی را که به زعم خویش آن را با آیات دیگر دچار اختلاف انگاشته ذکر کرده و حضرت در مقام رفع اختلاف به وی پاسخ داده‏ا‏ند.^[۷۴]
امیرالمؤمنین(ع) در روایت دیگری درباره قرآن فرمود: «وَ یَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ یَشْهَدُ بَعْضُهُ عَلَی بَعْض»^[۷۵] جمله اول به این معنی است که برخى از آیات قرآن، مفسّر آیات دیگر است مانند آیاتى که آیه‏هاى مجمل را و مبیّن، و مطلق را مقیّد مى‏کند، و عامّ را تخصیص مى‏دهد. جمله دوم نیز حکایت از آن دارد که برخى از آیات قرآن گواه برخى دیگر است، و این معنا به مضمون پیش نزدیک است هر چند مراد بخش دیگرى از آیات است.^[۷۶] در واقع از این روایت مى‏توان هماهنگی و انسجام در سراسر آیات قرآن را استنباط نمود. افزون بر اینکه همانگونه که ابن‌‏میثم بحرانی بدان اشارت نمود برخی از مطالب در برخی از آیات به صورت مبهم و مجمل بیان شده در حالیکه همان مطالب در آیات دیگری به صورت مفصل و مبین بیان شده، قرآن نیز خود را «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ»^[۷۷] معرفی کرده است.
۱-۱-۶- جاودانگی قرآن کریم
قرآن کریم آخرین کتاب آسمانى است که براى هدایت بشر از زمان نزول تا آستانه‏ى قیامت آمده است. از این رو باید بتواند تا روز قیامت نقش هدایت گر خویش را در میان مردم ایفا کند. با توجه به این مبنا آیات قرآن داراى باطنى عمیق است، به طورى که براى همه‏ انسان‏ها در همه‏ى زمان‏ها و مکان‏ها حیات بخش و رهگشا و راه نما بوده و خواهد بود.^[۷۸]
بی گمان جاودانگی قرآن کریم دربردارنده همه بخش‏ها‌‏ی و آیات قرآن است از جمله آیات احکام، اخلاق و عقاید و بخش‏ها‌‏ی دیگر. لذا از آنجا که آیات قصص کمیت بسیاری در قرآن دارد و عهده دار بیان برخی مسائل اخلاقی، اعتقادی و کلامی و جز این‏ها‌‏ست، همچون آیات دیگر قرآن از جاودانگی برخوردار است. افزون بر اینکه «جدایی ناپذیری قصص قرآن از سنت‏ها‌‏ی الهی» تا روز قیامت و تحقق جری و تطبیق در آیات قصص علاوه بر آیات دیگر و نیز هدفمند بودن قصص قرآن به ویژه در تبیین مباحث امامت به خوبی ارتباط میان «جاودانگی قرآن» و «استنباط کلامی از قصص قرآن» را نمایان مى‏سازد.^[۷۹] اینک به برخی از ادله جاودانگی قرآن اشاره مى‏کنیم:
۱-۱-۶-۱- ادله قرآنی
در میان ادله قرآنی بر جاودانگی قرآن کریم به آیات بیانگر جهان‏شمولی قرآن و انطباق بر فطرت مى‏توان اشاره کرد:
۱-۱-۶-۱-۱- آیات جهان‏شمولی قرآن
قرآن کریم کتابی جهان‏شمول است و اختصاصی به زمان و مکان، نژاد، آداب و سنن خاصی ندارد به عنوان نمونه آیاتی چون «تَبارَکَ الَّذی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى‏ عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمینَ نَذیراً»^[۸۰] و «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّهً لِلنَّاسِ بَشیراً وَ نَذیراً..»^[۸۱] و «نَذیراً لِلْبَشَرِ»^[۸۲] صراحت در جهانی بودن دعوت رسول خدا(ص) دارد. و آیاتی چون «إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمینَ»^[۸۳]‏ و «وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فِی هذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ..»^[۸۴] و «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ..»^[۸۵] و نیز آیاتی از این دست، صراحت در جهانی بودن قرآن برای عموم مردم در همه زمانها و مکانها دارد.^[۸۶]
۱-۱-۶-۱-۲- انطباق بر فطرت
از آنجا که قرآن برای تبیین حقایق عالم آمده و حقایق حاکم بر آن، ثابت و غیر متغیّر است و از سوی دیگر چون برای هدایت فطرت انسانها آمده و این فطرت تبدیل و دگرگونی نمی‏پذیرد «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ..»^[۸۷] پس قرآن هیچ گاه کهنه نمی‏گردد. معنای ثبات جهان از آغاز تا انجام و معنای ثبات فطرت انسانها در هر عصری آن است که قوانین جهان تغییرپذیر نیست یعنی طبیعت و مادّه به سوی کمال خویش درحرکتند و فطرت انسان، همواره خواهان کمال و نیازمند رهبری است و قرآن کریم در این میان، رابط علمی و فرهنگی فطرت انسان با حقیقت جهان خارج و با خالق هستی‏بخش جهان است. خداوند محتوا و شکل و قالب معجزه ختمیّه خود، قرآن را به گونه‏ای تنظیم کرده که همیشه سفره و مأدبه‏ای باشد تا همگان در هر عصری بر سر آن بنشینند و از نعمتهای معرفتی آن استفاده برند.^[۸۸] افزون بر اینکه جریان همیشگى و حیات جاودانه قرآن در بعد الفاظ آن نیست تا هر زمانى واژگان آن تغییر یابد بلکه در درک معارف و فهم معانى و تطبیق‏اش بر کردارهاى مشابه و پاداشهاى همسان است و این درک و فهم و تطبیق، نیازمند به تبیین و تفسیر فرزانگان هر عصرى است که از آن بهره برند و راه را از بیراهه بنمایانند تا قرآن حضور خود را متناسب با آن عصر، نشان دهد.^[۸۹]
۱-۱-۶-۲- ادله روایی
افزون بر آنچه گفته شد روایات متعددی نیز گویای جاودانگى قرآن‏ است که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می‌شود:
أ- طبق حدیثی که از امام رضا(ع) نقل شده است، مردی از امام صادق(ع) پرسید: چگونه مى‏شود که هرچه قرآن بیشتر مورد بررسی قرار می‌گیرد بر تازگی آن افزوده می‌شود؟ حضرت فرمود: «زیرا خداوند قرآن را برای زمان خاصی و مردم به خصوصی نازل نفرموده است، بنابراین قرآن در هر زمان جدید و تا روز قیامت نزد هر قومی تازه است».^[۹۰]
ب- امام رضا(ع) در روایتی فرمود: «قرآن در زمان‌ها کهنه نمی‌گردد و بر زبان‌ها ترک نمی‌شود، زیرا قرآن برای زمان خاصی نیست بلکه دلیل روشن و حجتی بر همه انسانهاست. کتابی که از پیش روی آن و از پشت سرش باطل به سویش نمی‌‏آید وحی [نامه‏]‌ای است از حکیمی ستوده [صفات‏]»^[۹۱] از این دو روایت به خوبی می‌توان به جاودانگی و طراوت قرآن و شکوفاتر شدن آن در هر عصر و زمان برای همه مردم تا روز قیامت پی برد.
