۱-۲- تعریف و بیان مسأله

«تحول شناختی^[۱] به تغییرات حاصل در اندیشه و شناخت فرد در طول زندگی­اش گفته می­ شود (سیف، ۱۳۸۶، ص۶۸)». در فرایند تحول شناختی کودک از جنبۀ ذهنی، توانمندی­هایی به دست ‌می‌آورد که بر میزان شناخت او از محیط و چگونگی تعامل با آن، اثر گذاشته و به شکل­ گیری ساختارهای ذهنی او می­انجامد. نظریه­پردازان تحول شناختی معتقدند که این تحول شناختی محصول تجربه (تعامل با محیط) است (پریرخ و همکاران،۱۳۹۰؛ منصور و دادستان، ۱۳۷۴). در محیط­­­­­­­­های آموزشی کودکان با تجاربی مواجه می­شوند که با هدف بهبود تحول کودکان در ابعاد مختلف شناختی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی طراحی و تدوین شده است. به طوری که از نظر برخی صاحب‌نظران تربیتی، برنامۀ درسی یک مدرسه عبارت است از مجموعه تجاربی برنامه­ ریزی شده که دانش ­آموزان در مدرسه کسب ‌می‌کنند (مهرمحمدی، ۱۳۸۹). این بدان معنا است که کودکان در محیط مدرسه تجاربی کسب ‌می‌کنند که این تجارب ابعاد مختلف تحول آنان و به ویژه تحول شناختی را تحت تأثیر قرار می­دهد.

‌بنابرین‏، به همین دلیل امروزه تربیت کودکان و به طور خاص بحث تربیت دوران اولیۀ کودکی اهمیت زیادی یافته و هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی توسعه ­یافته است. ضرورت و اهمیت آموزش در دوران اولیۀ کودکی به حدی محسوس و شایان توجه است که بازتاب آن در کلیه بحث­ها و پژوهش­های علمی و برنامه ­های آموزشی کاملاً هویدا است. شواهد تجربی روز ­افزون ادعا می­­کنند که برنامه ­های آموزش و پرورش دوران اولیۀ کودکی توانمندی­های کودکان در ابعاد مختلف را تحت­تأثیر قرار می­ دهند (مولایی تاجکوه، ۱۳۸۲). این پژوهش­ها، اهمیت آموزش در دوران کودکی را از دو جنبه مد­­­­­­نظر قرار داده‌اند: یکی حساسیت و سهولت­پذیری کودکان از محیط­های آموزشی ‌می‌باشد و دیگری دوام تأثیرات و عمق یادگیری­های آن ها در این دوران است (کول، ترجمۀ مفیدی، ۱۳۷۲). آموزش­های پیش­دبستانی دارای نقشی حساس در فراهم کردن زمینه ­های تحول و آماده ­سازی کودکان برای ورود به مدرسه است. ویژگی آموزش در این دوره، محوریت کودک است که با توجه به نیازها و علایق طبیعی کودکان می ­تواند زمینۀ بروز خلاقیت­ها و تحول مهارت­ های مورد نیاز را در آنان فراهم آورد (کاکوجویباری و همکاران،۱۳۹۰).

مطالعات انجام شده در سال­های اخیر نشان­دهندۀ تأثیر برنامه ­های غنی و برنامه ­های آموزشی و درسی مطلوب، برای گروه ­های سنی مختلف کودکان این دوره و تأثیرات آن در سال­های بعدی تحصیل دانش ­آموزان در دورۀ ابتدایی بوده است (کول، تجمۀ مفیدی، ۱۳۷۲). این مطالعات بیانگر این واقعیت­اند که از جمله عوامل تأثیر­­­­­­­­گذار بر پیشرفت سواد خواندن دانش ­آموزان، آموزش­های دورۀ پیش­دبستانی است و از آنجایی که سواد خواندن نیز یکی از مهم­ترین توانایی‌های است که دانش ­آموزان در طول یادگیری­های خود در سال­های اولیه و دبستان کسب ‌می‌کنند و در تحول کودک نقش حیاتی دارد، سواد خواندن به منزلۀ بنیادی­ترین یادگیری هایی است که می ­تواند یادگیری­ها را معنا و مفهوم بخشد (کریمی، ۱۳۸۴). نتایج مطالعات الی^[۲] (۱۹۹۴)، لیتز^[۳] (۱۹۹۶)، دانتون و وست^[۴] (۲۰۰۲)، آندرج جسک و آنترا ازولا^[۵] (۲۰۰۸) نیز حاکی از آن است که فعالیت­های پیش­دبستانی بر پیشرفت سواد خواندن کودکان تأثیر دارند (به نقل از کاکو­جویباری و همکاران، ۱۳۹۰). در ارتباط با تحول کلامی نیز، یافته ­های پژوهش­های سبزه (۱۳۸۵) و رسولی و همکاران (۱۳۹۰) حاکی از آن است که میان دانش­آموزانی که مقطع پیش­دبستانی را می­گذرانند و آنهایی که این مقطع را طی نمی­کنند و وارد پایۀ اول می­شوند از نظر آمادگی زبانی تفاوت معنادار وجود دارد.

برخی مطالعات هم از این ادعا حمایت ‌می‌کنند که آموزش پیش­دبستانی بر یادگیری مهارت­ های روانی- حرکتی کودکان تأثیر دارد (هانون و براون^[۶]، ۲۰۰۸؛ زاچوپولو^[۷]، ۲۰۰۴). تأثیر آموزش پیش­دبستانی بر یادگیری مهارت­ های روانی­-حرکتی کودکان در ایران نیز مورد مطالعه قرار گرفته است و نتایج حاکی از آن است که کودکان پیش­دبستانی رفته در این مهارت ­ها نسبت به همتای پیش­دبستانی نرفته آنان عملکرد بهتری دارند (سلمان و همکاران، ۱۳۸۷؛ شاکر، ۱۳۸۳؛ خلجی و عماد، ۱۳۸۱؛ الهیاری، ۱۳۸۱؛ جلالی رودسری، ۱۳۷۶).

در ابعاد هیجانی-اجتماعی هم مطالعات موجود حاکی از آن است که آموزش پیش­دبستانی تأثیر بسزایی بر سازگاری اجتماعی و عاطفی دانش ­آموزان در دورۀ دبستان دارد (پررا^[۸]، ۲۰۰۵؛ کونتوپلو^[۹]، ۲۰۰۳؛ ۱۹۹۵). پژوهش رُستی^[۱۰] (۱۹۹۶) نیز با نتایج مطالعات مذکور همخوانی دارد. او نشان داده است کودکانی که غالباً در مراکز پیش از دبستان حضور می‌یابند، به دلیل تبادلات اجتماعی با همسالان خود، اغلب مشکلات سازگاری کمتر و موفقیت تحصیلی بیشتری دارند و در مهارت­ های شناختی و استفاده از زبان، عملکرد بهتری را از خود نشان می­ دهند (رُستی، ۱۹۹۶؛ به نقل از مفیدی و سبزه، ۱۳۸۸).