اخذ درآمدها و انجام هزینه­ ها در نظام اقتصاد جامعه به منظور برقراری تعادل اقتصادی در جامعه است و بودجه به عنوان ابزاری جهت برقراری این تعادلها نقش حساس دارد (فرزیب، ۱۳۸۱، ص ۷).

مطالعه سیاست­های اصلی و فعالیت­های بودجه­بندی را در مقابل بودجه­بندی برای کارایی قابل تحمل و بحث­های مکانیسم­های جدید برای تخصیص دادن بسیار مؤثر منابع مربوط به بودجه و کنترل را نشان می­دهد که نیازمند رسیدن به دستورات جدید گسترش یافته بخش عمومی برای فراهم ساختن ارتقا قابل تحمل و استراتژیک ‌می‌باشد (ماریاویوتا، سیمپزو، ماریارادو، ۲۰۱۰).

اهمیت و جایگاه برنامه­ ریزی، نقش بنیادی در دستیابی به اهداف دارد. کیفیت برنامه­ ریزی تابع کیفیت اطلاعات جامع و بهنگام در دستیابی برنامه­ ریزان ‌به این اطلاعات و همچنین تجربه مرتبط با آن ها ‌می‌باشد از آنجا که بودجه بندی یکی از ابزارهای مهم و حساس برای برنامه­ ریزی مالی و چگونگی استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود بوده و چگونگی ساختار بودجه­ای، گستره مربوط به توانایی مدیران در تصمیم ­گیری و قبول وظایف را تحت تاثیر قرار می­دهد، مسائل مربوط به آن شامل بررسی موانع و مشکلات موجود، بازنگری جامع و هماهنگی که مشتمل بر مراحل مربوط به تعاریف و تلقی­ها تا تهیه و تصویب و سرانجام اجرای بودجه، کنترل­های مورد نظر به صورت یک نظام پیوسته و منسجم ‌می‌باشد که از اهمیت ویژه­ای برخوردار است(خرمی، شیرازی، امینی، خوزانی، ۱۳۸۹).

بودجه ­ریزی اهداف و کاربردهای مختلفی در تنظیم, تصویب, اجرا و کنترل سیاست­های دولت و سازمان­ها دارد. در مرحله اول, بودجه چارچوبی را برای تنظیم سیاست­های دولت و سازمان­ها فراهم می­ کند و فعالیت­های مختلف برای رسیدن به اهداف توسعه و تقسیم این فعالیت­ها بین مجریان فعالیت­ها تعیین می­ شود. در مرحله تصویب, بودجه وسیله کنترل قانونی است. در مرحله اجرا, بودجه­بندی راهنمای مدیران در اجرای سیاست­های تدوین شده است و در نهایت بودجه­بندی مهم­ترین ابزار کنترل و نظارت بر عملکرد دولت و سازمان­ها محسوب می­ شود (میرزائی اهرنجانی, حسن).

۱-۳- اهداف تحقیق

در این پروژه تحقیقاتی، هدف اصلی شناسایی مناسب­ترین الگوی بودجه ­ریزی جهت سازمان تامین اجتماعی ‌می‌باشد، و با هدف اینکه کدامیک از الگوها مناسب­تر است، لازم است عوامل ارزیابی بودجه ­ریزی را شناسایی نمود تا به وسیله این عوامل الگوی مناسب را شناسایی کرد.

۱-۴- سئوالات تحقیق:

۱- شاخص­ های (عوامل) اصلی ارزیابی الگوهای مناسب بودجه ­ریزی چیست؟

۲- الگوی مناسب بودجه ­ریزی برای سازمان تامین اجتماعی چیست؟

۱-۵- روش تحقیق:

روش تحقیق در این پژوهش از لحاظ هدف ‌کاربردی است و از حیث نحوه گردآوری اطلاعات در زمره مطالعات توصیفی، پیماشی پژوهشی طبقه ­بندی می­گردد که از روش می‌دانی برای گردآورد اطلاعات استفاده شده است.

۱-۶- روش گردآوری اطلاعات و داده ­ها:

الف) جمع ­آوری اطلاعات:

برای تدوین مبانی نظری و ادبیات تحقیق و بخش‌های تئوریک از مطالعات کتابخانه ای و با مطالعه کتب و نشریات و مقالات داخلی و خارجی، جستجوی اینترنتی استفاده شده است.

ب) جمع ­آوری داده ­ها:

پرسشنامه، مهمترین ابزار جمع ­آوری داده ­ها در این پژوهش ‌می‌باشد. جهت رتبه ­بندی معیارهای ارزیابی الگوهای بودجه ­ریزی و شناسایی الگوی مناسب بودجه ­ریزی از پرسشنامه ­های متفاوتی استفاده شده است.