ج- امام باقر(ع) در روایتی فرمود: «قرآن زنده است و مرگ ندارد و آیه زنده است و نمى‏میرد، اگر آیه‏اى تنها درباره گروهى نازل شده بود با مرگ آنان قرآن(و یا آیه) هم مى‏مرد، لکن آیه درباره آیندگان به همان صورت است که درباره گذشتگان بوده است».^[۹۲]
۱-۲- مبانی خاص یا پیش فرضهای استنباط کلامی از قصص قرآن
مقصود از این مبانی و پیش فرضهای خاص آن دسته از مبانی تخصصی و پیش فرضهای اساسی در استنباط نکات کلامی از قصص قرآن است که استنباط کلامی مترتب بر پذیرش آن مبانی است. اینک به بررسی و تبیین مهمترین این مبانی می‌پردازیم:
۱-۲-۱- حقانیت قصص قرآن
حقانیت قصص قرآن یکی از مهمترین مبانی و پیش فرضهای استنباط کلامی از قصص قرآن است. که عدم پذیرش این مطلب پیامدهای ناگواری در تفسیر به دنبال خواهد داشت که نابسامانی در استنباط کلامی از قصص قرآن در شمار این پیامدهاست. زیرا اگر قصص قرآن را داستانهایی نمادین بدانیم که در گذشته رخ نداده است، از آن داستانها دیگر نمى‏توان مطالب کلامی امامت را استنباط نمود. بسیاری از افرادی که در قصص قرآن به عنوان الگو معرفی شده‏‏‏اند‌‏، دیگر نمى‏توانند الگو باشند زیرا الگو باید تحقق بیرونی داشته باشد و قرار دادن شخصی به عنوان الگو که شخصیتی خیالی است متناسب با شخصی که در عالم واقع به دنبال الگو مى‏باشد، نیست. به عنوان نمونه اگر ماجرای خودداری یوسف(ع) از ارتکاب گناه با زلیخا را نمادین بدانیم دیگر نمى‏توان او را به عنوان الگو برای لحظات ارتکاب فحشا معرفی نمود. از سوی دیگر نمادین بودن قصص قرآن به سنتهای الهی در اجتماع نیز خدشه وارد مى‏سازد. به عنوان نمونه در ماجرای طالوت در صورتی استدلال به فزونی علم و جسم از شرایط خلافت و امامت تمام و کامل خواهد بود که این سنت الهی پیشینه حقیقی در امت‏ها‌‏ی پیشین داشته باشد و این قانون الهی پیش از رسول خدا(ص) در امت‏ها‌‏ی پیشین جاری و ساری بوده است. در غیر این صورت نمى‏توان این را قانون الهی در همه امت‏ها‌‏ی پیش از پیامبر(ص) دانست افزون بر اینکه این مطلب با پایایی و تغییرناپذیری اصول ادیان تا قیامت منافات دارد.
قرآن کریم قصّه‏های فراوانی را ذکر کرده ولی این قصّه‏ها نظیر قصّه‏های کتاب «کلیله و دمنه» نیست که افسانه‏هایی ساختگی باشد اگرچه ممکن است آن افسانه‏ها را برای اهداف صحیحی ساخته باشند. داستانهای قرآن، ساختگی نیست بلکه واقعیاتی است که در جهان گذشته رخ داده و هدف قرآن از آوردن آنها نیز سرگرم کردن مردم نیست، بلکه نتایج حقی در جهت هدایت و تعلیم و تزکیه مردم از آن می‏گیرد و به همین جهت خداوند قصّه‏های قرآن را «قصّه‏های حق» و «احسن القصص» معرفی می‏کند «وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ..»^[۹۳] و «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ..»^[۹۴] یعنی قصص قرآنی دارای دو ویژگی است اول آنکه حق است و به هیچ وجه بطلان در آن راه ندارد؛ دوم آنکه نقل آن و کیفیت ارائه آن به نحو احسن است یعنی قصّه‏سرایی آن به بهترین سبک و نوع است.^[۹۵] در ذیل پس از اشاره مختصری به پیشینه غیرحقیقی دانستن قصص قرآن به نقد و بررسی این اندیشه می‌پردازیم:
۱-۲-۱-۱- پیشینه غیرحقیقی دانستن قصص قرآن
به نظر مى‏رسد غیر حقیقی دانستن قرآن کریم ریشه در به نگرش اسطوره‏‏‏ای ‌‏به قصص قرآن از ناحیه مشرکان در صدر اسلام باشد. که برخی چون خلف اللّه افتراى مشرکان که قرآن را اسطوره معرفى مى‏کردند، شاهد راهیابى اسطوره در داستانهاى قرآن قرار داده، مى‏نویسد: «گریزى نداریم جز آنکه قائل شویم در قرآن اساطیر وجود دارد و این سخن‏ ما با هیچ یک از نصوص قرآنى ناسازگار نیست»^[۹۶] این در حالى است که هر انسان خردمندى با مطالعه آیاتى که خلف اللّه بدان اشاره کرده، بى‏هیچ تردیدى مى‏فهمد که این آیات همه در مذمت مشرکان و برملا کننده لجاجت آنان در رویارویى با کلام الهى است. به نمونه، کدام یک از آیات ذیل دلیل بر وجود اساطیر در قرآن است که خلف اللّه آنها را گواه سخن خویش آورده است؟ «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ وَ جَعَلْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ یَرَوْا کُلَّ آیَهٍ لا یُؤْمِنُوا بِها حَتَّى إِذا جاؤُکَ یُجادِلُونَکَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هذا إِلَّا أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ»^[۹۷].^[۹۸]
به هر روی در دوران معاصر نگرش غیر حقیقی دانستن قصص قرآن در اندیشه طه حسین و امین خولى و شاگردانش ظهور و بروز بیشتری پیدا کرد.
