کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان ( کنوانسیون میراث جهانی) در ارتباط با شناسایی، حمایت و حفاظت از سایت های با اهمیت فرهنگی و طبیعی است که در قلمرو دولت های عضو قرار گرفته است. متعاهدین بر اساس مواد ۱ و ۲ کنوانسیون، به شناسایی و ترسیم سایت های قرار گرفته در قلمرو سرزمینی شان به عنوان میراث طبیعی بر اساس ماده ۲ عبارت است از : «آثار طبیعی متشکل از ساختارهای فیزیکی و بیولوژیکی و یا مجموعه ای از این نوع ساختارها که به لحاظ زیبایی شناسی و فیزیوگرافیکی، و مناطق کاملا مشخص که زیستگاه حیوانات و گیاهان تهدید شده و به لحاظ علمی و حفاظتی دارای ارزش جهانی برجسته و ممتاز هستند؛ محوطه های طبیعی یا مناطق کاملا مشخص طبیعی که به لحاظ علمی و حفاظتی و زیبایی طبیعی، حائز ارزش جهانی برجسته و بی بدیل هستند.»

در واقع باید گفت که میراث طبیعی از نظر کنوانسیون، مناطق مشخصی هستند که زیستگاه حیوانات و گیاهان تهدید شده بوده و از لحاظ علمی و حفاظتی، ارزش جهانی ممتازی دارند.

______________________________

^۱ مجموعه کمیسیون های بین‌المللی تصویبی دولت ایران، جلد پنجم، ص ۴۸۸٫

منظور از حیوانات و گیاهان تهدید شده، گونه های در معرض انقراض و کمیاب است، کنوانسیون از زیستگاه حمایت می‌کند.

گونه ای که در معرض انقراض است به خودی خود مورد حمایت کنوانسیون قرار نمی گیرد. بلکه مناطق طبیعی چشمگیر، که در بردارنده کونه های کمیاب هم هستند، مجموعا وضعیت مناسبی را به وجود می آورند که آن منطقه توجه جامعه بین‌المللی را معطوف به خود کند و در زمره میراث طبیعی جهانی قرار می‌گیرد. این کنوانسیون مانند کنوانسیون رامسر یک «معاهده منطقه محور» است.

بر اساس ماده ۵، متعاهدین یک تعهد عام وکلی مبنی بر اتخاذ اقداماتی به منظور حمایت، حفاظت و تعیین سایت هایی واقع در قلمرو سرزمینی شان را دارند. این اقدامات عبارت است از :

• • بسط و توسعه تحقیقات و مطالعات علمی و فنی و اتخاذ روش های اجرایی به منظور قادر کردن دولت های عضو در مواجهه با خطراتی که تهدیدی جدی در مقابل با میراث فرهنگی و طبیعی به شمار می رود؛

• • اتخاذ روش های قانونی، علمی، فنی و اجرایی و تدابیر مالی مورد نیاز برای شناسایی، حمایت، حفاظت و احیای میراث فرهنگی یا طبیعی.

در حالی که هر دولت عضو به حفظ میراث فرهنگی و طبیعی واقع در قلمرو خود ملزم شده است، همه دولت های عضو رسما می‌پذیرند که میراث مذکور، جهانی به شمار رود و بر عهده جامعه بین‌المللی است که به دلیل حمایت از این میراث، همکاری کنند. ‌بنابرین‏ دولت های عضو متعهدند در شناسایی، حمایت و حفاظت از این میراث، در صورت تقاضای دولتی که میراث در سرزمین آن قرار دارد، کمک کنند. علاوه براین و جالب تر اینکه، هر دولت عضو متعهد می شود که آگاهانه از هر گونه اقدامی که ممکن است به طور مستقیم یا غیر مستقیم به میراث واقع در قلمرو سایر دولت ها لطمه زند، خودداری کند (ماده ۶). سرانجام ماده ۷ اصل نظام همکاری و کمک بین‌المللی طرح شده را برای حمایت از اعضا در تلاششان برای حفاظت و شناسایی این میراث مقرر می‌دارد.