۱-۷- جامعه آماری:

جامعه آماری عبارت است از افراد و اشیاء یا نمودهایی که در یک یا چند خاصیت اشتراک دارند (صفاری، حق­شناس ،۱۳۸۴). جامعه آماری این تحقیق، کلیه کارشناسان بخش مالی واحدهای درمانی مدیریت درمان تامین اجتماعی استان یزد می‌باشند، که در دو بخش درمان مستقیم شامل: بیمارستان شهدای کارگر، و درمانگاه­های قایمیه، دندانپزشکی، پلی­کلینینک حضرت امیر(ع)، حضرت سجاد(ع)، شهید پاکنژاد یزد و پلی­کلینینک، شهرستان­های اردکان، میبد، بافق، ابرکوه، مهریز، اشکذر و تفت، و در بخش درمان غیر مستقیم، دفتر رسیدگی به اسناد پزشکی، مشغول به کار می­باشند، که جهت این پژوهش از آن ها کمک گرفته شده است.

۱-۸- حجم نمونه و روش نمونه گیری:

با عنایت به اینکه کارشناسان مالی جمعا ۲۱ نفر می­باشند، کل جامعه آماری، به عنوان نمونه آماری برگزیده شدند.

۱-۹- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات و داده ­ها:

به منظور بررسی آماری و تجزیه و تحلیل داده ­ها از روش­های آماری توصیفی و استنباطی استفاده گردید. همچنین برای بررسی پایایی پرسشنامه از آزمون کرونباخ و برای بررسی رتبه ­بندی عوامل ارزیابی از تکنیک تاپسیس فازی و برای رتبه ­بندی الگوی مناسب بودجه ­ریزی از تکنیک ویکورفازی استفاده شده است.

۱-۱۰- قلمرو تحقیق:

۱-۱۰-۱- قلمرو موضوعی تحقیق:

قلمرو تحقیق از حیث موضوع به الگوی مناسب بودجه ­ریزی در سازمان تامین اجتماعی می ­پردازد.

۱-۱۰-۲- قلمرو زمانی تحقیق:

حیطه زمانی اجرای تحقیق حاضر از نظر توزیع و جمع‌ آوری پرسشنامه سه ماهه دوم سال ۱۳۹۴ بوده است.

۱-۱۰-۳- قلمرو مکانی تحقیق:

قلمرو تحقیق از حیث مکانی، مدیریت درمان تامین اجتماعی استان یزد انجام گرفته است.

۱-۱۱- تعاریف عملیاتی واژه ­ها:

بودجه ­ریزی^[۱]: فرایند توسعه در برنامه کوتاه مدت است که شامل تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه، تصویب، اجرا و نظارت بر بودجه در یکسال مالی است. بودجه ­ریزی یک تفکر منسجم از منابع مالی محدود در برابر نیازهای نامحدود است به طوری که ارتباطات ارگانیک و همه جانبه بین منابع مالی و غیر مالی لحاظ شده باشد. بودجه ­ریزی برآورد منطقی حجم عملیات در مقابل اعتبارات ‌می‌باشد (فرزیب، علیرضا ،۱۳۸۱).

الگوی بودجه ­ریزی^[۲]: نگرشی یکپارچه برای شکل­دهی بودجه است که از طریق الگوی بودجه ­ریزی، سازمان می ­تواند به اهداف و برنامه ­های خود منسجم­تر بپردازد و روش­های خود را اصلاح کند. به کمک الگوی بودجه ­ریزی ‌می‌توان رابطه بین متغییرها را به خوبی شناخت تا هنگام بودجه ­ریزی و تصمیم ­گیری، تمام عوامل و متغییرهای مؤثر در روابط آن ها مورد توجه قرار گیرد ( بابائی، ۱۳۷۹).

سازمان تامین اجتماعی^[۳]: سازمان تأمین اجتماعی بر پایه اصلاح قانون تشکیل سازمان تأمین اجتماعی ( مصوب تیر ماه ۱۳۵۸ ) از تغییر نام صندوق تأمین اجتماعی و به منظور اجرا و تعمیم و گسترش انواع بیمه های اجتماعی و همچنین جمع ­آوری وجوه و درآمدهای موضوع قانون تأمین اجتماعی و سرمایه ­گذاری و بهره ­برداری از محل وجوه و ذخایر تشکیل شد (ریاضی، محسن ، ۱۳۸۵).