طه حسین در «فى الشعر الجاهلى» اذعان داشت که تورات و انجیل از ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) سخن مى‏گوید، قرآن کریم نیز از آن دو سخن به میان آورده است لکن ورود نام آن دو در این کتب به منظور اثبات وجود تاریخی آن دو کافی نیست.^[۹۹]
امین خولى اذعان داشت که از تمایز دوگانه در تصویر واقعیت، یعنى تصویر هنرى و روایت تاریخى، به روشنى مى‏توان دریافت که روایت قرآن از رویدادها و اشخاص، ارائه‏اى هنرمندانه و ادبى است، و نه تاریخى و واقع بینانه.^[۱۰۰] با تأثیر پذیرى از همین مبنا بود که برخى از شاگردان امین خولى با پذیرش این پیش فرض که تفاوت بین یک حادثه، مانند قصه موسى(ع) در سوره‏هاى گوناگون قرآن و پذیرش ناسازگارى روایتهاى قرآنى قصص، با پژوهشهاى تاریخى، به گمان خود کوشیدند تا با تحلیل ویژه هنرى از برخى قصه‏هاى قرآن، آنها را مطابق معیارهاى هنر و غیر ناظر به واقعیت بدانند. آنان در تبیین دیدگاه خویش، تکرار یک رخداد تاریخى چون قصه حضرت موسى(ع) در طور، چنین تحلیل نمودند که قرآن در مقام روایت تاریخى یک رویداد نبوده، بلکه هر جا لازم دانسته در آن تصرف نموده است. از سوی دیگر، وى بر آن است که اساسا قرآن نمى‏خواهد رویدادها را از جنبه تاریخى گزارش کند، بلکه روش قرآن آن است که مسائل تاریخى را به همان صورت که در خاطره تاریخى اهل کتاب ثبت شده و متناسب باورهاى اساطیرى آنان است، بازگو کند، بدین روى زمینه‏اى براى ارزیابى برخى قصه‏هاى قرآنى با واقعیات تاریخى نیست.^[۱۰۱]
وى در جای دیگرى مى‏گوید: «موضع قرآن در بیان قصه اصحاب کهف، موضع کسى است که نمى‏خواهد واقعیت تاریخى را حکایت کند، بلکه بر آن است تا آراى یهودیان را باز گوید، خواه با واقعیت سازگار باشد یا نباشد. از این‏رو، هیچ خرده‏اى بر این قصه گرفته نمى‏شود که چرا با واقعیت هماهنگى ندارد؛ چه آنکه اساسا در قصه قرآنى، غرض بیان واقعیت نیست».^[۱۰۲] وى بر اساس دیدگاهى خاص، داستان را به سه نوع تاریخى، تمثیلى و اسطوره‏اى تقسیم مى‏کند و براى هر یک از آنها مثالهایى از قرآن مى‏آورد. داستانهاى تاریخى، که بر محور شخصیتهاى تاریخى چون پیامبران استوار است و بى‏گمان چنین داستانهایى در قرآن یافت مى‏شود. داستانهاى تمثیلى، که رویدادى فرضى، تخیلى و تمثیلى، در راستاى بیان یک اندیشه و پیام در کار مى‏آید، از این رو ضرورت ندارد که حوادث آن تحقق یافته باشد. آنگاه وى نمونه‏هایى براى مصداق داستان تمثیلى برمى‏شمارد، مانند داستان داورى داوود در مورد دو متخاصم^[۱۰۳] آیه عرض امانت^[۱۰۴] داستان حبیب نجار^[۱۰۵] داستان مائده آسمانى^[۱۰۶] داستان عزیر^[۱۰۷] داستان ابراهیم و پرندگان مرده^[۱۰۸] داستان قربانى فرزندان آدم(ع)^[۱۰۹] و داستان پدر و مادرى که صاحب فرزند شدند.^[۱۱۰] اما دلیل قانع کننده‏اى ارائه نشده که این موارد با چه معیارى در شمار داستانهاى تمثیلى و فرضى قرار مى‏گیرند؟^[۱۱۱]
نویسنده دیگرى در مقدمه کتاب «تاریخ حبیب السیر» مى‏نویسد: «ورود قصص انبیا و اصحاب کهف و امثال آن در قرآن کریم به منظور تاریخ گویى و بیان عقاید خود پیغمبر(ص) نبود، تا اگر تردیدى در صحت آن قضایا برود، با صدق دعوت منافات داشته باشد، بلکه مقصود این بود که از همان قصص و حکایات که میان مردم آن زمان، مخصوصا اهالى جزیره العرب متداول و مشهور بود نتایج اخلاقى براى هدایت مردمان گرفته شود. خلاصه اینکه اسلام کارى به راست و دروغ قصص و حکایات قدیم نداشت، مى‏خواست از همان قضایا که زبانزد مردمان بود براى دعوت اخلاقى خویش نتیجه بگیرد. نتیجه هم گرفت و مقصود اصلى خود را کاملا عملى ساخت».^[۱۱۲]
۱-۲-۱-۲- نقد و بررسى‏ غیر حقیقی دانستن قصص قرآن
حاصل این سخن آن است که قرآن صرفا به اقتضاى فکر و فضاى اندیشه مخاطبان روزگار خویش سخن گفته است و روشن است که این تحلیل دور از واقعیت و معارض با حکمت خداوند است. اگر بپذیریم فلسفه و حکمت بعثت پیامبر خاتم(ص) و کتاب جاودانه دعوت مردم به راه حق و تصحیح حقایق تحریف شده و عقاید باطل است. در این صورت نمى‏توان براى پندارهاى باطل مشرکان و یا اهل کتاب در متن سخن حق خداوند جایى باز کرد. عقیده یک انسان موحد درباره خدا آن است که واجد علم و قدرت نامحدود است؛ در این صورت چه ضرورتى است که خداوند براى تحقق هدف خویش یعنى راهنمایى انسانها از ابزارهاى باطل استفاده کند؟ نه تنها چنین ضرورتى وجود ندارد، بلکه کارى غیر حکیمانه است، صرف نظر از آنکه قرآن خود تصریح مى‏کند که محتواى آن حق محض است: «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ»^[۱۱۳] و «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَ ما هُوَ بِالْهَزْلِ»^[۱۱۴]
