۱-۵-۲٫ ماهیت

ماهیت یعنی ذات و چیستی یک شیء. ماهیت اشیاء، واقعیت و عینیتی است که در آن سوی حد و مرز دریافت­های فوری و بی­واسطه قرار دارد. ماهیت وجه اساسی، داخلی و نسبتاً ثابت شیء یا مجموع این وجوه و شرایط است. همچنین، عامل اصلی و اساسی تعیین­کننده شیء است و آن را باید طبیعت ژرف و عموماً نهان اشیا و روندها دانست، قوانین عینی همیشه ماهیت روندهای گسترش را تعیین ‌می‌کنند. برای تشخیص ماهیت یک شیء به مقوله­ هایی توسل می­جوییم که با مقوله­ های ماهیت ارتباط نزدیکی دارند ولی با آن یکی نیستند. در زمینه اجتماعی ماهیت جنبه اساسی روندها را مشخص می­ نماید (شایان مهر، ۱۳۷۷: ۲۷۵).

۱-۵-۳٫ پیامد

در لغت به معنای «نتیجه و بازده» آمده است و در اصطلاح، به عواقب اجتماعی و بازده حاصل از نتایج برای اجتماع، گفته می­ شود. به عبارتی پیامد، به هر گونه تغییر در محیط که در نتیجه رفتار ارگانیسم پدید می ­آید و یا بالعکس هر گونه تغییر در ارگانیسم که در نتیجه رویدادهای محیطی حاصل می­ شود گفته می­ شود (فرمهینی فراهانی، ۱۳۷۸: ۴۲۴).

۱-۵-۴٫ کار

در لغت به معنای «عمل، فعل و کردار انسان» آمده است و در اصطلاح آنچه از شخص صادر می‌گردد و آنچه شخص خود را به آن مشغول می­سازد که الفاظ دیگرش عمل، فعل و شغل است (دهخدا، ج ۴۰، ۱۳۳۶: ۱۰۷). به طور کلی کار، مجموعه اعمالی است که انسان بر روی ماده با هدفی معطوف به فایده و مصلحت، با کمک مغزش، دست‌هایش، ابزارها و ماشین­ها به انجام می­رساند، این اعمال به نوبه خود بازتابی بر انسان دارند و او را متبدل می­سازند، کار عمل هوشیارانه انسان است بر روی ماده و آن چیزی است که انسان را از حیوان متمایز می­سازد (بیرو، ۱۳۸۰: ۴۵۱). همچنین کار فعالیتی است که به وسیله آن انسان‌ها از طبیعت بهره می­ گیرند و بدین‌سان بقای خود را تأمین ‌می‌کنند (شایان مهر، ۱۳۷۷: ۴۲۳). بر اساس تعاریف مذکور کار دارای سه خصوصیت است: نخست، کار مبتنی بر فعالیت فکری و بدنی است؛ دوم، از طریق کار، کالایی تولید می­ شود یا خدمتی عرضه می­گردد؛ سوم، در قبال انجام کار، دستمزدی پرداخت می­گردد (توسلی، ۱۳۷۵: ۹) .

۱-۵-۵٫ امام علی (ع)

علی (ع)، امام اول شیعیان و جانشین و وصی و داماد و پسر عم رسول خدا (ص) ‌می‌باشد (محمدزاده، ۱۳۷۹: ۱۳). آن بزرگِ بزرگان و آن یگانه نسخه­ انسان کامل که پس از وجود نازنین محمد مصطفی (ص) نظیر او به عرصه هستی گام نگذاشته است، ‌تجلی‌گاه نمونه­ همه امتیازات والای پیشوایان معصوم ‌می‌باشد. سخنان وی، ‌بازگو کننده‌ی حقایق قرآن و تفسیر و توجیه‌کننده‌ آن کتاب آسمانی است، و از زبان شخصی صادر شده است که نفس او ‌تجلی‌گاه امتیازات همه پیامبران و رسولان الهی بوده و مطابق آیه شریفه‌ی مباهله حتی با نفس مقدّس حضرت رسول‌الله (ص) اتحادی داشته است (دشتی، ۱۳۸۹: ۱۳).

۱-۵-۶٫ نهج‌البلاغه

نام کتاب معروف، مشتمل بر بعضی از خطب و مکاتیب و کلمات قصار امیرالمؤمنین علی­ ابن ابی‌طالب (ع) است که مرحوم سید رضی، آن را فراهم و از مجموع منقولات و مرویات از آن حضرت، زبده­ای آن چنان که مدلول واقعی واژه «نهج البلاغه» بوده باشد برگزیده است. شروح بسیاری از دانشمندان شیعه و سنی بر آن تدوین گشته است که مرحوم آیت الله امینی محقق معروف صاحب الغدیر شمار آن‌ ها را تا زمان خود به ۸۱ شرح احصاء نموده است (حسینی دشتی، ۱۳۸۵: ۸۴۱). مطالب این کتاب از جمله شیواترین متون عربی محسوب می‌شود و شامل ۲۴۱ خطبه و سخن و ۷۹ مکتوب و رساله و ۴۸۰ حکمت است.

