مفاهیم و مبادی بحث

فصل اول : مفاهیم و تعاریف

مبحث یکم: مفاهیم جنین و زوجین نابارور

– جنین (Embryo): موجودی که از تلقیح اسپرم و تخمک پس از طی مراحل چند روزه حاصل می‌گردد را جنین می‌نامند.

– زوج نابارور (Infertile couple) : ناباروری زوجین ممکن است به سه صورت اتفاق بیفتد؛ یا ناباروری بر اثر وضعیت جسمی یا روحی مرد است، یا بر اثر عوامل فیزیولوژیکی زن و یا ‌بر اساس ناباروری طبیعی هر یک از زوجین اتفاق می افتد و معمولاً اگر زوج پس از یک سال نزدیکی مستمر بدون استفاده از روش های جلوگیری از حاملگی، بارور نشود، به آن ها زوج نابارور گویند.^[۱]

مبحث دوم: تعاریف اصطلاحات تخصصی

– اسپرم( Sperm): سلولهای تولید مثل مرد که باعث باروری سلولهای تولید مثل زن (تخمک) می‌شوند. هر اسپرم دارای سه قسمت سر (حاوی مواد ژنتیکی یا کروموزومها)، تنه (بخش تولید کننده انرژی لازم برای تحرک) و دم بلند و باریک (جهت پیش راندن و تحرک) است. هریک میلی متر از مایع آن در بردارنده تعداد ۱۵۰-۵۰ میلیون اسپرم می‌باشد، در صورتی که تعداد اسپرم های یک مرد در هر میلی لیتر کمتر از ۲۰میلیون باشد نابارور است. تعداد اسپرم بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون در میلی لیتر در مرز طبیعی قرار دارد.^[۲]

• اسپرم اهدایی (Donor­ Sperm): اسپرمی است که از اهداکننده دریافت می شود و از آن در انتقال مستقیم به رحم یا در لقاح خارج رحمی زوج نابارور با عامل مردانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

– اجاره رحم (Womb Renting) : به یکی از حالات درمان ناباروری در زوجین گویند که طی آن عمل تلقیح مصنوعی را با روش های پیشرفته پزشکی در محیط آزمایشگاه روی اسپرم و تخمک زوج نابارور انجام داده و سپس آن را در رحم مادر جانشین قرار می‌دهند، تا پس از تولد و رشد و تکامل جنین، فرزند به زوج نابارور تسلیم شود. این حالت، غالباً در زوجینی اتفاق می افتد که زوجه یا اصولاً فاقد رحم و یا قادر به پرورش جنین در رحم خود نبوده و یا به هر دلیلی از رحم زن دیگری برای رشد و تولد فرزند خود استفاده می‌کند.

– انتقال جنین(Embryo Transfer): شامل قراردادن جنینها در داخل رحم از راه واژن و دهانه رحم، یا انتقال زیگوت به داخل لوله های فالوپ(zift) یا انتقال جنین به داخل لوله های فالوپ (TET) می شود.

– اهدای جنین (Donor Embryo) : جنینهایی که از اسپرم و تخمک یک زوج به عمل می آورند و به زوجه یا زن نابارور دیگری اهدا می‌کنند.

– بارداری (Pergnancy) : به مدت زمان رشد و تکامل جنین در رحم از زمان حاملگی تا تولد فرزند را دوران بارداری می‌گویند. این مدت زمان در انسان به طور متعارف چهل هفته به طول می‌ انجامد.^[۳]

– باروری (تلقیح) مصنوعی (Artificial Inscmination) : یکی از حالاتی است که به موجب آن مادر جانشین به وسیله عملیات آزمایشگاهی عمل لقاح باردار می شود. در عمل لقاح ممکن است از ‌گامت‌های زوجین نابارور استفاده شود. ‌بنابرین‏، با توجه به مطالبی که عنوان شد تلقیح مصنوعی عبارت است از آبستن کردن زن با وسایل مصنوعی مثل تزریق اسپرم مرد به رحم زن به کمک وسایل پزشکی و آزمایشگاهی بدون انجام عمل مقاربت طبیعی.

– بانک(Cryebank): مکانی است که بافت‌های مختلف و (‌اسپرم‌ها، تخمک یا جنین) به وسیله عمل منجمد سازی در آن مکان نگهداری می‌شوند.