این یک اصل قرآنى است که خداوند متعال صحنه‏هاى غیب عالم را در اختیار رسولان و پیامبران خویش مى‏گذارد: «عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ..»^[۱۱۵] بر این پایه است که وقتى قرآن از رخدادهاى زندگى پیامبران و امتهاى پیشین، گزارش مى‏دهد، این نکته را مى‏افزاید که «تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحِیها إِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هذا..»^[۱۱۶]
به گفته سیّد قطب درستى داستانهاى قرآن درستى واقعى است. و هرگاه در داستانهاى قرآن از رویدادها یا شخصیتهایى سخن رفته باشد که نام و نشانى از آنها در تاریخ نیست، باید قرآن را در برابر تاریخ حجت دانست؛ زیرا قرآن فرستاده حکیم دانا و تنها متن دینى ایمن از تحریف در طول تاریخ است. من در شگفتم که چرا از تعبیر «هنرى» چنین برداشت مى‏شود که اثر ساخته تخیل و پندار دور از خرد است. مگر نمى‏توان حقایق را با شیوه‏اى هنرى و علمى عرضه داشت، یعنى هم واقعى باشد و هم هنرى و علمى.^[۱۱۷]
در واقع قرآن نه یک کتاب تاریخ است و نه مجموعه داستانهاى تخیّلى؛ بلکه کتابى نفوذ ناپذیر است که باطل از هیچ سو در آن راه ندارد و خود تصریح نموده که کلام خداست و جز حق نمى‏گوید و ماوراى حق چیزى جز باطل نیست براى دستیابى به حق، هرگز نمى‏توان از باطل یارى گرفت. در واقع پیامبر(ع)، امامان(ع) و تربیت شدگان این مکتب محال است که براى هدف مقدس از یک امر نامقدس، مثلا از یک امر باطل و بى‏حقیقت به‏ تمثیل استفاده کنند. تردیدی نیست که تمام قصص قرآن، همانگونه که قرآن نقل کرده، عین واقعیت است. داستانى که قرآن نقل‏ مى‏کند، نیازی به تأیید آن از تواریخ دنیا نیست. قرآن کتابى است که به حق و راه استوار فرا مى‏خواند و آیاتش سراسر بر اقبال کنندگان و رویگردانان حجت است. پس چگونه یک پژوهشگر قرآنى مى‏تواند آن را دارنده سخنى باطل، داستانى دروغ، یا خرافه و خیالى بداند؟^[۱۱۸]
۱-۲-۱-۳- آیات بیانگر حقانیت قصص قرآن
افزون بر مطالب مذکور دسته‌ه ای متعددی از آیات قرآن گویای حقانیت قصص قرآن و تمثیلی نبودن آن می‌باشد که ذیلاً به آن اشاره می‌کنیم:
۱-۲-۱-۳-۱- تصریح به حق بودن قصص قرآن
آیات متعددی از قرآن به صراحت بیان می‌کند که قصص قرآن حقیقی است مانند آیات زیر:
«وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ..»^[۱۱۹]
«نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ..»^[۱۲۰]
«نَتْلُوا عَلَیْکَ مِنْ نَبَإِ مُوسى‏ وَ فِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ»^[۱۲۱]
«إِنَّ هذا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ..»^[۱۲۲]

در فصل اول این پروژه تحقیقاتی به مقدمه و ضرورت های تحقیق پرداخته شده است.
در فصل دوم از اهمیت رنگزاهای طبیعی، تقسیم بندی رنگزاهای طبیعی، روش های نوین رنگرزی، روش های مختلف استخراج و تعاریفی از امواج مافوق صوت، رنگزای روناس و وسمه گفته شده است و در آخر نیز، اهمیت تحقیق و سابقه آن شرح داده شد.
در فصل سوم، روش های آزمایشگاهی، از جمله: استخراج رنگ از رنگزای روناس، سفید گری پشم، دندانه کردن کالای پشمی و رنگرزی با رنگزای استخراج شده از ریشه روناس شرح داده شد. همچنین روش استخراج و رنگرزی با رنگزای وسمه بیان شده است. در ادامه توضیحات آزمایشات ثبات نوری و شستشویی، انجام تست های FTIR ، SEM ، K/S و مولفه های رنگی به کمک دستگاه های مختلف عنوان گردیده است.
در فصل چهارم و پنجم به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات پرداخته شده است.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲- ۱ اهمیت رنگزاهای طبیعی
مقوله رنگ در طبیعت دارای اهمیت فراوانی است و بشر بیش از پیش می کوشد که همه لوازم زندگی خویش را با رنگ های گوناگون که در طبیعت وجود دارد، هماهنگ کند و زینت دهد “حیاتی،۱۳۸۴،ص ۲ – ۳ “. رنگ آمیزی در میان مردم فلات ایران سابقه ای دیرینه دارد، هر چند که از نقطه آغاز آن بی خبریم؛ اما می توان گفت اقوام اولیه در برخورد با گیاهانی که دارای مواد و مایعات رنگین بوده اند توانسته اند وسایل خاصی از لوازم زندگی را رنگ آمیزی کنند.