۱-۵-۷٫ طراحی

طراحی در لغت به معنای اختراع کردن، اندیشیدن یا تنظیم یک نظریه ذهنی، ترسیم، ساختن و آماده کردن پیش­نویس یک نقشه، اختصاص دادن یا به‌کارگیری منابع برای دستیابی به یک هدف، و سرانجام تهیه یک نقشه کاری برای حصول آنچه که از پیش تعیین شده است (لشین و دیگران: ۱۳۷۴).

۱-۵-۸٫ هدف

هدف در لغت به معنای قصد، غرض و نشانه تیر به‌کاررفته است (معین، ۱۳۷۷: ۵۱۰۸). در اصطلاح به معنای وضع نهایی و مطلوبی است که فرد به صورت آگاهانه آن را مفید تشخیص داده و برای دستیابی به آن، دست به اعمال مناسب می­زند و به تعبیر دیگر نقطه­ای است که همه رفتارهای انسان جهت رسیدن به آن سامان پیداکرده و مقدمه­ای برای تحقق آن شمرده می­ شود؛ ‌به این ترتیب هدف، بیانگر فعل آگاهانه و اختیاری انسان بوده و جهت دهنده اعمال انسان به حساب می ­آید، به گونه ­ای که همه رفتارها برای تحقق یافتن آن ساماندهی پیدا می­ کند (حبیبی، ۱۳۹۰: ۱۱۸).

۱-۵-۹٫ برنامه درسی

برنامه درسی به محتوای رسمی و غیررسمی، فرایند محتوا، آموزش­های آشکار و پنهان اطلاق می­گردد که به وسیله آن‌ ها فراگیر تحت هدایت مدرسه دانش لازم را به دست ‌می‌آورد، مهارت‌ها را کسب می­ کند و گرایش­ها، قدرشناسی­ها و ارزش­ها را در خود تغییر می­دهد (ملکی، ۱۳۸۸: ۳۲). برنامه درسی یک مدرسه، یا یک کلاس یا یک درس را ‌می‌توان مجموعه ­ای از وقایع از قبل پیش ­بینی شده دانست که به قصد دستیابی به نتایج آموزشی، تربیتی، برای یک یا بیش از یک دانش ­آموز در نظر گرفته ‌شده‌اند (آیزنر، ۱۹۹۴؛ به نقل از ملکی، ۱۳۸۸: ۲۸). به اعتقاد سیلور و الکساندر برنامه درسی طرحی برای تدارک مجموعه ­ای از فرصت­های یادگیری برای افراد تحت تعلیم قلمداد می­ شود و به اعتقاد دال، برنامه درسی تمام تجربیاتی است که تحت راهنمایی مدرسه به دانش ­آموزان ارائه می­ شود (فتحی­واجارگاه، ۱۴:۱۳۸۶).

۱-۵-۱۰٫ هدف برنامه درسی

هدف در برنامه درسی عبارت است از تغییرات مشخص و پیش‌بینی شده‌ای که باید در افکار، نگرش­ها، مهارت ­ها و به طور کلی در کلیه­ رفتار فراگیران حاصل شود (بهارستان، ۱۳۸۴: ۳۹۲).

۱-۵-۱۱٫ دوره متوسطه

دوره متوسطه دوره­ای است که در آن دانش ­آموزان گروه سنی چهارده تا هفده یا هجده ساله تحصیل ‌می‌کنند و به دلیل تنوع برنامه­ ها و تعداد رشته­ های تحصیلی، فرصت انتخاب دارند. در گزارش نهایی اجلاس منطقه­ای یونسکو آمده است، دوره متوسطه عبارت است از دوره­ برزخ یا دوره­ انتقالی میان آموزش پایه که عمومی و غیرتخصصی است و آموزش تخصصی­تر در سطح آموزش عالی. شاخه متوسطه نظری بزرگ‌ترین جزء ساختار آموزشی دوره­ متوسطه است و چهار رشته ریاضی، فیزیک، ادبیات و علوم انسانی، علوم تجربی و علوم و معارف اسلامی را در برمی‌گیرد (صافی، ۱۳۸۰: ۸۹). آموزش متوسطه از حلقه ­های زنجیر آموزشی است، حلقه­ای که آموزش ابتدایی را به آموزش عالی پیوند می­دهد. مسلم است که وجود هر گونه ضعف در این حلقه می ­تواند تأثیری ناخوشایند بر هر دو حلقه­ی قبل و بعد داشته باشد (موسی پور، ۱۳۸۵: ۶۰).

ب) تعاریف عملیاتی:

۱-۵-۱۲٫ کار

در پژوهش حاضر، کار به معنای کار و عمل مفید در جهت رفع احتیاجات فردی و جمعی برای رضای خدا ‌می‌باشد.

۱-۵-۱۳٫ ماهیت کار

در پژوهش حاضر، به معنای چیستی کار و مشخص نمودن جنبه­ های اساسی آن از منظر امام علی (ع) است.

۱-۵-۱۴٫ پیامد کار

در پژوهش حاضر، مشخص نمودن آثار و نتایج کار در ابعاد گوناگون زندگی، از منظر امام علی (ع) است.

فصل دوم

مروری بر ادبیات نظری و پیشینه پژوهش

مقدمه