– بیضه(Testis): در پستانداران مذکر از جمله انسان وجود دارد. بیضه ها از دوران جنینی در ناحیه کمری و بعضاً از شکم خارج می‌شوند و داخل کیسه ای بنام اسکروتوم (کیسه بیضه) قرار می گیرند. بیضه ها دو محصول عمده تولید می‌کنند، اسپرماتوزئیدها که ژن‌های جنس نر را به جنین منتقل می‌کنند و ‌آندروژن‌ها که وظیفه تکمیل خصوصیات جنسی نر را به عهده دارند.^[۴]

– پدر و مادر حکمی: پدر یا مادری که در حالت اجاره رحم ممکن است از اسپرم یا تخمک آنان برای به وجود آمدن جنین جهت انتقال به رحم زن بیگانه (مادر جانشین) استفاده شود. البته بنا به نظر یکی از حقوق ‌دانان به کاربردن اصطلاح(والدین حکمی) در رابطه با زوج ناباروری که اسپرم و تخمک هر دو متعلق به آنان باشد صحیح نیست؛ چرا که این مرد بنا به اتفاق فقها و حقوق ‌دانان، و همسر نابارور وی نیز به نظر اکثر فقها، هر دو پدر و مادر واقعی و نسبی چنین فرزندی به شمار می‌روند^[۵]. به هر ترتیب به والدین حکمی (زوج متقاضی فرزند) نیز می توان نامید.

– تخمدان (Ovary) : جسمی بادامی شکل است مشتمل بر یک بخش مرکزی که حاوی یک قشر غنی عروقی در درون یک بافت همبند شکل سلولی است و یک بخش قشری که بیشتر حجم آن را فولیکول‌های حاوی تخمک تشکیل می‌دهند. فعالیت تخمدان‌ها پس از تولید انسان آغاز می شود و شامل تولید هورمون های استروژن و پروژسترون و گامت ها می‌باشد.

– تخمک (Ovule , Ovom , Egg) : سلولهای تولید مثل زن که معمولاً هر ماه یکی از آن ها آزاد شده و به لوله رحمی منتقل و آماده لقاح با اسپرم می‌گردد و به عنوان بزرگترین سلول در بدن زن شناخته شده است.

– تخمک اهدایی (Donor Eggs) : شامل تخمکهایی است که از تخمدانهای یک زن بارور دریافت و به یک زن نابارور اهدا می شود تا با بهره گرفتن از روش های تکنولوژی باروری کمکی و اسپرم همسر زن فاقد تخمک، جنینی تولید و به رحم این زن منتقل شود.

– تخمک گذاری (Ovulation) : به آزادسازی تخمک بالغ از فولیکول کاملاً بالغ در لایه خارجی تخمدان اطلاق می شود. این امر تقریباً در ۱۴ روز مانده به دوره بعدی (روز چهاردهم سیکل قاعده گی ۲۸روزه) اتفاق می افتد.

– تلقیح(Inoculation): به معنای آبستن کردن و بارور کردن جنس مؤنث است. شایان ذکر است تلقیح اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه ظرف ۴۸ تا ۷۲ ساعت صورت می‌گیرد و بند ب از ماده یک آئین نامه اجرایی که مدت ۵ روز را در نظر گرفته، حد نهایت را مورد نظر قرار داده است.^[۶]

– حامل بارداری(Gestational Carrier): به زنی که جنین یک زوج دیگر را در رحم خود حمل می‌کند. این جنین از تخمک و اسپرم افرادی به وجود آمده که هیچ قرابتی با زن حامل ندارند. ‌بنابرین‏، زن حامل، ارتباط ژنتیک با کودک حاصل نخواهد داشت.^[۷]

– رحم(Womb , Cuterus): رحم یا زهدان عضوی است گلابی شکل که جدار آن از ماهیچه­های صاف ساخته شده است. قسمت پایین رحم که در داخل مهبل قرار دارد، سر یا گردن رحم نامیده می­ شود. تنه یا جسم رحم در بالای گردن رحم واقع است و قسمتی از تنه رحم که بالاتر از محل دخول لوله های رحمی به تنه رحم قرار گرفته است. به ته رحم موسوم است^[۸].رحم که از بافت ماهیچه­ای بسیار قوی تشکیل شده، قابلیت اتساع از حالت طبیعی خود تا جای دادن فرزند را در تمام مدت حاملگی را در خود دارد.

– زیگوت (Zygote) : اگر سلول جنسی رسیده (‌گامت‌های نر و ماده) بارور شوند در اثر آن نطفه ای تولید خواهد شد که به آن زیگوت می‌گویند. یا به سلول حاصل از لقاح تخمک و اسپرم قبل از شروع تقسیمات زیگوت گویند^[۹].