با گذشت زمان و رسیدن به عصر حاضر پای رنگ های شیمیایی به ایران باز شد و این تجربه نخستین بار با بهره گرفتن از رنگ های جوهری و گروهی از رنگ های اسیدی قوی، که در برابر نور و شستشو دوام زیادی ندارند، به کار گرفته شد “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص۱۲ ، ۱۵”. رنگ های طبیعی رنگزاهای حساسی هستند که در ساختار آنها، مولکول رنگی متفاوتی وجود دارد که پس از گذشت زمان شیدهای مختلف آنها در اثر نور خورشید ظاهر می گردد؛ در حالی که رنگ های شیمیایی صرفا از یک مولکول شیمیایی سنتز شده به وجود آمده اند که در اثر نور خورشید (با توجه به ثبات آنها در برابر نور) به سمت بی رنگی متمایل می شوند “حیاتی،۱۳۸۴،ص ۲- ۳ “. رنگ های طبیعی در برابر نور، اکسیداسیون و مواد قلیایی به تدریج روشن تر و پخته تر می شوند و حالت نرم و مخملی به خود می گیرند که این مسأله هرگز در مورد رنگ های شیمیایی دیده نمی شود. رنگ های شیمیایی دارای جلوه ای تند و فلز گونه هستند و در دراز مدت تیره و کدر می شوند در حالیکه رنگ های طبیعی هرچند در ابتدا تیره هستند ولی با گذشت زمان جلا می یابند “مجله قالی ایران،۱۳۸۴، ص۳۲، ۳۴ “.
دیگر آنکه رنگ هایی که ما آنها را طبیعی می نامیم (عمدتا گیاهی)، غالبا از موادی فراهم می شوند که در ایران به وفور به دست می آیند “حیاتی،۱۳۸۴، ص ۲-۳”. سرزمین ایران دارای موقعیت منحصر به فرد و هوای چهار فصل با گستردگی عرضی نسبتا مناسب است و آب و هوای گرم و خشک، معتدل، مرطوب و کوهستانی را تواما داراست و از این بابت دارای موقعیت ویژه ای است. وجود گیاهان خودرو و امکان کاشت و تکثیر این گیاهان صنعتی، به خصوص گیاهان رنگدار و معادن غنی، ایران را به صورت کشوری ثروتمند در آورده که متأسفانه به دلایل متعدد و وابستگی به صنایع شیمیایی بهره برداری مناسبی از آن نشده است. به علاوه استفاده از مواد شیمیایی اثرات نامطلوبی بر انسان می گذارد که در صورت استفاده از مواد طبیعی به هیچ وجه مشاهده نمی شود. همچنین استفاده گسترده و بی رویه از مواد و رنگ های شیمیایی موجب آلودگی شدید محیط زیست می شود. در حالی که به سادگی می توان از بسیاری گیاهان خودرو، که قابلیت رنگدهی دارند، آنچنان استفاده کرد که هیچ گاه با این ضایعات و خطرات مواجه نشد و همچنین با پرورش، کشت و آموزش روش های کاشت و برداشت آنها، در ترویج و احیای این گیاهان پر ارزش همت گماشت “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص۱۲ – ۱۵”.
از ویژگی های مردم امروزی طبیعت گرایی است. این گرایش پس از مدتها تجربه صنعتی شدن و زندگی شهری به وجود آمده است. فرش کالایی است که طرح آن از طبیعت گرفته شده و هرچه نقش طبیعت در آن پر رنگ تر باشد، زیباتر و جذاب تر به نظر می رسد. نخ پشمی به کار رفته در فرش نیز به دلیل طبیعی بودن با روح و جسم انسان سازگار است. به این ترتیب رنگ طبیعی نیز آرامش بخش تر و دلنشین تر است “منتظر و همکاران،۱۳۸۸،ص ۱، ۲”. یکی از علل مرغوبیت و معروفیت قالی ایران زیبایی و ثبات و دوام رنگ های آن است. رنگرزی مواد مورد نیاز فرش بافی کاری است که هم نیازمند ذوق و دید هنری است و هم دقت کار آموز صنعتی را می طلبد. اساتید رنگرزی در فرش با بهره گرفتن از مواد رنگرزی سنتی از قبیل پوست گردو ، روناس، پوست انار و دیگر مواد مشابه کم قیمت رنگ های ثابت ترکیبی را به وجود می آورند که صدها سال از گزند نور و هوا و دیگر عوامل طبیعی مصون مانده و هرقدر به عمر و فرسایش افزوده شود بر درخشش و جلای آن بیفزاید “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص۱۲ – ۱۵”.
با توجه به زیبایی و ثبات رنگهای طبیعی در فرش دستباف ایران، احیاء دوباره و استفاده از رنگهای طبیعی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. از مزایای استفاده از رنگزاهای طبیعی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- تنوع رنگی: تنوع و گستردگی رنگی تنالیته های مواد رنگزا طبیعی به خصوص در کنار دندانه های مختلف در حد اعجاز مطرح است، در بسیاری از کارگاه های رنگرزی طبیعی رنگرزان با تجربه صرفا با بهره گرفتن از دو، سه نوع مواد رنگزا شیدهای رنگی بسیار زیبایی را به دست می آورند و در واقع تنوع رنگی در ذات مواد رنگزای طبیعی نهفته است. برگ، میوه و ریشه گیاهانی که از آنها به عنوان رنگدانه استفاده می شود به دلایل مختلفی همچون اقلیم، ژن گیاهی و عمر گیاه و ده ها عامل طبیعی دیگر دارای قدرت و شید رنگی متفاوتی هستند.
۲- عدم کپی برداری: بین رنگینه های موجود در یک منطقه و رنگبندی طرح ها و نقش های قالی آن منطقه پیوندی بس عمیق وجود دارد. بخش قابل توجهی از این موضوع مربوط به رنگزاهای طبیعی است که نخست به صورت منطقه ای هستند و شما می توانید با مشاهده رنگهای کاربردی در قالی یک منطقه، گیاهان رنگی منطقه را تا حد قابل توجهی پیش بینی کنید. دوم تنوع قدرت و شید رنگی باعث شده است که تنوع در تولید قالی شکل بگیرد.
۳- ثبات در حد ضرورت و شفافیت دراز مدت: مواد رنگزای طبیعی با ثبات شستشویی متوسط تا خوب باعث می شود که رنگ تغییر یافته و به مرور زمان شاهد ملایم شدن و شفافیت رنگ طبیعی باشیم. بخشی از این شفافیت رنگی مدیون پلی ژن بودن رنگدانه های طبیعی است. به طور مثال هنگامی که آلیزارین موجود در روناس به هر دلیل از بین می رود کروموفور گارانسین^[۱۵] ظهور می کند.