کنوانسیون، کمیته میراث جهانی را تأسيس کرد که یکی وظایف اصلی آن تهیه، چاپ و انتشار «فهرست میراث جهانی» است . پیشنهاد فهرست کردن توسط هر یک از اعضا ارائه می شود. سپس این پیشنهادها ، در نظر کمیته بر اساس معیارها و دستورالعمل هایی که خود وضع ‌کرده‌است، بررسی می‌شوند. این معیارها جدی هستند و پیشنهاد ها برای ثبت در فهرست، ممکن است رد شوند. ثبت هریک از اموال میراث جهانی، مستلزم موافقت دولت مربوطه است. نسبت به پیشنهادهای رد شده کنوانسیون آشکارا بیان می‌کند که این امر به هیچ وجه به معنای آن نیست که اموال مذبور برای مقاصدی غیر از آنچه برای ثبت در این فهرست ها در نظر گرفته شده، دارای ارزش جهانی نیستند.(ماده ۱۲).

برای اینکه یک سایت در فهرست میراث جهانی قرار گیرد، آن سایت بایستی معیارهای انتخاب را داشته باشد. این معیارها در رهنمون های عملیاتی توضیح داده شده اند. این معیارها به طور منظم توسط کمیته میراث جهانی برای سازگاری با تکاملی که مفهوم میراث جهانی داشته است، مورد بازبینی قرار گرفته است. دارایی های طبیعی باید شرایط زیر داشته باشند:

• • نمونه های فوق العاده ای باشند که فرایندهای مهم در حال جریان زمین شناسی و زیستی را در تکامل و توسعه اکوسیستم های خاکی، آب تازه، ساحلی و دریایی و جوامعی از گیاهان و حیوانات ارائه کند؛

• • یا در بردارنده پدیده‌های طبیعی برتر یا مناطق طبیعی همراه با زیبایی استثنایی و دارای اهمیت زیبایی شناسی؛

• یا دربردارنده مهمترین و چشمگیرترین زیستگاه های طبیعی برای حفاظت تنوع زیستی در محل خود، از قبیل زیستگاه هایی که حاوی گونه های در معرض خطر از دیدگاه علمی و حفاظتی با ارزش فوق العاده جهانی هستند. .(کولاسوریا،۴۷۳،۱۳۹۰)

اماکن طبیعی فهرست شده شامل تپه های بزرگ جهانی در استرالیا؛ گرندکانیون، یلواستون و علفزارهای باتلاقی در ایالات متحده؛ جزایر گالاپاگوس در اکوادور و پارک سرنگاتی در تانزانیا هستند. در برخی از موارد مانند ماچوپیچو در پرو، سایت مورد نظر توامان به عنوان میراث طبیعی و فرهنگی شناخته می‌شوند.

کمیته میراث جهانی همچنین « فهرست جهانی در معرض خطر» را تهیه و منتشر می‌کند. این فهرست شامل اموالی می شود که توسط خطرات قریب الوقوع شدید ، مشخص و مسلم تهدید شده اند ؛ این موارد عبارتند از تهدید به ناپدیدی ناشی از تخریب وسیع ، پروژه های عمومی و خصوصی کلان یا گسترش سریع شهرسازی یا پروژه های توسعه توریسم، تخریب ناشی از تغییر در کاربری یا مالکیت زمین، دگرگونی های ناشی از عوامل ناشناخته، اعراض، درگیری مسلحانه، مصائب و بلاهای ناگهانی از قبیل آتش سوزی های شدید، زمین لرزه ها،رانش های زمین، انفجارات آتشفشانی و غیره .(بند ۴ ماده ۱۱) (شیلتون،۲۴۹،۱۳۸۶)

دبیرخانه ای که توسط مدیر کل یونسکو تعیین می شود، ‌به این کمیته برای انجام وظایف خود کمک خواهد کرد (ماده ۱۴). یک مرکز میراث جهانی در سازمان مرکزی یونسکو واقع در پاریس تأسيس شده است.

رکن دیگر کنوانسیون « مجمع عمومی» است که هر دو سال یکبار تشکیل جلسه می‌دهد. این رکن کنوانسیون، بر خلاف کنفرانس اعضای مبتنی بر معاهدات زیست محیطی که وجود دارند، فعالیت و اختیارات گسترده ای ندارند.

مجمع عمومی، اعضای کمیته میراث جهانی را تعیین می‌کند و در واقع این کمیته است که بیشترین نقش را در نظارت بر معاهده و اجرای مأموریت‌ های محوله به موجب معاهده، بر عهده دارد.

از این رو حضور کمرنگ کنفرانس اعضای کنوانسیون، در قیاس با نهاد مشابه در دیگر معاهدات، موجه به نظر می‌رسد. زیرا با اختیارات گسترده ای که به کمیته اعطا شده نیازی به توسعه صلاحیت های مجمع نیست. این شیوه کارآمدی معاهده را تامین می‌کند و مناسب تر است.