۴- روش آسان رنگرزی قالی: رنگرزی خامه قالی راحت و آسان می باشد و به عبارتی امکان بروز نایکنواختی از قبیل دو رنگی و رگه دار شدن در خامه قالی به هنگام رنگرزی ضعیف است. این در حالی است که در رنگرزی با رنگهای سنتزی مرغوب همچون اسیدی ضعیف و خنثی به لحاظ آنکه رنگرز ما تسلط کافی و دانش فنی آن را ندارد بر این تصور است که اینگونه مواد پست بوده و متأسفانه ازگروه رنگزا اسیدی قوی به عنوان بهترین گروه استفاده می کند بنابر این ملاحظه می شود که به طور عمده مصرف مواد رنگزای سنتزی از این گروه است.
۵- افزایش ارزش افزوده: یکی از دلایل وجه تمایز قالی ایران از قالی سایر کشورهای رقیب رنگهای طبیعی آن بوده است، دوم استفاده از مواد رنگزا طبیعی در دراز مدت باعث شده که قیمت دستبافته ها افزایش پیدا کند.
۶- عدم تأثیرات سو بر محیط زیست: استفاده گسترده و بی رویه از مواد و رنگهای شیمیایی موجب آلودگی محیط زیست می شود که رسانه های گروهی بارها از خطرات آن سخن گفته اند در حالی که به سادگی می توان از بسیاری گیاهان خودرو، که قابلیت رنگدهی دارند آنچنان استفاده کرد که هیچ گاه با این ضایعات و خطرات مواجه نشده و همچنین با پرورش و کشت و آموزش و روش های کاشت و برداشت آنها در ترویج و احیای این گیاهان پر ارزش همت گماشت.
۷- صرفه اقتصادی: استفاده از رنگهای گیاهی نتایج اقتصادی و اجتماعی متعددی در پی خواهد داشت؛ “مجله قالی ایران،۱۳۸۳،ص ۱۸ – ۲۲” که مهمترین آنها عبارتند از :

1. 1. توسعه و احیای زمین های بایر و کشت گیاهانی که مصارف صنعتی دارند .

1. 1. ایجاد اشتغال .

1. 1. جلوگیری از آلودگی های ناشی از کاربرد مواد شیمیایی .

1. 1. صرفه جویی ارزی و ارزش صادراتی “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص ۲۲ ،۲۳”.

تا پیش از سال ۱۹۹۰ تمایل مصرف کنندگان به سمت رنگرزی با رنگزاهای مصنوعی پیش می رفت ولی بعد از سال ۱۹۹۰ شواهد زیادی وجود دارد که حاکی از تمایل زیاد بازار جهانی فرش دستباف به رنگزاهای گیاهی است “منتظر و همکاران،۱۳۸۸، ص۷۱،۷۸”. در نهایت آنکه دنیا همچنان خواستار فرش هایی است که هنوز خاطره رنگ های دلنشین گیاهی آنها را از یاد نبرده است “حیاتی،۱۳۸۴، ص ۲ – ۳”. رنگرزی با رنگهای گیاهی و نیز الیاف رنگ شده ی آن از لحاظ سلامت و بهداشت به مراتب از رنگهای شیمیایی بهتر بوده، چه به ظاهر رنگهای مضر شیمیایی خطراتی برای انسان ها در بر داشته اند. بنابراین رنگرزی با گیاهان رنگده با توجه به تعیین کیفیت و ثبات به دست آمده آنها نه تنها برای نسل حاضر و آینده کشور مطمئن خواهد بود، بلکه در گروه هایی که به نحوی با رنگها سروکار دارند این اطمینان را به وجود خواهد آورد که از طرف این قبیل مواد، مورد تهدید قرار نخواهند گرفت. ملموس ترین اثر مفید کاربرد نتایج این نوع تحقیقات، بازگردان کیفیتی ممتاز به فرش های دستباف ایرانی و در نتیجه در دست گرفتن بخش وسیع تری از بازار فرش جهانی خواهد بود “امیری،۱۳۸۶، ص ۱۵ – ۱۶”.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بنابراین با انجام تحقیقات به منظور آسان سازی فرایند رنگرزی طبیعی، معرفی دندانه های دوستدار محیط زیست، بهبود کیفیت تولید مواد رنگزای طبیعی، یافتن روش های نوین برای تهیه رنگزاهای طبیعی با بهره گرفتن از کشت جلبک ها و شناسایی گونه ها و تفاله های گیاهی ناشناخته حاوی درصد بالایی از مواد رنگزا و شناسایی خصوصیات ویژه رنگزاهای طبیعی می توان به استفاده بیشتر و بهتر از رنگزاهای طبیعی کمک کند “منتظر و همکاران،۱۳۸۸، ص۷۱ ، ۷۸” .
۲- ۲ تقسیم بندی رنگزاهای گیاهی
رنگ نخستین عاملی است که در یک تخته فرش به چشم می خورد، مواد رنگزای طبیعی از منابع گوناگونی تهیه می شوند، این مواد یا به صورت محلول تهیه می شوند و یا به صورت پودر که در ترکیب با مایعات به حالت محلول قابل استفاده می شوند. به طور کلی مواد رنگزای طبیعی بر اساس منبع استخراج به سه دسته زیر تقسیم می شوند :
۱- گیاهی : که از بخش های مختلف گیاه حاصل می شوند: روناس، اسپرک، پوست گردو، نیل، …
۲- حیوانی : قرمزدانه، صدف ارغوان
۳- معدنی : خاک سرخ، سولفات مس، …
گیاهان رنگدار در طبیعت بسیار زیادند، بشر در طول حیات خود آنها را شناخته و مورد استفاده قرار داده است، هر یک از گیاهان ممکن است به صورت مستقل، رنگی داشته باشند که آن را به لحاظ کیفیت طبیعی اش با درجات مختلف به رنگهای متعددی تقسیم کرده و در رنگرزی از آنها بهره مند می شوند، مثل ریشه گیاه روناس که می توان با درجات مختلف (غلیظ و روشن) از آن استفاده کرد. برخی از گیاهان نیز دارای رنگهای ضعیفی هستند که رنگ آنها را با رنگ های دیگر به صورت ترکیبی باید استفاده کرد.
با این همه باید به این نکته توجه داشت که همه گیاهان رنگدار در رنگرزی الیاف پشم قابل استفاده نیستند، زیرا رنگ این گروه گیاهان به راحتی و به خوبی جذب الیاف پشم نمی گردند، اگر بنا به دلایلی رنگ آنها مورد استفاده قرار گیرند، طبیعت آنها به گونه ای است که رنگ پایداری بدست نمی آید، گاهی رنگ این قبیل گیاهان ممکن است در مقابل شستشو و یا سایش دارای ثبات باشند ولی ممکن است در مقابل تابش نور خورشید مقاومت نداشته باشند و کیفیت خود را ببازند نظیر زردچوبه، بنابراین باید از گیاهانی در فن رنگرزی استفاده شود که پایداری آنها در مقابل شستشو و هم در مقابل تابش نور خورشید و استفاده زیر پا به اثبات رسیده باشد “وکیلی ،۱۳۸۲، ص ۱۵ – ۱۶”.
تاریخچه تعداد زیادی از مواد رنگزا با توسعه تکنیک های رنگرزی در هم پیچیده است “دین، جنی، ۱۳۸۵، ص۱۳ – ۱۴”. در یک تقسیم بندی کلی رنگ های طبیعی را می توان به دو گروه اصلی رنگ های مازوج دار و رنگ های بدون مازوج تقسیم نمود. رنگ های مازوج دار به دلیل وجود مواد تاننی در آنها، نیازی به استفاده از دندانه به منظور افزایش جذب به الیاف و یا افزایش ثبات ندارند؛ بلکه استفاده از دندانه در آنها فقط خاصیت پلی ژنیتیکی دارد. کاربرد آنها بسیار ساده است. این مواد رنگزا غالبا سرشار از تانن هستند، این رنگزاها عبارتند از :پوست انار، پوست گردو، بلوط، هلیله، سماق، بنه، اکالیپتوس، گزنه و … “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص ۱۰۲”.
رنگ های بدون مازوج رنگ هایی هستند که یا آنها مواد تاننی وجود ندارند و یا مقدار آنها خیلی کم است این رنگها را می توان به دو گروه تقسیم بندی نمود: رنگهایی که اساسا جذب پشم نمی شوند و یا مقدار جذب آنها بسیار ناچیز است و نیز رنگ هایی که جذب الیاف پشم می شوند ولی ثبات آنها بسیار ناچیز است. پس رنگ های گروه دوم یعنی رنگ های بدون مازوج، به منظور افزایش جذب و افزایش ثبات رنگی نیاز به استفاده از دندانه دارند. مواد رنگی بدون مازوج عبارتند از: روناس، اسپرک، نیل، انگور عسکری، وسمه، گلرنگ، پوست پیاز، سرخس عقابی، گل بابونه، برگ درخت توت، گل جعفری، برگ انجیر، گیاه گندل، غوزه پنبه، خون سیاوش و … “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص ۲۶”.
دسته سوم را می توان گیاهان رنگزا غیر مرسوم نام گذاری کرد که به دلایل مختلفی مانند هزینه بالا استفاده از آنها یا نداشتن ثبات و … کمتر از آنها استفاده می شود. این گیاهان عبارتند از: گئیما، شوند، لرگ، زعفران، تیره سرخاب و … “جهانشاهی افشار،۱۳۷۵، ص ۱۳۴”.
۲- ۲- ۱ تقسیم بندی مواد رنگزای گیاهی بر اساس قسمت های رنگده
رنگ در همه قسمت های یک گیاه وجود ندارد “وکیلی،۱۳۸۲، ص۱۷”. این مواد رنگزا را می توان از گل، برگ، پوست، ریشه، قلب (مغز) چوب، میوه و دانه گیاهان استخراج کرد.گاهی مواقع نیز ممکن است تمامی قسمت های یک گیاه در رنگرزی مورد استفاده قرار بگیرد و یا یک قسمت از گیاه دارای خاصیت رنگزایی باشد. جدول شماره (۲-۱) تقسیم بندی گیاهان بر اساس بخش های رنگده را نشان می دهد “دین، جنی،۱۳۸۵ ، ص۱۶”.
جدول۲- ۱٫تقسیم بندی گیاهان رنگزا بر اساس قسمت های رنگده

قسمت های رنگده

گیاه

آیت الله مکارم:
مانع وضو است.
آیت الله سیستانی:
باید قبل از وضو آنچه را که مانع رسیدن آب به عضو وضوء باشد جدا کرد.
۶-۳-۴ به جاماندن اثر جرم در وضو
گاهی اثر اشیاء مانند گچ یا صابون، بعد از وضو گرفتن در اطراف ناخن های دست و پا مشاهده می شود که هنگام وضو دیده نمی شد، ولی بعد از فارغ شدن از وضو، سفیدی صابون یا گچ آشکار می شود. در حالیکه بعضی از افراد هنگام وضو به این مسأله جاهل هستند و یا توجهی به آن ندارند و با فرض وجود اثر گچ یا صابون یقین به رسیدن آب به زیر آن حاصل نمی شود. در این صورت مجرد وجود اثر گچ یا صابون که بعد از خشک شدن اعضا ظاهر می شود، ضرری به وضو یا غسل نمی رساند، مگر این که دارای جرمی باشد که مانع از رسیدن آب به بشره شود^[۱۴۴].
۴-۳-۷ وجود اثر رنگ در دست هنگام وضو
شخصی در قسمتهای زیاد دست خود رنگ خودکار دارد، آیا برای وضو اشکال دارد؟

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اگر جوهر دارای جرم بوده و مانع از رسیدن آب به پوست شود، وضو باطل است، و تشخیص این موضوع بر عهده مکلّف می باشد^[۱۴۵].
ولی اگر جوهر، جرم (به اندازه ای که مانع باشد) نداشته باشد، اشکالی ندارد و فرقی بین کم یا زیاد بودن رنگ و جوهر خودکار نیست.
نظرات مراجع در این مسئله تفاوتی ندارد.
آیت الله مکارم در استفتائات خود آورده اند که:
در مورد رنگ خودکار تجربه کرده اند و به این نتیجه رسیده اند جوهر خودکار مانع آب نمی باشد و برای وضو اشکال ندارد^[۱۴۶].
۴-۳-۸ تفاوت وضوی زن و مرد
لطفاً تفاوت وضوی زن و مرد را بیان فرمایید:
بین زن و مرد در افعال و کیفیت وضو فرقی نیست، جز اینکه برای مردها مستحب است که هنگام شستن آرنج از قسمت بیرونی آن شروع کنند و زنها از قسمت داخلی آن^[۱۴۷].
در واجبات وضو، بین زن و مرد فرقی نیست، اما در مستحباتِ وضو در یک مورد فرق است، و آن عبارت است از: شستن دستها که بر مردها مستحب است آبِ شستن اول را در دستها از پشت دست بریزند و آبِ شستن دوم را از داخل دست اما زنها به عکس این عمل کنند، یعنی آبِ شستن اول را از داخل ریخته و آبِ شستن دوم را از پشت دست بریزند^[۱۴۸].
۴-۳-۹ ترمیم ابرو یا مو در وضو
اگر شخص در سر و یا ابروی خود مو ترمیم کرده باشد، به گونه ای که مانع رسیدن آب به بدن و صدق مسح سر گردد، تکلیف چیست؟
آیات عظام امام، خامنه ای و نوری:
اگر برداشتن آن باعث عسر و حرجی شود که به طور معمول قابل تحمل نیست، مسح بر روی آن کفایت می کند. (امام و نوری، توضیح المسائل مراجع، م۳۳۸، آیت الله خامنه ای، اجوبه، س۱۰۱)
آیات عظام بهجت و تبریزی:
باید آن را برای وضو برطرف سازد و اگر ممکن نباشد، باید وضوی جبیره ای بگیرد. (استفتا از دفتر معظم له)
آیت الله صافی:
باید آن را برای وضو برطرف سازد و اگر ممکن نباشد، افزون بر وضوی جبیره ای تیمم هم بکند. (جامع الاحکام، ج۱، س۱۰۵)
۴-۳-۱۰ با یک وضو چند نماز می توان به جا آورد
آیا با یک وضو می شود هم نماز واجب و هم مستحب به جا آورد و تا چه میزان می شود با یک وضو نماز خواند؟
با یک وضو، تا زمانی که باطل نشده است می توانید نمازهای واجب یا مستحب خود را با آن به جا آورید تا هر میزانی که می خواهید^[۱۴۹]
بعد از آنکه وضو به طور صحیح محقّق شد، تا زمانی که باطل نشده است، انجام هر عمل مشروط به طهارت، با آن جایز است^[۱۵۰].
فصل پنجم: نتیجه گیری
فصل ۵:
نتیجه گیری
در پایان نکته ای را باید یادآور شویم که شناخت فلسفه احکام باید از روش مطمئن انجام گیرد و نمی توان در بررسی اسرار احکام به حدسیات و پندارها اکتفا نمود و آسمان و ریسمان را به هم ببافیم مثلا نماز را یک نوع ورزش سوئدی و اذان را وسیله ی برای تقویت تارهای صوتی و روزه را منحصراً رژیمی برای لاغر شدن و حج را وسیله ای برای کمک مالی به بادیه نشینان عرب و رکوع و سجود را دستوری برای بهداشت ستون فقرات و پیشگیری از بیماری سیاتیک بدانیم!
این فلسفه بافی های مضحک نه تنها کسی را به دستورات علاقه مند نمی سازد، بلکه وسیله خوبی برای از بین بردن ارزش و بی اعتبار جلوه دادن آنها خواهد بود. لذا لازم است از قرآن و حدیث، دلیل محکمی بر فلسفه حکمی داشته باشیم و اگر گوشه ای از اسرار حکم خدا را شناختیم، نباید گمان کنیم که بر همه ی اسرار واقف گشته ایم. و همچنین باید دانست برای فهم تمام حقایق لازم است به تمام منابع دسترسی داشته باشیم و توانمندی فهم از منابع را نیز داشته باشیم در حالی که در هر دو جنبه برای انسان محدودیت هست، لذا اگر به فلسفه حکمی از طریق برخی آیات و روایات راه پیدا کردیم، نباید تصوّر نمود آنچه به دست آمده تمام حکمت است. نکته ی قابل توجه هم این است که عمل کردن به احکام و دستورات الهی هیچ گاه متوقف بر دانستن فلسفه احکام نیست، « بحث از فلسفه و اسرار احکام و حق ورود در این بحث مطلبی ست و اطاعت از خدا و دستورات الهی مطلبی دیگر و هیچ گاه دومی مشروط به اولی نبوده و نیست. ما، درباره فلسفه احکام الهی بحث می کنیم تا به ارزش و اهمیت و آثار مختلف آن ها آشناتر شویم، نه برای اینکه ببینیم آیا باید به آن ها عمل کرد یا نه؟
این مسئله درست به این می ماند که از پزشک متخصص خود توضیحاتی درباره فواید داروهایی که برای ما تجویز کرده و چگونگی تأثیر آن ها بخواهیم تا آگاهی و علاقه بیشتری به آن پیدا کنیم، نه این که به کار بستن دستورات وی مشروط به توضیحات قانع کننده او باشد، زیرا در این صورت باید خود ما هم طبیب باشیم.^[۱۵۱]»
در این مختصر راجع به نحوه ی کیفیت وضو در فقه امامیه به إجمال بحث شد، به نظر اینجانب، وظیفه هر بنده ی مسلمان و به خصوص شیعه یادگیری احکام شرعی و عمل کردن به آنها به طور صحیح می باشد احکامی که، جزو دستورات الهی ست و عمل کردن به آن واجب است و موجب سعادت و رستگاری انسان می گردد. هرکس موظف است این احکام را با توجه به فتاوای مرجع تقلید خویش، انجام دهد. که متأسفانه، در این رساله مجال ذکر نظر همه ی علما ممکن نبود. امیدوارم این مختصر مفید فایده واقع گردد.
با تشکر.

مراجع
مراجع
الف-کتب فارسی
قرآن کریم
بهجت فومنی، محمد تقی، توضیح المسائل، انتشارات شفق، قم، ۱۳۸۱
بهشتی، علی، سرود یکتا پرستی
خامنه ای، سید علی، رساله اجوبه الاستفتائات، انتشارات پیام عدالت، ۱۳۸۹
خراسانی، آیت الله وحید، توضیح المسائل